Tula Ntima na Nge na Luswasukusu

“Yehowa yandi mosi kepesaka mayele; nzayilu ti luswasukusu kebasikaka na munoko na yandi.”​—BINGANA 2:6, NW.

 1. Inki mutindu beto lenda tula ntima na beto na luswasukusu?

YEHOWA kele Longi na beto ya Nene. (Yezaya 30:​20, 21) Kansi, inki beto fwete sala sambu na kubaka mambote ya “nzayilu ya kyeleka ya Nzambi” yina mesongama na Ndinga na yandi? Kima mosi, beto fwete ‘tula ntima na beto na luswasukusu’​—⁠kuvanda ti mpusa ya ntima ya kuzwa mpi kumonisa kikalulu yai. Sambu na yau, beto fwete kudipesa na maboko ya Nzambi, sambu muntu ya mayele tubaka nde: “Yehowa yandi mosi kepesaka mayele; nzayilu ti luswasukusu kebasikaka na munoko na yandi.” (Bingana 2:​1-6, NW) Inki kele disongidila ya nzayilu, ya mayele, ti ya luswasukusu?

 2. (a) Nzayilu kele inki? (b) Inki mutindu nge tatendula mayele? (c) Luswasukusu kele inki?

² Nzayilu kele kuyikana ti mambu ya kyeleka ya muntu mezaba na ngikana, na kutala, to na kulonguka. Mayele kele ndenda ya kusadila nzayilu mbotembote. (Matayo 11:19) Ntotila Salomo monisaka mayele ntangu bankento zole nwaninaka mwana mosi, ye yandi sadilaka nzayilu na yandi ya vumi ya mama sambu na mwana na yandi sambu na kuzenga makambu. (1 Bantotila 3:​16-28) Luswasukusu kele “ngangu ya kuswaswanisa.” Yau kele “kiyeka to kingangu yina mabanza kesadilaka sambu na kuswaswanisa kima mosi na yankaka.” (Webster’s Universal Dictionary) Kana beto tula ntima na beto na luswasukusu, Yehowa tapesa beto yau na nzila ya Mwana na yandi. (2 Timoteo 2:​1, 7) Kansi, inki mutindu luswasukusu lenda simba mambu mingi na luzingu na beto?

Luswasukusu na Kutuba na Beto

 3. Inki mutindu nge lenda tendula Bingana 11:​12, 13 ye kuvanda ya “kukonda ntima” ketendula inki?

³ Luswasukusu kesadisaka beto na kuzaba nde kele ti “ntangu ya kuvanda pima ti ntangu ya kutuba.” (Longi 3:⁠7) Kikalulu yai kenataka beto mpi na kukeba na mambu ya beto ketuba. Bingana 11:​12, 13 ketuba nde: “[“Muntu ya kukonda ntima mevweza mpangi na yandi mosi, kansi muntu ya luswasukusu ya mingi kele muntu ya kevandaka pima,” NW]. Muntu ya bituba-tuba ke bumbaka kinsweki ve, kansi muntu ya [“kwikama na mpeve,” NW] ke bumbaka mambu.” Ee, nkento to bakala ya kevweza muntu yankaka kele ya “kukonda ntima.” Longoki ya bangogo Wilhelm Gesenius ketuba nde muntu ya mutindu yina “kele na mbakisa ve.” Yandi kele na nzengolo ya mbote ya mabanza ve, ye nsadilu ya ngogo “ntima” kemonisa nde yandi kekonda bikalulu ya mbote ya kimuntu ya kati. Kana bakala to nkento ya kebulaka ntulu nde yandi kele Mukristu kuyedisa bikalulu na yandi ya bitubatuba na mpila nde yandi banda kukusa to kufinga, bankuluntu ya kuponama fwete sala na kusukisa kikalulu ya kukonda busantu yina na kati ya dibundu.​—⁠Levi 19:16; Nkunga 101:5; 1 Korinto 5:⁠11.

 4. Inki Bakristu ya luswasukusu mpi ya kwikama kesalaka na yina metala mambu ya kinsweki?

⁴ Na luswaswanu ti bantu ya “kukonda ntima,” bantu yina kele na “luswasukusu ya mingi” kevandaka pima kana yau kelombama buna. Bau kebasisaka kinsweki ve. (Bingana 20:19) Na kuzabaka nde kukonda kulangidila kutuba lenda buta mbi, bantu ya luswasukusu kele ya “kwikama na mpeve.” Bau kele ya kwikama na bankundi bankwikidi mpi kebasisaka ve mambu ya kinsweki yina lenda natila bau kigonsa. Kana Bakristu ya luswasukusu mewa konso dikambu ya kinsweki yina metadila dibundu, bau kebumbaka yau sambu na bau mosi tii na ntangu yina organizasio ya Yehowa yau mosi tamona nde yau kele mbote na kuzabisa yau na mikanda.

Luswasukusu na Ndyatilu na Beto

 5. Inki mutindu ‘bazoba’ ketadilaka ndyatilu ya mbi, ye sambu na inki?

⁵ Bingana ya Biblia kesadisa beto na kusadila luswasukusu mpi kutina ndyatilu ya mbi. Mu mbandu, Bingana 10:23 (NW) ketuba nde: “Zoba kemonaka kulanda ndyatilu ya mbi bonso nsaka ya kyese, kansi mayele kele sambu na muntu ya luswasukusu.” Bayina kemonaka ndyatilu ya mbi “bonso nsaka ya kyese” kemonaka ve mambi ya banzila na bau mpi kebakaka ve Nzambi bonso muntu ya bantu yonso fwete sadila bakonti. (Roma 14:12) ‘Bazoba’ ya mutindu yina mebebaka na mabanza na bau na kiteso mosi ya kuyindula nde Nzambi kemonaka ve bisalu na bau ya mbi. Na bisalu na bau, na kutuba ya mbote, bau ketubaka nde: “Yehowa kele ve.” (Nkunga 14:​1-3, NW; Yezaya 29:​15, 16) Na kutwadisamaka ve na minsiku ya Nzambi, bau kele na luswasukusu ve mpi lenda ve zenga mambu mbote.​—⁠Bingana 28:⁠5.

 6. Sambu na inki ndyatilu ya mbi kele buzoba, ye inki mutindu beto lenda tadila yau kana beto kele ti luswasukusu?

⁶ “Muntu ya luswasukusu” kemonaka nde ndyatilu ya mbi kele “nsaka ya kyese” ve. Yandi kezabaka nde yau kesepedisaka Nzambi ve ye lenda fwa ngwisana na beto ti yandi. Ndyatilu ya mutindu yina kele buzoba sambu yau keyibaka bantu luzitu na bau mosi, kebebisaka makwela, kebebisaka mabanza ti nitu, mpi kenataka muntu na kuvidisa kimpeve. Na yau, bika nde beto tula ntima na beto na luswasukusu mpi kutina ndyatilu ya mbi to mansoni ya konso mutindu yina.​—⁠Bingana 5:​1-23.

Luswasukusu na Mpeve na Beto

 7. Inki kele mwa malanda ya makasi lenda nata na nitu?

⁷ Kutula ntima na beto na luswasukusu kesadisaka beto mpi na kutwadisa mpeve na beto. Bingana 14:29 (NW) ketuba nde: “Muntu yina kele malembe na makasi kele na luswasukusu mingi, kansi muntu ya ntima-nkufi kebasisaka buzoba.” Kikuma mosi ya muntu ya luswasukusu kesalaka ngolo na kubuya makasi ya kuluta kele nde yau kevandaka ti malanda ya mbi na zulu ya muntu. Yau lenda matisa ntinu ya menga mpi kubenda maladi ya kupema. Minganga kutangaka makasi ti nganzi bonso bima ya kelutisaka to ya kepesaka bamaladi bonso maladi ya ntulu, ya mpusu ya nitu, mpasi ya kulamba bima na divumu, mpi bivimbu.

 8. Kuvanda ntima-nkufi lenda nata na inki, kansi inki mutindu luswasukusu lenda sadisa beto na dyambu yango?

⁸ Yau kele ve kaka sambu na kubuya kubebisa mavimpi na beto, yau yina beto fwete sadila luswasukusu mpi kuvanda “malembe na makasi.” Kuvanda ntima-nkufi lenda nata na kusala buzoba yina beto tabokuta na nima. Luswasukusu kesadisaka beto na kutadila mambu yina lenda basika na bitubatuba to ndyatilu ya buzoba ebuna yau kekangisaka beto na kukonda “kukembisa buzoba” na kusalaka kima mosi ya kukonda mayele. Mingimingi luswasukusu kesadisaka beto na kumona nde nganzi lenda vwalangasa bangindu na beto, na mpila nde beto kuka dyaka ve kusadila nzengolo ya mbote ya mabanza. Yau lenda kubebisa ndenda na beto ya kusala luzolo ya Nzambi mpi kuzinga na kuwakana ti minsiku ya lunungu ya Nzambi. Ee, kubwa na makasi ya kukonda kiteso kebebisaka kimpeve. Na masonga yonso, “kulutisa makasi” ketangama na kati ya “bisalu [ya mbi] ya nsuni” ya kendimamaka ve, bisalu ya takangisa beto na kubaka difwa ya Kimfumu ya Nzambi. (Galatia 5:​19-21, NW) Ebuna, bonso Bakristu ya keswasukisa, bika beto vanda ‘ya kuyilama na kuwa . . . , kuyindula na ntwala kutuba, mpi kuwa makasi nswalu ve.’​—⁠Yakobo 1:⁠19.

 9. Inki mutindu luswasukusu ti zola ya kimpangi lenda sadisa beto na kuyidika makambu?

⁹ Kana beto mewa makasi, luswasukusu lenda monisa nde beto fwete vanda pima sambu na kukonda kupedisa tiya. Bingana 17:27 (NW) ketuba nde: “Konso muntu yina kekangaka ndinga na yandi kele ti nzayilu, ye muntu ya luswasukusu kele na mpeve ya madidi.” Luswasukusu ti zola ya bumpangi tasadisa beto na kumona mfunu ya kuyala bupusi ya kubasisa mambu ya mbi. Kana makasi meyita kubasika na kidiba, zola ti kudikulumusa tapusa beto na kulomba ndolula mpi na kuyidika. Kansi, yindula nde muntu mesala beto mbi. Na yau, bika beto tubila yandi mosi na mutindu mosi ya pima mpi ya kudikulumusa ti lukanu ya ntete ya kutula ngemba.​—⁠Matayo 5:​23, 24; 18:​15-17.

Luswasukusu na Dibuta na Beto

10. Inki kisalu mayele ti luswasukusu kesalaka na luzingu ya dibuta?

¹⁰ Bantu ya dibuta mosi fwete monisa mayele ti luswasukusu, sambu bikalulu yai tatunga bantu ya nzo mosi. Bingana 24:​3, 4 (NW) ketuba nde: “Na mayele nzo tatungama, ye na luswasukusu yau tatelama ti lufulu ya ngolo. Na nzayilu basuku ya kati tafuluka ti bima ya kitoko mpi ya kyese ya ntalu.” Mayele ti luswasukusu kele bonso babriki ya kitoko ya kutungila luzingu ya dibuta ya mbote. Luswasukusu kesadisaka bibuti Bakristu na kubasisa mawi mpi bampusa ya bana na bau. Nkento to bakala ya luswasukusu lenda solula, widikila mpi kuzwa ntonina ya mawi mpi mabanza ya nkwelani na yandi.​—⁠Bingana 20:⁠5.

11. Inki mutindu nkento ya makwela ya luswasukusu lenda ‘tunga nzo na yandi’?

¹¹ Nkatu ntembe, mayele ti luswasukusu kele mfunu mingi sambu na luzingu ya kyese na dibuta. Mu mbandu, Bingana 14:1 ketuba nde: “[“Nkento ya kyeleka ya mayele metunga nzo na yandi,” NW], kansi nkento ya buzoba ke fwaka yo.” Nkento ya makwela ya mayele mpi ya luswasukusu ya kelemfukaka mbote na bakala na yandi tasala ngolo sambu na mambote ya bantu ya nzo mpi, na mutindu yina yandi tasadisa na kutunga dibuta na yandi. Kima mosi yina ‘tatunga nzo na yandi’ kele kutuba mambu ya mbote ntangu yonso sambu na bakala na yandi, na mutindu yina, yandi keyedisa luzitu ya bankaka sambu na bakala na yandi. Mpi nkento ya kikesa, ya luswasukusu yina kele ti boma mpi luzitu ya mingi ya Yehowa kekudinatilaka lukembilu.​—⁠Bingana 12:4; 31:​28, 30.

Luswasukusu na Luzingu na Beto

12. Inki mutindu bayina kele ya “kukonda ntima” ketadilaka buzoba, ye sambu na inki?

¹² Luswasukusu kesadisaka beto na kubikala ti luzingu ya mbote na makambu na beto yonso. Dyambu yai memonisama na Bingana 15:21 (NW), yina ketuba nde: “Buzoba kele kyese na muntu yina kele ya kukonda ntima, kansi muntu ya luswasukusu kele yina kekwenda kaka na ntwala.” Inki mutindu beto fwete bakisa kingana yai? Luzingu ya buzoba, to buzoba, kele kikuma ya kyese na babakala, bankento mpi baleke ya kukonda mayele. Bau kele “ya kukonda ntima,” bau kele ti bupusi ya mbote ve, ebuna bau kele kibeni na mayele ve na mpila nde bau kesepelaka na buzoba.

13. Inki Salomo swasukisaka na yina metala maseka ti mambu ya mpambampamba?

¹³ Ntotila ya luswasukusu ya Izraele, Salomo, longukaka nde mambu ya mpambampamba vandaka mfunu mingi ve. Yandi ndimaka nde: “Mono tubaka mono mosi nde mono fweti mona kiese, mono fweti zaba mambote, kansi mono monaka nde yina yonso mpi kele mpamba. Na mambu ya kuseka mono tubaka nde yo kele buzoba, na mambu ya kiese mono tubaka nde yo ta yika mono nki?” (Longi 2:​1, 2) Bonso muntu ya luswasukusu, Salomo monaka nde kyese ti maseka mpamba kemanisaka mpusa ve, sambu yau kebutaka ve kyese ya kyeleka mpi ya kezingaka. Maseka lenda sadisa beto na kuvila fyoti bampasi na beto, kansi na nima mwa ntangu yau lenda basika dyaka ti ngolo ya kuluta mingi. Na kyeleka yonso Salomo bingaka maseka nde “buzoba.” Sambu na inki? Sambu maseka ya kukonda kuyindula kefikaka nzengolo ya mbote ya mabanza. Yau lenda nata beto na kubaka mambu ya mfunu bonso mambu ya mpamba. Mutindu ya kyese bonso yina kekatukaka na kulanda kutuba mpi bansaka ya muntu ya kesekisaka, lenda monana ve bonso kima ya kebuta mambu ya mfunu. Kuswasukisa ntendula ya mambu yina Salomo monaka na yina metala maseka ti kyese kesadisa beto na kusosa ve kuvanda bantu ya “kezolaka kiese ya nsi-ntoto, kansi Nzambi ve.”​—⁠2 Timoteo 3:​1, 4.

14. Inki mutindu muntu ya luswasukusu kekwendaka “kaka na ntwala”?

¹⁴ Inki mutindu yau lenda tubama nde muntu ya luswasukusu kekwendaka “kaka na ntwala”? Luswasukusu ya kimpeve ti kusadila minsiku ya Nzambi kenataka bantu na nzila ya luzingu ya kusungika, ya kukonda mindondo. Mbalula ya Biblia ya Byington ketuba mbala mosi nde: “Buzoba kele kyese ya kyeleka sambu na muntu ya kukonda butomfu, kansi muntu ya ngangu takwenda kaka na ntwala.” “Muntu ya luswasukusu” kesalaka banzila ya kutanduka sambu na makulu na yandi mpi lenda swaswanisa mambi ti mambote sambu yandi kesadilaka Ndinga ya Nzambi na luzingu na yandi.​—⁠Baebreo 5:14; 12:​12, 13.

Kudipesa na Yehowa Ntangu Yonso Sambu na Luswasukusu

15. Inki beto kelonguka na Bingana 2:​6-9?

¹⁵ Sambu na kulanda nzila ya luzingu ya kusungika, beto yonso kele na mfunu ya kundima bankadilu na beto ya bantu ya konda kukuka mpi kudipesa na maboko ya Yehowa sambu na luswasukusu ya kimpeve. Bingana 2:​6-9 ketuba nde: “[“Yehowa yandi mosi kepesaka mayele; nzayilu ti luswasukusu kebasikaka na munoko na yandi,” NW]. Yandi ke sadisaka bantu ya mbote, yandi ke taninaka bantu ya bifu ya mbote. Yandi ke kebaka bantu yina ke salaka bantu ya nkaka mbote, yandi ke talaka mbote bantu yina ke kudipesaka na yandi. Kana nge wila mono, nge ta zaba mambu ya mbote, ya masonga ti ya kieleka. Nge ta zaba mpi nki nge fweti sala.”​—⁠Fwanisa ti Yakobo 4:⁠6.

16. Sambu na inki kele ve ti mayele, luswasukusu, to ndongisila ya ketelamaninaka Yehowa?

¹⁶ Na kuzabaka nde beto kele na maboko ya Yehowa, bika beto sosa na kudikulumusa yonso kuswasukisa luzolo na yandi na kutimunaka na mudindu na kati ya Ndinga na yandi. Yandi kele na mayele yina lenda tesama ve, ye ndongisila na yandi kenataka mambote ntangu yonso. (Yezaya 40:13; Roma 11:34) Na masonga yonso, ndongisila yonso yina kewakanaka ve ti yandi kele ya kukonda mfunu. Bingana 21:30 (NW) ketuba: “Kele ti mayele ve, luswasukusu ata mosi ve, ndongisila ata mosi ve yina ketelamanina Yehowa.” (Fwanisa ti Bingana 19:21.) Kaka luswasukusu ya kimpeve, yina keyelaka na kulongukaka Ndinga ya Nzambi ti lusadisu ya mikanda yina “mpika ya kwikama mpi ya mayele” kebasisaka, tasadisa beto na kulanda nzila ya mbote na luzingu. (Matayo 24:​45-47, NW) Yau yina, bika beto twadisa nzila ya luzingu na beto na kuwakana ti ndongisila ya Yehowa, na kuzabaka nde ata ndongisila ya kuswaswana kumonana bonso yau kele mbote mingi, yau lenda ve kutelamanina Ndinga na yandi.

17. Inki lenda basika kana ndongisila ya kifu mepesama?

¹⁷ Bakristu ya luswasukusu yina kepesaka ndongisila kezabaka nde yau fwete vanda na lufulu ya ngolo na Ndinga ya Nzambi mpi nde kulonguka ya Biblia ti kuyindulula kelombamaka na ntwala ya kupesa mvutu na ngyufula. (Bingana 15:28) Kana mvutu na bangyufula na mambu ya mfunu mingi mepesama na kifu, mpasi ya nene lenda basika. Na yau, bankuluntu Bakristu kele na mfunu ya luswasukusu ya kimpeve mpi fwete samba sambu na lutwadisu ya Yehowa ntangu bau kesala ngolo na kusadisa bankundi bankwikidi na kimpeve.

Vanda na Luswasukusu Mingi ya Kimpeve

18. Kana dikambu mebasika na dibundu, inki mutindu luswasukusu lenda sadisa beto na kubikala na bukatikati na beto ya kimpeve?

¹⁸ Sambu na kusepedisa Yehowa, beto kele na mfunu ya “luswasukusu na mambu yonso.” (2 Timoteo 2:​7, NW) Kulonguka Biblia ti mpusa ya ngolo mpi kulanda lutwadisu ya mpeve mpi organizasio ya Nzambi tasadisa beto na kuswasukisa inki beto fwete sala na ntwala ya bamvwandilu yina lenda nata beto na nzila ya mbi. Mu mbandu, yindula nde dyambu mosi na kati ya dibundu mebongisama na mutindu mosi yina beto kemona nde yau fwanaka kusalama buna ve. Luswasukusu ya kimpeve tasadisa beto na kumona nde yina kele ve kikuma ya kubikisa kuvukana ti bantu ya Yehowa mpi kubikisa kusadila Nzambi. Yindula dibaku na beto ya kusadila Yehowa, yindula kimpwanza na beto ya kimpeve ya beto kesepelaka na yau, yindula kyese yina beto kebakaka na kisalu na beto bonso bapanzi-nsangu ya Kimfumu. Luswasukusu ya kimpeve kesadisaka beto na kuvanda na mboninu ya mbote mpi na kuzaba nde beto mekudipesaka na Nzambi mpi fwete zola ngwisana na beto ti yandi, nkatu kulanda yina bankaka kesalaka. Kana beto kele na kima ve ya beto lenda sala na nzila ya teokrasi sambu na kuyidika dikambu mosi, beto fwete bwisa ntima mpi kukinga nde Yehowa kubongisa dyambu yango. Na kisika ya kuyambula to kukatula kivuvu, bika nde beto “kinga Nzambi.”​—⁠Nkunga 42:​5, 11, NW.

19. (a) Inki vandaka ngindu ya lufulu ya kisambu ya Polo na bantu ya Filipi? (b) Inki mutindu luswasukusu lenda sadisa beto kana beto kebakisa ve kima mbotembote?

¹⁹ Luswasukusu ya kimpeve kesadisaka beto na kubikala ya kwikama na Nzambi mpi bantu na yandi. Polo songaka Bakristu ya vandaka na Filipi nde: “Mono ke sambaka Nzambi mutindu yai sambu na beno, nde kuzola na beno kukuma mingi-mingi, mpi beno kuvanda na mayele yonso sambu na kubakisa mambu mbote-mbote [“kuvanda na nzayilu ya sikisiki mpi luswasukusu yonso,” NW]. Mpidina beno ta mona mpila ya kusola mambu yina ya kuluta mfunu, beno ta vanda bantu ya kieleka ti ya kukonda kifu na kilumbu yina ya Kristo ta kwisa kuvutuka.” (Filipi 1:​9, 10) Sambu na kuyindula mbotembote, beto kele na mfunu ya “nzayilu ya sikisiki mpi luswasukusu yonso.” Ngogo ya Kigreki ya mebalulama awa na “luswasukusu” kele na ngindu ya “kumona nswalu na mabanza ya mbote.” Kana beto longuka kima mosi, beto tazola kumona ngwisana na yau ti Nzambi mpi Kristu mpi beto tazola kuyindulula na mutindu yau kekumisa kimuntu mpi bangidika ya Yehowa. Yau keyedisa luswasukusu na beto mpi ntonda na beto sambu na yina Yehowa Nzambi ti Yezu Kristu mesalaka sambu na beto. Kana beto kebakisa ve kima mbotembote, luswasukusu tasadisa beto na kumona nde beto fwete yambula ve lukwikilu na beto na mambu yonso ya mfunu ya beto melongukaka na yina metala Nzambi, Kristu, mpi lukanu ya Nzambi.

20. Inki mutindu beto lenda kuma na luswasukusu mingi ya kimpeve?

²⁰ Beto takuma na luswasukusu mingi ya kimpeve kana beto kewakanisa ntangu yonso mabanza mpi bisalu na beto ti Ndinga ya Nzambi. (2 Korinto 13:5) Kusala yau na mutindu ya ketunga kesadisaka beto na kuvanda ya kudikulumusa, na kukangama ve na bangindu na beto mpi na kutonga ve bankaka. Luswasukusu tasadisa beto na kubaka mambote ya nsongisa mpi kusosa kuzaba mambu ya kuluta mfunu. (Bingana 3:7) Na yau, ti mpusa ya kusepedisa Yehowa bika beto sosa kuvanda ya kufuluka ti nzayilu ya sikisiki ya Ndinga na yandi. Yau tasadisa beto na kuswasukisa mambi ti mambote, kuzaba inki kele mpenza mfunu, mpi kukangama na kwikama yonso na ngwisana na beto ya mbalu ti Yehowa. Mambu yai yonso lenda salama kana beto tula ntima na beto na luswasukusu. Kansi, beto kele na mfunu ya kima yankaka. Beto fwete bikisa luswasukusu kutanina beto.

Inki Mutindu Nge Tavutula?

◻ Sambu na inki beto fwete tula ntima na beto na luswasukusu?

◻ Inki mutindu luswasukusu lenda pusa kutuba ti ndyatilu na beto?

◻ Inki malanda luswasukusu lenda vanda na yau na zulu ya mpeve na beto?

◻ Sambu na inki beto fwete kudipesa na maboko ya Yehowa sambu na luswasukusu?

[Caption on page 10]

Luswasukusu kesadisaka beto na kuyala mpeve na beto

[Caption on page 12]

Ntotila Salomo, muntu ya luswasukusu, monaka nde mambu ya mpambampamba kenataka ve mpenza kyese