“Mono Ta Vanda na Beno”

“Agai songaka bo mambu ya Mfumu Nzambi tubaka, nde: ‘Mono ta vanda na beno, mono Mfumu Nzambi me tuba.’”​—AGAI 1:13.

 1. Yezu kutubilaka nki mbikudulu yina kewakana ti ntangu na beto?

BETO kezinga na ntangu mosi ya mfunu mingi ya luzingu ya bantu. Mutindu kulungana ya mbikudulu ya Biblia kendimisa yo, banda na mvu 1914 beto ke na kuzinga na “kilumbu ya Mfumu.” (Kusonga 1:10) Ziku nge melongukaka bambikudulu ya ketubila “kilumbu ya Mfumu,” yo yina nge mezaba nde Yezu kufwanisaka “ntangu ya Mwana-muntu” tabaka Kimfumu na “ntangu ya Noa” mpi na “ntangu ya Loti.” (Luka 17:26, 28) Yo yina Biblia kemonisa nde mambu yina kusalamaka na ntangu ya Noa ti na ntangu ya Loti kele mbikudulu sambu na ntangu na beto. Kansi kele ti dyambu yankaka ya mefwanana yina beto fwete tudila mpenza dikebi.

 2. Inki kisalu Yehowa kupesaka Agai ti Zakaria?

² Bika beto tadila dyambu mosi ya vandaka kusalama na bilumbu ya baprofete ya Baebreo, Agai ti Zakaria. Inki nsangu baprofete zole yai ya kwikama kepesa ya ketadila mpenza bantu ya Yehowa na ntangu na beto? Agai ti Zakaria kuvandaka ‘binati-nsangu ya Yehowa’ (NW) na Bayuda na nima ya kuvutuka na kimpika na Babilone. Nzambi kutindaka bo sambu na kundimisa bantu ya Izraele nde yandi tasadisa bo na kutunga dyaka tempelo. (Agai 1:13; Zakaria 4:8, 9) Ata mikanda yina Agai ti Zakaria kusonikaka kele nkufi, yo kele na kati ya “Masonuku yonso [yina] kele ya kupemama na Nzambi mpi yo kele mfunu sambu na kulonga, sambu na kunganina, sambu na kuvutula mambu na ndonga, sambu na kupesa disipline na lunungu.”​—2 Timote 3:16, NW.

Beto Fwete Tudila Yo Dikebi

3, 4. Sambu na nki beto fwete tudila bansangu ya Agai ti Zakaria dikebi?

³ Ya kyeleka, bansangu ya Agai ti ya Zakaria kunatilaka Bayuda ya ntangu na bo mambote, mpi bambikudulu na bo kulunganaka na ntangu na bo. Kansi, sambu na nki beto lenda ndima mpenza nde beto fwete tudila mikanda zole yai dikebi bubu yai? Baebreo 12:26-29 kesadisa beto na kuzwa mvutu. Na baverse yai, ntumwa Polo kevutukila bangogo ya Agai 2:6, yina ketuba nde Nzambi ‘kenikisa zulu ti ntoto.’ Nsukansuka, yo talomba nde yandi “kubwisa-bwisa bimfumu yonso ti kukatula ngolo [ya bimfumu ya makanda, NW].”​—Agai 2:22.

⁴ Na nima ya kuvutukila bangogo ya Agai, Polo kutubilaka mambu yina takumina “bimfumu ya makanda” mpi yandi tubilaka Kimfumu ya kuluta nene ya tabika kunikana ve yina Bakristu ya kupakulama tabaka. (Baebreo 12:28) Beto lenda bakisa na bangogo ya Polo nde mbikudulu ya Agai ti ya Zakaria vandaka kutubila ntangu yina takwisa na nima ya ntangu yina bo sonikaka mukanda ya Baebreo na mvu-nkama ya ntete ya Ntangu na Beto. Tii bubu yai na ntoto, kele kaka ti Bakristu ya kupakulama yina mebikalaka, yina tayala ti Yezu na Kimfumu ya Mesia. Yo yina, Agai ti Zakaria fwete vanda kaka ti mfunu na ntangu na beto.

5, 6. Inki mambu kusalaka nde bo sonika bambikudulu ya Agai ti Zakaria?

⁵ Mukanda ya Esdrasi kemonisa mambu yina kusalamaka na ntwala ya kusonika bambikudulu ya Agai ti Zakaria. Ntangu Bayuda kukatukaka na kimpika na Babilone na mvu 537 N.T.B., Guvernere Zorobabele ti Nganga-Nzambi ya Nene Yozue kutwadisaka kisalu ya kusala fondasio ya tempelo ya mpa na mvu 536 N.T.B. (Esdrasi 3:8-13; 5:1) Ata dyambu yai kupesaka mpenza kyese mingi, ntama mingi ve, Bayuda kukumaka boma-boma. Bambeni, yina Esdrasi 4:4 kebinga nde “bantu yina vandaka kuzinga na ntoto,” vandaka kusosa ntangu yonso “mpila ya kupesa bumolo ti boma na bantu ya Yuda sambu bo kutunga Nzo-Nzambi ve.” Bambeni yai, mingimingi bantu ya Samaria, vandaka kukusila Bayuda makambu. Bo ndimisaka ntotila ya Persia na kukangisa kisalu ya kutunga tempelo.​—Esdrasi 4:10-21.

⁶ Kikesa yina Bayuda kuvandaka na yo ntete na kutunga tempelo kukitaka. Bo kumaka kudipesa na bisalu na bo mosi. Kansi, na mvu 520 N.T.B., bamvula 16 na nima ya kusala fondasio ya tempelo, Yehowa kutindaka Agai ti Zakaria sambu na kusyamisa bantu na kuvutukila dyaka kisalu ya kutunga tempelo. (Agai 1:1; Zakaria 1:1) Sambu binati-nsangu ya Nzambi kupesaka bo kikesa mpi kumonisaka bo pwelele nde Yehowa tasadisa bo, Bayuda kuvutukilaka kisalu ya kutunga tempelo mpi bo manisaka yo na mvu 515 N.T.B.​—Esdrasi 6:14, 15.

 7. Mambu yina kusalamaka na bilumbu ya baprofete Agai ti Zakaria mefwanana ti nki mambu yina kesalama na ntangu na beto?

⁷ Keti nge mezaba ntendula ya mambu yai yonso sambu na beto? Beto kele ti kisalu ya kusala na yina metala kulonga ‘nsangu ya mbote ya Kimfumu.’ (Matayo 24:14) Bo yantikaka kutudila kisalu yango dikebi mingi na nima ya Mvita ya Ntete ya Inza ya Mvimba. Kaka mutindu Bayuda ya ntangu ya ntama kubasikaka na kimpika na Babilone, mutindu mosi bantu ya Yehowa ya ntangu na beto kubasikaka na kimpika ya Babilone ya Nene, kintinu ya inza ya mabundu ya luvunu. Bapakulami ya Nzambi kudipesaka na kisalu ya kusamuna, ya kulonga, mpi ya kutwadisa bantu na lusambu ya kyeleka. Kisalu yango kelanda na kusalama bubu yai na kiteso mosi ya kuluta nene, mpi ziku nge mpi ke na kusala yo. Yai kele mpenza ntangu ya kusala kisalu yango, sambu nsuka ya ngidika yai ya mbi mekuma penepene! Kisalu yai ya Nzambi mepesaka beto fwete landa na kusalama tii kuna Yehowa takota na mambu ya bantu na “mpasi ya nene.” (Matayo 24:21, NW) Dyambu yina takatula mambi mpi tasala nde lusambu ya kyeleka kuyalumuka mpenza na ntoto.

 8. Sambu na nki beto lenda tula ntima nde Nzambi tasadisa beto na kisalu na beto?

⁸ Mutindu bambikudulu ya Agai ti ya Zakaria kemonisa yo, beto lenda tula ntima na lusadisu mpi na lusakumunu ya Yehowa na ntangu beto kesala kisalu yai na masonga yonso. Ata bantu yankaka kesalaka kikesa sambu na kufwa bansadi ya Nzambi to kukangisa kisalu yina Nzambi mepesaka bo, ata guvernema mosi ve mekukaka kukanga kisalu ya kulonga sambu yo kwenda ve na ntwala. Yehowa mesadisaka mpenza bansadi na yandi, yo yina kisalu ya Kimfumu meyelaka banda na bamvula yina kulandaka Mvita ya Ntete ya Inza ya Mvimba tii bubu yai. Kansi, kisalu ya kusala kele dyaka mingi.

 9. Beto fwete tula dikebi na nki dyambu yina kusalamaka na ntangu ya ntama, mpi sambu na inki?

⁹ Inki mutindu malongi ya beto kebaka na mukanda ya Agai ti ya Zakaria kesyamisa beto dyaka mingi na kulemfuka na nsiku ya Nzambi ya kusamuna mpi ya kulonga? Bika beto tadila mwa malongi yina beto lenda baka na mikanda zole yai ya Biblia. Mu mbandu, beto tadila mwa mambu ya ketadila kisalu ya kutunga tempelo yina yo lombaka nde Bayuda yina kuvutukaka na bwala na bo kusala. Mutindu beto tubaka yo, Bayuda yina kukatukaka na kimpika na Babilone sambu na kuvutuka na Yeruzalemi kulandaka ve kusala kisalu ya kutunga tempelo. Na nima ya kusala fondasio, bo yambulaka kutunga. Inki dibanza ya mbi bo kumaka na yo? Mpi nki dilongi beto lenda baka na dyambu yina?

Kuvanda ti Dibanza ya Mbote

10. Inki dibanza ya mbi Bayuda kukumaka na yo, mpi nki mbuma yo butaka?

¹⁰ Bayuda yina kuvutukaka na Yeruzalemi vandaka kutuba nde: “Ntangu . . . me lunga ntete ve.” (Agai 1:2) Ntangu bo yantikaka kisalu ya kutunga tempelo, disongidila kusala fondasio na mvu 536 N.T.B., bo vandaka kutuba ve nde ‘ntangu melunga ntete ve.’ Kansi, ntama mingi ve, bo bikaka nde kimbeni ya makanda ya nzyunga mpi mavwanga ya kukatukaka na guvernema kulembisa bo nitu. Bayuda yantikaka kutula dikebi mingi na banzo na bo mosi ti na kutomisa luzingu na bo mosi. Na ntangu yandi tadilaka luswaswanu yina kuvandaka na kati ya banzo na bo ya bo vandaka kutunga na mabaya ya mbote kibeni ti tempelo ya bo manisaka ve kutunga, Yehowa kuyulaka nde: “Sambu na nki beno bantu na mono, beno ke lala kaka na banzo ya kitoko kansi nzo na mono kele kaka ya kufwa?”​—Agai 1:4.

11. Sambu na nki yo lombaka nde Yehowa kulongisila Bayuda ya ntangu ya Agai?

¹¹ Ya kyeleka, Bayuda kumaka kutula mambu yankaka na kisika ya ntete. Olie ya kutula lukanu ya Yehowa ya kutunga dyaka tempelo na kisika ya ntete, bantu ya Nzambi kumaka kutadila ntete mambote na bo mosi ti banzo na bo. Bo vandaka kutula dyaka ve dikebi na kisalu ya nzo ya lusambu ya Nzambi. Bangogo ya Yehowa yina kele na Agai 1:5 kusyamisaka Bayuda na ‘kuyindula fioti.’ Yehowa vandaka kulomba bo na kutelema sambu na kuyindula bisalu na bo mpi na kutadila mambu yina vandaka kukumina bo sambu bo yambulaka kutula kisalu ya kutunga tempelo na kisika ya ntete na luzingu na bo.

12, 13. Inki mutindu Agai 1:6 ketendula mambu yina vandaka kukumina Bayuda, mpi verse yai ketendula inki?

¹² Mutindu nge lenda yindula, kutula mambote na bo mosi na kisika ya ntete kuvandaka na bupusi ya mbi na luzingu ya konso Muyuda. Tala mutindu Agai 1:6 kemonisa dibanza ya Nzambi: “Beno kunaka bima mingi na bilanga kansi beno me katula kaka ndambu. Beno ke na madia kansi yo ke lunga beno ve. Beno ke na vinu ya kunwa kansi yo me kuka ve na kukanga beno. Beno ke na bilele ya kulwata kansi yo me kuka ve na kukatula beno madidi. Muntu yina ke sala ke baka ve mbongo ya kufwana sambu na kuzinga mbote.”

¹³ Bayuda kuvandaka na ntoto yina Nzambi kupesaka bo, kansi yo vandaka kubuta ve bima mingi na kiteso yina bo vandaka kuzodila. Yehowa vandaka kusakumuna bo ve, mutindu yandi kebisaka bo na ntwala. (Kulonga 28:38-48) Sambu yandi vandaka kusadisa bo ve, Bayuda vandaka kukuna kansi bo vandaka kukatula ve bima yina lendaka kufwana na kulungisa bampusa na bo. Sambu yandi vandaka kusakumuna bo ve, bo vandaka kukuka ve na kulwata bilele ya kufwana yina lendaka kukatula bo madidi. Nkutu, yo vandaka kumonana bonso nde mbongo yina bo vandaka kubaka na kisalu na bo vandaka kukota na poshi mosi ya kutobuka-tobuka. Inki kele ntendula ya bangogo yai: “Beno ke na vinu ya kunwa kansi yo me kuka ve na kukanga beno”? Yo lendaka kutendula ve nde kulauka malafu kele kidimbu yina zolaka kumonisa nde Nzambi vandaka kusakumuna bo; yandi kebuyisaka kulauka malafu. (1 Samuele 25:36; Bingana 23:29-35) Kansi, bangogo yai kele mutindu yankaka ya kumonisa nde Nzambi vandaka kusakumuna ve Bayuda. Yo yina, ata bo vandaka kusala vinu, yo vandaka kufwana ve na kulausa bo sambu yo vandaka fyoti. Biblia mosi (Revised Standard Version) kebalula Agai 1:6 mutindu yai: “Beno kenwa vinu, kansi yo kefuluka beno ve ata fyoti.”

14, 15. Inki dilongi beto kebaka na Agai 1:6?

¹⁴ Malongi ya beto fwete baka na mambu yai yonso ketadila ve mutindu ya kutomisa banzo na beto. Bamvula mingi na ntwala nde bo kwenda na kimpika, profete Amosi kunganinaka bantu ya Izraele yina kuvandaka bamvwama sambu na “banzo ya bo me tulaka meno ya banzioko” mpi sambu na ‘bambeto na bo ya ntalu.’ (Amosi 3:15; 6:4) Banzo ya kitoko mpi bima ya kuyidika mbote kuzingaka ve tii kuna. Bambeni yina kunungaka bo kubotulaka bima yango. Ata mpidina, bamvula mingi na nima, na nima ya kulutisa bamvula 70 na kimpika na Babilone, bantu mingi ya Nzambi kubakaka ve malongi na mambu yai. Ebuna beto? Yo tavanda mbote mpenza nde konso muntu na kati na beto kudiyula nde: ‘Na masonga yonso, inki dikebi mu ketudilaka nzo na munu mpi bima yina fwete tomisa yo? Inki beto lenda tuba na yina metala kudibongisa sambu na kusala banzo-nkanda yankaka sambu na kukuma na kisalu ya mbote, ata kusala yo lenda baka nge ntangu mingi na nsungi ya bamvula mingi, mpi kubaka kisika ya mambu ya kuluta mfunu ya luzingu na munu ya kimpeve?’​—Luka 12:20, 21; 1 Timoteo 6:17-19.

¹⁵ Mambu ya beto ketanga na Agai 1:6 fwete sadisa beto na kubakisa nde beto kele na mfunu ya lusakumunu ya Nzambi na luzingu na beto. Bayuda yina ya ntangu ya ntama kuvandaka ve ti lusakumunu ya Nzambi, mpi yo sukilaka bo mbi. Beto vanda ti bima mingi ya kinsuni to ve, kana beto kele ve ti lusakumunu ya Yehowa, yo tavanda na bupusi ya mbi na bangwisana na beto ti Nzambi. (Matayo 25:34-40; 2 Korinto 9:8-12) Kansi, inki mutindu beto lenda baka lusakumunu yina?

Yehowa Kesadisaka na Nzila ya Mpeve Santu na Yandi

16-18. Inki kuvandaka ntendula ya Zakaria 4:6 na ntangu bo sonikaka yo?

¹⁶ Yehowa kupesaka Zakaria, yina kuvandaka profete bonso Agai, mpeve sambu yandi benda dikebi na nzila yina Yandi kesadilaka sambu na kusyamisa mpi kusakumuna bantu yina kezolaka yandi mingi banda na ntangu yina. Dyambu yai kemonisa mutindu yandi tasakumuna nge mpi. Beto ketanga nde: “Yo kele ve nde nge me nunga na ngolo ya basoda to na ngolo na nge mosi, kansi nge me nunga na ngolo ya mpeve na mono Mfumu Nzambi.” (Zakaria 4:6) Ziku nge mewaka bangogo ya verse yai mbala mingi, kansi yo vandaka kutendula nki sambu na Bayuda ya ntangu ya Agai ti ya Zakaria, mpi nki kele ntendula na yo sambu na beto?

¹⁷ Yibuka nde bangogo ya kupemama ya Agai ti ya Zakaria kubutaka mbuma ya mbote kibeni na ntangu yina. Mambu yina baprofete zole yai kutubaka kupesaka mpenza Bayuda ya kwikama kikesa. Agai kuyantikaka kisalu na yandi ya kiprofete na ngonda ya sambanu ya mvu 520 N.T.B., ebuna Zakaria na ngonda ya nana ya mvula yango yina. (Zakaria 1:1) Mutindu nge lenda mona yo na Agai 2:18, bo vutukilaka dyaka mbotembote kisalu ya kusala fondasio na ngonda ya uvwa. Yo yina, Bayuda kubakaka kikesa ya kuvutukila kisalu, mpi bo lemfukilaka Yehowa ti kivuvu nde yandi tasakumuna bo. Bangogo ya Zakaria 4:6 ketubila lusadisu ya Nzambi.

¹⁸ Na ntangu Bayuda kuvutukaka na insi na bo na mvu 537 N.T.B., bo vandaka ve ti basoda. Kansi, Yehowa kutaninaka bo mpi kutwadisaka bo na nzila na ntangu bo katukaka na Babilone. Dyaka, mpeve na yandi vandaka kutwadisa mambu na ntangu bo yantikaka kisalu ya kutunga tempelo ntangu fyoti na nima. Ntangu bo yantikaka kusala kisalu na ntima ya mvimba, Yehowa vandaka kusadisa bo na nzila ya mpeve santu na yandi.

19. Mpeve ya Nzambi kunungaka nki bupusi ya ngolo?

¹⁹ Na nzila ya bambona-meso nana ya kulandanaka, Yehowa kundimisaka Zakaria nde yandi zolaka kuvanda ti bantu na yandi yina zolaka kumanisa kisalu ya kutunga tempelo na kwikama yonso. Mbona-meso ya iya, yina kele na kapu ya 3, kemonisa nde Satana kusalaka yonso sambu na kulembisa Bayuda nitu na bikesa ya bo vandaka kusala sambu na kumanisa kutunga tempelo. (Zakaria 3:1) Ya kyeleka, Satana zolaka kusepela ve na kumona Nganga-Nzambi ya Nene Yozue kesala kisalu na tempelo ya mpa sambu na mambote ya bantu. Ata Satana vandaka kusala kikesa sambu Bayuda kuyambula kutunga tempelo, mpeve ya Yehowa kusalaka kisalu ya nene sambu na kukatula mambu yonso yina vandaka kukangisa kisalu yango mpi kupesa Bayuda kikesa ya kulanda kutunga tempelo tii kuna yo tamana.

20. Inki mutindu mpeve santu kusadisaka Bayuda na kulungisa luzolo ya Nzambi?

²⁰ Yo vandaka kumonana bonso nde mpila ya kukatula kimbeni ya ngolo yina vandaka kukatuka na bamfumu ya luyalu yina kunungaka na kukangisa kisalu yango kuvandaka ve. Kansi, Yehowa kusilaka nde kimbeni yina vandaka kumonana bonso “ngumba” takatuka mpi yo takuma “ntoto ya lelensi.” (Zakaria 4:7, NW) Mpi yo salamaka kaka mpidina! Ntotila Dariusi I kusalaka bansosa mpi yandi sengumunaka lukanu ya Sirusi yina kupesaka Bayuda nswa ya kutunga dyaka tempelo. Yo yina, yandi katulaka nsiku yina mpi kupesaka nswa nde bo basisa mbongo na kesi ya leta sambu bo pesa Bayuda na mpila nde yo sadisa bo na kufuta badepanse ya kisalu yina. Mambu kubalukaka kibeni! Keti mpeve santu ya Nzambi kusalaka kisalu na dyambu yai? Beto lenda ndima mpenza nde yo salaka kisalu. Tempelo kumanaka na mvu 515 N.T.B., na mvula ya sambanu ya kimfumu ya Dariusi I.​—Esdrasi 6:1, 15.

21. (a) Na ntangu ya ntama, inki mutindu Nzambi ‘kunikisaka bantu yonso ya nsi-ntoto,’ mpi nki mutindu “bima ya mfunu ya makanda yonso” kebasika? (b) Inki mutindu yo kelungana na ntangu na beto?

²¹ Na Agai 2:5, profete kuyibusaka Bayuda kuwakana yina Nzambi kusalaka ti bo na Ngumba ya Sinai ntangu “ngumba ya mvimba nikanaka ngolo.” (Kubasika 19:18) Na ntangu ya Agai ti Zakaria, Yehowa vandaka kuyilama sambu na kusoba mpenza dyambu yankaka, mutindu kutuba ya kifwani ya verse ya 6 ti ya 7 kemonisa yo. Mambu zolaka kunikana mpenza na Kintinu ya Persia, kansi kisalu ya tempelo zolaka kulanda na kusalama tii na nsuka. Nsukansuka, bantu yina kele ve Bayuda, “bima ya mfunu ya makanda yonso,” (NW) zolaka kukumisa Nzambi kumosi ti Bayuda na kisika yina ya lusambu. Na mutindu mosi ya nene na ntangu na beto, Nzambi ‘menikisa bantu yonso ya nsi-ntoto’ na nzila ya kisalu na beto ya Bukristu, mpi “bima ya mfunu ya makanda yonso” mekwisa kusambila Nzambi kumosi ti bapakulami yina mebikalaka. Ya kyeleka, ntangu yai bapakulami ti mameme yankaka ke na kufulusa nzo ya Yehowa na lukumu. Bansambidi yai ya kyeleka kevingila na lukwikilu yonso ntangu yina Yehowa ‘tanikisa zulu ti ntoto’ na mutindu yankaka. Yo tasalama sambu na kubwisa mpi kukatula ngolo ya bimfumu ya makanda.​—Agai 2:22, NW.

22. Inki mutindu bo ke na ‘kunikisa’ makanda, inki mbuma yo mebutaka, mpi nki dyambu fwete salama?

²² Bo keyibusa beto nsoba ya nene yina kusalamaka na bima ya kuswaswana yina kele bifwani ya “zulu, ntoto ti nzadi-mungwa.” Kitini mosi ya bansoba yango kele nde, bo melosaka Satana Dyabulu ti bademo na yandi na ntoto. (Kusonga 12:7-12) Dyaka, kisalu ya kusamuna yina bapakulami ya Nzambi ketwadisa menikisaka mpenza bima ya ntoto ya ngidika yai ya bima. (Kusonga 11:18) Ata mpidina, “kibuka ya nene” (NW) ya bima ya mfunu ya makanda yonso mevukanaka ti Izraele ya kimpeve sambu na kusadila Yehowa. (Kusonga 7:9, 10) Kibuka ya nene kesala kumosi ti Bakristu ya kupakulama na kisalu ya kusamuna nsangu ya mbote yina kemonisa nde ntama mingi ve Nzambi tanikisa makanda na Armagedoni. Dyambu yai tasala nde lusambu ya kyeleka kukuma na kisika na yo ya kukuka na ntoto ya mvimba.

Keti Nge Keyibuka?

• Inki ntangu mpi nki mambu vandaka kusalama na ntangu Agai ti Zakaria vandaka kusala kisalu na bo?

• Inki mutindu nge lenda sadila nsangu yina Agai ti Zakaria kupesaka?

• Sambu na nki nge kemona nde Zakaria 4:6 kepesa kikesa?

[Bifwanisu ya kele na lutiti 8]

Masonama ya Agai ti Zakaria kendimisa beto lusadisu ya Nzambi

[Kifwanisu ya kele na lutiti 10]

“Sambu na nki beno bantu na mono, beno ke lala kaka na banzo ya kitoko kansi nzo na mono kele kaka ya kufwa?”

[Kifwanisu ya kele na lutiti 12]

Bantu ya Yehowa kesala kisalu ya kukutana ti ‘bantu ya mfunu ya makanda’