Bankengi-Ntambudi—Makabu ya Bantu
“Ntangu yandi tombukaka na kati ya zulu, yandi nataka bantu mingi ya bo kangaka na [“kimpika,” “NW”]; yandi pesaka makabu [ya] bantu.”—EFEZO 4:8.
1. Inki kisalu ya mpa kuzabisamaka na zulunalu yai na 1894?
MVUNKAMA kuluta mosi meluta, Nzozulu ya Nkengi zabisaka kima mosi ya mpa. Yau tubilamaka bonso “Kitini Yankaka ya Kisalu.” Kisalu yai ya mpa kulombaka inki? Yau vandaka luyantiku ya kisalu ya bankengi-ntambudi ya bilumbu na beto. Nimero ya zulunalu yai ya Septembri 1, 1894, tendulaka nde banda na ntangu yina bampangi ya kufwana lungaka kwenda kutala bibuka ya Balongoki ya Biblia ‘sambu na kutunga bau na kyeleka.’
2. Bankengi ya nzyunga ti ya distrike kele ti inki mikumba?
2 Na mvunkama ya ntete T.B., bankengi bonso Polo ti Barnabasi vandaka kutala mabundu ya ntete ya Bakristu. Bantu ya kwikama yai vandaka ti lukanu ya ‘kutunga’ mabundu. (2 Korinto 10:8) Bubu yai, beto mesambulama ti mafunda ya bantu yina kesala kisalu yai na mutindu mosi ya kubongisama. Nto-kimvuka ya Bambangi ya Yehowa meponaka bau bonso bankengi ya nzyunga mpi ya distrike. Nkengi ya nzyunga mosi kesadilaka kiteso ya mabundu 20, mposo mosi na konso dibundu ye kiteso ya mbala zole na konso mvula, na kufimpaka mikanda ya dibundu, na kusalaka badiskure, mpi na kukwendaka na kisalu ya bilanga ti bansamuni ya Kimfumu ya dibundu yango. Nkengi ya distrike ketwadisaka balukutakanu ya nzyunga yina kesalamaka konso mvula sambu na mwa banzyunga, kekwendaka na kisalu ya bilanga ti mabundu yina keyambaka yandi ti nkengi ya nzyunga na mposo yina ya lukutakanu ya nzyunga, mpi kepesaka nsyamisa na nzila ya badiskure yina kele na lufulu na kati ya Biblia.
Mpeve na Bau ya Kuditambika
3. Sambu na inki bankengi-ntambudi kele na mfunu ya kuvanda ti mpeve ya kuditambika?
3 Bankengi-ntambudi kesalaka banzyetolo konso ntangu. Dyambu yai yau mosi kaka kelombaka mpeve ya kuditambika. Kutambula katuka na dibundu mosi ti yankaka lenda kuvanda mbala mingi mpasi, kansi babakala yai ti bankento na bau kesalaka mutindu yina ti nkadilu ya kyese. Nkengi ya nzyunga mosi kutubaka nde: “Nkento na mono kele ya kuluta kukanga ntima mpi kukonda kubokutabokuta . . . Yandi mefwana na kutondama sambu na mpeve na yandi ya kuditambika.” Bankengi ya nzyunga yankaka, kesalaka nzyetolo kuluta bakilometere 1000 katuka na dibundu mosi tii na yina ya zole. Bamingi ketambulaka na mitumambila na bau, kansi bankaka kekatukaka na kisika mosi sambu na kukwenda na kisika yankaka na babisi, na velo, na zulu ya mpunda, to na makulu. Nkutu yau kelombaka nde nkengi ya nzyunga mosi ya Afrika kunata nkento na yandi na zulu ya mapeka sambu na kusabuka masa na mpasi na mpila nde bau kuma na dibundu mosi. Na banzyetolo na yandi ya kimisionere, yau vandaka kulomba nde ntumwa Polo kunwana ti mwini mpi madidi, nzala ti kiwini, bampimpa ya kukonda mpongi, bigonsa ya mutindu na mutindu, mpi munyokudi ya ngolo. Yandi vandaka dyaka ti “mayindu sambu na mabundu yonso,” (NW)—dyambu ya bankengi-ntambudi yonso kemonaka bubu yai.—2 Korinto 11:23-29.
4. Inki malanda mitungisi ya mavimpi lenda kuvanda na yau na zulu ya luzingu ya bankengi-ntambudi ti bankento na bau?
4 Bonso Timoteo, nkundi ya Polo, bankengi-ntambudi ti bankento na bau kebelaka mpi bantangu yankaka. (1 Timoteo 5:23) Dyambu yai keyikaka bau mayindula. Nkento ya nkengi mosi ya nzyunga ketendula nde: “Kuvanda ntangu yonso ti bampangi kevandaka mpasi na ntangu mono kewa mbote ve. Ti bandwanisa ya menopause, mono vandaka kumona dyambu yai mpasi kibeni. Kaka kukangisa bima na beto yonso konso mposo mpi kukwenda kisika yankaka kele mpasi mpenza. Mbala mingi mono fwete telama mpi kusamba na Yehowa sambu yandi pesa mono ngolo ya kufula na kukwenda.”
5. Ata mimekamu ya mutindu na mutindu kele, inki mpeve bankengi-ntambudi ti bankento na bau kemonisaka?
5 Ata mitungisi ya mavimpi ti minyokudi yankaka kele, bankengi-ntambudi ti bankento na bau kezwaka kyese na kisalu na bau mpi kemonisaka zola ya kuditambika. Bamingi ketulaka luzingu na bau na kigonsa sambu na kupesa lusadisu ya kimpeve na bantangu ya munyokudi ti mvita. Na ntangu ya kutala mabundu, bau kemonisaka mpeve ya kufwanana na yina ya Polo, yina kutubilaka Bakristu ya Tesalonika nde: “Beto vandaka kusala na ntima mosi ya pima, bonso mama yina ke kebaka bana na yandi. Beto zolaka beno mingi, yo yina beto kabilaka beno Nsangu ya Mbote ya Nzambi kaka ve, kansi beto vandaka me yilama mpi na kukabila beno moyo na beto mosi, sambu kuzola yina ya beto zolaka beno yo vandaka kuzola mosi ya nene.”—1 Tesalonika 2:7, 8.
6, 7. Inki bupusi ya mbote bankengi-ntambudi yina kesalaka ngolo lenda kunata?
6 Bonso bankuluntu yankaka na kati ya dibundu ya Bukristu, bankengi-ntambudi “ke salaka ngolo na kupesa malongi ti na kulonga.” Bankuluntu yonso ya mutindu yina fwete “[“fwana na kubaka lukumu,” NW] mbala zole.” (1 Timoteo 5:17) Mbandu na bau lenda kunata mambote kana, na nima ya ‘kutadila mbutu ya ndyatilu na bau, beto landa mbandu ya lukwikilu na bau.’—Baebreo 13:7, NW.
7 Inki malanda bankuluntu-ntambudi yankaka kuvandaka na yau na zulu ya bantu yankaka? Mbangi ya Yehowa mosi kusonikaka nde: “Mpangi P—kuvandaka na bupusi ya mbote na luzingu na mono! Yandi vandaka nkengi-ntambudi na Mexique banda na mvula 1960 mata. Bonso mwana, mono vandaka kuvingila kukwisa na yandi ti kivuvu mpi kyese. Ntangu mono vandaka ti bamvula kumi, yandi tubilaka mono nde, ‘Nge takuma nkengi ya nzyunga.’ Na ntangu ya bamvula ya mpasi ya butoko, mbala na mbala mono vandaka kusosa yandi sambu yandi vandaka ntangu yonso ti bangogo ya mayele ya kupesa. Yandi vandaka kudibanza ntetentete na kugungula kibuka! Ntangu yai ya mono kele nkengi ya nzyunga, mono kemekaka ntangu yonso na kupesa ntangu na baleke mpi na kusyamisa bau na kuditudila balukanu ya teokrasi na ntwala mutindu yandi salaka sambu na mono. Nkutu na bamvula ya nsuka ya luzingu na yandi, ata yandi vandaka na mitungisi ya maladi ya ntima, Mpangi P—vandaka kusosa ntangu yonso na kupesa ngogo ya nsyamisa. Kaka kilumbu mosi na ntwala ya lufwa na yandi na Februari 1995, yandi fidisaka mono na lukutakanu ya sipesiali ya lumbu mosi mpi yandi syamisaka mpangi-bakala mosi yina kele Arishitekite na kubaka balukanu ya mbote. Na mbala mosi mpangi-bakala yango kusalaka ndomba sambu na kusala na Betele.”
Bau Metondamaka
8. Banani kele “makabu [ya] bantu” yina metubilama na Efezo kapu 4, mpi inki mutindu bau kenatilaka dibundu mambote?
8 Bankengi-ntambudi ti bankuluntu yankaka yina mepesamaka mikumba ya kisalu na bumbote ya Nzambi yina beto mefwana ve na kubaka kebingama “makabu [ya] bantu.” Bonso muntu ya kemonisaka Yehowa mpi Mfumu ya dibundu, Yezu metulaka babakala yai ya kimpeve na mpila nde muntu na muntu na kati na beto lenda kutungama mpi kuyela. (Efezo 4:8-15) Konso dikabu mefwana kubaka bangogo ya ntonda. Mingimingi, dyambu yai kele kyeleka sambu na yina metala dikabu mosi ya kepesaka beto kikesa sambu na kufula kusadila Yehowa. Ebuna, sambu na yau, inki mutindu beto lenda monisa ntonda na beto sambu na kisalu ya bankengi-ntambudi? Na inki mitindu beto lenda monisa nde beto ‘kelanda na kuzitisa bantu yai’?—Filipi 2:29, NW.
9. Na inki mitindu beto lenda monisa ntonda sambu na bankengi-ntambudi?
9 Na ntangu kukwisa ya nkengi ya nzyunga mezabisama, beto lenda yantika na kusala bangidika sambu na kuvukana mingi na bisalu ya dibundu sambu na mposo yango. Mbala yankaka, beto lenda kudibumbila ntangu ya ngika sambu na kusimba bangidika ya kisalu ya bilanga na nsungi ya viziti yina. Beto lenda kuka na kusala bonso bapasudi-nzila nsadisi na ngonda yango. Ya kyeleka, beto tazola kusadila bangindu ya nkengi ya nzyunga sambu na kutomisa kisalu na beto. Mpeve ya kundima ya mutindu yina tanatila beto mambote mpi tandimisa yandi nde kukwisa na yandi kele mfunu. Ee, bankengi-ntambudi ketalaka mabundu sambu na kutunga beto, kansi bau mpi kele na mfunu ya kutungama na kimpeve. Kuvandaka ti bantangu Polo vandaka na mfunu ya nsyamisa, mpi mbala mingi, yandi vandaka lomba bankundi Bakristu na kusamba sambu na yandi. (Bisalu 28:15; Roma 15:30-32; 2 Korinto 1:11; Kolosai 4:2, 3; 1 Tesalonika 5:25) Mutindu mosi, bankengi-ntambudi ya bilumbu yai kele na mfunu ya bisambu mpi nsyamisa na beto.
10. Inki mutindu beto lenda kusadisa sambu na kukumisa kisalu ya nkengi-ntambudi kyese?
10 Keti beto ketubilaka nkengi ya nzyunga ti nkento na yandi nde beto kesepelaka mingi na kukwisa na bau? Keti beto ketondaka yandi sambu na ndongisila ya mfunu ya yandi kepesaka beto? Keti beto kezabisaka yandi ntangu bangindu na yandi ya kisalu ya bilanga keyedisaka kyese na beto na kisalu? Kana beto kesala yau, dyambu yai tasadisa na kusepedisa kisalu na yandi. (Baebreo 13:17) Nkengi ya nzyunga mosi na Espagne kusalaka komantere na yina metala kiteso yandi ti nkento na yandi kepesaka mbalu na tumikanda ya ntonda yina bau bakaka na nima ya kutala mabundu. Yandi ketuba nde: “Beto kelundaka bakariti yai mpi ketangaka yau ntangu beto kekudiwaka ya kulemba. Yau kele nto ya nsyamisa ya kyeleka.”
11. Sambu na inki beto fwete zabisa bankento ya bankengi ya nzyunga ti ya distrike nde bau kezolamaka mpi ketondamaka?
11 Na ntembe ve, nkento ya nkengi-ntambudi kebakaka mambote na bangogo ya nkembo. Yandi mesalaka bibansa ya nene sambu na kusadisa bakala na yandi na kitini ya kisalu yai. Bampangi-bankento yai ya kwikama kekatulaka mpusa na bau ya kubutukila ya kuvanda ti nzo na bau mosi mpi, sambu na bamingi na kati na bau, mpusa mpi ya kuvanda ti bana. Mwana ya Yefte ya nkento vandaka mosi na kati ya bansadi ya Yehowa yina losaka na luzolo yonso dibaku na yandi ya kuvanda ti bakala mpi dibuta sambu na lusilu ya tata na yandi salaka. (Bazuzi 11:30-39) Inki mutindu kibansa na yandi kutadilamaka? Bazuzi 11:40 ketuba nde: “Konso mvula bankento ya Israele fweti kwenda [kukumisa] bilumbu iya mwana ya Yefte ya nkento, muntu ya ntoto ya Galadi.” Yau kele mbote mpenza kana beto sala ngolo na kutubila bankento ya bankengi ya nzyunga ti ya distrike nde bau kezolamaka mpi ketondamaka!
“Beno Vila Ve na Kuyamba Mbote-mbote Bantu”
12, 13. (a) Inki lufulu ya Masonuku kele sambu na yina metala kuvanda na kikalulu ya kuyamba mbotembote bankengi ti bankento na bau? (b) Pesa mbandu sambu na kumonisa inki mutindu kuyamba ya mutindu yina lenda nata mambote na bandambu yonso zole.
12 Kumonisaka kikalulu ya kuyamba kele mutindu yankaka ya kumonisa zola mpi ntonda sambu na bayina kele na kisalu ya Bukristu ya kutambula. (Baebreo 13:2) Ntumwa Yoane kukumisaka Gayusi sambu yandi yalumunaka kikalulu ya kuyamba bantu na bayina vandaka kwenda kutala dibundu bonso bamisionere-ntambudi. Yoane sonikaka nde: “Mpangi na mono, nge kele muntu ya bo lunga kutula ntima na mambu yonso ya nge ke salaka na bampangi, ata bo kele banzenza. Bo zabisaka beto awa na dibundu yai mutindu nge ke zolaka bampangi. Sadisa bampangi mbote-mbote ntangu bo ta simba nzila sambu na kwenda na kisika ya nkaka, sala yo na nzila yina ta pesa kiese na Nzambi. Sambu bo katukaka na babwala na bo sambu na kwenda kusala kisalu ya Kristo; bo ke ndimaka ve nde bantu yina kele bakristo ve bo sadisa bo. Yo yina, beto bakristo beto fweti yamba bantu yina; mpidina beto ta sadisa bo na kisalu na bo ya kulonga mambu ya kieleka.” (3 Yoane 5-8) Bubu yai, beto lenda yedisa kisalu ya kusamuna Kimfumu na kuyalumunaka kikalulu ya kuyamba ya mutindu mosi na bankengi-ntambudi ti bankento na bau. Na ntembe ve, bankuluntu ya dibundu fwete sala na mpila nde bisika ya kulala kuvanda ya mbote, kansi nkengi ya distrike mosi kutubaka nde: “Kuvukana na beto ti bampangi lenda vanda ve na lufulu nde nani lenda sala kima sambu na beto. Beto talenda kuzola mpi ve kupesa ngindu ya mutindu yina. Beto fwete vandaka na luzolo ya mbote ya kundima kuyamba ya konso mpangi na beto, yandi kuvanda mvwama to nsukami.”
13 Kikalulu ya kuyamba bantu lenda nata mambote na bandambu yonso zole. Jorge, nkengi ya nzyunga ya ntama yina kesalaka ntangu yai na Betele keyibuka nde: “Na dibuta na beto, beto vandaka ti kikalulu ya kubingisa bankengi-ntambudi sambu na kuvanda ti beto. Mono kemona nde bavizite yina sadisaka mono kuluta mutindu ya mono vandaka kubakisa. Na butoko na mono, mono vandaka ti maladi na kimpeve. Mama na mono vandaka kuditungisa sambu na dyambu yai kansi yandi zabaka ve mpenza mutindu ya kusadisa mono mpi yau yina yandi lombaka nkengi ya nzyunga na kusolula ti mono. Na luyantiku mono tinaka yandi, sambu mono vandaka kutita nde yandi tuba mbi na mono. Kansi nsukansuka, mutindu na yandi ya kusadila na kinduku yonso kunungaka mono. Yandi bingisaka mono na kudya ti yandi na Kintete mosi, mpi mono kangulaka ntima na mono sambu mono kudiwaka mpenza nde mono vandaka kubakisama. Yandi widikilaka mbotembote. Bangindu na yandi ya kusadila kusadisaka kibeni, mpi mono yantikaka na kuyela na kimpeve.”
14. Sambu na inki beto fwete tonda bankuluntu-ntambudi na kisika ya kutongaka bau?
14 Nkengi-ntambudi kesalaka ngolo na kusadisa baleke ti bambuta na kimpeve. Ebuna, na ntembe ve, beto fwete monisa ntonda na beto sambu na bikesa na yandi. Kansi, yau tavandaka inki mutindu kana beto ketonga yandi sambu na bifu na yandi to kefwanisa yandi na mutindu mosi ya mbi ti bayina mekwisaka kutala dibundu ntete? Mbala yankaka, dyambu yai lenda kulembisa mpenza nitu. Yau vandaka kupesa ve Polo kikesa na kuwa kutongama ya kisalu na yandi. Yau kemonana nde, Bakristu yankaka ya Korinto vandaka kutonga mutindu na yandi ya kumonana ti ndenda na yandi ya kutuba. Yandi mosi kutubilaka kutongama ya mutindu yina na kutubaka nde: “Mikanda ya Paulo kele ya mpasi ti ya makasi; kansi kana yandi kele awa na beto, yandi ke na kikesa ve, yandi ke tubaka mpi mambu ya mpamba.” (2 Korinto 10:10) Kansi, kyese mingi, bankengi-ntambudi kewaka konso mbala bangogo ya zola ya ntonda.
15, 16. Inki mutindu zola ti kikesa ya bankundi bankwikidi na bau kemonisaka kesimbaka ntima ya bankengi-ntambudi ti bankento na bau?
15 Nkengi mosi ya nzyunga ya Amérique Latine tambulaka na mpasi kilumbu ya mvimba na nzila ya potopoto sambu na kwenda kutala bampangi na yandi ya kimpeve ya babakala ti ya bankento yina vandaka kuzinga na ntoto mosi ya kutaninama na bantu ya vandaka na mvita. Yandi kesonika nde: “Yau kesimbaka mpenza ntima na kumona mutindu bampangi kemonisaka ntonda na bau sambu na viziti. Ata yau kelombaka nde mono sala kikesa ya mingi sambu na kukuma kuna, na kukutanaka ti bigonsa mpi bampasi mingi, yonso yai kebakaka nsendo na zola mpi kikesa yina bampangi kemonisaka.”
16 Nkengi ya nzyunga mosi na Afrika kesonika nde: “Sambu na zola ya bampangi monisaka sambu na beto, beto zolaka mingi mpenza teritware ya Tanzanie! Bampangi vandaka ya kuyilama na kulonguka mambu yina vandaka kukatuka na beto, mpi bau vandaka na kyese na kuvanda ti beto na banzo na bau.” Ngwisana kuvandaka ya zola mpi ya kyese na kati ya ntumwa Polo ti bankwelani Bakristu ya mvunkama ya ntete, Akilasi ti Prisila. Yau yina, Polo tubaka nde: “Beno pesa Prisila ti Akilasi mbote; beto ke salaka kisalu ya Yezu Kristo nzila mosi ti bo. Bo zolaka kufwa sambu na mono. Mono ke pesaka bo mersi; mono mpamba ve, kansi ti badibundu yonso ya bantu yina kele Bayuda ve, bo mpi ke pesaka bo mersi.” (Roma 16:3, 4) Bankengi-ntambudi ti bankento na bau kepesaka ntonda na kuvanda ti banduku na bau ba Akilasi ti Prisila ya bilumbu na beto yina kesalaka kikesa sambu na kumonisa kikalulu ya kuyamba mpi kemonisaka kinkundi.
Kusyamisa Mabundu
17. Sambu na inki yau lenda tubama nde mayele mebumbana na nima ya ngidika sambu na bankengi-ntambudi, mpi na wapi beto kebaka lutwadisu na yau?
17 Yezu tubaka nde: “Mayele ya Nzambi ke monikaka ya kieleka na bisalu na yo.” (Matayo 11:19) Mayele ya kebumbana na ngidika ya kinkengi-ntambudi kemonana na mpila yau kesadisaka na kusyamisa mabundu ya bansadi ya Nzambi. Na nzyetolo ya kimisionere ya zole ya Polo, yandi ti Silasi nungaka na “[kuluta] na provense ya Siria ti na provense ya Silisia; ntangu [bau] vandaka kuluta, [bau] vandaka kwenda kupesa ngolo na badibundu.” Mukanda ya Bisalu kesonga beto nde: “Na babwala yina ya bo vandaka kuluta na nzila, bo vandaka kwenda kuzabisa bakristo mambu yina ya bantumwa ti bambuta ya Yeruzalemi zengaka, sambu bo mpi kulanda yo. Mpidina lukwikilu ya bantu ya badibundu vandaka kukuma ngolo, konso kilumbu ntalu ya bakristo vandaka kutombuka.” (Bisalu 15:40, 41; 16:4, 5) Bankengi-ntambudi ya bubu yai kebakaka malongi ya kimpeve na nzila ya Masonuku ti mikanda ya “mpika ya kwikama mpi ya mayele,” mutindu Bakristu yonso kesalaka.—Matayo 24:45, NW.
18. Inki mutindu bankengi-ntambudi kesyamisaka mabundu?
18 Ee, bankuluntu-ntambudi fwete landa na kudya na mesa ya kimpeve ya Yehowa. Bau fwete yikana mbote ti mitindu mpi balutwadisu yina organizasio ya Nzambi kelandaka. Mpila yina, bantu ya mutindu yina lenda kuvanda lusakumunu ya kyeleka sambu na bankaka. Na nzila ya mbandu na bau ya mbote ya kikesa na kisalu ya bilanga, bau lenda sadisa bankundi bankwikidi na kutoma na kisalu ya Bukristu. Badiskur yina kele na lufulu na Biblia yina bankuluntu yai ya banzenza kesalaka, ketungaka bawi na kimpeve. Na kusadisaka bankaka na kusadila ndongisila ya Ndinga ya Nzambi, na kusala na kuwakana ti bantu ya Yehowa ya ntoto ya mvimba, mpi na kusadila bangidika ya Nzambi mesalamaka na nsadisa ya ‘mpika ya kwikama,’ bankengi-ntambudi kesyamisaka mabundu yina bau mepesama dibaku na kutala.
19. Inki bangyufula mebikala sambu na kutadilama?
19 Ntangu organizasio ya Yehowa kubasisaka kisalu ya bankuluntu-ntambudi na kati ya Balongoki ya Biblia kiteso ya bamvula nkama meluta, zulunalu yai kutubaka nde: “Beto tasosa mbutu ti lutwadisu ya Mfumu.” Lutwadisu ya Yehowa memonanaka pwelele. Sambu ti lusakumunu na yandi mpi na kinkengi ya Nto Kimvuka, kisalu yai meyalumunama mpi metomisama na nima ya bamvula. Bonso mbutu, mabundu ya Bambangi ya Yehowa na ntoto ya mvimba kepesama ngolo na lukwikilu mpi ntalu ya bantu kemata konso kilumbu. Yau kemonana pwelele nde, Yehowa kesambula mpeve ya kuditambika ya makabu ya bantu yai. Kansi inki mutindu bankengi-ntambudi kenungaka na kusala kisalu na bau? Inki kele balukanu na bau? Inki mutindu bau lenda lungisa kisalu ya kuluta mbote?
Keti nge memonisaka kikalulu ya kuyamba na bankengi-ntambudi ti bankento na bau?
Inki Mutindu Nge Talenda Kupesa Mvutu?
◻ Tanga mwa mikumba ya bankengi ya nzyunga ti ya distrike?
◻ Sambu na inki bankengi-ntambudi kele na mfunu ya kuvanda ti mpeve ya kuditambika?
◻ Inki mutindu ntonda lenda monisama sambu na kisalu ya bankuluntu-ntambudi ti bankento na bau?
◻ Inki bankengi-ntambudi lenda kusala sambu na kukumisa mabundu ngolo na lukwikilu?
[Kifwanisu ya kele na lutiti 10]
Kutambula konso ntangu kelombaka mpeve ya kuditambika