Bankengi Sambu na Kugungula Mameme

NTANGU Yezu vandaka kusala kisalu na yandi awa na ntoto, yandi monisaka nde yandi kele “ngungudi ya mbote.” (Yoa. 10:11) Ntangu yandi monaka bantu mingi yina vandaka kulanda yandi ti mpusa ya ngolo, “yandi wilaka bo mawa sambu bo vandaka kuniokwama mpi kuyungana bonso mameme yina me konda ngungudi.” (Mat. 9:36) Piere ti bantumwa ya nkaka bakisaka nde Yezu vandaka kutudila bantu ya nkaka dikebi mpi kuzola bo. Yezu vandaka ve bonso bangungudi ya luvunu ya Izraele, yina vandaka ve kutula dikebi ata fioti na mameme. Yo yina mameme panzanaka mpi bo vandaka ti nzala na kimpeve! (Ezek. 34:7, 8) Mbandu ya mbote yina Yezu pesaka na yina me tala kulonga mpi kukeba mameme mpi mutindu yandi tambikaka luzingu na yandi sambu na bo, sadisaka bantumwa na kubakisa mutindu bo fwete sadisa bantu yina kele ti lukwikilu na kuvutuka na Yehowa, “ngungudi mpi nkengi ya mioyo” na bo.—1 Pie. 2:25.

² Kilumbu mosi ntangu Yezu vandaka kusolula ti Piere, yandi monisaka mfunu ya kudisa mpi kugungula mameme. (Yoa. 21:15-17) Ntembe kele ve nde mambu yina simbaka kibeni ntima ya Piere. Na nima Piere songaka bankuluntu ya dibundu ya Bukristu ya mvu-nkama ya ntete nde: “Beno gungula mameme ya Nzambi yina bo me pesaka beno, beno keba yo mbote-mbote, sambu bo ke pusa beno ve, kansi na luzolo yonso na ntwala ya Nzambi; na zola ya kubaka ve luta na banzila ya luvunu, kansi na kiese yonso; beno sala yo mpi ve bonso bantu yina ke yala na kingolo-ngolo bantu yina kele dikabu ya Nzambi, kansi beno kuma bambandu sambu na mameme.” (1 Pie. 5:1-3) Mambu yina Piere tubaka ke tadila mpi bankengi ya dibundu bubu yai. Na mbandu ya Yezu, bankuluntu ke salaka na luzolo yonso mpi ti kikesa bonso bambandu sambu na mameme; bo ke salaka mingi na kisalu ya Yehowa.—Baeb. 13:7.

³ Beto fwete monisa ntonda sambu na bankengi yina bo me ponaka na dibundu na nsadisa ya mpeve. Beto ke bakaka mambote mingi sambu bo ke tudilaka beto dikebi. Mu mbandu, bankengi ke pesaka bantu yonso na dibundu kikesa mpi ke tudilaka bo dikebi. Konso mposo, bo ke twadisaka na mutindu ya mbote balukutakanu ya dibundu yina ke sadisaka bantu yonso ya kele na lukwikilu na kudia na kimpeve. (Bar. 12:8) Bikesa ya bo ke salaka sambu na kutanina mameme na bigonsa, mu mbandu na bantu ya mbi, ke salaka nde beto vanda na lutaninu. (Yez. 32:2; Tito 1:9-11) Sambu bo ke vandaka bantu ya ntete ya ke pesaka mbandu ya mbote na kisalu ya kusamuna, yo ke siamisaka beto na kulanda kusamuna nsangu ya mbote konso ngonda. (Baeb. 13:15-17) Yehowa ke sadilaka bampangi yai ya kele “bonso makabu” sambu na kupesa dibundu kikesa.—Baef. 4:8, 11, 12.

⁴ Sambu na kukeba dibundu mbote-mbote, babakala yina bo ke ponaka sambu na kukuma bankengi fwete lungisa mambu yina kele na Ndinga ya Nzambi. Beto lenda tuba nde bo ke ponaka bo na nsadisa ya mpeve santu kaka kana bo ke lungisa mambu yina. (Bis. 20:28) Ya kieleka, minsiku ya Biblia yina bankengi ya Bakristu fwete lungisa kele ya kunanguka, sambu kuvanda nkengi kele kisalu mosi ya kubaka ve na nsaka. Kansi ata minsiku yina kele ya kunanguka, Bakristu yina ke zolaka mpenza Yehowa mpi yina ke ndimaka nde yandi sadila bo, lenda lungisa yo. Bantu yonso fwete mona pwelele nde bankengi kele bantu yina ke sadilaka bandongisila ya Biblia na luzingu na bo ya konso kilumbu.

⁵ Na mukanda ya ntete yina ntumwa Polo sonikilaka Timoteo mpi na mukanda yina yandi sonikilaka Tito, yandi tangaka mambu ya mfunu yina bankengi fwete lungisa. Na 1 Timoteo 3:1-7 Biblia ke tuba nde: “Kana muntu ke zola kuvanda nkengi, yandi ke zola kisalu mosi ya mbote. Yo yina, nkengi fwete vanda muntu ya bo lenda funda ve ata na kima mosi, bakala ya nkento mosi mpamba, muntu ya ke lutisaka ve ndilu na bikalulu na yandi, muntu ya kele ti mabanza ya mbote, muntu ya kisaka-saka ve, muntu ya ke yambaka banzenza, muntu ya me fwana na kulonga, muntu ya ke lawukaka malafu ve, muntu ya nku ve, muntu ya makambu ngolo ve, muntu ya ke swanaka ve, muntu ya ke zolaka mbongo ve, muntu ya ke twadisaka nzo na yandi na mutindu ya mbote, muntu yina kele ti bana ya ke lemfukaka na luzitu yonso (sambu kana muntu me zaba ve kutwadisa nzo na yandi, nki mutindu yandi ta keba dibundu ya Nzambi?), yandi fwete vanda ve Mukristu ya mpa, kana ve yandi ta fuluka na lulendo mpi ta bwa na ndola yina bo me zengilaka Diabulu. Diaka, yandi fwete vanda mpi ti lukumu ya mbote na bantu ya nganda, sambu yandi bwa ve na nsoni mpi na mutambu ya Diabulu.”

⁶ Polo sonikilaka Tito nde: “Mono bikisaka nge na Kreta sambu nge sungika mambu yina vandaka kutambula mbote ve mpi sambu nge tula bankuluntu na konso mbanza, mutindu mono songaka nge: kana kele ti bakala yina kele ve ti kima ya bo lenda fundila yandi, bakala ya nkento mosi mpamba, yina kele ti bana ya ke kwikilaka mpi yina bo me funda ve nde bo kele ti luzingu ya mansoni to bo kele bankolami. Sambu yandi kele kapita ya Nzambi, nkengi fwete vanda ve ti kima ya bo lenda fundila yandi, yandi fwete vanda ve muntu ya ntu-ngolo, muntu ya ke waka makasi nswalu, muntu ya ke lawukaka malafu, muntu ya nku, muntu ya bwimi yina ke sosaka kubaka luta na banzila ya luvunu, kansi yandi fwete vanda muntu ya ke yambaka banzenza, muntu ya ke zolaka mambu ya mbote, muntu ya kele ti mabanza ya mbote, muntu ya lunungu, muntu ya kwikama, muntu ya ke kudiyalaka, yandi fwete kangama ngolo na ndinga ya kwikama na yina me tala mayele na yandi ya kulonga, sambu yandi kuka kupesa kikesa na nsadisa ya malongi yina kele ya mbote mpi na kunganina bantu yina ke buya yo.”—Tito 1:5-9.

⁷ Ata yo lenda monana bonso nde yo kele mpasi na kulungisa mambu yina Biblia ke lombaka sambu na kukuma nkengi, babakala yina kele Bakristu fwete wa ve boma ya kusala bikesa sambu na kubaka mukumba yai. Ntangu bo ke monisaka bikalulu ya mbote ya Bukristu yina bo ke lombaka bankengi, bo ke siamisaka bampangi ya nkaka ya dibundu na kusala mutindu mosi. Polo sonikaka nde Nzambi pesaka ‘bantu yai bonso makabu’ “sambu na kusungika basantu, sambu na kisalu ya kusadila bantu ya nkaka, na kutunga nitu ya Kristu, tii kuna beto yonso ta kuma na bumosi ya lukwikilu mpi ta zaba mbote-mbote Mwana ya Nzambi, sambu beto kuma na nkadilu ya muntu yina me yela kibeni, mpi kuyela na beto ta kuma kibeni kiteso mosi ti kuyela ya Kristu.”—Baef. 4:8, 12, 13.

⁸ Bankengi fwete vanda ve baleke to Bakristu ya mpa. Kansi bo ke zabaka mambu mingi ya luzingu ya Bukristu mpi mambu mingi ya Biblia; bo ke bakisaka Biblia mbote-mbote mpi ke zolaka dibundu na masonga yonso. Bo ke waka ve boma na kutuba mpi kusungika bantu ya me sala mbi; na mutindu yina bo ke taninaka mameme na konso muntu yina lenda sosa kumonisa bo mpasi sambu na mambote na yandi mosi. (Yez. 32:2) Bantu yonso na dibundu ke zabaka kukonda mpasi nde bankengi kele bantu ya kuyela na kimpeve mpi nde bo ke kudiyangisaka na masonga yonso sambu na mameme ya Nzambi.

⁹ Bampangi yina ke lungisaka mambu ya bo ke lombaka sambu na kukuma bankengi, ke monisaka na luzingu na bo nde bo kele bantu ya mayele. Kana nkengi me kwelaka, yandi fwete zitisa bansiku ya Bukristu sambu na makwela, disongidila, yandi fwete vanda bakala ya nkento mosi mpamba mpi yandi fwete vanda muntu ya ke twadisaka nzo na yandi na mutindu ya mbote. Kana nkengi kele ti bana ya ke kwikilaka yina ke lemfukaka na luzitu yonso mpi yina bo me funda ve nde bo kele ti luzingu ya mansoni to bo kele bankolami, bampangi yonso ya dibundu lenda tudila yandi ntima mpi bo lenda lomba yandi bandongisila na mambu ya me tala luzingu ya dibuta mpi ya Bukristu. Nkengi kele mpi muntu ya bo lenda funda ve ata na kima mosi mpi muntu yina kele ve ti kima ya bo lenda fundila yandi mpi yandi fwete vanda ti lukumu ya mbote ata na bantu ya nganda. Bantu fwete funda yandi ve sambu na kikalulu mosi ya mbi yina lenda bebisa lukumu ya dibundu. Yandi fwete vanda ve muntu yina bo me nganina ntama mingi ve sambu na disumu mosi ya nene. Bampangi ya nkaka na dibundu ke landaka mbandu na yandi ya mbote mpi ke vandaka na kiese nde yandi twadisa bo na mambu ya kimpeve.—1 Bak. 11:1; 16:15, 16.

¹⁰ Babakala yai ya me fwana sambu na kusadila dibundu ya Bukristu ke vandaka ti mukumba ya kiteso mosi ti yina bankuluntu ya Izraele vandaka na yo; Biblia ke tuba nde bo vandaka bantu ya “mayele, ya ngangu, mpi ya me zaba mambu mingi.” (Kul. 1:13) Bankuluntu kele mpi bantu ya kukonda kukuka, kansi bampangi ya dibundu mpi bantu yina ke zingaka kisika mosi ti bo ke zabaka nde bo kele bantu ya masonga mpi ya ke waka Nzambi boma. Bo me monisaka na nsungi mosi ya nda nde bo ke twadisaka luzingu na bo na kuwakana ti minsiku ya Nzambi. Bo ke tubaka na masonga yonso na ntwala ya dibundu sambu bo kele bantu ya kwikama.—Bar. 3:23.

¹¹ Babakala yina ke lungisaka mambu ya bo ke lombaka sambu na kukuma bankengi ke monisaka nde bo ke lutisaka ve ndilu na bikalulu na bo mpi na mutindu na bo ya kuzinga ti bantu ya nkaka. Bo kele ve bantu yina ke kangamaka kukonda kuyindula na bangindu na bo. Kansi bo ke monisaka mpenza bukati-kati mpi kudiyala na mutindu na bo ya kuzinga. Bo ke lutisaka ve ndilu na mambu bonso kudia, kunwa, bansaka mpi bansaka ya kulutisila ntangu. Bo ke lutisaka ve ndilu na kunwa malafu ya ke lawusaka, yo yina bo ke pesaka ve nzila nde bantu kufunda bo nde bo ke nwaka malafu mingi to nde bo ke lawukaka malafu. Muntu yina malafu ya ke lawusaka me lembisaka mabanza na yandi ke kukaka ve kudiyala mpi yandi me fwana ve na kutanina mambote ya kimpeve ya dibundu.

¹² Sambu muntu kukengila dibundu, yo ke lombaka nde yandi vanda ve muntu ya kisaka-saka. Bikalulu na yandi ya mbote ke monanaka na mutindu na yandi ya kulwata mpi ya kuyidika nitu, na nzo na yandi mpi na bisalu na yandi ya konso kilumbu. Muntu ya mutindu yai ke vutulaka ve mambu na nima; yandi ke zabaka mambu yina kele mfunu mpi yandi ke kudibongisaka mbote-mbote sambu na kusala yo. Yandi ke zitisaka minsiku ya Nzambi.

¹³ Nkengi fwete vanda muntu ya makambu ngolo ve. Yandi fwete sala na bumosi ti bampangi ya nkaka na kimvuka ya bankuluntu mpi kuwakana ti bo. Yandi fwete vanda ti mabanza ya mbote sambu na yandi mosi mpi yandi fwete lomba ve nde bankaka kusala mambu kuluta. Sambu yandi kele muntu ya makambu ngolo ve, nkengi ke kangamaka ve kaka na bangindu na yandi mpi yandi ke monaka ve nde bangindu na yandi me luta bangindu ya bankuluntu ya nkaka. Bankaka lenda vanda ti bikalulu yina yandi me konda to kuzaba mambu yina yandi me zaba ve. Nkuluntu ke monisaka nde yandi kele makambu ngolo ve kana mambu ya yandi ke tuba ke katuka kibeni na Biblia mpi kana yandi ke sala ngolo na kulanda mbandu ya Yezu Kristu. (Bafil. 2:2-8) Nkuluntu ke vandaka ve muntu ya ke swanaka to muntu ya nku kansi yandi ke monisilaka bantu ya nkaka luzitu ya me fwana, yandi ke monaka nde bankaka me luta yandi. Yandi kele ve muntu ya ntu-ngolo, yina ke dindamanaka sambu bantu kundima dibanza to ngindu na yandi. Yandi kele ve muntu ya ke waka makasi nswalu, kansi yandi ke zingaka na ngemba ti bantu ya nkaka.

¹⁴ Mutindu mosi, muntu yina me fwana na kukuma nkengi ya dibundu fwete vanda ti mabanza ya mbote. Yo ke tendula nde yandi fwete vanda muntu ya pima mpi yandi fwete zengaka ve mambu ntinu-ntinu. Yandi ke bakisaka mbote minsiku ya Yehowa mpi mutindu ya kusadila yo. Muntu yina kele ti mabanza ya mbote ke ndimaka bandongisila mpi lutwadisu yina bo ke pesaka. Yandi ke vandaka ve muntu ya luvunu.

¹⁵ Polo yibusaka Tito nde nkengi kele muntu ya ke zolaka mambu ya mbote. Yandi fwete vanda muntu ya lunungu mpi muntu ya kwikama. Bikalulu yai ke monanaka na mutindu na yandi ya kuzinga ti bantu ya nkaka mpi na mutindu yandi ke nwaninaka mambu ya lunungu mpi ya mbote. Yandi ke kangamaka ngolo na Yehowa mpi ke pesaka ntangu yonso maboko na minsiku ya lunungu. Yandi ke bumbaka binsweki. Yandi ke yambaka banzenza, yandi ke kudipesaka mpi ke pesaka bima na yandi sambu na mambote ya bantu ya nkaka.—Bis. 20:33-35.

¹⁶ Sambu na kulungisa mbote kisalu na yandi, nkengi fwete vanda muntu ya me fwana na kulonga. Mutindu Polo sonikilaka Tito, nkengi fwete “kangama ngolo na ndinga ya kwikama na yina me tala mayele na yandi ya kulonga, sambu yandi kuka kupesa kikesa na nsadisa ya malongi yina kele ya mbote mpi na kunganina bantu yina ke buya yo.” (Tito 1:9) Yandi fwete zaba mutindu ya kuyindula ti bantu ya nkaka, mutindu ya kupesa banzikisa, ya kununga bantembe mpi ya kusadila Biblia na mutindu yina lenda ndimisa bo mpi kukumisa ngolo lukwikilu na bo. Nkengi fwete sadila mayele na yandi ya kulonga na bantangu ya mbote mpi ya mpasi. (2 Tim. 4:2) Yandi ke monisaka ntima-nda ya me fwana sambu na kunganina ti mawete muntu yina me sala kifu to sambu na kundimisa muntu yina ke tula ntembe mpi kupusa yandi na kusala bisalu ya mbote ya ke katukaka na lukwikilu. Kana nkengi ke kuka kulonga na ntwala ya bantu mingi to ya muntu mosi, pana yandi ke monisa nde yandi ke lungisa kibeni diambu yai ya mfunu yina Biblia ke lombaka.

¹⁷ Yo kele mfunu nde bankuluntu kuvanda kikesa na kisalu ya kusamuna. Yo fwete monana pwelele nde bo ke salaka bikesa ya kutula kisalu ya kusamuna nsangu ya mbote na kisika ya ntete bonso Yezu. Yezu vandaka kutudila balongoki na yandi dikebi mpi yandi sadisaka bo na kuvanda bansamuni ya mbote. (Mar. 1:38; Luka 8:1) Kikesa yina bankuluntu ke monisaka na kisalu ya kusamuna ata bo kele ti mambu mingi ya kusala ke pusaka dibundu ya mvimba na kulanda mbandu na bo. Mpi kana bankuluntu ke samuna ti bantu ya mabuta na bo mpi ti bampangi ya nkaka, ‘bo ke pesanaka kikesa.’—Bar. 1:11, 12.

¹⁸ Beto lenda tuba nde nkengi lenda kuka kibeni ve kulungisa mambu yai yonso. Ya kieleka, ata nkengi mosi ve lenda lungisa na mutindu ya kukuka minsiku ya kunanguka yina kele na Biblia. Ata mpidina nkuluntu mosi mpi ve ya bo me pona na dibundu fwete konda kulungisa na mutindu mosi ya nene kikalulu mosi na kati ya bikalulu yai, ebuna yo kuma kumonana bonso kifu mosi ya nene. Bankuluntu ya nkaka lenda vanda ti bikalulu mingi ya mbote, kansi bankaka lenda luta bo na bikalulu ya nkaka ya mbote. Yo ke salaka nde kimvuka ya bankuluntu kuvanda ti bikalulu yonso ya mbote yina kele mfunu sambu na kutwadisa dibundu ya Nzambi na mutindu ya mbote.

¹⁹ Ntangu kimvuka ya bankuluntu ke pesa bazina ya babakala yina bo fwete pona na kukuma bankengi, bo fwete vila ve mambu yai ya ntumwa Polo sonikaka: “Mono ke zabisa konso muntu na kati na beno na kuyindula ve nde yandi kele mfunu kuluta mutindu yandi kele, kansi na kuyindula na mutindu yina ke monisa nde yandi kele ti mabanza ya mbote, konso muntu na kutadila lukwikilu yina Nzambi me pesaka yandi.” (Bar. 12:3) Konso nkuluntu fwete mona nde bankuluntu ya nkaka me luta yandi. Ntangu bankuluntu ke tala kana mpangi mosi me fwana na kukuma nkengi, ata nkuluntu mosi ve fwete vanda “muntu ya lunungu kuluta ndilu.” (Lon. 7:16) Kimvuka ya bankuluntu fwete vila ve mambu yina Biblia ke lombaka sambu na bankengi ntangu bo ke tala kana mpangi mosi ke lungisa mambu yango na kiteso ya me fwana. Bankuluntu ta monisa nde bo ke zitisaka minsiku ya lunungu ya Yehowa kana bo ke yibuka nde bampangi yina bo ke tadila kele bantu ya kukonda kukuka mpi kana bo ke monisa ve kikalulu ya kupona-pona mpi ke sala mambu na masonga yonso sambu na mambote ya dibundu. Bo fwete samba sambu na kutadila bampangi yina bo ke zola kupona mpi bo fwete landa lutwadisu ya mpeve santu ya Nzambi. Yai kele mukumba mosi na kati ya mikumba ya nene yina bankuluntu ke vandaka na yo. Bo fwete sala yo na kuwakana ti lukebisu yai ya Polo: “Kutula ve muntu maboko ntinu-ntinu.”—1 Tim. 5:21, 22.

²⁰ Babakala yina me fwana na kimpeve ke monisaka nde mpeve santu ke twadisaka bo mpi bo ke monisaka mbuma ya mpeve na luzingu na bo. Polo ke tubila bitini yai uvwa ya mbuma ya mpeve, “zola, kiese, ngemba, ntima ya nda, ntima ya mbote, bumbote, lukwikilu, mawete, kudiyala.” (Bag. 5:22, 23) Bankengi ya mutindu yai ke pesaka bampangi kikesa mpi bo ke sadisaka bampangi na kuvanda na bumosi ntangu bo ke salaka kisalu ya santu. Bikalulu na bo mpi mbuma ya kisalu na bo ya ngolo ke monisaka nde bo ke ponaka bo na nsadisa ya mpeve santu.—Bis. 20:28.

²¹ Yo kele mfunu nde bankuluntu kusala kumosi sambu na kusiamisa bumosi na dibundu. Bo lenda vanda ti kimuntu ya kuswaswana kibeni, ata mpidina bo ke taninaka bumosi ya kimvuka ya bankuluntu ntangu bo ke widikilaka na luzitu yonso bankuluntu ya nkaka ata bo ke ndima ve mambu yonso yina bo ke tubila. Konso nkuluntu fwete ndima mpi kupesa maboko na lukanu ya nsuka yina kimvuka ya bankuluntu me baka kana lukanu yango ke fwa ve ata munsiku mosi ya Biblia. Kana nkuluntu ke ndima ngindu ya bankuluntu ya nkaka, yandi ta monisa nde “mayele yina ke katukaka na zulu,” yina kele ‘ngemba mpi makambu ngolo ve’ ke twadisaka yandi. (Yak. 3:17, 18) Ata nkuluntu mosi ve fwete yindula nde yandi me luta bankuluntu ya nkaka to kusosa kuyala bo. Bankuluntu ta monisa nde bo ke sala ti Yehowa kana bo ke sala na bumosi na kimvuka ya bankuluntu sambu na mambote ya dibundu.—1 Bak. kapu 12; Bakol. 2:19.

²² Bakristu ya babakala ya kuyela fwete zola kukuma bankengi. (1 Tim. 3:1) Kansi yo ke lombaka kusala mingi mpi kuditambika sambu na kukuma nkuluntu. Yo ke tendula nde nge fwete vanda ya kuyilama sambu na kusadisa bampangi mpi kulungisa bampusa na bo ya kimpeve. Muntu yina ke zola kukuma nkengi fwete sala ngolo sambu na kulungisa mambu yina Biblia ke lombaka.

²³ Mpangi ya me vandaka nkuluntu ya kwikama bamvula mingi lenda bela to yandi lenda kuka diaka ve kusala mambu ya nkaka. Mu mbandu kimununu lenda sala nde yandi kuka diaka ve kulungisa mikumba ya nkuluntu. Ata mpidina, bampangi fwete landa kuzitisa yandi mpi kumona nde yandi kele kaka nkuluntu kana yandi kele kaka ti mukumba yina. Yo kele ve mfunu nde yandi yambula mukumba na yandi kaka sambu yandi ke kuka diaka ve kulungisa yo. Yo me fwana kaka nde bampangi kulanda kupesa yandi lukumu mingi kibeni mutindu bo ke pesaka bankuluntu yina ke salaka ngolo sambu na kugungula mameme.

²⁴ Kansi, kana mpangi mosi ke mona nde yandi fwete yambula mukumba na yandi sambu luzingu na yandi me soba mpi yo ke pesa yandi diaka ve nzila ya kuvanda nkengi, yandi lenda yambula yo. (1 Pie. 5:2) Bampangi fwete landa kuzitisa yandi. Yandi lenda sala mambu mingi ya mbote na dibundu, ata yandi kele diaka ve ti mikumba yina bankuluntu ke vandaka na yo.

²⁵ Bankuluntu ke lungisaka mikumba mingi na dibundu. Mu mbandu, mutambusi ya kimvuka ya bankuluntu, sekretere, nkengi na kisalu, ntwadisi ya Kulonguka ya Nzozulu ya Nkengi mpi nkengi ya Lukutakanu Luzingu mpi Kisalu. Bankuluntu mingi ke vandaka bankengi ya bimvuka ya kisalu ya kusamuna. Bankuluntu ke lungisaka mikumba yai na ntangu mosi ya nda. Ya kieleka, kana mpangi mosi me soba dibundu to yandi ke kuka diaka ve kulungisa mikumba na yandi sambu yandi ke belaka to sambu yandi ke lungisa diaka ve mambu yina Biblia ke lombaka, beno fwete pona nkuluntu ya nkaka sambu na kulungisa mikumba yina. Na mabundu yina bankuluntu kele mingi ve, yo lenda lomba nde nkuluntu mosi kusala mambu mingi tii kuna bampangi ya nkaka ta lungisa mambu yina Biblia ke lombaka sambu na kukuma bankuluntu.

²⁶ Mutambusi ya kimvuka ya bankuluntu muntu ke twadisaka balukutakanu ya kimvuka ya bankuluntu. Yo yina, yandi ke salaka na kudikulumusa yonso ti bankuluntu ya nkaka sambu na kukeba mameme ya Nzambi. (Bar. 12:10; 1 Pie. 5:2, 3) Yandi fwete vanda muntu yina ke yidikaka mambu mbote mpi ke twadisaka mbote-mbote.—Bar. 12:8.

²⁷ Sekretere ke bumbaka dosie ya dibundu mpi ke zabisaka bankuluntu ya nkaka bansangu ya mfunu. Kana yo kele mfunu, bo lenda pona nkuluntu ya nkaka to nsadi ya kisalu ya me fwana sambu na kusadisa yandi.

²⁸ Nkengi na kisalu ke twadisaka mambu yonso ya me tala kisalu ya kusamuna. Yandi ke salaka manaka sambu na kutala mbala na mbala bimvuka yonso ya kisalu ya kusamuna; yo yina na kilumbu ya mposo to lumingu mosi na konso ngonda, yandi ke talaka kimvuka mosi. Na mabundu ya fioti yina kele ti bimvuka fioti ya kisalu ya kusamuna, yandi lenda kwenda kutala konso kimvuka mbala zole konso mvula. Kana yandi me kwenda kutala kimvuka mosi, yandi ta twadisa balukutakanu sambu na kisalu ya kusamuna, yandi ta basika na kisalu ya kusamuna ti bampangi ya kimvuka yina mpi yandi ta sadisa bansamuni ntangu bo ta sala bamvutukilu ya mpa mpi ta longuka Biblia ti bantu.

²⁹ Kusala bonso nkengi ya kimvuka kele mukumba mosi ya mfunu na dibundu. Mikumba na yandi yo yai: (1) kutula dikebi mingi na kimpeve ya konso mpangi na kimvuka ya kisalu ya kusamuna yina yandi ke twadisaka; (2) kusadisa konso mpangi ya kimvuka na yandi na kusamuna mbala na mbala ti kikesa mpi kiese; (3) kusadisa mpi kupesa bansadi ya kisalu ya kimvuka na yandi formasio sambu bo lungisa mambu ya bo ke lombaka sambu bo baka mikumba na dibundu mpi sambu bo sala bikesa ya kubaka yo. Kimvuka ya bankuluntu ke ponaka bampangi ya me fwana na kulungisa mikumba yai yonso.

³⁰ Sambu kulungisa mukumba yai ke lombaka mambu mingi, yo ke lombaka nde bankengi ya bimvuka kuvanda bankuluntu. Kana nkuluntu kele ve, nsadi ya kisalu mosi ya me fwana lenda lungisa mukumba yai tii kuna nkuluntu mosi ta baka mukumba yango. Nsadi ya kisalu yina ke lungisaka mukumba yai, bo ke bingaka yandi nsadi ya kimvuka, sambu yandi ke salaka ve bonso nkengi na dibundu. Kansi, yandi ke salaka na lutwadisu ya bankuluntu ntangu yandi ke lungisaka mukumba na yandi.

³¹ Mukumba mosi ya mfunu ya nkengi ya kimvuka kele ya kubaka kisika ya ntete na kisalu ya kusamuna. Kana yandi ke samuna mbala na mbala ti kikesa mpi kiese, yo ta pesa mpi bampangi ya kimvuka na yandi kikesa. Sambu bansamuni ke sepelaka ti kikesa mpi lusadisu yina bo ke bakaka ntangu bo ke vukanaka, yo ta vanda mbote na kusala manaka ya kisalu ya kusamuna ya ke wakana mbote ti manaka ya bansamuni mingi. (Luka 10:1-16) Nkengi fwete zikisa nde bo kele ntangu yonso ti bateritware ya kufwana. Mbala mingi, yandi ke twadisaka lukutakanu sambu na kisalu ya kusamuna mpi ke kabulaka bansamuni sambu bo samuna. Kana yandi ta vanda ve, yandi fwete zabisa nkuluntu ya nkaka to nsadi mosi ya kisalu. Kana bo kele ve, yandi ta zabisa nsamuni mosi ya me fwana na kulungisa mikumba yai sambu bansamuni kuvanda ti lutwadisu ya mbote yina bo kele na yo mfunu.

³² Nkengi ya kimvuka fwete yidika viziti ya nkengi na kisalu na ntwala kibeni; yandi fwete zabisa yo na bampangi ya kimvuka na yandi mpi kutubila mambote yina viziti yango ta natila bo. Bampangi ya kimvuka lenda pesa maboko na kiese yonso na manaka yai kana bo yonso me zaba yo mbote.

³³ Yo kele mfunu nde konso kimvuka ya kisalu ya kusamuna kuvanda ti bansamuni fioti. Yo ke sadisaka nkengi ya kimvuka na kuzaba mbote konso mpangi yina kele na kimvuka na yandi. Sambu yandi kele ngungudi ya zola, yandi ke tudilaka konso mpangi dikebi mingi. Yandi ke salaka yonso na kupesa konso mpangi lusadisu mpi kikesa ya me fwana sambu na kusamuna, kukwenda na balukutakanu ya dibundu mpi kupesa bamvutu. Diaka, yandi ke salaka yonso sambu na kusadisa konso mpangi na kubikala ngolo na kimpeve. Yandi ke kwendaka kutala bampangi yina ke bela to bayina ke niokwama na mabanza. Ngindu mosi ya ke pesa kikesa to bandongisila yina nkengi ya kimvuka ke pesa lenda pusa bampangi ya nkaka na kusala bikesa ya kusosa kubaka mikumba ya nkaka na dibundu mpi kukuma mfunu mingi sambu na bampangi. Yo me fwana nde nkengi ya kimvuka ya kisalu ya kusamuna kusadisa ntete bampangi ya kimvuka na yandi. Kansi sambu yandi kele nkuluntu mpi ngungudi, yandi ke kudiyangisaka na zola yonso sambu na bampangi yonso ya dibundu mpi yandi ke vandaka ya kuyilama sambu na kusadisa konso muntu yina kele na mfunu ya lusadisu.—Bis. 20:17, 28.

³⁴ Nkengi ya kimvuka kele mpi ti mukumba ya kubaka barapore ya kisalu ya kusamuna ya bampangi ya kimvuka na yandi. Na nima yandi ke pesaka barapore yango na sekretere. Bansamuni yonso ke sadisaka nkengi ya kimvuka kana bo ke pesa yandi barapore na bo ya kisalu ya kusamuna nswalu. Bo lenda sala yo, kana na nsuka ya konso ngonda bo ke pesa mbala mosi barapore na bo na nkengi ya kimvuka to kana bo ke tula yo na kesi yina bo me yidikaka na Nzo ya Kimfumu sambu na kutula barapore ya kisalu ya kusamuna.

³⁵ Komite ya Kisalu ya Dibundu, disongidila mutambusi ya kimvuka ya bankuluntu, sekretere mpi nkengi na kisalu ke vandaka ti mikumba ya nkaka. Mu mbandu, komite ya kisalu kele ti mukumba ya kupesa nswa nde bo sadila Nzo ya Kimfumu sambu na diskure ya makwela mpi ya kuzika mvumbi mpi bo bantu ke kabulaka bansamuni na bimvuka ya kisalu ya kusamuna. Komite ya kisalu ke tadilaka baformilere ya bampangi yina ke lombaka kusala kisalu ya kimupasudi-nzila ya ntangu yonso, ya kimupasudi-nzila nsadisi mpi ya bisalu ya nkaka. Komite ya kisalu ke salaka na lutwadisu ya kimvuka ya bankuluntu.

³⁶ Betele ke tendulaka pwelele mikumba ya bampangi yai: ntwadisi ya Kulonguka ya Nzozulu ya Nkengi, nkengi ya Lukutakanu Luzingu mpi Kisalu mpi bampangi ya nkaka yina kele na kimvuka ya bankuluntu.

³⁷ Kimvuka ya bankuluntu ya konso dibundu ke salaka bantangu ya nkaka balukutakanu sambu na kutubila mambu ya ke tadila kuyela ya kimpeve ya dibundu. Katula lukutakanu ya bankuluntu yina ke salamaka na viziti ya nkengi ya nziunga, bankuluntu ke salaka diaka lukutakanu ya nkaka bangonda kiteso ya tatu na nima ya mposo ya viziti ya nkengi ya nziunga. Ya kieleka, bankuluntu lenda sala lukutakanu konso ntangu yina bo kele ti diambu mosi ya kutadila.

³⁸ Bankengi kele bantu ya kukonda kukuka; ata mpidina, Biblia ke lombaka bampangi yonso ya dibundu na kuwila bo sambu Yehowa muntu me tulaka bo. Yandi ta sambisa bo sambu na mambu ya bo ke sala. Bo kele mimonisi na yandi mpi ya kimfumu na yandi. Baebreo 13:17 ke tuba nde: “Beno lemfukila bantu yina ke twadisaka beno mpi beno wila bo, sambu bo ke langidilaka beno ntangu yonso bonso bantu yina ta vutula munoko, sambu bo sala yo na kiese kansi ve ti kubokuta, sambu yo ta vanda mbi sambu na beno.” Yehowa ke sadilaka mpeve santu sambu na kupona mpangi mosi ya bakala sambu yandi kuma nkengi. Mutindu mosi yandi ke sadilaka kaka mpeve santu yango sambu na kukatula mukumba ya nkengi na konso mpangi yina ke monisa diaka ve mbuma ya mpeve mpi yina luzingu na yandi ke wakana diaka ve ti mambu yina Biblia ke lombaka.

³⁹ Beto fwete baka kibeni na valere kisalu ya ngolo mpi mbandu ya mbote ya bankengi ya dibundu! Ntangu Polo sonikilaka dibundu ya Tesalonika, yandi songaka bampangi nde: “Bampangi, beto ke lomba beno na kuzitisa bantu yina ke salaka ngolo na kati na beno, bayina ke twadisaka beno na Mfumu, mpi bayina ke kebisaka beno; mpi na kupesa bo lukumu mingi na zola yonso sambu na kisalu na bo.” (1 Bate. 5:12, 13) Bisalu mingi ya ngolo yina bankengi ya dibundu ke salaka, ke sadisaka beto na kusadila Nzambi kukonda mpasi mpi ti kiese mingi. Diaka, na mukanda ya ntete yina Polo sonikilaka Timoteo, yandi monisaka bikalulu yina bampangi ya dibundu fwete vanda na yo na ntwala ya bankengi. Yandi tubaka nde: “Bankuluntu yina ke twadisaka na mutindu ya mbote, bo me fwana na kubaka lukumu mingi kibeni, mingi-mingi bayina ke salaka ngolo na kutuba mpi na kulonga.”—1 Tim. 5:17.

⁴⁰ Bantangu ya nkaka, bo ke ponaka bankuluntu ya nkaka na kusala na Bimvuka ya Kutala Bambefo. Bankuluntu ya nkaka ke salaka na Bakomite ya Kuwakana ti Balupitalu mpi bo ke kwendaka kutala balupitalu mpi minganga sambu na kusiamisa bo na kusansa Bambangi ya Yehowa kukonda kuvutula bo menga. Bankengi ya nkaka ke pesaka maboko na kisalu ya kutunga mpi ya kuyidika Banzo ya Kimfumu mpi Banzo ya Balukutakanu ya Nene. Bo ke salaka mpi na Bakomite ya Balukutakanu ya Distrike sambu na kunata mambote ya Kimfumu na ntwala. Bampangi yonso na kati ya organizasio ke sepelaka mingi ti kisalu ya ngolo ya bampangi yai mpi mutindu bo ke kudipesaka na luzolo yonso. Ya kieleka, beto fwete “landa kupesa bantu ya mutindu [yai] lukumu.”—Bafil. 2:29.

⁴¹ Nto-Kimvuka ke ponaka bankuluntu yina me fwana na kuvanda bankengi ya nziunga. Betele ke pesaka bankengi yai mukumba ya kutala mabundu yina ke vandaka na banziunga na bo. Mbala mingi bo ke talaka yo mbala zole konso mvula. Bantangu ya nkaka bo ke kwendaka kutala mpi bapasudi-nzila yina ke salaka na bateritware yina kele ntama. Bo ke yidikaka manaka ya baviziti na bo mpi bo ke sonikilaka konso dibundu na ntwala mpenza sambu bo bakila yo mambote mingi.

⁴² Mutambusi ya kimvuka ya bankuluntu ke yidikaka mambu sambu viziti yango kupesa mpenza bampangi yonso kikesa na kimpeve. (Bar. 1:11, 12) Kana mutambusi ya kimvuka ya bankuluntu me baka mukanda yina ke monisa dati ya viziti ya nkengi ya nziunga mpi mambu yina nkengi ya nziunga ti nkento na yandi (kana yandi me kwelaka) kele na yo mfunu, yandi ke ponaka bampangi sambu na kuyidika bisika ya kulala mpi mambu ya nkaka ya mfunu. Yandi ke zikisaka kana bampangi yonso mpi nkengi ya nziunga ke zaba mambu yai.

⁴³ Nkengi ya nziunga ke solulaka ti mutambusi ya kimvuka ya bankuluntu sambu na manaka ya balukutakanu mpi ya kisalu ya kusamuna. Bankuluntu ke yidikaka manaka yango na kuwakana ti bangindu yina nkengi ya nziunga ke pesaka mpi lutwadisu yina ke katukaka na Betele. Bankuluntu fwete zabisa bampangi yonso na ntwala ntangu mpi kisika yina bo ta sala balukutakanu ya dibundu, lukutakanu ti bapasudi-nzila, lukutakanu ti bankuluntu mpi bansadi ya kisalu mpi ntangu ti kisika yina bo ta sala balukutakanu sambu na kisalu ya kusamuna.

⁴⁴ Na Kizole na nima ya midi, nkengi ya nziunga ke talaka Bakarte ya Nsamuni ya Dibundu, bakarte ya ntalu ya bantu na balukutakanu ya dibundu, dosie ya teritware mpi dosie ya konti. Yo ke sadisaka yandi na kuzaba bampusa ya dibundu mpi mutindu yandi lenda sadisa bampangi yina ke vandaka ti mukumba ya kubumba badosie yai. Mutambusi ya kimvuka ya bankuluntu fwete sala yonso sambu nkengi ya nziunga kubaka badosie yai na ntwala.

⁴⁵ Na ntangu ya viziti, nkengi ya nziunga ke bakaka ntangu ya kusolula ti bansamuni na balukutakanu, na kisalu ya kusamuna, na ntangu ya kudia mpi na bantangu ya nkaka. Diaka, yandi ke salaka lukutakanu ti bankuluntu mpi bansadi ya kisalu. Yandi ke pesaka bo bandongisila, bangindu mpi kikesa ya ke katukaka na Biblia sambu bo lungisa mbote mikumba na bo ya kugungula mameme ya Nzambi. (Bing. 27:23; Bis. 20:26-32; 1 Tim. 4:11-16) Yandi ke salaka mpi lukutakanu ti bapasudi-nzila sambu na kupesa bo kikesa mpi kupesa konso mupasudi-nzila lusadisu na kutadila bampasi yina bo ke kutana ti yo na kisalu ya kusamuna.

⁴⁶ Kana kele ti mambu ya nkaka yina ke lomba nde nkengi ya nziunga kutudila yo dikebi, yandi ta pesa lusadisu ya me fwana na mposo yina ya viziti. Kana bo me manisa ve mambu yango na mposo yina, nkengi ya nziunga lenda sadisa bankuluntu to bampangi yina mambu yango ke tadila na kusadila Biblia sambu na kusala bansosa na mambu yango. Kana yo ke lomba nde Betele kulandila mambu yango, nkengi ya nziunga mpi bankuluntu fwete tindila Betele rapore ya ke tendula mbote-mbote mambu yango.

⁴⁷ Kana nkengi ya nziunga ke tala dibundu mosi, yandi ke kwendaka na balukutakanu yonso ya dibundu yango. Bo lenda soba yo mbala na mbala na kuwakana ti bantuma yina kele na mikanda ya ke katukaka na Betele. Yandi ta sala badiskure sambu na kusiamisa, kulonga mpi kupesa dibundu kikesa. Yandi ke salaka yonso sambu na kusadisa bampangi na kuyedisa zola na bo sambu na Yehowa, Yezu Kristu mpi organizasio na yandi.

⁴⁸ Nkengi ya nziunga ke salaka viziti sambu na kusiamisa bampangi na kusamuna ti kikesa yonso mpi kupesa bo bandongisila ya mfunu. Bampangi mingi na kati ya dibundu lenda soba manaka na bo sambu na kusamuna mingi na mposo yina; bampangi ya nkaka lenda sala kisalu ya kimupasudi-nzila nsadisi na ngonda ya viziti. Konso mpangi yina ke zola kusamuna ti nkengi ya nziunga to nkento na yandi lenda pesa zina na yandi na bankuluntu. Beto ta baka mambote mingi kana beto ke kwenda kulonguka Biblia ti bantu mpi ke sala bamvutukilu ya mpa ti nkengi ya nziunga to ti nkento na yandi. Bampangi ke sepelaka mingi ti kikesa yina nge ke salaka sambu na kupesa maboko na viziti ya nkengi ya nziunga.—Bing. 27:17.

⁴⁹ Konso mvula, bo ke yidikaka balukutakanu zole ya nziunga sambu na konso nziunga. Nkengi ya nziunga ke vandaka ti mukumba ya kuyidika mutindu balukutakanu yai fwete salama. Yandi ke ponaka nkengi ya lukutakanu ya nziunga mpi kilandi na yandi. Bo ke salaka ti yandi sambu na kuyidika lukutakanu yai. Kisalu yina bo ke salaka ke sadisaka nkengi ya nziunga na kutula ntete-ntete dikebi na malongi ya lukutakanu ya nziunga. Nkengi ya nziunga ke ponaka mpi babakala ya nkaka ya me fwana sambu na kutala badepartema ya kuswaswana. Yandi ke yidikaka mpi mambu sambu bo zikisa konti ya nziunga na nima ya konso lukutakanu ya nziunga. Konso mvula, mumonisi mosi ya Betele ke kwisaka na lukutakanu mosi ya nziunga bonso mutubi ya nzenza. Sambu bampangi ke vandaka ntama to sambu bisika ya lukutakanu ya nene ke vandaka fioti, bo ke kabulaka banziunga ya nkaka na bitini mingi ebuna konso kitini ke salaka lukutakanu na yo ya nziunga.

⁵⁰ Nkengi ya nziunga ke pesaka rapore na yandi ya kisalu ya kusamuna mbala mosi na Betele na nsuka ya konso ngonda. Kana yandi me sala badepanse ya fioti, mu mbandu sambu na nzietelo, madia, kisika ya kulala mpi mambu ya nkaka yina ke vandaka mfunu sambu na kusala kisalu na yandi mbote mpi kana dibundu yina yandi me kwenda kutala me kuka ve kufuta yo, yandi lenda tinda yo na Betele. Mutindu Yezu silaka yo, bankengi-ntambudi ke tulaka ntima nde Yehowa ta lungisa bampusa na bo ya kinsuni kana bo ke tula mambote ya Kimfumu na yandi na kisika ya ntete. (Luka 12:31) Mabundu fwete zaba nde kuyamba bankuluntu yai ya me kudipesaka mpi ya ke sadilaka bo, kele dibaku mosi ya nene.—3 Yoa. 5-8.

⁵¹ Na konso Betele ya Bambangi ya Yehowa na ntoto ya mvimba, bampangi tatu to mingi ya me fwana mpi yina kele ya kuyela na kimpeve ke salaka na Komite ya Filiale sambu na kutwadisa kisalu ya kusamuna na insi to na bansi yina kele na nsi ya kiyeka na bo. Mpangi mosi na kati na bo ke vandaka kordinatere ya Komite ya Filiale.

⁵² Bampangi yina ke salaka na Komite ya Filiale ke yidikaka mambu ya ke tadila mabundu yonso yina kele na teritware ya Betele na bo. Komite ya Filiale ke twadisaka kisalu ya kusamuna nsangu ya mbote ya Kimfumu na teritware ya mvimba ya Betele na bo mpi bo ke yidikaka mambu sambu mabundu mpi banziunga ya mpa kukanguka sambu na kulungisa bampusa ya teritware. Komite ya Filiale ke tulaka mpi dikebi na kisalu ya bamisionere, ya bapasudi-nzila ya nene, ya ntangu yonso mpi ya bapasudi-nzila nsadisi. Ntangu balukutakanu ya nene mpi ya distrike ke salamaka, komite ya filiale ke yidikaka mambu mpi ke pesaka mikumba na bampangi ya nkaka sambu “mambu yonso kusalama na mutindu ya mbote mpi na ndonga.”—1 Bak. 14:40.

⁵³ Bo ke ponaka Komite ya Insi mosi kana insi yina kele na nsi ya lutwadisu ya Komite ya Filiale ya insi ya nkaka. Yo ke sadisaka Komite ya Filiale na kutwadisa mbote kisalu na insi yina Komite ya Insi ke salaka. Komite ya Insi ke talaka mambu ya me tala Banzo mpi biro ya Betele na kisika bo kele, yo ke bakaka mpi ke tindaka mikanda mpi barapore mpi mbala mingi yo ke talaka mambu ya me tala kisalu ya kusamuna. Komite ya Insi ke salaka ti Komite ya Filiale sambu na kunata mambote ya Kimfumu na ntwala.

⁵⁴ Nto-Kimvuka muntu ke ponaka bampangi yonso yina ke salaka na Bakomite ya Bafiliale mpi na Bakomite ya Insi.

⁵⁵ Bantangu ya nkaka, Nto-Kimvuka ke yidikaka mambu sambu bampangi ya me fwana kukwenda kutala Babetele yonso ya ntoto ya mvimba. Bo ke bingaka bampangi ya ke salaka kisalu yai mimonisi ya babiro ya nene. Mukumba na yandi ya ntete kele ya kupesa dibuta ya Betele kikesa mpi kusadisa Komite ya Filiale na kuyidika mambu ya me tala kisalu ya kusamuna mpi ya kukumisa bantu balongoki. Mpangi yai ke salaka mpi lukutakanu ti bankengi ya nziunga ya nkaka mpi bantangu ya nkaka ti bamisionere. Yandi ke sosaka kuzaba bampasi yina bo ke kutana ti yo mpi bampusa na bo. Yandi ke pesaka bo kikesa ya me fwana sambu na kisalu na bo ya kuluta mfunu: Kisalu ya kusamuna nsangu ya Kimfumu mpi ya kukumisa bantu balongoki.

⁵⁶ Mumonisi ya babiro ya nene ke tulaka dikebi mingi na kisalu ya kusamuna nsangu ya Kimfumu yina ke salama na teritware ya Betele mpi bisalu ya nkaka ya dibundu. Kana ntangu kele, yandi lenda kwenda kutala mpi babiro ya kubalula mikanda. Ntangu mumonisi ya babiro ya nene ke talaka Betele mosi, yandi ke samunaka na kiteso ya me fwana.

⁵⁷ Beto ke bakaka mambote mingi na kisalu ya ngolo mpi na lutaninu ya zola ya Bakristu yai ya kuyela. Beto ke salaka na bumosi ti Yezu Kristu, Mfumu ya dibundu, ntangu beto ke landaka kuwila bankengi yina bo me ponaka sambu na kugungula mameme. (1 Bak. 16:15-18; Baef. 1:22, 23) Yo ke salaka nde mpeve ya Nzambi kuvanda na mabundu ya ntoto ya mvimba mpi Ndinga ya Nzambi kutwadisa kisalu na ntoto ya mvimba.—Nk. 119:105.