Nsiku ya Kristu
“Mono kele na nsi ya kiyeka ya bansiku ya Kristo.”—1 KORINTO 9:21.
1, 2. (a) Inki mutindu bifu mingi ya bantu lendaka kumana? (b) Inki Kikristu vilaka na kulonguka na nkenda ya dibundu ya Bayuda?
“BANTU ti baluyalu melongukaka ata kima mosi ve na mambu yina melutaka, to kusadila minsiku yina kebasikaka na yau.” Yai kele mutindu filozofe mosi ya Allemagne ya mvunkama ya 19 kutubaka. Ya kyeleka, luzingu ya bantu na nkenda yonso metendulamaka bonso “ndandana ya buzoba,” ndandana ya mabaku ya mbi ti bampasi, mpi mingi na kati ya bima yai lendaka kusalama dyaka ve kana bantu ndimaka na kulonguka na bifu ya bilumbu ya melutaka.
2 Kubuya ya kiteso mosi na konda kulonguka na bifu ya bilumbu ya melutaka kemonana na disolo yai ya ketadila nsiku ya Nzambi. Yehowa Nzambi yingisaka Nsiku ya Moize na nsiku mosi ya kuluta dyaka kitoko—nsiku ya Kristu. Kansi, bamfumu ya Kikristu, yina kebulaka ntulu nde bau kelongaka mpi kelandaka nsiku yango, mekukaka ve kulonguka na buzoba ya ngolo ya Bafarize. Na yau, Kikristu mesobaka mpi meyonikaka nsiku ya Kristu kaka mutindu dibundu ya Bayuda salaka ti Nsiku ya Moize. Inki mutindu yau lendaka kusalama? Ntete, bika beto tadila nsiku yango yau mosi—yau kele inki, yau keyala nani mpi inki mutindu, mpi inki keswaswanisa yau ti Nsiku ya Moize. Na nima beto tafimpa mutindu Kikristu meyonikaka yau. Bika nde beto longuka na mambu yina melutaka mpi beto bakila yau mambote!
Ngwakana ya Mpa
3. Inki lusilu Yehowa salaka na yina metala ngwakana ya mpa?
3 Nani yankaka, katula Yehowa Nzambi, lendaka kutomisa Nsiku ya kukuka? Ngwakana ya Nsiku ya Moize vandaka ya kukuka. (Nkunga 19:7) Ata mpila yina, Yehowa silaka nde: “Kubika fioti mono ke wakana diaka na bantu ya Israele ti bantu ya Yuda. Kuwakana yango ta vanda ve bonso kuwakana yina ya mono wakanaka na bankaka na bo.” Bansiku Kumi—lufulu ya Nsiku ya Moize—vandaka ya kusonika na zulu ya matadi. Kansi na yina metala ngwakana ya mpa, Yehowa tubaka nde: “Mono ta kotisa bansiku na mono na [“kati na bau, mpi mono tasonika yau na,” NW] ntima na bo.”—Yeremia 31:31-34.
4. (a) Inki Izraele kekota na ngwakana ya mpa? (b) Banani yankaka, katula bantu ya Izraele ya kimpeve, kekota na nsi ya nsiku ya Kristu?
4 Nani fwanaka kutulama na kati ya ngwakana ya mpa? “Nzo ya Izraele” ya kinsuni ve, sambu yau losaka Ngwakanisi ya ngwakana yango. (Baebreo 9:15) Ve, yau ve, “Izraele” ya mpa yai vandaka “Israele ya Nzambi,” dikanda ya bantu ya Izraele ya kimpeve. (Galatia 6:16; Roma 2:28, 29) Yau lombamaka nde na nima, “kibuka ya nene” ya mekatuka na makanda yonso, bantu ya tasosa mpi kusambila Yehowa, kwisa kuvukana ti kimvuka yai ya fyoti ya Bakristu ya kupakulama na mpeve. (Kusonga 7:9, 10, NW; Zakaria 8:23) Ata bau kele ve na ngwakana ya mpa, yau lombaka nde bayai mpi kulanda nsiku. (Fwanisa ti Levi 24:22; Kutanga 15:15.) Bonso “kibuka mosi” na lutwadisu ya “ngungudi mosi,” yau lombaka nde bau yonso kuvanda na “nsi ya kiyeka ya bansiku ya Kristo,” mutindu ntumwa Polo sonikaka. (Yoane 10:16, NW; 1 Korinto 9:21) Polo bingaka ngwakana ya mpa yai nde “[ngwakana] mosi ya kuluta mbote.” Sambu na inki? Ntetentete sambu yau ketadila balusilu ya melunganaka kansi bifwani ya mambu yina takwisa ve.—Baebreo 8:6; 9:11-14.
5. Inki kele lukanu ya ngwakana ya mpa, mpi sambu na inki yau tanunga?
5 Inki kele lukanu ya ngwakana yai? Yau kele kubuta dikanda ya bantotila mpi banganga-Nzambi sambu na kusakumuna bantu yonso. (Kubasika 19:6; 1 Piere 2:9; Kusonga 5:10) Ngwakana ya Nsiku ya Moize bikaka kubuta dikanda yai ve na mutindu yau bikulamaka, sambu Izraele na kimvuka bendumukaka yempi vidisaka dibaku na bau. (Fwanisa ti Roma 11:17-21.) Kansi, ngwakana ya mpa tanunga kukonda ntembe, sambu yau kewakana ti mutindu ya kuswaswana kibeni ya nsiku. Ya kuswaswana na inki mitindu?
Nsiku ya Kimpwanza
6, 7. Inki mutindu nsiku ya Kristu kepesa kimpwanza ya nene kuluta yina ya Nsiku ya Moize pesaka?
6 Mbala na mbala, nsiku ya Kristu kewakana ti kimpwanza. (Yoane 8:31, 32) Yau kebingama nde “nsiku ya bantu ya kimpwanza” mpi “nsiku ya kukuka ya kimpwanza.” (Yakobo 1:25, NW; 2:12, NW) Ya kyeleka, na kati ya bantu kimpwanza kevandaka na mambu yonso ve. Ata mpila yina, nsiku yai kepesa kimpwanza ya nene kuluta yina yitaka yau, Nsiku ya Moize. Na inki mutindu?
7 Kima ya ntete, muntu mosi ve mebutukaka na nsi ya nsiku ya Kristu. Bima bonso mpusu ya nitu ti kisika ya kubutukila ketadilama ve. Bayina kekumaka Bakristu ya kyeleka kesolaka na kimpwanza yonso ya ntima na bau, na kundima vangu ya kulemfuka na nsiku yai. Na kusalaka buna, bau kemonaka nde vangu yina kesalaka mpasi ve, yau kele kizitu ya kele kilo ve. (Matayo 11:28-30) Kana nge lenda yibuka, Nsiku ya Moize salamaka mpi sambu na kulonga muntu nde yandi vandaka muntu ya masumu mpi na nsatu ya ngolo ya kuvanda ti nkudulu ya kimenga sambu na kusumba yandi. (Galatia 3:19) Nsiku ya Kristu kelongaka nde Mesya mekwisaka, yandi mefutaka nkudulu ti luzingu na yandi, ye mekangulaka nzila sambu beto kukatulama na mpasi ya ngolo ya disumu ti lufwa! (Roma 5:20, 21) Sambu na kubaka mambote, beto kele na mfunu ya ‘kutula lukwikilu’ na kimenga yina.—Yoane 3:16.
8. Inki kele na kati ya nsiku ya Kristu, kansi sambu na inki kuzinga na kulandaka yau kelomba ve kukanga bankama ya bansiku na ntu?
8 “Kutula lukwikilu” disongidila kuzinga na kusadilaka nsiku ya Kristu. Yau kelomba kulemfuka na bantuma yonso ya Kristu. Keti yau kelomba kukanga bankama ya bansiku ti bantuma na ntu? Ve. Sambu na Moize, ngwakanisi ya ngwakana ya ntama, yandi sonikaka Nsiku ya Moize, kansi Yezu, Ngwakanisi ya ngwakana ya mpa, bikaka kusonika ve ata nsiku mosi. Sambu na yandi, yandi zingaka na kusadila nsiku yai. Na nzila ya luzingu na yandi ya kukuka, yandi bikisaka mbandu ya bantu yonso fwete landa. (1 Piere 2:21) Ziku yai lenda vanda kikuma lusambu ya Bakristu ya ntete bingamaka nde “Nzila.” (Bisalu 9:2; 19:9, 23; 22:4; 24:22) Sambu na bau, mbandu ya nsiku ya Kristu monanaka na luzingu ya Kristu. Kufulula Yezu songidilaka kulemfukila nsiku yai. Zola na bau ya mingi sambu na yandi songidilaka nde ya kyeleka, nsiku yai sonamaka na ntima na bau, mutindu yau bikulamaka. (Yeremia 31:33; 1 Piere 4:8) Ye muntu yina kelemfukaka sambu na zola kekudiwaka ve ya kunyokwama—yai kele kikuma yankaka ya nsiku ya Kristu lenda bingama “nsiku ya bantu ya kimpwanza.”
9. Inki kele lufulu kibeni ya nsiku ya Kristu, ye na inki mutindu nsiku yai kele ti ntuma ya mpa?
9 Kana zola vandaka mfunu na Nsiku ya Moize, yau kele lufulu kibeni ya nsiku ya Bukristu. Sambu na yau, nsiku ya Kristu kele ti nsiku ya mpa—Bakristu fwete vanda na zola ya kuditambika bamosi sambu na bankaka. Bau fwete zola mutindu Yezu salaka; yandi tambikaka na luzolo yonso luzingu na yandi sambu na banduku na yandi. (Yoane 13:34, 35; 15:13) Na yau, yau lendaka kutubama nde nsiku ya Kristu kele lumonisu ya kuluta kuzanguka ya teokrasi kuluta Nsiku ya Moize. Mutindu zulunalu yai meyitaka kumonisa yau: “Teokrasi kele luyalu ya Nzambi; Nzambi kele zola; na yau, teokrasi kele luyalu ya zola.”
Yezu ti Bafarize
10. Inki mutindu malongi ya Yezu swaswanaka ti yina ya Bafarize?
10 Na yau, yau lenda yitukisa ve ata fyoti kana kimbeni kotaka na kati ya Yezu ti bamfumu ya mabundu ya Bayuda ya bilumbu na yandi. “Nsiku ya kukuka ya kimpwanza” bikaka kuwakana ve ata fyoti ti mabanza ya balongi ya Bansiku mpi Bafarize. Bau mekaka kutwadisa bantu ti bansiku ya muntu salaka. Malongi na bau kumaka kunyokula, kulola, ya mbi. Na luswaswanu ya ngolo, malongi ya Yezu vandaka ya kufuluka na nsyamisa mpi na mambote! Yandi tubilaka mambu vandaka kusalama, ya ketadila kibeni bantu, bansatu mpi basusi ya kyeleka ya bantu. Yandi longaka na mutindu ya kukonda mpasi ti mawi ya mbote, na kusadilaka bambandu ya luzingu ya lumbu na lumbu mpi na kusadilaka kiyeka ya Ndinga ya Nzambi. Yau yina, “bantu vandaka kuyituka ngolo mutindu yandi vandaka kulonga.” (Matayo 7:28) Ee, malongi ya Yezu simbaka ntima na bau!
11. Inki mutindu Yezu monisaka nde Nsiku ya Moize fwanaka kusadilama na kuyindulaka mpi na nkenda?
11 Na kisika ya kuyika bantuma mingi na nsiku ya Moize, Yezu monisaka mutindu yau lombamaka nde Bayuda kusadila Nsiku tuka ntama—kusadila yau na kuyindulaka mpi na nkenda. Yibuka, mu mbandu, kilumbu ya nkento ya vandaka ti maladi ya kubasika menga pusanaka na yandi. Na kutadilaka Nsiku ya Moize, yau vandaka nde muntu yonso yina yandi tasimba kukuma ya konda kugedila, yau yina, yau lombaka nkutu ve nde yandi kuvanda na kati ya bantu! (Levi 15:25-27) Kansi, yandi vandaka na nzala kibeni ya kubeluka na mpila nde yandi kotaka na kati ya bantu mpi simbaka lele ya zulu ya Yezu. Menga kangamaka na mbala mosi. Keti Yezu nganinaka yandi sambu yandi fwaka Nsiku? Ve, yandi bakisaka nsatu ya ngolo yina nkento vandaka na yau mpi monisaka kima ya kuluta nene na Nsiku—zola. Na kuditulaka na kisika na yandi, Yezu songaka yandi nde: “Mama yai, lukwikilu na nge me belula nge. Kwenda mbote. Maladi yai nge ta bela yo diaka ve.”—Marko 5:25-34.
Keti Nsiku ya Kristu Kepesa Nzila na Mambu Yonso?
12. (a) Sambu na inki beto lenda yindula ve nde Kristu kepesa nzila na mambu yonso? (b) Inki kemonisa nde kusala bansiku mingi kenataka na kuganga bisika mingi ya kubasikila?
12 Keti beto tasukisa nde sambu nsiku ya Kristu kele “nsiku ya kimpwanza,” yau kepesa nzila na mambu yonso, na luswaswanu ti Bafarize, sambu ti nsiku na bau ya munoko, bau tulaka ndyatilu ya bantu na bau na kati ya bandilu ya ngolo? Ve. Bangidika ya nsiku ya bubu yai kemonisa nde kana bansiku kulutana mingi, bantu mpi kezwaka bisika mingi ya kubasikila.a Na bilumbu ya Yezu, kubilama ya bansiku ya Bafarize pesaka ngolo na kusosa bisika ya kubasikila, kusala bisalu zuluzulu na mutindu ya kukonda zola, ti kukuna nkadilu ya kudinungisa na nganda sambu na kufika mbebisa.—Matayo 23:23, 24.
13. Sambu na inki nsiku ya Kristu kebutaka mbandu mosi ya zulu ya ndyatulu kuluta konso nsiku yina mesonamaka?
13 Na luswaswanu yonso, nsiku ya Kristu kekunaka ve bankadilu ya mutindu yina. Na kutuba ya mbote, kulemfuka na nsiku yina kele ti lufulu na zola ya Yehowa, nsiku ya kezitisama na kufululaka zola ya kuditambika ya Yezu sambu na bankaka, kebutaka mbandu ya ndyatilu ya kitoko kuluta kulanda kibuka ya bansiku ya mepesamaka. Zola kesosaka ve bisika ya kubasikila; yau kepimisaka beto na kusala mambu ya mbi yina lenda ve mbala yankaka kutendulama pwelele na mukanda ya bansiku. (Tala Matayo 5:27, 28.) Na yau, nsiku ya Kristu tapusa beto na kusala mambu sambu na bankaka—na kusonga nkadilu ya kukaba, ya kuyamba, mpi zola—na mutindu mosi yina nsiku ya kutendula lenda nata beto ve na kusala.—Bisalu 20:35; 2 Korinto 9:7; Baebreo 13:16.
14. Inki bupusi kuzinga na kulandaka nsiku ya Kristu vandaka na yau na mvunkama ya ntete na zulu ya dibundu ya Bukristu?
14 Na ntangu yonso yina bamambere na yau zingaka na kulandaka nsiku ya Kristu, dibundu ya Bukristu ya ntete sepelaka na nkadilu ya tiya, ya zola, na bamvwandilu ya kukonda kikalulu ya kingolongolo, ya kusambisa, mpi ya luvunu yina vandaka mingi na basinagoga ya bilumbu yina. Bamambere ya mabundu yina ya mpa na ntembe ve monaka mpenza nde bau vandaka kuzinga na kulandaka “nsiku ya bantu ya kimpwanza”!
15. Inki vandaka bikesa yankaka ya ntetentete ya Satana sambu na kubebisa dibundu ya Bukristu?
15 Kansi, Satana vandaka na nzala mingi ya kubebisa dibundu ya Bukristu tuka na kati na yau, kaka mutindu yandi bebisaka dikanda ya Izraele. Ntumwa Polo kebisaka na yina metala bantu yina kele bonso bantambu, yina fwanaka kwisa “kutuba mambu ya luvunu” mpi kunyokula mameme ya Nzambi. (Bisalu 20:29, 30) Yandi vandaka na bitumba ya kusala ti bantu ya dibundu ya Bayuda yina sosaka kusobisa kimpwanza (na mambu yonso ve) ya nsiku ya Kristu ti kimpika ya Nsiku ya Moize, yina lunganaka na Kristu. (Matayo 5:17; Bisalu 15:1; Roma 10:4) Na nima ya lufwa ya bantumwa ya nsuka, kuvandaka dyaka ve ti ngolo mosi ketelamanina apostazi ya mutindu yina. Ebuna mbebisa kuyalumukaka.—2 Tesalonika 2:6, 7.
Kikristu Kebebisaka Nsiku ya Kristu
16, 17. (a) Inki mitindu ya mbebisa basikaka na Kikristu? (b) Inki mutindu bansiku ya Dibundu ya Katolika yedisaka mboninu ya kifu ya kuvukisa nitu?
16 Kiteso mosi ti dibundu ya Bayuda, mbebisa basikaka na mitindu mingi na Kikristu. Yandi mpi kangamaka na mutambu ya malongi ya luvunu ti ndyatilu ya mbi. Ye bikesa na yandi ya kutanina kibuka na yandi na bupusi ya nganda bandaka mbala mingi kudya na nsinsi nsâdila yonso ya mambu ya lusambu ya kugedila. Bansiku ya ngolo mpi ya konda kuwakana ti Masonuku bilamaka.
17 Dibundu ya Katolika bakaka kisika ya ntete na yina metala kuganga kimvuka ya nene ya bansiku ya dibundu. Bansiku yango kwisaka kubebisa mingimingi mambu ya metala nkento ti bakala. Mukanda Sexuality and Catholicism (Katolika ti kuvukisa nitu) kemonisa nde, dibundu bakaka filozofi ya Greki ya Stoicism, filozofi ya vandaka kuzola ve ata fyoti mitindu yonso ya kusepelisa nitu. Dibundu kumaka kulonga nde kyese yonso ya kuvukana ya nkento ti bakala, yau vanda kulala ya nkento ti bakala na kati ya makwela, vandaka disumu. (Swaswanisa ti Bingana 5:18, 19.) Nde kuvukisa nitu vandaka kaka sambu na kubuta, imene. Konso mwaye yina muntu lenda sala sambu na konda kubuta, dibundu kumaka kutanga yau bonso disumu ya ngolo, bantangu yankaka yau vandaka na ndola ya bamvula mingi ya kibansa. Kuluta dyaka, banganga-nzambi vandaka na ntuma ya konda kukwela, nsiku ya mebasisaka mansoni ya kuluta mansoni, tii na kiteso ya kulala bana.—1 Timoteo 4:1-3.
18. Inki vandaka mbutu ya kubilamisa bansiku ya dibundu?
18 Mutindu bansiku ya dibundu bilamaka, yau sonamaka na mikanda. Mikanda yai bandaka kufika mpi kuyinga Biblia. (Fwanisa ti Matayo 15:3, 9.) Kiteso mosi ti dibundu ya Bayuda, dibundu ya Katolika befulaka mikanda ya kinsuni mpi monaka mingi na kati na yau bonso mbeni. Ntama mingi ve, mboninu yai bikisaka kibeni lukebisu ya mbote ya Masonuku na dyambu yai. (Longi 12:12; Kolosai 2:8) Jerome, nsoniki ya dibundu na mvunkama ya iya T.B., bokaka nde: “O Mfumu, kana nde mono mevanda dyaka ti mikanda ya inza to kutanga yau, mono mebuya nge.” Na nima, dibundu bandaka kulola mikanda—kumosi ti yina vandaka kutadila mambu ya kinsuni. Na yau, astronome Galileo ya mvunkama ya 17 lolamaka sambu yandi sonikaka nde ntoto vandaka kuzyunga ntangu. Dibundu na kumonaka nde yau vandaka mfumu na zulu ya mambu yonso—ata yina metadila astronomie—nsukansuka fwanaka kufwa lukwikilu na Biblia.
19. Inki mutindu bamonastere yedisaka nkadilu ya ngolo ya kusala bansiku ya bantu fwete landa?
19 Kusala nsiku ya dibundu kumaka bendabika na bamonastere, kisika bau kudigambulaka ti inza yai sambu na kusala kibansa. Bamonastere mingi ya Katolika landaka “Nsiku ya St. Benedict.” Abbot (ngogo ya mekatuka na ngogo ya Arameen ya ketendula “tata”) kuyalaka ti kiyeka na mambu yonso. (Fwanisa ti Matayo 23:9.) Kana mumpe mosi mezwa kado ya mekatuka na bibuti na yandi, abbot fwanaka kuzenga kana kele mumpe yina to bankaka bantu fwete baka yau. Na zulu ya nsiku ya kulola mambu ya buzoba, nsiku mosi pimisaka masolo yonso ya fyotifyoti ti bansaka, na kutubaka nde: “Longoki mosi ve fwete tuba mambu ya mutindu yina.”
20. Inki kemonisa nde Misioni mpi kotaka nzila mosi na kusala bansiku ya kewakana ve ti Masonuku, ya fwete zitisama?
20 Misioni, yina sosaka kusala mvutulula (réforme) sambu na mambu mingimingi ya konda kuwakana ti Masonuku ya Katolika yikaka, ntama mingi ve kotaka mpi nzila mosi na kusala bansiku ya fwete zitisama, ya konda lufulu na nsiku ya Kristu. Mu mbandu, mfumu ya mvutulula, Jean Calvin, kumaka kubingama nde “musadi nsiku ya Dibundu ya mpa.” Yandi yalaka dibundu ya Geneve ti mbidi ya bansiku yika dyaka “Bankuluntu,” mutindu Calvin tubaka, “yina vandaka na kisalu ya kinkengi na zulu ya luzingu ya konso muntu.” (Swaswanisa ti 2 Korinto 1:24.) Dibundu vandaka kulangidila lupangu mpi monisaka inki masolo bantu lendaka kusolula. Ndola vandaka ya ngolo sambu na mambi bonso kuyimba bankunga sambu na kyese to kukina.b
Dilongi ya Kekatuka na Bifu ya Kikristu
21. Inki vandaka malanda ya nsuka ya nkadilu ya Kikristu na konda ‘kusala kaka mambu yina ya bo sonikaka na bansiku’?
21 Keti bantuma ti bansiku yai yonso sadisaka na kutanina Kikristu na mbebisa? Ata fyoti ve! Bubu yai Kikristu mekabwanaka na bankama ya basekte, kubanda na bayina kele makambu ngolo kibeni tii na bayina kepesaka nzila na mambu yonso. Bau yonso na mutindu mosi to yankaka, melandaka ve ‘kusala kaka mambu yina ya bo sonikaka na bansiku,’ bau mebikisaka mabanza ya bantu kuyala kibuka mpi kuyinga nsiku ya Nzambi.—1 Korinto 4:6.
22. Sambu na inki mambi ya Kikristu ketendula ve nsuka ya nsiku ya Kristu?
22 Kansi, nkenda ya nsiku ya Kristu kusukaka mbi ve. Yehowa Nzambi tameka ve ata fyoti kubikisa bantu ya mpamba kukatula nsiku ya Nzambi. Nsiku ya Bukristu kele dyaka na ngolo mingi bubu yai na kati ya Bakristu ya kyeleka, ebuna bau kele na dibaku ya nene ya kuzinga na kulandaka yau. Kansi na nima ya kufimpa mambu yina dibundu ya Bayuda ti Kikristu mesalaka na yina metala nsiku ya Nzambi, beto lenda kudiyula nde ‘Inki mutindu beto lenda zinga na kulandaka nsiku ya Kristu, na kutinaka mpi mutambu ya kubebisa Ndinga ya Nzambi ti bangindu ya bantu, mpi bansiku yina kefwaka mpeve ya nsiku ya Nzambi? Inki mboninu ya bukatikati nsiku ya Kristu fwete kuna na ntima na beto bubu yai?’ Dilongi ya melanda ketadila bangyufula yai.
[Banoti na nsi ya lutiti]
a Bafarize vandaka na mukumba ya nene na yina metala dibundu ya Bayuda ya bubu yai, ebuna mfunu ya kuyituka kele ve kana dibundu ya Bayuda tii bubu yai kesosaka bisika ya kubasikila na bantuma mingimingi ya yikamaka na Kisabatu. Mu mbandu, muntu yonso yina kekwenda kutala lupitalu bubu yai na Kisabatu lenda mona nde kimatilu ya kura ketelamaka na konso etage sambu bantu ya kemata kumeka ve kusala “kisalu” ya masumu ya kunyema buto ya kimatilu. Minganga yankaka ya Bayuda kesonikilaka bantu bankisi na tinta mosi yina fwete fwanzana na nima ya mwa-bilumbu. Sambu na inki? Mishnah ketanga kusonika na ndonga ya “bisalu,” kansi yau ketendulaka “kusonika” bonso kubikisa kidimbu ya kezingaka mingi.
b Servetus, muntu ya tulaka ntembe na bamboninu yankaka ya Calvin na makambu ya Nzambi, yokamaka na nti bonso hérétique (muntu ya kebalulaka malongi ya Dibundu).
Inki Mutindu Nge Tapesa Mvutu?
◻ Inki kele lufulu kibeni ya nsiku ya Kristu?
◻ Inki mpila mutindu ya kulonga ya Yezu swaswanaka ti yina ya Bafarize?
◻ Inki mutindu Satana sadilaka mpeve ya ngolo, ya kusala bansiku sambu na kubebisa Kikristu?
◻ Inki kele mwa-mambote ya kuzinga na kulandaka nsiku ya Kristu?
[Kifwanisu ya kele na lutiti 23]
Yezu sadilaka Nsiku ya Moize na kuyindulaka mpi na nkenda