Nzambi ti Kaisali

“Ebuna, na yau, pesa bima ya Kaisali na Kaisali, kansi bima ya Nzambi na Nzambi.”​—LUKA 20:25, NW.

 1. (a) Inki kele pozisio ya kuzanguka ya Yehowa? (b) Inki kima beto fwete kupesa na Yehowa kansi na Kaisali ve ata fyoti?

NTANGU Yezu Kristu pesaka ntuma yina, ntembe kuvandaka ve na mabanza na yandi nde malombu ya Nzambi sambu na bansadi na Yandi kebakaka kisika ya ntete na zulu ya kima yonso yina Kaisali, to Leta, lendaka kulomba bau. Yezu kuzaba mbote kuluta bantu yonso bukyeleka ya kisambu yai ya muyimbi-bankunga kusalaka na Yehowa: “Kimfumu na nge ta manaka ve; nge, nge kele Mfumu tii kuna.” (Nkunga 145:13) Ntangu Satana kupesaka Yezu kiyeka na zulu ya bimfumu yonso na ntoto, Yezu kuvutulaka nde: “Bo sonikaka na Mukanda ya Nzambi nde: ‘Nge fweti samba [Yehowa], Nzambi na nge. Kaka yandi mpamba nge fweti samba.’ ” (Luka 4:​5-8) Lusambu lenda kupesama ve na “Kaisali” ata fyoti, Kaisali kuvanda yandi mosi ntinu ya Roma, muntu ya nkaka ya keyalaka, to Leta yau mosi.

 2. (a) Na inza yai, pozisio ya Satana kele inki? (b) Nani mepesaka nswa nde Satana kuvanda na pozisio yina?

² Yezu kubuyaka ve nde bimfumu ya inza kuvandaka ya Satana. Na nima yandi kubingaka Satana “mfumu ya nsi-ntoto yai.” (Yoane 12:31; 16:11) Mfinama na nsuka ya mvunkama ya ntete T.B., ntumwa Yoane kusonikaka nde: “Beto zaba nde beto kele bantu ya Nzambi kansi . . . nsi-ntoto [ya mvimba] kele na maboko ya Muntu ya Mbi.” (1 Yoane 5:19) Yau ketendula ve nde Yehowa metinaka kimfumu na yandi ya ntoto ya mvimba. Yindula nde Satana, ntangu yandi zolaka kupesa Yezu kimfumu na zulu ya bimfumu ya politiki, yandi tubaka nde: “Mono ta pesa nge kiyeka yai yonso . . . sambu [yau kupesamaka na mono, NW].” (Luka 4:6) Satana keyalaka na zulu ya bimfumu yonso ya inza kaka na nswa ya Yehowa.

 3. (a) Inki pozisio baluyalu ya bansi kele na yau na ntwala ya Yehowa? (b) Inki mutindu beto lenda kutuba nde, kulemfuka na baluyalu ya inza yai ketendula ve nde beto kelemfukila Satana, nzambi ya inza yai?

³ Kiteso mosi, Leta keyalaka kaka sambu Nzambi bonso Nkwa-kimfumu, kepesaka yau nswa ya kusala mutindu yina. (Yoane 19:11) Na mutindu yina, beto lenda kutuba nde “Nzambi muntu ke pesaka bamfumu yonso kiyeka ya kuyala.” Na kufwanisa ti kiyeka ya kimfumu ya Yehowa ya kuluta kuzanguka, kimfumu na bau kele kakima ya fyoti kibeni. Ata mpila yina, bau ke “sadilaka Nzambi,” “bansadi ya Nzambi na bantu yonso” (NW), sambu bau kesalaka bisalu ya mfunu, kelundisaka bansiku mpi ndonga, ye kepesaka ndola na bansadi ya mambi. (Roma 13:​1, 4, 6) Na yau, Bakristu fwete kubakisa nde, ata Satana kele mfumu ya kukonda kumonika ya inza to ngidika yai, bau kelemfukilaka yandi ve ntangu bau kendima nde bau fwete kulemfukila Leta na mambu ya nkaka. Bau kelemfukilaka Yehowa. Na mvula yai, 1996, politiki ya Leta kele kaka kitini ya “ngidika ya Nzambi,” ngidika ya ntangu fyoti yina Nzambi kepesa nswa nde yau kuvanda, ye bansadi ya Yehowa ya ntoto fwete kundima yau mutindu yina.​—Roma 13:2.

Bansadi ya Yehowa ya Ntama ti Leta

 4. Sambu na inki Yehowa kupesaka nswa nde Yozefi kukuma mfumu ya nene ya luyalu ya Ezipte?

⁴ Na ntwala ya ntangu ya Bukristu, Yehowa kupesaka nswa na bansadi na yandi ya nkaka na kuvanda na bisika ya nene na kati ya baluyalu ya Leta. Mu mbandu, na mvunkama ya 18 N.T.B., Yozefi kumaka ministre ya ntete na Ezipte, muntu ya zole na nima ya Farao ya vandaka na luyalu. (Kuyantika 41:​39-43) Mambu ya kulandanaka na nima kwisaka kumonisa pwelele nde kele Yehowa muntu yidikaka buna, na mpila nde, Yozefi kuvanda bonso kisadilu sambu na kubumba ‘nkuna ya Abrahami,’ bana ya Abrahami, sambu balukanu na Yandi kulungana. Ya kyeleka, beto fwete kuyibuka nde, Yozefi kutekamaka na kimpika na Ezipte, mpi yandi kuzingaka na ntangu bansadi ya Nzambi kuvandaka, ata ti Nsiku ya Moize ve, ata ti “nsiku ya Kristo” mpi ve.​—Kuyantika 15:​5-7; 50:​19-21; Galatia 6:2.

 5. Sambu na inki bau tumaka Bayuda yina vandaka na kimpika na “kusosa ngemba” ya Babilone?

⁵ Bamvunkama mingi na nima, mbikudi ya kwikama Yeremia vandaka ya kupemama na Yehowa na kusonga Bayuda yina vandaka na kimpika na kulemfuka na bamfumu, ntangu bau vandaka na kimpika na Babilone, nkutu mpi na kusamba sambu na ngemba ya mbanza yina. Na mukanda ya yandi sonikilaka bau, yandi tubaka nde: “[Yehowa, NW], Nzambi ya Israele, ke tuba na bantu yonso ya [kele] na kimpika na Babilon[e] nde: . . . ‘[beno sosa ngemba ya mbanza kisika mono tindaka beno na kimpika, ye samba Yehowa sambu na mambote na yau, sambu na kati ya ngemba na yau, ngemba tamonana mpi sambu na beno mosi, NW].’ ” (Yeremia 29:​4, 7) Ntangu yonso, bansadi ya Yehowa kele ti kikuma ya “kusosa ngemba” sambu na bau mosi mpi sambu insi kisika bau kezinga, sambu na kuvanda ti kimpwanza ya kusambila Yehowa.​—1 Piere 3:11.

 6. Ata bau vandaka na bisalu ya nene na luyalu, na inki mitindu Daniele ti banduku na yandi tatu kubuyaka na kuvweza Nsiku ya Yehowa?

⁶ Na ntangu yonso ya kimpika na Babilone, Daniele ti Bayuda ya nkaka ya kwikama tatu yina kukangamaka na kimpika na Babilone ndimaka ndongolo ya Leta ye kumaka bantu ya nene na luyalu ya Babilone. (Daniele 1:​3-7; 2:​48, 49) Kansi, ata na ntangu ya ndongolo na bau, bau kubakaka pozisio ya ngolo na mambu ya madya yina lendaka kunata bau na kubuka Nsiku yina Nzambi na bau, Yehowa, kupesaka na nzila ya Moize. Sambu na yau, bau bakaka balusakumunu. (Daniele 1:​8-17) Ntangu Ntotila Nabukodonozore kutedimisaka kiteki ya Leta, banduku ya Daniele, Baebreo tatu, vandaka nkatu ntembe na ntuma ya kuvanda na fete kumosi ti bankundi na bau bamfumu ya Leta. Kansi, bau buyaka na “kufukama ti kusambila” kiteki ya Leta. Dyaka, Yehowa kupesaka nsendo na kwikama na bau. (Daniele 3:​1-6, 13-28) Mutindu mosi bubu yai, Bambangi ya Yehowa kezitisaka dibendelo ya insi kisika bau kezingaka, kansi bau kezolaka ve kusala kidimbu ya lusambu na ntwala na yau.​—Kubasika 20:​4, 5; 1 Yoane 5:21.

 7. (a) Inki lukanu ya ngolo Daniele kubakaka, ata yandi kuvandaka ti kiyeka mosi ya nene na luyalu ya Babilone? (b) Inki bansoba kukotaka na ntangu ya Bakristu?

⁷ Na nima ya kubwa ya luyalu ya Neo-Babylonisme, Daniele kuzwaka kisika mosi ya nene kibeni na luyalu ya mpa ya Medo-Persia yina kuyingaka yau na Babilone. (Daniele 5:​30, 31; 6:​1-3) Kansi yandi bikisaka ve kisalu na yandi ya nene kunata yandi na kuvweza kwikama na yandi. Ntangu nsiku mosi ya Leta kulombaka nde yandi kusambila Ntotila Dariusi na kisika ya Yehowa, yandi kubuyaka. Sambu na yau, Daniele kulosamaka na kisika ya bantambu, kansi Yehowa kugulusaka yandi. (Daniele 6:​4-24) Ya kyeleka, mambu yai kusalamaka na ntangu ya ntwala-Bukristu. Ntangu dibundu ya Bukristu kusalamaka, bansadi ya Yehowa kukumaka “na nsi ya kiyeka ya bansiku ya Kristo.” Bima mingi yina vandaka kupesama nswa na nsi ya ngidika ya Bayuda fwanaka kutadilama mutindu ya nkaka, na lufulu ya mutindu Yehowa vandaka kutadila bansadi na yandi ntangu yai.​—1 Korinto 9:21; Matayo 5:​31, 32; 19:​3-9.

Nsadilu ya Yezu na Ntwala ya Leta

 8. Inki dyambu kubwaka yina kesonga nde Yezu kusilaka na kukonda kukota na politiki?

⁸ Ntangu Yezu Kristu vandaka na zulu ya ntoto, yandi kutulaka bambandu ya kuluta ngolo sambu na balandi na yandi, ye yandi kubuyaka mitindu yonso ya kukota na makambu ya politiki to ya minkangu. Ntangu Yezu medisa mafunda ya bantu na kimangu ti ndambu ya mampa mpi bambisi ya masa zole imene, na nima Bayuda zolaka kukanga yandi ye kutula yandi ntotila ya politiki. Kansi Yezu kutinaka bau mpi yandi katukaka ntinuntinu sambu na kukwenda na bangumba. (Yoane 6:​5-15) Na dyambu yai, mukanda mosi (The New International Commentary on the New Testament) ketuba nde: “Kuvandaka ti mpusa ya ngolo ya zola ya insi na kati ya Bayuda ya ntangu yina, mpi nkatu ntembe, mingi na kati ya bayina kumonaka kimangu yina, kumonaka nde yina vandaka kibeni ntwadisi ya Nzambi kupesaka, yina vandaka kibeni muntu ya fwanaka kutwadisa bau kontre Baroma. Ebuna, bau kusilaka na kukumisa yandi ntotila.” Mukanda yango keyika nde Yezu “kubuyaka na ntima mosi” dikabu yina ya kintotila ya politiki. Kristu kukotaka ve ata na mbendumuka mosi ya Bayuda kontre luyalu ya Roma. Ya kyeleka, yandi tubaka na ntwala mbutu ya fwanaka kubasika na mbendumuka yina fwanaka kusalama na nima lufwa na yandi​—mawa ya kintulumukina sambu na bantu ya Yeruzalemi mpi mbungulu ya mbanza yina.​—Luka 21:​20-24.

 9. (a) Inki mutindu Yezu kutendulaka kuwakana ya kele na kati ya Kimfumu na yandi ti inza? (b) Inki lutwadisu Yezu kupesaka balandi na yandi na yina metala kuwakana na bau ti baluyalu ya inza yai?

⁹ Ntangu fyoti na ntwala lufwa na yandi, Yezu kusongaka mumonisi ya nene ya ntinu ya Roma na Yudea nde: “Kimfumu na mono kele ya nsi-ntoto yai ve; kana kimfumu na mono vandaka ya nsi-ntoto yai, bantu na mono zolaka kwisa kunwana sambu bantu ya nkaka kupesa mono na maboko ya Bayuda ve. Kimfumu na mono kele ya nsi-ntoto yai ve.” (Yoane 18:36) Tii kuna ya Kimfumu na yandi tatula nsuka na baluyalu ya politiki, balongoki ya Kristu kelanda mbandu na yandi. Bau kepesaka luzitu na bamfumu yina ya metulamaka, kansi kekotaka ve na bisalu na bau ya politiki. (Daniele 2:44; Matayo 4:​8-10) Yezu kubikisaka mbandu ya kulanda na bantumwa na yandi, na kutubaka nde: “Yau yina, pesa bima ya Kaisali na Kaisali, kansi bima ya Nzambi na Nzambi.” (Matayo 22:​21, NW) Na ntwala, na Disolo na yandi na Ngumba, Yezu kutubaka nde: “Kana [muntu mosi ya kele na kiyeka, NW] me songa nge na kunatila yandi saki na yandi na kilometre mosi, nata yo na kilometre mosi ya nkaka.” (Matayo 5:41) Na kutadilaka mambu yina kele na disolo yango, Yezu vandaka kutendula munsiku yina metadila bulemfu ya luzolo na bandomba ya mepesama nswa, yau kuvanda na ngwakana ti bantu to na malombu ya luyalu yina kewakana ti nsiku ya Nzambi.​—Luka 6:​27-31; Yoane 17:14, 15.

Bakristu ti Kaisali

10. Na kutadilaka nsoniki ya bankenda mosi, inki pozisio Bakristu ya ntete kuvandaka na yau na yina metala Kaisali?

¹⁰ Bambandu ya nkufi yina vandaka sambu na kutwadisa bangwisana na kati ya Bakristu ti Leta. Na mukanda na yandi (The Rise of Christianity), nsoniki ya nkenda E. W. Barnes kusonikaka nde: “Na bamvunkama ya kulandaka, ntangu yonso ya Mukristu kuvandaka na mbefula sambu na yina yandi fwete pesa na Leta, yandi vandaka kutala malongi ya kiyeka ya Kristu. Yau vandaka kulomba nde yandi kufuta mpaku: ntalu ya kufuta lendaka kuvanda ngolo​—mpaku kukumaka ngolo na ntwala kubwa ya Kintinu ya Westi​—kansi Bakristu vandaka kuvibidila yau. Mutindu mosi, yau vandaka kulomba nde yandi kundima bantuma yonso ya nkaka ya Leta, kaka kana yau vandaka kulomba yandi ve na kupesa bima ya Nzambi na Kaisali.”

11. Na mutindu Bakristu fwete kubaka bamfumu ya inza, Polo kulongisilaka bau nde inki?

¹¹ Yau vandaka kuwakana ti mambu yai, yau yina, bamvula kuluta kiteso ya 20 na nima lufwa ya Kristu, ntumwa Polo kusongaka Bakristu yina kuvandaka na Roma nde: “Konso muntu fweti lemfuka na bamfumu ya leta.” (Roma 13:1) Kiteso ya bamvula kumi na nima, ntangu fyoti na ntwala yandi kukota boloko mbala ya zole na Roma mpi kugondama, Polo sonikilaka Tito nde: “Tuba diaka na bakristo nde bo fweti lemfuka na bamfumu ya leta, bo fweti wila bo, bo fweti zola na kusala konso mambu ya mbote. Bo lenda tuba mambu ya mbi ve ata na muntu mosi. Bo fweti zola ngemba, bo fweti kanga ntima, bo fweti vanda bantu ya pima na meso ya bantu yonso.”​—Tito 3:​1, 2.

Kuyela ya Mbakisa ya “Biyeka ya Zulu”

12. (a) Inki Charles Taze Russell kumonaka bonso pozisio ya mbote ya Mukristu na ntwala ya bamfumu ya luyalu? (b) Na yina metala kisalu ya kisoda, inki bamboninu ya kuswaswana Bakristu ya kupakulama kubakaka na ntangu ya Mvita ya I ya Inza?

¹² Na luyantiku ya 1886, Charles Taze Russell kusonikaka na mukanda The Plan of the Ages: “Yau kuvanda Yezu to Bantumwa, bau bikaka kuvukana ve ti bamfumu ya ntoto ata inki mutindu. . . . Bau longaka Dibundu na kulemfuka na bansiku mpi na kulemfukila bayina vandaka na biyeka sambu na kisalu na bau, . . . na kufuta mpaku ya melombama na bau, kaka katula nsiku yina kewakana ve ti nsiku ya Nzambi (Bisalu 4:19; 5:29) na kutelemanina ve nsiku mosi ya metulamaka. (Rom. 13:​1-7; Mat. 22:21) Yezu ti Bantumwa ti dibundu ya ntete, vandaka bau yonso kulanda nsiku, ata bau vandaka ya kukabwana, ye vandaka kuvukana ve na baluyalu ya inza yai.” Mukanda yai kutendulaka mbotembote “biyeka ya zulu” (NW) yina ntumwa Polo kutubilaka, bonso “bamfumu ya leta.” (Roma 13:1) Na 1904, mukanda The New Creation kutubaka nde Bakristu ya kyeleka “fwete kuvanda na kati ya bantu yina kelutaka kulunda nsiku na ntangu yai​—bantu ya mubulu ve, ya maswana ve, bantu ya kesosaka bifu ve.” Bantu ya nkaka kubakisaka yau bonso dyambu ya bulemfu na mambu yonso ya luyalu, kundima ata kisalu ya kisoda na ntangu ya Mvita ya I ya Inza. Kansi, bankaka kutadilaka kisalu yina bonso kima ya vandaka kuwakana ve ti ntubilu yai ya Yezu: “Bantu yina yonso ke sadilaka mbele bo ta fwa mpi na mbele.” (Matayo 26:52) Na ntembe ve, kuvandaka ti mfunu ya ngolo ya mbakisa ya biyeka ya zulu.

13. Inki nsoba na yina metala mbakisa ya biyeka ya zulu kumonisamaka na 1929, ye inki mutindu yau monanaka dyambu ya mfunu?

¹³ Na 1929, na ntangu bansiku ya bansi mingi bandaka na kubuyisa bima mingi ya Nzambi kelombaka to kulomba bima yina bansiku ya Nzambi kebuya, yau kundimamaka nde biyeka ya zulu fwete kuvanda Yehowa Nzambi ti Yezu Kristu.a Yai kele mbakisa ya bansadi ya Yehowa kuvandaka na yau na nsungi ya mpasi yina yitaka Mvita ya II ya Inza mpi na nsungi ya Gere Frwade, yina vandaka kupesa boma, ya kuyilama ngolo na minduki. Na kutadila dyaka ntangu yina, beto fwete kutuba nde mboninu yina, ya vandaka kukumisa Yehowa ti Yezu bonso ya kuluta kuzanguka, kusadisaka bantu ya Nzambi na kubikala na bukatikati na nsungi yina yonso ya mpasi.

Bulemfu na Mambu ya Nkaka

14. Inki mutindu nsemo ya kuluta mingi kungengaka sambu na Roma 13:​1, 2 ti mikapu ya mefwanana na yau na 1962?

¹⁴ Na 1961, kusonama ya New World Translation of the Holy Scriptures kumanaka. Kuyidika na yau kulombaka ndonguka mosi ya mudindu ya ntubilu ya Masonuku na mukapu yina. Mbalula ya siki-siki ya bangogo yina mesadilama kaka ve na Roma kapu 13, kansi mpi na mikapu bonso Tito 3:​1, 2 ti 1 Piere 2:13, 17 kumonisaka yau pwelele nde ngogo “biyeka ya zulu (supérieur)” vandaka kutubila ve Kiyeka ya Kuluta Kuzanguka (Suprême), Yehowa, ti Mwana na yandi Yezu, kansi biyeka ya baluyalu ya bantu. Na nsuka ya 1962, masolo ya kubasikaka na Nzozulu ya Nkengi, kupesaka ntendula ya siki-siki ya Roma kapu 13 mpi yau kupesaka dyaka mboninu ya pwelele kuluta yina ya ntangu ya C. T. Russell. Masolo yina kumonisaka nde bulemfu ya Bakristu na bamfumu fwete kuvanda ve na mambu yonso. Yau fwete kuvanda na mambu ya nkaka, yina fwete kunata ve bansadi ya Nzambi na kukolama na bansiku ya Nzambi. Masolo ya nkaka na Nzozulu ya Nkengi kutubilaka mingi dyambu yai ya mfunu.b

15, 16. (a) Mbakisa ya mpa ya Roma kapu 13 kunataka inki mboninu ya mbote ya bukatikati? (b) Inki bangyufula mebikala ya beto tapesa mvutu?

¹⁵ Nsapi yai ya kangulaka mbakisa ya siki-siki ya Roma kapu 13 mesadisaka bantu ya Yehowa na kutula bukatikati na luzitu yina bau fwete pesa na bamfumu ya politiki na mutindu mosi ya kuvweza ve minsiku ya mfunu ya Masonuku. (Nkunga 97:11; Yeremia 3:15) Yau mesadisaka bau na kuvanda ti mboninu ya mbote ya bangwisana na bau ti Nzambi ti kuwakana na bau ti Leta. Yau mendimisaka nde na ntangu bau kepesaka bima ya Kaisali na Kaisali, bau kevilaka ve na kupesa bima ya Nzambi na Nzambi.

¹⁶ Kansi, bima ya Kaisali kele kibeni inki? Inki malombu Leta kele kibeni na nswa ya kulomba na Mukristu? Bangyufula yai beto tatadila yau na disolo ya kelanda.

[Banoti na nsi ya lutiti]

Dyambu ya mfunu, na komantere na yandi ya Roma kapu 13, Profesere F. F. Bruce kesonika: “Yau kele pwelele na mambu yina kele na lweka ya mukapu, bonso mambu yonso yina kele na bansonika ya bantumwa, nde leta kele na nswa ya kulomba bulemfu kaka na kati ya bandilu ya lukanu yina Nzambi kutudilaka yau [leta]—na mambu ya nkaka, yau kele ve nde bau lenda kutelamina leta, kansi bau fwete kutelamina yau kana yau kelomba kwikama yina fwete kupesama kaka na Nzambi mpamba.”

Keti Nge Lenda Kutendula?

◻ Sambu na inki kulemfuka na biyeka ya zulu ketendula ve kulemfuka na Satana?

◻ Inki kuvandaka nsadilu ya Yezu na ntwala ya politiki ya bilumbu na yandi?

◻ Inki ndongisila Yezu kupesaka na balandi na yandi na yina metala kuwakana na bau ti Kaisali?

◻ Inki mutindu Polo kulongisilaka Bakristu na kuwakana ti bamfumu ya bansi?

◻ Inki mutindu mbakisa ya kuzaba kana biyeka ya zulu kele banani vandaka kuyela na bamvu?

[Kifwanisu ya kele na lutiti 21]

Ntangu Satana zolaka kupesa yandi biyeka ya politiki, Yezu kubuyaka yau

[Kifwanisu ya kele na lutiti 24]

Russell kusonikaka nde Bakristu ya kyeleka “fwete kuvanda na kati ya bantu yina kelutaka kulunda nsiku na ntangu yai”