Beto Lungisa Kudipesa Na Beto “Lumbu Na Lumbu”
“Kana muntu kezola kulanda mono, bika yandi kudibuya mpi yandi kubaka nti na yandi ya mpasi lumbu na lumbu mpi yandi kufula na kulanda mono.”—LUKA 9:23, NW.
“KETI ya kyeleka beto vandaka bantu ya mekuditambikaka?” Na kutadila John F. Kennedy, prezida ya 35 ya Etats-Unis, mvutu ya ngyufula yai kele nde: Yau kele kidimbu sambu na kutesa kununga ya bayina kele na biyeka na luyalu. Ngyufula yai zolaka kubaka ntendula ya mudindu kana yau vandaka sambu na kutesa kununga ya Bakristu bansamuni.
2 Ebuna, kudipesa kele inki? Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary ketendula yau bonso: “kidimbu to nkadilu ya kuditambika na Nzambi to na kisalu ya busantu,” “kudipesa to kuditula na lweka sambu na lukanu mosi,” “vumi ya kuditambika.” Yau kemonana nde John F. Kennedy vandaka kusadila ngogo yango sambu na kutendula “vumi ya kuditambika.” Sambu na Mukristu, kudipesa ketendula kuluta dyambu yai.
3 Yezu Kristu kutubilaka balongoki na yandi nde: “Kana muntu kezola kulanda mono, bika yandi kudibuya mpi yandi kubaka nti na yandi ya mpasi mpi yandi kufula na kulanda mono.” (Matayo 16:24, NW) Kutulama na lweka sambu na kisalu ya Nzambi ketendula ve kusala kidimbu ya lusambu na Lumingu to ntangu beto kekwenda na kisika mosi ya lusambu. Yau kelomba mutindu ya kuzinga yonso ya muntu. Kuvanda Mukristu ketendula kudibuya nge mosi ntangu nge kesadila Yehowa, Nzambi yina Yezu Kristu kusadilaka. Dyaka, Mukristu kebaka “nti na yandi ya mpasi” na kuvibidilaka konso mpasi yina lenda kubwa sambu yandi kele longoki ya Kristu.
Mbandu ya Kukuka
4 Ntangu yandi vandaka na zulu ya ntoto, Yezu kumonisaka inki kudipesa na Yehowa ketendula. Mawi na yandi kuvandaka nde: “Bimenga ti makabu nge zolaka ve, kansi nge yidikilaka mono nitu.” Ebuna yandi yikaka nde: “Tala! Mono kekwisa (na mukanda ya Masonuku yau mesonamaka sambu na mono nde) sambu na kusala luzolo na nge, O Nzambi.” (Baebreo 10:5-7, NW) Bonso mambere ya dibuta ya mekudipesaka, Yezu vandaka ya kudipesa na Yehowa na lubutuku na yandi. Kansi, na luyantiku ya kisalu na yandi ya kusamuna na zulu ya ntoto, yandi kudipesaka yandi mosi sambu na kubaka mbotika bonso kidimbu ya kudimonisa yandi mosi na kusala luzolo ya Yehowa, sambu na yandi, yau zolaka kutendula kupesa luzingu na yandi bonso nkudulu ya kimenga. Ebuna yandi bikaka mbandu sambu Bakristu kusala konso kima yina ya Nzambi kezolaka.
5 Na nima ya mbotika na yandi, Yezu kulandaka mutindu ya luzingu yina kunataka yandi nsukansuka na lufwa ya lutambiku. Yandi vandaka ve kusosa kimvwama to kuzinga luzingu ya kukonda mpasi. Kansi, kisalu na yandi ya kusamuna vandaka kima ya kuluta mfunu na luzingu na yandi. Yandi longisilaka balongoki na yandi na “kufula . . . kusosa ntete kimfumu mpi lunungu na yandi,” mpi yandi mosi kulungisaka bangogo yai. (Matayo 6:33, NW) Yau yina, yandi tubaka kilumbu mosi nde: “Bamikengi ke na mabulu na bo ya kulala, bandeke ke na buyamba na bo, kansi Mwana-muntu ke na kisika ve ya kwenda kulala.” (Matayo 8:20) Yandi lendaka kukuka na kubalula malongi na yandi sambu na kubotula mbongo na balongoki na yandi. Mutindu yandi vandaka nketi ya nti yandi lendaka kudibumbila mwa ntangu ya yandi zolaka kusala kisalu na yandi ya kusamuna sambu na kusala bamebele ya kitoko ya kuteka na mpila nde yandi lenda kuvanda ti mwa mbongo ya ngyika. Kansi yandi sadilaka ve biyeka na yandi sambu na kusosa bumvwama. Bonso bansadi ya mekudipesaka na Nzambi, keti beto kele na kulanda Yezu na kuvandaka ti mboninu ya mbote ya bima ya kinsuni?—Matayo 6:24-34.
6 Na kutulaka kisalu na yandi ya Nzambi na kisika ya ntete, Yezu kusosaka ve bampwisa na yandi mosi. Luzingu na yandi na bamvula tatu ti ndambu ya kisalu na yandi ya kusamuna kuvandaka luzingu ya kibansa. Na dibaku mosi, na nima ya kusala mingi mpenza kilumbu yango, nkatu kuzwa nkutu ata ntangu ya kudya, Yezu vandaka na luzolo ya mbote ya kulonga bantu yina kuvandaka “ya kulemba mpi ya kumwangana bonso mameme ya kukonda ngungudi.” (Matayo 9:36; Marko 6:31-34) Ata “ya kulemba sambu na nzyetelo,” yandi yantikaka kusolula ti nkento mosi ya Samaria yina kwisaka na dibulu ya masa ya Yakobi na Sishare. (Yoane 4:6, 7, 13-15) Yandi vandaka kutula ntangu yonso mambote ya bantu ya nkaka na ntwala ya mambote na yandi mosi. (Yoane 11:5-15) Beto lenda kufulula Yezu na kutambikaka bampwisa na beto mosi na luzolo yonso sambu na kusadila Nzambi mpi bantu ya nkaka. (Yoane 6:38) Na kuyindulaka mutindu beto lenda kusala sambu na kuyangidika mpenza Nzambi na kisika ya kusala kaka kiteso ya fyoti ya melombama, beto tazinga na kulungisaka kudipesa na beto.
7 Yezu vandaka kumeka ve na kubenda dikebi ya bantu na yandi mosi ata inki mutindu na kusadisaka bau. Yandi kudipesaka na Nzambi sambu na kusala luzolo na yandi. Yau yina, yandi vandaka kundima ntangu yonso nde Yehowa, Tata na yandi, kubaka nkembo yonso sambu na konso kima yina ya yandi kusalaka. Ntangu mfumu mosi kubingaka yandi nde “Longi ya Mbote,” na kusadilaka ngogo “mbote” bonso titele, Yezu kusongisaka yandi na kutubaka nde: “Ata muntu mosi ve kele mbote, katula mosi, Nzambi.” (Luka 18:18, 19, NW; Yoane 5:19, 30) Keti beto kele na kikalulu ya kupesa nswalu nkembo na beto na Yehowa bonso Yezu kusalaka yau?
8 Ntangu yonso ya luzingu na yandi ya kudipesa na zulu ya ntoto, Yezu kumonisaka nde yandi mekuditulaka na lweka sambu na kisalu ya Nzambi. Yandi bikalaka ya kugedila na mpila nde yandi lendaka kudipesa yandi mosi bonso “mwana ya dimeme ya kukonda kifu mpi matono” sambu na kuvanda nkudulu ya kimenga. (1 Piere 1:19, NW; Baebreo 7:26) Yandi tadilaka malombu yonso ya Nsiku ya Moize, sambu na kulungisa Nsiku yango. (Matayo 5:17; 2 Korinto 1:20) Yandi zitisaka malongi na yandi na yina metala mutindu ya nkadilu ya mbote. (Matayo 5:27, 28) Ata muntu mosi ve lendaka kuvanda na kikuma ya kyeleka ya kufunda yandi nde yandi kele na balukanu ya mbi. Ya kyeleka, yandi “kuyinaka kufwa ya nsiku.” (Baebreo 1:9, NW) Bonso bampika ya Nzambi, bika beto kufulula Yezu na kubikalaka ya kugedila na luzingu na beto mpi na balukanu na beto na meso ya Yehowa.
Bambandu ya Kukebisa
9 Na kuswaswana ti mbandu ya Yezu, beto kele na mbandu ya kukebisa ya bantu ya Izraele. Ata na nima ya bau kutubaka nde bau lendaka kusala yonso yina Yehowa kutubilaka bau na kusala, bau salaka ve luzolo na yandi. (Daniele 9:11) Ntumwa Polo kusyamisaka Bakristu na kubaka dilongi ya mambu yina vandaka kubwila bantu ya Izraele. Bika beto kutadila mwa mambu ya Polo vandaka kutubila na mukanda na yandi ya ntete na bantu ya Korinto mpi beto kumona mitambu ya bansadi ya Nzambi ya mekudipesaka fwete kutina na ntangu na beto.—1 Korinto 10:1-6, 11.
10 Ntete, Polo kekebisa beto na “kukonda kuzola mambu ya mbi.” (1 Korinto 10:6) Dyambu yai lenda kuyibusa nge okazio yina, ntangu bantu ya Izraele vandaka kubokuta nde bau kedya kaka mana. Yehowa kutindilaka bau bambimbi. Dyambu ya mutindu mosi kusalamaka kiteso ya mvula mosi na ntwala na ntoto makanga ya Sini, kaka na ntwala bantu ya Izraele kutuba kudipesa na bau na Yehowa. (Kubasika 16:1-3, 12, 13) Kansi mvwandilu kuvandaka mpenza mutindu mosi ve. Ntangu Yehowa kupesaka bambimbi mbala ya ntete, yandi kupesaka bau ndola ve sambu na kubokuta na bau. Kansi, ntangu yai mambu kuvandaka ya kuswaswana. “Musuni kuvandaka na kati ya meno, na ntwala bau kutafuna yau, ntangu nganzi ya Yehowa kwisaka kubwila bantu, mpi Yehowa kuyantikaka na kulosila bantu maladi ya ngolo.” (Kutanga 11:4-6, 31-34, NW) Inki kusobaka? Bonso dibuta ya mekudipesaka, bau fwanaka na kubaka yina melunga sambu na bisalu na bau mpi bau lendaka ve kutina ndola. Kukonda ntonda na madya ya Yehowa, kunataka bau na kubokutila Yehowa, ata bau kusilaka na kusala yonso ya Yehowa kutubaka! Yau kele kiteso mosi ti kubokutila mesa ya Yehowa bubu yai. Bantu ya nkaka kemonisa ve ntonda na madya ya kimpeve ya Yehowa kepesa na nsadisa ya “mpika ya kwikama mpi ya mayele.” (Matayo 24:45-47) Ata mpila yina, beto yibuka nde kudipesa na beto kelomba nde beto kusimba na ntu na beto mambu ya Yehowa mesalaka sambu na beto mpi kundima madya ya kimpeve ya Yehowa kepesa na ntonda yonso.
11 Na nima, Polo kukebisaka nde: “Beno kusamba mpi banzambi ya biteki ve mutindu bantu ya nkaka na kati na bo salaka.” (1 Korinto 10:7) Awa ntumwa vandaka kutubila mpenza lusambu ya mwana ya ngombe ya kusalamaka kaka na nima ya ntangu yina bantu ya Izraele kusalaka kuwakana ti Yehowa, na ngumba ya Sinai. Nge lenda kutuba nde: ‘Bonso nsadi ya Yehowa ya mekudipesaka, mono tasambila biteki ve ata fyoti.’ Kansi, simba nde na ngindu ya bantu ya Izraele, bau yambulaka ve kusambila Yehowa; kansi, bau nataka lusambu ya mwana ya ngombe na kati—kima mosi ya nzanzi sambu na Nzambi. Mutindu ya lusambu yango kusalamaka inki mutindu? Bantu kupesaka bimenga na ntwala ya mwana ya ngombe, mpi bau “fongaka na kudya mpi na kunwa. Na nima bau telemaka sambu na kusakana.” (Kubasika 32:4-6) Bubu yai, bantu ya nkaka lenda kutuba nde bau kesambilaka Yehowa. Kansi luzingu na bau lenda kuvanda kezyunga na lusambu ya Yehowa ve, kansi na kyese ya bima ya nza yai, mpi bau kemeka kulungisa kisalu na bau na Yehowa na nzyunga ya bima yango. Ya kyeleka, dyambu yai kele ve kulutisa ndilu bonso kufukimina mwana ya ngombe ya wolo, kansi, na kutuba ya mbote, yau kele ya kuswaswana mpenza ve. Kukitula bampwisa na nge mosi nzambi kele ve kuzinga na ngwisana ti kudipesa na nge na Yehowa.—Filipi 3:19.
12 Mutindu mosi ya luyangidilu kutubilamaka mpi na mbandu ya lukebisu ya kulandaka yina Polo kutubilaka. “Bika beto kusala pite ve, mutindu bantu ya nkaka na kati na bo salaka; bantu [mafunda] makumi zole na tatu fwaka na kilumbu mosi.” (1 Korinto 10:8) Bantu ya Izraele, ya kupukumuka na banzala ya mansoni ya bana ya bankento ya Moabe, kudibikaka na kusambila Baale ya Peore na Shitimi. (Kutanga 25:1-3, 9) Mutindu beto mekudibuyaka sambu na kusala luzolo ya Yehowa, beto fwete kulemfuka na bansiku yina metala ngedila ya nkadilu ya mbote. (Matayo 5:27-30) Na bamvula yai ya bansiku mebeba, beto keyibusama mfunu ya kubikala beto mosi ya kugedila na nkadilu yonso ya mansoni, na kulemfukilaka kiyeka ya Yehowa ya kuzenga inki kele mbote mpi inki kele mbi.—1 Korinto 6:9-11.
13 Ntangu bamingi kubwaka na mutambu ya pite na Shitimi, kumonanaka ti bantu ya nkaka ya kulundaka kwikama na bau na kudipesa na bau na Yehowa. Na kati na bau, Pinasi, yina kuvandaka na kikesa ya kuluta mingi. Ntangu yandi kumonaka mfumu mosi ya Izraele kenata nkento mosi ya madyani na tenta na yandi, na mbala mosi, Pinasi kubakaka dikonga na diboko na yandi mpi kufwaka bau. Yehowa kutubilaka Moize nde: “Pinasi . . . mekatula nganzi ya mono wilaka bana ya Izraele na kupesaka ve nzila ata na dyambu mosi ya kimbanda sambu na mono na kati na bau, na mpila nde mono memanisa ve bana ya Izraele ata mono kelombaka nde bau kusambila kaka mono mosi.” (Kutanga 25:11, NW) Kukonda kupesa nzila ata na dyambu mosi ya bumbanda—yau yina kesongidila kudipesa. Beto lenda ve kupesa nzila na konso kima yina na kubaka kisika ya kudipesa na beto na Yehowa kele na yau na bantima na beto. Kikesa na beto sambu na Yehowa mpi kepusa beto na kutanina dibundu ya kugedila na kutubilaka bankuluntu masumu ya mansoni ya nene, na kubumbaka yau ve.
14 Polo kutubilaka mbandu ya nkaka ya kukebisa nde: “Bika beto kumeka ve Yehowa, bonso bantu ya nkaka kumekaka yandi, mpi bau kufwaka na banyoka.” (1 Korinto 10:9, NW) Awa Polo vandaka kutubila ntangu bantu ya Izraele vandaka kubokutila Nzambi na Moize ntangu bau “yantikaka kulemba sambu na nzila.” (Kutanga 21:4) Keti nge mesalaka ntete kifu yina? Ntangu nge kudipesaka na Yehowa, keti nge yindulaka nde Armagedoni kuvandaka kaka penepene? Keti nzizidi ya Yehowa meluta nda kuluta mutindu nge vandaka kuyindula? Yibuka nde: Beto kudipesaka ve na Yehowa sambu na mwa ntangu to tii na Armagedoni kaka. Kudipesa na beto kelanda kimakulu. Ebuna, mpila yina, “bika beto kuyambula ve na kusala yina kele ya mbote, sambu beto tayonzika na nsungi ya mbote kana beto kulemba ve.”—Galatia 6:9, NW.
15 Na nsukansuka, Polo kukebisaka na yina metala kukuma “bantu ya kubokuta” sambu na bansadi ya Yehowa ya kele na mikumba. (1 Korinto 10:10) Bantu ya Izraele kubokutilaka Moize ngolo ti Aroni ntangu bangenzi 10 na kati ya bangenzi 12 yina bau tindaka na kutala ntoto ya Kana kunataka balapolo ya mbi. Nkutu bau tubilaka kuyingisa Moize ya kuvanda ntwadisi na bau mpi kuvutuka na Ezipite. (Kutanga 14:1-4) Bubu yai, keti beto kendimaka lutwadisu ya kepesamaka na beto na nsadisa ya kisalu ya mpeve santu ya Yehowa? Na kumona mesa ya kitoko ya kimpeve ya kibuka ya mpika ya kwikama mpi ya mayele kepesa, yau kemonana pwelele nani Yezu kesadila sambu na kupesa “madya na ntangu ya kufwana.” (Matayo 24:45) Kupesa moyo ya mvimba na Yehowa kelomba beto na kumonisa luzitu sambu na bansadi na yandi ya kele na mikumba. Bika beto kuvanda ve bonso bantu ya kebokutaka bubu yai, bayina metulaka ngindu na bau na ntwadisi ya mpa, na mpila nde na mutindu ya kifwani, yau kevutula bau na kati ya nza.
Keti Mono Kesala Ngolo?
16 Bantu ya Izraele zolaka ve kubwa na bifu ya ngolo ya mutindu yina kana bau kuyibukaka nde kudipesa na bau na Yehowa kuvandaka ya kukonda kikuma. Na kisika ya kusala bonso bantu ya Izraele yina ya kukonda lukwikilu, Yezu Kristu kulungisaka kudipesa na yandi tii na nsuka. Bonso balongoki ya Yezu, beto kefulula mbandu na yandi ya kupesa moyo na beto ya mvimba, na kuzingaka “sambu na bampwisa ya bantu dyaka ve, kansi sambu na luzolo ya Nzambi.” (1 Piere 4:2, NW; fwanisa na 2 Korinto 5:15.) Luzolo ya Yehowa bubu yai kele nde “bantu ya mitindu yonso kuguluka mpi kukuma na nzayilu ya kyeleka.” (1 Timoteo 2:4, NW) Na lukanu yina, beto fwete kusamuna “nsangu yai ya mbote ya kimfumu” na ntwala nsuka kukwisa. (Matayo 24:14) Inki kikesa beto kesala na kisalu yango? Yau lenda kuvanda mbote na kudiyufula nde: ‘keti mono kesala ngolo?’ (2 Timoteo 2:15) Mambu kevandaka ya kuswaswana. Yehowa kele na kyese nde bau kusadila yandi “na kutadila yina ya muntu kele na yau, kansi na kutadila ve na yina ya muntu kele na yau ve.” (2 Korinto 8:12, NW; Luka 21:1-4) Ata muntu mosi ve lenda kusambisa na mudindu mpi na masonga yonso kudipesa ya muntu ya nkaka. Muntu na muntu fwete kutesa yandi mosi kiteso ya kudipesa na yandi mosi na Yehowa. (Galatia 6:4) Zola na beto sambu na Yehowa kepusa beto na kudiyufula nde: ‘Inki mutindu mono lenda kuyangidika Yehowa?’
17 Vumi na beto na Yehowa kekuma mudindu mutindu beto keyedisa ntonda sambu na yandi. Mwana ya bakala mosi ya bamvula 14 na Japon kudipesaka na Yehowa mpi kumonisaka kudipesa na yandi na mbotika ya masa. Na nima, yandi zolaka kulanda malongi na nzo-nkanda ya nene mpi kukuma muntu ya siansi. Yandi mebikaka ve kuyindula kisalu ya kusamuna ntangu yonso, kansi bonso nsadi ya mekudipesaka, yandi zolaka ve kubika Yehowa mpi kimvuka na yandi ya kumonana. Sambu na kulungisa lukanu ya kisalu na yandi, yandi kwendaka na nzo-nkanda ya nene. Kuna yandi monaka bantu ya kebaka mapolomi na nzo-nkanda ya nene kepusama na kupesa luzingu na bau ya mvimba na bakompani na bau to na malongi na bau. Yandi kudiyufulaka nde: ‘Inki mpenza mono kesala awa? Keti ya kyeleka mono lenda kulanda mutindu ya luzingu na bau mpi kudipesa na kisalu ya kinsuni? Keti mono mekudipesaka ve na Yehowa?’ Ti ntonda ya mpa, yandi kumaka mupasudi nzila ya ngonda na ngonda. Mbakisa ya kudipesa na yandi kukumaka ya mudindu mpi yau kupusaka yandi na kusila na ntima na yandi na kukwenda konso kisika yina mfunu na yandi tavanda. Yandi kotaka Nzo-nkanda ya Ndongolo ya Kisalu mpi bau tindaka yandi na kusala bonso misionere na nsi ya nkaka.
18 Kudipesa kele sambu na luzingu na beto ya mvimba. Beto fwete kudibuya beto mosi mpi “lumbu na lumbu” kulanda mbandu ya mbote ya Yezu. (Luka 9:23) Na kudibuyaka beto mosi, beto kelombaka ve mvunda na Yehowa. Luzingu na beto kewakana na bansiku ya Yehowa metulaka sambu na bansadi na yandi. Ata na bisika yina beto lenda kusala nsola na beto mosi, yau kele mbote sambu na beto na kutala kana beto kesala ngolo na kuzinga luzingu ya muntu mekudipesaka na Yehowa. Mutindu beto kesadila yandi lumbu na lumbu, na kusalaka kikesa sambu na kuyangidika yandi, beto tavanda Bakristu ya kyeleka mpi beto tasambulama ti mamweta ya kundimama ya kekatuka na Yehowa, Yina ya mefwana na kubaka moyo na beto yonso ya mekudipesaka.
[Study Questions]
1. Inki kele mwaye mosi ya beto lenda kutesa lunungu na beto bonso Bakristu?
2. Inki mutindu diksionere mosi ketendula ngogo “kudipesa”?
3. Kudipesa ya mukristu kele inki?
4. Mbotika ya Yezu kuvandaka kifwani ya inki?
5. Inki mutindu Yezu kumonisaka mbandu ya mbote ya bima ya kinsuni?
6. Inki mutindu beto lenda kufulula Yezu na kuvandaka bansadi ya Nzambi ya mekuditambikaka mpi ya mekudipesaka?
7. Inki mutindu beto lenda kufulula Yezu na kupesaka ntangu yonso lukumu na Yehowa?
8. (a) Bonso muntu ya mekudipesaka, inki mutindu Yezu kudigambulaka na nza? (b) Inki mutindu beto fwete kufulula yandi?
9. Inki mbandu ya kukebisa Polo ketubila, mpi sambu na inki beto fwete kutadila mbandu yai?
10. (a) Inki mutindu bantu ya Izraele ‘kuzolaka mambu ya mbi’? (b) Sambu na inki bantu ya Izraele kusalaka mpenza mbi mbala ya zole ya bau kubokutilaka madya, mpi inki dilongi beto lenda kubaka na mbandu yai ya kukebisa?
11. (a) Inki mutindu bantu ya Izraele kubebisaka lusambu na bau ya Yehowa na biteki? (b) Inki mutindu lusambu ya biteki lenda kuvanda na malanda na zulu na beto?
12. Na kutadila dyambu ya bantu ya Izraele kumonaka ti Baale ya Peore, inki dilongi beto kebaka na yina metala kudibuya?
13. Inki mutindu mbandu ya Pinasi kesadisa beto na kubakisa inki kudipesa na Yehowa ketendula dyaka?
14. (a) Inki mutindu bantu ya Izraele kumekaka Nzambi? (b) Inki mutindu kudipesa ya mvimba na Yehowa kesadisa beto na kukonda ‘kulemba’?
15. (a) Bantu ya Izraele kubokutilaka nani? (b) Inki mutindu kudipesa na beto na Yehowa kepusa beto na kulemfukila kimfumu ya teokrasi?
16. Inki bangyufula lenda kuvanda mbote nde bansadi ya mekudipesaka na Yehowa kudiyufula?
17. Inki kuwakana kele na kati ya vumi ti ntonda? Pesa mbandu.
18. (a) Inki mambu melombama na kudipesa na beto na Yehowa? (b) Inki nsendo beto lenda kubaka na kudipesa na beto na Yehowa?
[Caption on page 1]
[Bangyufula]
[Caption on page 30]
[Ntendula ya Bifwanisu ya lutiti 30]
Bakristu ya mekudipesaka “kelembaka ve na kusala yina kele mbote”
[Caption on page 1]
Keti Nge Lenda Kutendula?
◻ Sambu na Yezu, kudipesa vandaka kutendula inki?
◻ Sambu na inki beto fwete kubuya na kubokutila Yehowa?
◻ Na inki mutindu beto lenda kubuya na kukotisa ve mpenza lusambu ya biteki na luzingu na beto?
◻ Inki mambu beto fwete kuyibuka yina tasadisa beto na ‘kulemba ve’ na kusala luzolo ya Yehowa?