Babakala, Beno Ndima mpi Beno Landa Mbandu ya Kiyeka ya Kristu

“Kristo kele mfumu ya konso [bakala].”​—1 KORINTO 11:3.

1, 2. (a) Inki mutindu beto lenda tesa kununga ya bakala? (b) Sambu na nki yo kele mfunu na kundima nde Nzambi muntu kuyantikisaka makwela?

INKI mutindu nge lenda tesa kununga ya bakala? Na kutadila mayele to ngolo na yandi? Na kutadila mayele na yandi ya kuzwa mbongo? To mingimingi na kutadila mutindu ya mbote ya yandi kesadila nkento ti bana na yandi mambu na zola? Kana beto tesa yo na kutadila mutindu bo kesadilaka bankento ti bana na bo mambu, babakala mingi tanunga ve, sambu mpeve ya inza ti minsiku ya bantu ketwadisaka bo. Sambu na inki? Mingimingi sambu bo kebuyaka kundima mpi kusadila lutwadisu ya muntu yina kuyantikisaka makwela, muntu yina “salaka nkento” “na mpanzi yina ya yandi katulaka” na bakala, ebuna yandi nataka yandi na bakala.​—Kuyantika 2:21-24.

² Yezu kundimisaka disolo ya Biblia ya kemonisa nde Nzambi muntu kuyantikisaka makwela. Yandi tubaka mutindu yai na bantu ya ntembe ya bilumbu na yandi: “Keti beno me tangaka ve mambu yai na Mukanda ya Nzambi? ‘Na luyantiku, ntangu Nzambi salaka bantu, yandi salaka bo bakala ti nkento. Ebuna Nzambi tubaka nde: Yo yina, bakala ta bikisa tata na yandi ti mama na yandi, yandi ta kwenda kuvukana na nkento na yandi. Ebuna bo zole ta kuma muntu mosi.’ Mpidina bo kele diaka bantu zole ve kansi kaka muntu mosi mpamba. Yo yina, muntu lenda kabula ve yina ya Nzambi me vukisaka [na makwela].” (Matayo 19:4-6) Kima kesadisaka na kununga na makwela kele kundima nde Nzambi muntu kuyantikisaka makwela mpi nde sambu yo nunga bankwelani fwete zitisa bansiku yina kele na Ndinga ya Nzambi.

Kima Kesadisaka Babakala na Kununga

3, 4. (a) Inki kesala nde Yezu kuzaba mambu mingi na yina metala makwela? (b) Nani kele nkento ya kifwani ya Yezu, mpi nki mutindu babakala fwete sadila bankento na bo mambu?

³ Kima lenda sadisa bakala na kununga kele kulonguka mambu yina Yezu kutubaka mpi kulanda mbandu na yandi. Yandi mezaba mambu mingi ya metala makwela, sambu yandi kuvandaka pana ntangu Nzambi kusalaka bankwelani ya ntete mpi ntangu bo kwelanaka. Yehowa kusongaka yandi nde: “Ntangu yai beto ke sala bantu, bo ta vanda bonso beto, bo ta fwanana na beto.” (Kuyantika 1:26) Nzambi vandaka kutuba na muntu yina yandi gangaka na ntwala ya bantu yonso ti ya bima yonso mpi muntu yina “vandaka penepene na yandi bonso kapita ya kisalu.” (Bingana 8:22-30) Yandi kele “mbuta ya bantu yonso ti ya bima yonso ya Nzambi salaka.” Yandi kele “kisina ya bima yonso ya Nzambi salaka,” yandi vandaka na luzingu na ntwala ya lugangu ya luyalanganu ya kemonanaka.​—Kolosai 1:15; Kusonga 3:14.

⁴ Biblia kebingaka Yezu nde “Mwana-dimeme ya Nzambi,” mpi yo kemonisaka yandi na mutindu ya kifwani bonso bakala ya makwela. Kilumbu mosi, wanzyo mosi kutubaka nde: “Kwisa, mono ta songa nge nkento yina ya Mwana-dimeme ke kwela.” (Yoane 1:29; Kusonga 21:9) Nani kele nkento yina? ‘Nkento ya Mwana-dimeme’ mesalama na balongoki ya Kristu ya kwikama mpi ya kupakulama, bayina tayala ti yandi na zulu. (Kusonga 14:1, 3) Yo yina, mutindu Yezu vandaka kusadila balongoki na yandi mambu ntangu yandi vandaka na ntoto kepesa babakala mbandu ya mutindu bo fwete sadila bankento na bo mambu.

 5. Yezu kele mbandu sambu na banani?

⁵ Biblia kemonisa nde Yezu kele mbandu sambu na balongoki na yandi yonso. Yo ketuba nde: “Kristo yandi mosi monaka mpasi sambu na beno, ebuna yandi bikilaka beno mbandu sambu beno landa yo.” (1 Piere 2:21) Kansi, yandi kele mbandu mingimingi sambu na babakala. Biblia ketuba nde: “Kristo kele mfumu ya konso [bakala], bakala kele mfumu ya nkento na yandi, Nzambi kele mfumu ya Kristo.” (1 Korinto 11:3) Sambu Kristu kele mfumu ya bakala, babakala fwete landa mbandu na yandi. Yo yina, kana dibuta kezola kununga mpi kuvanda na kyese, yo fwete sadila munsiku ya kimfumu. Sambu na kuzwa kyese yina, babakala fwete sadilaka bankento na bo mambu na zola mutindu Yezu kesadilaka nkento na yandi ya kifwani mambu, disongidila balongoki na yandi ya kupakulama.

Mutindu ya Kuyidika Makambu ya Kebasikaka na Makwela

 6. Inki mutindu babakala fwete zingaka ti bankento na bo?

⁶ Na inza ya mavwanga ya bubu, babakala fwete landa mbandu ya Yezu na yina metala kukanga ntima, kuzola, mpi kukangama ngolo na minsiku ya lunungu. (2 Timoteo 3:1-5) Na yina metala mbandu ya Yezu kubikaka, Biblia ketuba nde: “Beno babakala, beno landa na kuzinga kiteso mosi ti bankento na beno na kutadila nzayilu.” (1 Piere 3:7, NW) Ya kyeleka, babakala fwete yidikaka makambu ya kebasikaka na makwela ti nzayilu, kaka mutindu Yezu vandaka kuyidika mambu ya mpasi. Yandi kutanaka ti bampasi ya ngolo kibeni kuluta konso muntu yina, kansi yandi vandaka kuzaba nde yo vandaka kukatuka na Satana, na bademo na yandi, mpi na inza yai ya mbi. (Yoane 14:30; Efezo 6:12) Yezu vandaka ve kuyituka ata fyoti ntangu bampasi vandaka kubasika, yo yina bankwelani fwete yitukaka ve ntangu bo kekutana ti “bampasi” na luzingu na bo. Biblia kemonisa nde bantu yina kekwela lenda vingila nde bo takutana ti bampasi ya mutindu yina.​—1 Korinto 7:28.

7, 8. (a) Kuzinga ti bankento na kutadila nzayilu ketendula inki? (b) Sambu na nki yo mefwana nde babakala kupesa bankento lukumu?

⁷ Biblia ketuba nde, babakala fwete zinga ti bankento na bo “na kutadila nzayilu,” mpi “kubakisa nde bo kele ngolo mingi ve bonso” bo ti kupesa bo lukumu. (1 Piere 3:7) Olie ya kuyala nkento na yandi na nku yonso, mutindu Biblia kutubaka nde babakala mingi tasalaka yo, bakala yina kezola nde Nzambi kundima yandi fwete pesa nkento na yandi lukumu. (Kuyantika 3:16) Yandi tabaka nkento na yandi bonso kima mosi ya ntalu kibeni, mpi tasadila ve ngolo na yandi ya mingi sambu na kumonisa yandi mpasi. Kansi, yandi tatadilaka mawi na yandi, mpi kusadila yandi mambu na luzitu ti lukumu.

⁸ Sambu na nki yo mefwana nde babakala kupesa bankento na bo lukumu? “Sambu bo mpi ta baka na Nzambi makabu ya moyo nzila mosi ti beno. Beno fweti sala mpidina, ebuna ata kima mosi ve ta bebisa bisambu na beno.” (1 Piere 3:7) Babakala fwete zaba nde Yehowa ketadilaka ve bakala yina kesambilaka yandi nde na kiteso mosi buna yandi meluta nkento yina kesambilaka yandi. Bankento yina Nzambi kendimaka tabaka makabu ya luzingu ya mvula na mvula kumosi ti babakala, nkutu bankaka tabaka luzingu na zulu, kisika diswaswanu kele ve “na kati ya babakala ti bankento.” (Galatia 3:28) Yo yina, babakala fwete vila ve nde kima kesalaka nde Nzambi kundima muntu kele kwikama. Kansi yo kele ve sambu yandi kele bakala to nkento, to nkutu mwana.​—1 Korinto 4:2.

 9. (a) Sambu na Piere, sambu na nki babakala fwete pesa bankento na bo lukumu? (b) Inki mutindu Yezu kupesaka bankento lukumu?

⁹ Bangogo yai ya nsuka ya ntumwa Piere ketuba nde, sambu ‘ata kima mosi ve kubebisa bisambu na beno’ kemonisa nde babakala fwete sadilaka bankento na bo mambu na lukumu yonso. Yo tavanda mbi kibeni kana bisambu ya bakala mosi kubeba! Yo lenda sala nkutu nde Nzambi kukanga bisambu ya bakala mosi, kaka mutindu yandi salaka na bansadi na yandi yankaka ya ntangu ya ntama yina vandaka ve kuzitisa bansiku na yandi. (Mawa 3:​43, 44) Babakala yina kele Bakristu, bayina mekwelaka ti bayina kezola kukwela, fwete longuka mutindu ya luzitu yina Yezu vandaka kusadila bankento mambu. Yandi ndimaka nde bo vanda na kati ya bantu yina vandaka kutambula ti yandi ntangu yandi vandaka kusala kisalu na yandi, mpi yandi sadilaka bo mambu na mutindu ya mbote ti ya luzitu. Nkutu kilumbu mosi, Yezu kumonisaka kyeleka mosi ya kuyituka kibeni ntetentete na bankento, ebuna yandi songaka bo na kuzabisa yo na babakala!​—Matayo 28:1, 8-10; Luka 8:1-3.

Mbandu Mingimingi Sambu na Babakala

10, 11. (a) Sambu na nki mingimingi babakala fwete longuka mbandu ya Yezu? (b) Inki mutindu babakala fwete monisa zola na bankento na bo?

¹⁰ Mutindu beto metubila yo dezia, Biblia kefwanisaka bangwisana ya bakala ti nkento na yandi ti bangwisana yina Kristu kele na yo ti “nkento” na yandi, disongidila dibundu na yandi ya balongoki ya kupakulama. Biblia ketuba nde: “Bakala kele mfumu ya nkento na yandi, mutindu Kristo kele mfumu ya Dibundu.” (Efezo 5:23) Bangogo yai fwete syamisa babakala na kutadila mutindu Yezu vandaka kutwadisa balongoki na yandi. Kana bo tadila mbandu yina, bo takuka mpenza kulanda mbandu ya Yezu mpi kupesa bankento na bo lutwadisu, zola, mpi lutaninu, mutindu Yezu kusalaka sambu na dibundu na yandi.

¹¹ Biblia kesyamisa Bakristu na kulanda ‘kuzola bankento na bo mutindu Kristo zolaka dibundu ntangu yandi fwaka sambu na yo.’ (Efezo 5:25) Na kapu ya 4 ya Efezo, Biblia kebinga “dibundu” ‘nitu ya Kristu.’ Nitu yai ya kifwani kele ti bandambu mingi, babakala ti bankento, mpi bo yonso kesalaka nde nitu kusala mbote-mbote. Ya kyeleka, Yezu kele “ntu ya Dibundu yina kele nitu na yandi.”​—Efezo 4:12; Kolosai 1:18; 1 Korinto 12:12, 13, 27.

12. Inki mutindu Yezu kumonisaka zola sambu na nitu na yandi ya kifwani?

¹² Yezu kumonisaka zola sambu na nitu na yandi ya kifwani, disongidila “dibundu,” mingimingi na mutindu yandi vandaka kulungisa bampusa ya bantu yina zolaka kukuma bandambu na yo. Mu mbandu, ntangu balongoki na yandi kulembaka, yandi tubaka nde: “Beto kwendeno kuvanda na kisika mosi beto na beto, sambu beno kwenda kupema fioti.” (Marko 6:31) Ntangu yandi tendulaka mambu yina Yezu kusalaka mwa bangunga fyoti na ntwala ya kufwa, ntumwa na yandi mosi kusonikaka nde: “Ntangu yonso yandi vandaka kuzola bantu na yandi [disongidila, bandambu ya nitu na yandi ya kifwani] . . . Yandi vandaka kuzola bo tii na . . . nsuka.” (Yoane 13:1) Yezu kupesaka mbandu ya mbote kibeni ya kemonisa mutindu babakala fwete sadilaka bankento na bo mambu!

13. Polo kesyamisa babakala na kuzola bankento na bo nki mutindu?

¹³ Ntumwa Polo kulandaka na kusadila mbandu yina Yezu kubikaka sambu na babakala, ebuna yandi syamisaka bo nde: “Babakala mpi fweti zola bankento na bo, mutindu bo ke zolaka nitu na bo mosi. Bakala yina ke zolaka nkento na yandi, yandi ke kudizolaka yandi mosi. Sambu ata muntu mosi ve ke yinaka nitu na yandi mosi. Kansi bantu yonso ke pesaka nitu na bo madia, bo ke kebaka yo mutindu Kristo ke salaka sambu na Dibundu.” Polo kuyikaka nde: “Konso bakala fweti zola nkento na yandi bonso yandi mosi.”​—Efezo 5:28, 29, 33.

14. Inki mutindu bakala kesadilaka nitu na yandi ya kukonda kukuka mambu, mpi dyambu yai kemonisa nki na mutindu yandi fwete sadila nkento na yandi mambu?

¹⁴ Yindula fyoti bangogo ya Polo. Keti bakala mosi ya kele na mabanza ya mbote mekudilwadisaka dezia na luzolo yonso? Ntangu yandi kebulaka dibaku, keti yandi kebulaka misapi na yandi sambu yo mesala nde yandi tutana? Ata fyoti ve! Keti bakala kekudipesaka nsoni na meso ya banduku na yandi to kutubila bifu na yandi na ntwala na bo? Ve! Kansi, sambu na nki yandi fwete nwanisa nkento na yandi na bangogo, to nkutu na nitu kana yandi mesala kifu? Babakala fwete tadila kaka ve mambote na bo mosi kansi bo fwete tadila mpi mambote ya bankento na bo.​—1 Korinto 10:24; 13:5.

15. (a) Inki Yezu kusalaka ntangu balongoki na yandi kusalaka ve mambu yina yandi songaka bo? (b) Inki malongi babakala lenda baka na mbandu na yandi?

¹⁵ Beto tadila mutindu Yezu vandaka kudibanza sambu na balongoki na yandi na mpimpa ya nsuka, ntangu bo salaka ve mambu ya yandi songaka bo. Ata yandi lombaka bo mbala mingi na kusamba, bo lalaka mpongi mbala tatu na kilanga ya Getesemane. Na kintulumukina, babakala yina vandaka ti minduki kuzyungaka bo. Yezu kuyulaka babakala yina nde: “Beno ke sosa nani?” Ntangu bo vutulaka nde: “Yesu, muntu ya Nazareti,” yandi tubilaka bo nde: “Mono yandi yai.” Sambu yandi zabaka nde “ntangu” ya lufwa na yandi ‘kulungaka,’ yandi tubaka nde: “Ebuna kana beno ke sosa mono, beno bikisa bantu yai ya nkaka, bo kwenda.” Konso ntangu Yezu vandaka kutadila mambote ya balongoki na yandi, yina vandaka ndambu ya nkento na yandi ya kifwani, mpi yandi sosaka mpila ya kugulusa bo. Kana babakala kulonguka mutindu Yezu kusadilaka balongoki na yandi mambu, bo tazwa minsiku mingi ya bo lenda sadila ya kemonisa mutindu bo fwete sadila bankento na bo mambu.​—Yoane 18:1-9; Marko 14:34-37, 41.

Zola ya Yezu Kusimbamaka Ve Kaka na Mawi

16. Inki mawi Yezu kuvandaka na yo sambu na Marta, kansi nki mutindu yandi sungikaka Marta?

¹⁶ “Yesu vandaka kuzola bo yonso: Marta, mpangi na yandi ya nkento, ti Lazare,” bayina vandaka kuyamba yandi na nzo na bo. (Yoane 11:5) Ata mpidina, Yezu kuwaka ve nsoni na kulongisila Marta ntangu yandi tulaka dikebi mingi na madya yina yandi vandaka kulamba, dyambu yina kusalaka nde yandi vanda ve ti ntangu mingi ya kuwa malongi ya Yezu vandaka kupesa. Yandi tubaka nde: “Marta, Marta, mabanza na nge me kuma kisakasaka sambu na mambu mingi. Kansi mambu mosi kaka kele mfunu.” (Luka 10:41, 42) Ntembe kele ve nde zola ya Yezu sambu na Marta kupusaka Marta na kundima ndongisila ya Yezu kukonda mpasi. Mutindu mosi, babakala fwete sadila bankento na bo mambu na mutindu ya mbote mpi na zola, mpi kupona bangogo ya mbote ntangu bo kesolula. Kansi, ntangu yo kelomba kusungika mambu, yo kele mbote na kutuba na masonga yonso bonso Yezu.

17, 18. (a) Inki mutindu Piere kunganinaka Yezu, mpi sambu na nki yo lombaka nde bo sungika yandi? (b) Inki mukumba bakala kele na yo?

¹⁷ Kilumbu yankaka, Yezu kutendudilaka bantumwa na yandi nde yandi fwete kwenda na Yeruzalemi, ‘kuna bambuta ya banganga-Nzambi ti bambuta ya nkaka ti balongi ya Bansiku fwete monisa yandi mpasi. Bo tafwa yandi, ebuna Nzambi tatedimisa yandi na lufwa na kilumbu ya tatu.’ Na nima ya kuwa mambu yina, Piere nataka Yezu na lweka mpi yandi yantikaka kunganina Yezu nde: “Mfumu, Nzambi kukeba nge na mambu yina! Yo ta bwila nge ve!” Yo ke pwelele nde, mawi kubebisaka mabanza ya Piere. Yo vandaka kulomba nde Yezu kusungika yandi. Yo yina, Yezu kuzabisaka yandi nde: “Nge Satana, katuka awa na meso na mono! Nge ke zola kukanga mono nzila, sambu nge ke banza mabanza ya kinzambi ve kansi mabanza ya kimuntu!”​—Matayo 16:21-23.

¹⁸ Yezu kutubaka kaka mambu yina Nzambi vandaka kuzola nde yandi sala, disongidila nde bo fwete monisa yandi mpasi mpi kufwa yandi. (Nkunga 16:10; Yezaya 53:12) Piere kusalaka mbi na mutindu yandi nganinaka Yezu. Yo vandaka kulomba nde bo sungika Piere na ngolo yonso, mutindu bo kesungikaka beto yonso bantangu yankaka. Sambu bakala kele mfumu ya dibuta, yandi kele ti kiyeka mpi mukumba ya kusungika bantu ya dibuta, yika mpi nkento na yandi. Ata yo kelombaka kusungika mambu na ngolo yonso, yo fwete salama na mutindu ya mbote mpi na zola. Yo yina, kaka mutindu Yezu kusadisaka Piere na kutadila mambu na mutindu ya mbote, bantangu yankaka babakala lenda vanda na mfunu ya kusadila bankento na bo mambu na mutindu yina. Mu mbandu, bakala lenda vanda na mfunu ya kumonisa nkento na yandi sambu na nki yandi fwete sala mwa bansoba kana mvwatu to mutindu na yandi ya kusadila mitaku to ya kutula babote meyantika kuyambula mbandu ya kudikulumusa yina Masonuku kesyamisaka.​—1 Piere 3:3-5.

Babakala Fwete Kanga Ntima

19, 20. (a) Inki dyambu kubasikaka na kati ya bantumwa ya Yezu, mpi nki mutindu Yezu kuyidikaka yo? (b) Keti bikesa ya Yezu kubutaka mbuma?

¹⁹ Kana kele ti kifu mosi ya kelomba nde bo tudila yo dikebi, babakala fwete vingila ve nde bikesa na bo ya masonga kubuta mbuma mbala mosi. Yo lombaka nde Yezu kusala bikesa mbala na mbala sambu na kusungika nkadilu ya bantumwa na yandi. Mu mbandu, kimbeni yina vandaka na kati na bo kumonanaka dyaka penepene ya nsuka ya kisalu ya Yezu. Bo swanaka sambu na kuzaba nani meluta nene. (Marko 9:33-37; 10:35-45) Ntama mingi ve na nima ya kuswana na mbala ya zole, Yezu kuyidikaka mambu sambu bo sala Paki na kingenga. Na kilumbu yina, ata muntu mosi ve kubakaka dibanza ya kusala kisalu yina bantu vandaka kumona ya kukonda mfunu, disongidila kuyobisa makulu ya bankaka sambu yo vandaka ti pusiere. Yezu kusalaka yo. Na nima yandi tubaka nde: “Mono me songa beno mbandu.”​—Yoane 13:2-15.

²⁰ Ntembe kele ve nde babakala yina kevandaka ya kudikulumusa, bankento na bo tasala kumosi ti bo mpi tasadisa bo. Kansi yo kelombaka kukanga ntima. Ntangu fyoti kaka na mpimpa yina ya Paki, bantumwa kuswanaka dyaka sambu na kuzaba nani kele muntu ya kuluta nene. (Luka 22:24) Mbala mingi yo kebakaka ntangu mingi sambu na kusoba nkadilu ti bikalulu mpi yo kesalamaka malembe-malembe. Ata mpidina, yo kepesaka mpenza kiese kana yo buta bambuma ya mbote, mutindu yo salamaka sambu na bantumwa!

21. Kana bo kekutana ti bampasi bubu yai, babakala fwete vila ve nki mpi bo fwete sala inki?

²¹ Bubu yai, makwela kekutana ti bampasi ya ngolo kuluta bantangu ya ntama. Bantu mingi kezitisa dyaka ve balusilu ya makwela. Yo yina, beno babakala, beno vila ve nde Nzambi na beto ya zola, Yehowa, muntu kubakaka dibanza ya kusala makwela mpi kuyantikisaka yo. Yandi pesaka Mwana na yandi Yezu kaka sambu na kusumba mpi kugulusa beto mpamba ve, kansi mpi sambu yandi vanda mbandu yina beno fwete landa.​—Matayo 20:28; Yoane 3:29; 1 Piere 2:21.

Inki Mvutu Nge Tapesa?

• Sambu na nki yo kele mfunu nde beto ndima kisina ya makwela?

• Na nki mitindu Biblia kesyamisa babakala na kuzola bankento na bo?

• Inki bambandu ya ketadila mutindu Yezu kusadilaka balongoki na yandi mambu kemonisa mutindu bakala fwete sadila kimfumu na yandi na kulanda mbandu ya Kristu?

[Kifwanisu ya kele na lutiti 11]

Ntangu balongoki na yandi kulembaka, Yezu kudibanzaka sambu na bo

[Kifwanisu ya kele na lutiti 12]

Babakala fwete longisila bankento na bo na mutindu ya mbote, mpi ti bangogo ya bo mepona mbote