‘Nzambi Kele na Mayele Mingi Mpenza!’

“Nzambi ke na kimvwama mingi mpenza! Mayele na yandi ti mambu yina ya yandi zaba yo ke kwendaka ntama mpenza! Nani lenda tendula mambu yina ya yandi ke zengaka? Nani lenda landa banzila na yandi?”​—ROMA 11:33.

 1. Inki kele dibaku ya kuluta nene sambu na Bakristu ya mebakaka mbotika?

INKI kele dibaku ya kuluta nene yina nge mebakaka? Ntete-ntete, nge lenda yindula mikumba yankaka yina nge mebakaka to lukumu yina bo mepesaka nge. Kansi, sambu na Bakristu ya mebakaka mbotika, dibaku ya kuluta nene kele mutindu Yehowa, Nzambi mosi kaka ya kyeleka mepesaka beto nzila ya kusala bangwisana ya ngolo ti yandi. Dyambu yai kesalaka nde ‘Nzambi kuzaba beto.’​—1 Kor. 8:3; Gal. 4:9.

 2. Sambu na nki kuzaba Yehowa mpi kuzabana na yandi kele dibaku ya nene?

² Sambu na nki kuzaba Yehowa, mpi kuzabana na yandi kele dibaku ya nene? Sambu yandi kele kaka ve Muntu ya kuluta nene na luyalanganu ya mvimba, kansi mpi Ntanini ya bantu yina yandi kezolaka. Mbikudi Nahumi kusonikaka na nsadisa ya mpeve santu nde: “Mfumu Nzambi kele muntu ya mbote; yandi ke kebaka mbote bantu yina ke kwisaka kutina na yandi na ntangu ya mpasi; yandi ke talaka bo mbote-mbote.” (Nah. 1:7; Nk. 1:6) Nkutu, kivuvu na beto ya kubaka luzingu ya mvula na mvula mesimbama na kuzaba Nzambi ya kyeleka mpi Mwana na yandi, Yezu Kristu.​—Yoa. 17:3.

 3. Kuzaba Nzambi ketendula inki?

³ Kuzaba Nzambi ketendula mambu mingi kuluta kuzaba kaka zina na yandi. Beto fwete zaba yandi bonso nduku, mpi kubakisa mambu yina yandi kezolaka mpi yina yandi kezolaka ve. Kuzinga na kuwakana ti nzayilu yina kele mpi dyambu ya mfunu sambu na kumonisa nde, beto mezaba Nzambi mbote-mbote. (1 Yoa. 2:4) Kansi, beto fwete sala mpi dyambu yankaka kana beto kezola mpenza kuzaba Yehowa. Beto fwete zaba kaka ve mambu yina yandi mesalaka, kansi mpi mutindu ti kikuma yina yandi mesalaka mutindu yina. Kana beto kebakisa mbote-mbote balukanu ya Yehowa, yo tapusa beto na kusepela dyaka na ‘mayele ya mingi yina Nzambi kele na yo.’​—Roma 11:33.

Nzambi Yina Kele ti Lukanu

4, 5. (a) Mutindu Biblia kesadilaka yo, ngogo lukanu ketendula nki? (b) Pesa mbandu ya kemonisa mutindu lukanu lenda lungana na mitindu ya kuswaswana.

⁴ Yehowa kele Nzambi yina kele ti lukanu, mpi Biblia ketubilaka lukanu na yandi “ya mvula na mvula.” (Ef. 3:10, 11) Bangogo yai ketendula mpenza nki? Ntangu Biblia kesadilaka ngogo lukanu, yo ketendulaka lukanu mosi ya sikisiki, yina lenda lungana na mitindu mingi mpenza.

⁵ Beto baka mbandu: Muntu mosi lenda vanda ti mpusa ya kukwenda na kisika mosi ya sikisiki. Kukuma na kisika yina kele lukanu na yandi. Yandi lenda vanda ti mabanza ya kuswaswana na yina metala banzila yina yandi tasadila sambu na kukwenda kisika yango. Ntangu yandi kesala nzyetelo na nzila yina yandi ponaka, yandi lenda kutana ti mambu ya kukonda kukana bonso mupepe, madidi, mwini, bakamio ya mekangama na nzila ya kutambudila, mpi banzila ya kubeba, ebuna yo talomba nde yandi soba nzila yankaka. Kansi, ata yo lenda lomba nde yandi sala bansoba na kiteso mosi buna, yandi talungisa kaka lukanu na yandi ntangu yandi takuma na kisika yina yandi kanaka.

 6. Inki mutindu Yehowa kumonisaka nde, yandi kesobaka mambu sambu na kulungisa lukanu na yandi?

⁶ Mutindu mosi, Yehowa mesobaka mambu mingi sambu na kulungisa lukanu na yandi ya mvula na mvula. Sambu yandi ketadilaka kimpwanza ya kupona yina bingangwa na yandi ya mayele kevandaka na yo, yandi kevandaka ya kuyilama sambu na kusoba mutindu yandi talungisa lukanu na yandi. Mu mbandu, bika beto tadila mutindu Yehowa kulungisaka lukanu na yandi ya metala Nkuna ya lusilu. Na luyantiku, Yehowa kusongaka bankwelani ya ntete nde: “Beno buta bana mingi, mpidina bana na beno ta zingaka na bisika yonso na nsi-ntoto ti kuyala yo.” (Kuy. 1:28) Keti lukanu yina kulunganaka ve sambu kukolama kubasikaka na kilanga ya Edeni? Ata fyoti ve! Kukonda kusukinina, Yehowa kusalaka mambu na kuwakana ti dyambu yina kubasikaka na kusobaka “nzila” yankaka sambu na kulungisa lukanu na yandi. Yandi tubilaka na ntwala, kubasika ya nkuna yina zolaka kumanisa mambu ya mbi yina bankolami kubasisaka.​—Kuy. 3:15; Baeb. 2:14-17; 1 Yoa. 3:8.

 7. Inki beto kelonguka na ntendula yina Yehowa kepesaka sambu na yandi mosi, mutindu yo kemonana na Kubasika 3:14?

⁷ Makuki yina Yehowa kele na yo ya kusoba mambu sambu na kulungisa lukanu na yandi, kewakana ti ntendula yina yandi kepesa sambu na yandi mosi. Ntangu Moize kusongaka Yehowa mambu yankaka yina vandaka kukanga yandi nzila na kulungisa mukumba na yandi, Yehowa kundimisaka yandi nde: “Mono takudimonisa muntu yina ya mono takudimonisa. Mpi yandi yikaka nde: ‘Tala mambu yina nge tasonga bana ya Izraele: “Muntu yina metinda mono na beno, zina na yandi Mono takudikumisa.”’” (Kub. 3:14, NW) Ya kyeleka, Yehowa kele na makuki ya kukuma konso mutindu yina yandi mezola sambu na kulungisa mbote-mbote lukanu na yandi! Dyambu yai kemonana mbote-mbote na mbandu yina ntumwa Polo kusadilaka ya kele na kapu 11 ya mukanda ya Roma. Kuna yandi tubilaka nti ya baolive ya kifwani. Kutadila mbandu yai takumisa ngolo ntonda na beto na mayele ya mingi yina Yehowa kele na yo, ata beto kele ti kivuvu ya kukwenda na zulu to kubaka luzingu ya mvula na mvula na ntoto.

Lukanu ya Yehowa Sambu na Nkuna ya Lusilu

8, 9. (a) Inki kele mambu iya yina tasadisa beto na kubakisa mbandu ya nti ya baolive? (b) Mvutu na nki ngyufula kemonisa mutindu yina Yehowa kesobaka mambu sambu na kulungisa lukanu na yandi?

⁸ Na ntwala nde beto bakisa mbandu ya nti ya baolive, beto fwete zaba mambu iya ya ketadila kulungana ya lukanu ya Yehowa ya metala nkuna ya lusilu. Ya ntete, Yehowa kusilaka na Abrahami nde, “bantu ya makanda yonso ya ntoto tabaka lusakumunu” na nzila ya nkuna na yandi, to bana na yandi. (Kuy. 22:17, 18) Ya zole, Yehowa kupesaka dikanda ya Izraele yina kubasikaka na Abrahami, dibaku ya kubasisa “kimfumu ya banganga-Nzambi.” (Kub. 19:5, 6, NW) Ya tatu, ntangu bantu mingi ya Izraele ya kinsuni kubuyaka Mesia, Yehowa kubakaka bangidika yankaka sambu na kubasisa “kimfumu ya banganga-Nzambi.” (Mat. 21:43; Roma 9:27-29) Ya nsuka, ata Yezu kele kitini ya ntete ya nkuna ya Abrahami, bantu yankaka mpi kele ti dibaku ya kukuma kitini ya nkuna yina.​—Gal. 3:16, 29.

⁹ Na kutadila mambu yai iya, mukanda ya Kusonga kezabisa beto nde, kimvuka ya bantu 144 000, tayala ti Yezu na zulu bonso bantotila mpi banganga-Nzambi. (Kus. 14:1-4) Biblia kebingaka bo mpi ‘bantu ya Israele.’ (Kus. 7:4-8) Kansi, keti bantu 144 000 kele kaka bantu ya Izraele ya kinsuni to Bayuda ya kinsuni? Mvutu na ngyufula yai kemonisa mutindu yina, Yehowa kesobaka mambu sambu na kulungisa lukanu na yandi. Bika beto tadila ntangu yai, mutindu mukanda yina ntumwa Polo kusonikilaka Bakristu ya Roma kesadisa beto na kuzwa mvutu.

“Kimfumu ya Banganga-Nzambi”

10. Inki dibaku dikanda ya Izraele kuvandaka ti yo?

¹⁰ Mutindu beto tubilaka yo na luyantiku, dikanda ya Izraele kuvandaka mpenza ti dibaku ya kubasisa bantu yina zolaka kusala “kimfumu ya banganga-Nzambi mpi kikanda mosi ya santu.” (Tanga Roma 9:4, 5.) Kansi, inki tasalama ntangu Nkuna ya lusilu takwisa? Keti dikanda ya Izraele ya kinsuni tabasisa ntalu ya mvimba ya bantu 144 000 ya Izraele ya kimpeve, bayina takuma kitini ya zole ya nkuna ya Abrahami?

11, 12. (a) Inki ntangu kuponama ya bantu yina zolaka kusala Kimfumu ya zulu kuyantikaka, mpi Bayuda mingi yina vandaka kuzinga na ntangu yina kusalaka nki? (b) Inki mutindu Yehowa kulungisaka ntalu ya mvimba ya bantu yina zolaka kusala kitini ya nkuna ya Abrahami?

¹¹ Tanga Roma 11:7-10. Dikanda ya mvimba ya Bayuda ya mvu-nkama ya ntete kubuyaka Yezu. Yo yina, bo vandaka dyaka ve ti dibaku ya kubasisa nkuna ya Abrahami. Kansi, ntangu kuponama ya bantu yina tasala “kimfumu ya banganga-Nzambi” na zulu kuyantikaka na Pantekoti ya mvu 33 T.B., yo vandaka ti Bayuda yankaka ya ntima ya mbote yina kundimaka dibaku yina. Bantu fyoti yai kuvandaka bonso ‘bantu yina kubikalaka’ kana beto fwanisa bo ti dikanda ya mvimba ya Bayuda.​—Roma 11:5.

¹² Kansi, inki mutindu Yehowa zolaka kulungisa ntalu ya mvimba ya bantu yina zolaka kukuma nkuna ya Abrahami? (Roma 11:12, 25) Tala mvutu yina ntumwa Polo kupesaka: “Mono ke tuba ve nde mambu yina ya Nzambi silaka, yandi lungisaka yo ve. Sambu bantu ya Israele [ya kinsuni], bo yonso ve kele bantu yina ya Nzambi solaka. Ata bantu yina butukaka na dikanda [bana] ya Abrahami, bo yonso ve kele bana [kitini ya nkuna ya Abrahami] na yandi ya kieleka; . . . Disongidila nde: bana ya Nzambi bo kele ve bana yina butukaka na kimuntu, kansi bana ya kieleka ya Nzambi bo kele kaka bana yina ya Nzambi silaka nde bo ta butuka.” (Roma 9:6-8) Yo yina yo lombaka ve nde, sambu Yehowa kulungisa lukanu na yandi ya metala nkuna, bantu yina tasala kitini ya nkuna fwete vanda kaka bana ya Abrahami ya kinsuni.

Nti ya Baolive ya Kifwani

13. Inki kele ntendula ya (a) nti ya baolive, (b) ansimbulu na yo, (c) kikati-kati na yo, mpi (d) balutangu na yo?

¹³ Ntumwa Polo landaka na kufwanisa bantu yina zolaka kukuma kitini ya nkuna ya Abrahami ti balutangu ya nti ya baolive ya kifwani.a (Roma 11:21) Nti ya baolive ketendula kulungana ya lukanu ya Nzambi na kutadila kuwakana yina yandi salaka ti Abrahami. Bansimbulu ya nti yina kele santu, mpi yo ketendula nde Yehowa muntu kepesaka luzingu na Izraele ya kimpeve. (Yez. 10:20; Roma 11:16) Kikati-kati ya nti yango ketendula nde, Yezu kele kitini ya ntete ya nkuna ya Abrahami. Balutangu na yo ketendula, ntalu ya mvimba ya bantu yina kesala kitini ya zole ya nkuna ya Abrahami.

14, 15. Banani kuvandaka balutangu yina bo “zengaka” na nti ya baolive yina bo kunaka, mpi banani kuvandaka balutangu yina bo yikaka?

¹⁴ Na mbandu ya nti ya baolive, Bayuda ya kinsuni yina kubuyaka Yezu, kufwananaka ti balutangu ya ntima ya baolive yina “bo zengaka.” (Roma 11:17) Mpidina, bo vidisaka dibaku ya kukuma kitini ya nkuna ya Abrahami. Kansi, banani zolaka kuyinga bo? Na kutadila mabanza ya Bayuda ya kinsuni, bantu ya kuyinga bo kuvanda ve, sambu Bayuda yina vandaka kudikumisa na lulendo yonso nde bo vandaka bana ya kinsuni ya Abrahami. Kansi, Yoane Mbotiki kukebisaka bo na ntwala nde kana Yehowa zolaka kusala yo, yandi lendaka kubasisa bana ya Abrahami na matadi.​—Luka 3:8.

¹⁵ Kansi, Yehowa kusalaka nki sambu na kulungisa lukanu na yandi? Polo ketendula nde bo zengaka balutangu ya nti ya baolive ya mfinda, mpi bo yikaka yo na nti ya baolive yina bo kunaka sambu na kuyingisa balutangu yina bo zengaka. (Tanga Roma 11:17, 18.) Yo yina Bakristu ya kupakulama yina kuvandaka bantu ya makanda, mu mbandu bapakulami yankaka yina kuvandaka na dibundu ya Roma, kuyikamaka na mutindu ya kifwani na nti ya baolive ya kifwani. Na mutindu yai, bo kumaka kitini ya nkuna ya Abrahami. Na luyantiku, bo vandaka bonso balutangu ya nti ya baolive ya mfinda, sambu bo vandaka ve ti dibaku ya kukuma kitini ya kuwakana yai ya sipesiali. Kansi, Yehowa kukangudilaka bo nzila sambu na kukuma Bayuda ya kimpeve.​—Roma 2:28, 29.

16. Inki mutindu ntumwa Piere ketendula kubutuka ya dikanda ya mpa ya kimpeve?

¹⁶ Ntumwa Piere ketendula dyambu yango mutindu yai: ‘Ditadi yina [Yezu] kele na mfunu mingi sambu na beno [Izraele ya kimpeve, yika mpi Bakristu ya Makanda] bantu ke na lukwikilu; ebuna, sambu na bantu yina ke na lukwikilu ve “ditadi yai ya bamaso losaka yo mekumaka ditadi ya kuluta mfunu.” . . . Kansi beno, beno kele bantu yina ya Nzambi solaka, beno kele banganga-Nzambi ya Mfumu ya nene, beno kele bantu ya santu mpenza. Nzambi solaka beno sambu beno vanda bantu na yandi mpenza mpi sambu beno katuka na mpimpa, beno temuka na mwini na yandi ya kuyituka. Ntete beno vandaka bantu ya Nzambi ve, kansi ntangu yai beno mekumaka bantu na yandi. Ntete Nzambi vandaka kuwila beno mawa ve, kansi ntangu yai yandi kewilaka beno mawa.’​—1 Pie. 2:7-10.

17. Inki mutindu mambu yina Yehowa kusalaka kuvandaka dyambu yina kesalamaka ve?

¹⁷ Yehowa kusalaka dyambu mosi yina bantu mingi lendaka kumona bonso nde, yo lendaka kusalama ve ata fyoti. Polo ketubila dyambu yina kusalamaka bonso mambu yina kesalamaka ve. (Roma 11:24) Sambu na nki? Ya kyeleka, yo lenda salama ve ata fyoti nde bo zenga lutangu ya nti mosi ya mfinda mpi bo yika yo na nti yina bo mekunaka, kansi yo kele mpenza mambu yina bansadi-bilanga yankaka vandaka kusala na mvu-nkama ya ntete.b Mutindu mosi, Yehowa kusalaka dyambu mosi ya kuyituka mpenza. Na kutadila mabanza ya Bayuda, Bantu ya Makanda vandaka ve ti makuki ya kubuta bambuma ya mbote. Kansi, Yehowa kukumisaka bantu yai, kitini ya dikanda yina kubutaka bambuma ya Kimfumu. (Mat. 21:43) Yantika na kupakulama ya Korneye, muntu ya ntete ya Makanda ya kukonda kuyotisa yina kukumaka Mukristu na mvu 36 T.B., Nzambi kupesaka dibaku na bantu ya kukonda kuyotisa yina kuvandaka ve Bayuda na kuyikama na nti yai ya baolive ya kifwani.​—Bis. 10:44-48.c

18. Inki dibaku Bayuda ya kinsuni kuvandaka ti yo na nima ya mvu 36 T.B?

¹⁸ Keti dyambu yai ketendula nde na nima ya mvu 36 T.B., dibaku kuvandaka dyaka ve sambu nde Bayuda ya kinsuni kukuma kitini ya nkuna ya Abrahami? Ve. Polo ketendula nde: “Kana Bayuda [ya kinsuni] yantika kukwikila diaka, Nzambi ta vutula bo diaka na kisika yina ya bo vandaka ntete. Sambu Nzambi ke na kiyeka ya kuvutula bo diaka na kisika yina. Nge muntu kele Muyuda ve, nge kele bonso lutangu mosi ya nti yai ya baolive ya bo zengaka na mfinda, nge basikaka ve na nti yina ya bo kunaka, kansi bo kwisaka kuyika nge na kuyika na nti yina. Kansi Bayuda kele bonso balutangu ya nti yina ya bo kunaka; yo yina yo ta vanda mpasi ve Nzambi na kuyika bo diaka na nti yina ya bo vandaka ntete.”​—Roma 11:23, 24.

“Bantu ya Israele Yonso Ta Guluka”

19, 20. Inki mambu Yehowa melungisaka mutindu mbandu ya nti ya baolive ya kifwani kemonisa yo?

¹⁹ Ya kyeleka, lukanu ya Yehowa sambu na “Israele ya Nzambi” kele na kulungana na mutindu mosi ya mbote mpenza. (Gal. 6:16) Mutindu Polo kutubaka “bantu ya Israele yonso ta guluka.” (Roma 11:26) Na ntangu yina Yehowa metulaka, “bantu ya Israele yonso” disongidila ntalu ya mvimba ya bantu ya Izraele ya kimpeve, bo tavanda bantotila mpi banganga-Nzambi na zulu. Ata kima mosi ve lenda kanga Yehowa nzila sambu na kulungisa lukanu na yandi!

²⁰ Mutindu Biblia kutubilaka yo, nkuna ya Abrahami, disongidila Yezu Kristu kumosi ti bantu 144 000 tanata balusakumunu na “bantu ya bansi yonso.” (Roma 11:12; Kuy. 22:18) Na mutindu yai, bantu yonso ya Nzambi tabaka mambote na ngidika yai. Ya kyeleka, ntangu beto kemona mutindu yina Yehowa kelungisa lukanu na yandi ya mvula na mvula, beto kesepela ngolo mpenza na ‘kimvwama ti mayele ya mingi yina Nzambi kele na yo.’​—Roma 11:33.

[Banoti na Nsi ya Lutiti]

Keti Nge Keyibuka?

• Inki beto kelonguka na Yehowa, na mutindu yina yandi kelungisaka lukanu na yandi?

• Na mukanda ya Roma kapu 11, inki kele ntendula ya . . .

nti ya baolive?

bansimbulu na yo?

kikati-kati na yo?

balutangu na yo?

• Sambu na nki kuzenga balutangu ya nti mosi mpi kuyika yo na nti yankaka, kuvandaka dyambu yina kesalamaka ve?

[Lupangu/​Kifwanisu ya kele na lutiti 26]

Kuyika Balutangu ya Nti ya Baolive ya Mfinda​—Sambu na Nki?

▪ Lucius Junius Moderatus Columella kuvandaka soda mosi ya Roma, mpi nsadi-bilanga yina kuzingaka na mvu-nkama ya ntete ya T.B. Yandi mezabanaka mingi sambu na mikanda 12 yina yandi sonikaka, ya ketubilaka luzingu ya bantu mpi kisalu ya bilanga.

Na mukanda na yandi ya tanu, yandi vutukilaka kingana yai ya ntama: “Muntu yina kekunaka banti ya baolive, yandi kelombaka yo bambuma; muntu yina ketulaka yo nsansa, kele na mfunu ya bambuma; muntu yina kezengaka balutangu na yo, kepusaka yo na kubuta bambuma.”

Na nima ya kutubila banti yina keyelaka mbote, kansi ya kebutaka ve bambuma, yandi pesaka ndongisila yai: “Yo kele mbote na kuzenga nti yango ti kisadilu mosi mpi kuyika lutangu ya nti ya baolive ya mfinda na kisika yina beno mezenga; ebuna sambu beno mekangisa yo ti lutangu yina kebutaka bambuma, nti yango takuma kubuta bambuma mingi.”