Sosa Ngemba ya Kyeleka ye Landa Yau!
“Konso muntu yina ke zola luzingu ya kitoko, ke zola mpi kumona kiese na luzingu na yandi, . . . Yandi fweti bikisa mambu ya mbi, yandi fweti sala mambu ya mbote; yandi fweti sosa ngemba, yandi fweti landa kaka yo.”—1 PIERE 3:10, 11.
1. Inki bangogo ya kitoko ya mukanda ya Yezaya tanunga kukonda ntembe?
“BAMBELE na bo ya bitumba bo ta kumisa yo bansengo, makonga na bo ta kuma bakupukupu. Bantu ta kwenda diaka ve na bitumba, bo ta yilama mpi ve sambu na kunwana bitumba.” (Yezaya 2:4) Ata mukapu yai ya kitoko mesonamaka pwelele mfinama na mavula ya inza ya Nations unies na New York, kimvuka yai ya inza melungisaka yau ve ata fyoti. Ata mpila yina, sambu yau kele ndambu ya ndinga ya Yehowa Nzambi ya lenda kubela ve, ndinga yai tabikala ve ya kukonda mbutu.—Yezaya 55:10, 11.
2. Inki fwete salama na “ndambu ya nsuka ya bilumbu,” na kutadilaka Yezaya 2:2, 3?
2 Bangogo ya kele na Yezaya 2:4 kele mpenza ndambu ya mbikudulu ya kitoko, mbikudulu ya ngemba ya kyeleka—mpi yau kele na kulungana awa na ntangu na beto. Na ntwala ya kusamuna kivuvu ya kyese ya kukonda bitumba mpi minduki ya kunwanina, mbikudulu ketuba nde: “Na bilumbu ke kwisa [“ndambu ya nsuka ya bilumbu,” NW], ngumba yina kele [nzo ya Yehowa] ta kuma ngumba mosi ya nda mpenza, yo ta luta bangumba yonso na nda. Bantu mingi ta kwisa kufuluka kuna, bo ta tuba nde: ‘Beto tombuka na ngumba ya Mfumu Nzambi, beto kwenda na nzo ya Nzambi ya Yakobi. Yandi muntu ta longa beto mambu ya yandi zola nde beto sala; beto mpi ta landa mambu ya yandi ta songa beto na kusala.’ Sambu malongi ya Mfumu Nzambi ke katukaka na bwala Yeruzalemi; kuna na ngumba ya Sioni.”—Yezaya 2:2, 3.
Bantu Lenda Kuma Bantu ya Ngemba
3. Inki mutindu muntu ya nku lenda baluka muntu ya ngemba?
3 Simba nde na ntwala bantu kulanda nzila ya ngemba, bau fwete longama na banzila ya Yehowa. Kundima malongi ya Yehowa na bulemfu yonso lenda soba mutindu ya kuyindula mpi ya kusala ya muntu, na mpila nde muntu ya nku kukuma muntu ya ngemba. Inki mutindu nsoba yai kesalamaka? Roma 12:2 ketuba nde: “Beno landa bikalulu ya [“ngidika ya bima yai,” NW] ve, kansi beno pesa Nzambi nzila na kubalula mabanza na beno sambu beno kukuma mutindu ya nkaka mpenza. Ebuna beno ta zaba mambu yai ya Nzambi ke zolaka: mambu yina kele ya mbote, mambu yina ke pesaka yandi kiese, mambu yina ke na kifu ve.” Beto tasoba mabanza na beto, to kupusa yau na nzila ya mpa, na kufulusaka yau ti minsiku mpi bangindu ya kekatuka na Ndinga ya Nzambi. Kulonguka Biblia ntangu yonso, kesadisa beto na kusala nsoba yai mpi kesadisa beto na kumonisa beto mosi yina luzolo ya Nzambi kele sambu na beto, na mpila nde beto lenda mona pwelele nzila ya beto fwete kwenda.—Nkunga 119:105.
4. Inki mutindu muntu kelwataka kimuntu ya mpa ya ngemba?
4 Bakyeleka ya Biblia kebalulaka kaka mutindu na beto ya kuyindula mpamba ve, kansi bisalu na beto mpi ti kimuntu na beto. Yau kesadisaka beto na kusala yina ya ntumwa Polo kutumaka nde: “Beno bikisa bikalulu na beno yina ya ntama [“kimuntu ya ntama,” NW], sambu yo vandaka kubenda beno na kuzinga luzingu yina ya beno vandaka na yo ntete. Na bikalulu na beno yina ya ntama, beno vandaka na nzala yina vandaka kukusa beno, . . . [“beno kuma ya mpa na ngolo yina kepusaka mabanza na beno, mpi . . . beno lwata kimuntu ya mpa yina kugangamaka na luzolo ya Nzambi na lunungu mpi kwikama ya kyeleka,” NW].” (Efezo 4:22-24) Ngolo yina kepusaka mabanza kele ya kati. Yau kesobamaka mpi kekumaka ngolo mingi ntangu zola na beto sambu na Yehowa mpi bansiku na yandi keyelaka, mpi yau kekumisaka beto bantu ya kimpeve mpi ya ngemba.
5. Inki mutindu “nsiku mosi ya mpa” ya Yezu pesaka balongoki na yandi keyikaka ngemba na kati na bau?
5 Mfunu ya nsoba yai kemonana na malongi yina Yezu pesaka balongoki na yandi na bangunga na yandi ya nsuka kumosi ti bau: “Nsiku mosi ya mpa ya mono ke pesa beno yo yai: Beno zolana beno na beno. Mutindu mono me zolaka beno, beno mpi beno zolana beno na beno. Kana beno ke zolana beno na beno, bantu yonso ta zaba nde beno kele balonguki na mono.” (Yoane 13:34, 35) Zola yai bonso ya Kristu, ya kukonda bwimi, kevukisaka balongoki na bumosi ya ngolo. (Kolosai 3:14) Kaka bayina mpamba kezola kundima mpi kuzinga “nsiku ya mpa” tasepela na ngemba yina Nzambi kesila. Keti kele ti bantu ya kesala yau bubu yai?
6. Sambu na inki Bambangi ya Yehowa kele na ngemba, na luswaswanu ti bantu ya inza?
6 Bambangi ya Yehowa kesalaka ngolo na kusonga zola na dibuta na bau ya bumpangi ya inza ya mvimba. Ata bau mebasika na makanda yonso ya inza, bau kekudikotisaka ve na mavwanga ya inza, ata ntangu bau kezwaka minyoku ya politiki to ya mabundu. Bonso bantu ya kuvukana, Yehowa kelongaka bau, mpi bau kele na ngemba. (Yezaya 54:13) Bau kekotaka ve na mavwanga ya politiki, ye bau kevukanaka ve na bamvita. Bantu yankaka yina kuvandaka ntete mubulu meyambulaka mutindu ya luzingu yina. Bau mekumaka Bakristu ya kezolaka ngemba, na kulandaka mbandu ya Kristu Yezu. Ye bau kelandaka ndongisila ya Piere na ntima ya mvimba: “Konso muntu yina ke zola luzingu ya kitoko, ke zola mpi kumona kiese na luzingu na yandi, yandi lenda tuba mambu ya mbi diaka ve, yandi mpi lenda tuba luvunu diaka ve. Yandi fweti bikisa mambu ya mbi, yandi fweti sala mambu ya mbote; yandi fweti sosa ngemba, yandi fweti landa kaka yo.”—1 Piere 3:10, 11; Efezo 4:3.
Bayina Kenakulanda Ngemba
7, 8. Pesa bambandu ya bantu yina bikisaka mvita mpi kumaka basosi-ngemba ya kyeleka. (Tubila bankaka yina nge lenda zaba.)
7 Mu mbandu, kele ti muntu mosi zina na yandi Rami Oved. Yandi vandaka ntete soda. Yandi longamaka na kufwa bambeni na yandi. Yandi vandaka kibeni na zola ya insi na yandi, Israël, tii kilumbu yandi sengumunaka nde bamfumu ya dibundu kuzolaka ve yandi kwela nkento yina yandi zolaka, kaka sambu nkento yango vandaka muntu ya Azia, Muyuda ve. Yandi yantikaka na kusosa kyeleka na kati ya Biblia. Na nima, yandi kutanaka ti Bambangi ya Yehowa. Kulonguka na yandi ya Biblia ti Bambangi ndimisaka yandi nde yandi lendaka dyaka ve kuvanda muntu yina kezolaka insi nkatu kumona mbi na yau. Zola ya Bukristu tendulaka kuyambula mvita ti minduki mpi kulonguka na kuzola bantu ya mpusu yonso. Yandi yitukaka kibeni na ntangu yandi zwaka mukanda mosi ya mbote yina vandaka ti bangogo yai ya luyantiku: “Mpangi na mono Rami”! Inki ya kesalamaka ve kusalamaka na dyambu yina? Muntu ya kusonikaka yau vandaka Mbangi mosi ya Palestine. Rami ketuba nde: “Mono yindulaka nde yau lendaka kusalama ve, sambu bantu ya Palestine vandaka bambeni na mono, ebuna awa mosi na kati na bau vandaka kubinga mono ‘Mpangi na mono.’ ” Rami ti nkento na yandi kelandaka ngemba ntangu yai na nzila ya Nzambi.
8 Mbandu yankaka kele yina ya Georg Reuter, yina salaka na minkangu ya Allemagne yina nwanisaka Russie na Mvita ya II ya Inza ya Mvimba. Ntama mingi ve, yandi bakaka nsoni na ngidika ya nene ya Hitler ya kuyala inza ya mvimba. Na ntangu yandi vutukaka na nzo na nima ya mvita, yandi yantikaka na kulonguka Biblia ti Bambangi ya Yehowa. Yandi sonikaka nde: “Nsukansuka, mambu yantikaka na kukumina mono pwelele. Mono bakisaka nde Nzambi vandaka ve muntu ya kubokutila sambu na menga yonso ya mepanzanaka . . . Mono longukaka nde lukanu na yandi vandaka ya kuvutula paladisu na ntoto ya mvimba ti balusakumunu ya mvula na mvula sambu na bantu ya bulemfu. . . . Hitler bulaka ntulu sambu na ‘Luyalu na yandi ya Bamvula Funda’ kansi yandi yalaka kaka [bamvula] 12—mpi ti nsukulu ya mpasi mpenza! Kele Kristu kansi Hitler ve . . . muntu lenda tula luyalu ya bamvula funda na zulu ya ntoto mpi yandi tatula yau.” Ntangu yai bamvula kiteso ya 50 melunga, Georg kesalaka bonso ntumwa sambu na ngemba ya kyeleka na kisalu ya ntangu yonso.
9. Inki mutindu mambu ya bwilaka Bambangi ya Yehowa na Allemagne Nazi kemonisa nde bau kele bantu ya kikesa kansi mpi ya ngemba?
9 Kwikama mpi bukatikati ya Bambangi ya Yehowa na Allemagne na ntangu ya luyalu ya Nazi kelanda kupesa kimbangi ya zola na bau sambu na Nzambi mpi sambu na ngemba nkutu tii ntangu yai, yau meluta bamvula 50. Kamukanda mosi ya kubasisamaka na United States Holocaust Memorial Museum (Musée ya Bimenga ya États-Unis) na Washington, ketuba nde: “Bambangi ya Yehowa vibidilaka munyokudi ya luyalu ya Nazi. . . . Kikesa ya bamingi monisaka na kubuyaka [kuyambula lusambu na bau], na ntwala ya bampasi, munyokudi na kati ya baka ya konsatrasio, mpi bantangu yankaka kugondama, kunatilaka bau luzitu ya bantu mingi ya ntangu na bau.” Na nima yau keyika nde: “Na ntangu ya kubasisama na baka, Bambangi ya Yehowa landaka kisalu na bau, na kukwendaka na kati ya baka ya bayina vandaka na luzingu sambu na kubalula bau ntima.”
Nsoba ya Kuluta Nene Kibeni
10. (a) Inki nsoba ya nene fwete salama sambu ngemba ya kyeleka kukwisa? (b) Inki mutindu yau monisamaka na mukanda ya Daniele?
10 Keti dyambu yai ketendula nde Bambangi ya Yehowa kendimaka nde bau lenda nata ngemba na inza ya mvimba na nzila ya kubalula ntima ya bantu mingi sambu bau kwikila bukatikati ya Bukristu? Ve! Sambu ngemba kuvutulama na zulu ya ntoto, nsoba ya kuluta nene kele mfunu. Inki yau? Luyalu ya bantu ya kufuluka na nkabwana, na kunyokula, mpi na nku fwete bikisa luyalu na maboko ya Kimfumu ya Nzambi, yina Yezu longaka balongoki na yandi na kusamba. (Matayo 6:9, 10) Kansi, yau tasalama inki mutindu? Na ndosi mosi ya kupemama na Nzambi, mbikudi Daniele longukaka nde na bilumbu ya nsuka, Kimfumu ya Nzambi, bonso ditadi ya nene ‘takatuka yo mosi na ngumba’ mpi tabwisa kafumba ya kiteki, kifwani ya luyalu ya politiki ya bantu na zulu ya ntoto. Na nima yandi tubaka nde: “[Na] ntangu ya bantotila yina, . . . Nzambi ya zulu ta tula ntotila mosi yina ta yalaka tii kuna; ntotila yina bantotila ya nkaka ta bedisaka yandi ve, kansi yandi ta fwa bantotila yonso ebuna yandi ta yalaka tii kuna.”—Daniele 2:31-44.
11. Na inki nzila Yehowa tanata nsoba ya kele mfunu sambu na ngemba?
11 Sambu na inki nsoba yai ya nene ya mvwandilu ya inza tasalama? Sambu Yehowa silaka nde yandi takomba na zulu ya ntoto bayina yonso kebebisa mpi kefwa yau. (Kusonga 11:18) Nsoba yai tasalama na mvita ya lunungu ya Yehowa kontre Satana ti inza na yandi ya mbi. Beto ketanga na Kusonga 16:14, 16 (NW) nde: “Ya kyeleka, yau [disongidila, bandinga ya kupemama ya kukonda kugedila] kele, bandinga ya kupemama na bademo mpi yau kesalaka bidimbu, yau kekwendaka na bantotila [bamfumu ya politiki] ya ntoto ya mvimba, sambu na kuvukisa bau kumosi na mvita ya kilumbu ya nene ya Nzambi Nkwa Ngolo Yonso. Ebuna yau vukisaka bau kumosi na kisika yina kebingamaka na Kiebreo Har-magedoni.”
12. Armagedoni tavanda inki mutindu?
12 Armagedoni yango tavanda inki mutindu? Yau tavanda ve nzayikusu ya nikleyere to nkuba ya bantu tanata. Ve, yau kele mvita ya Nzambi sambu na kusukisa bamvita yonso ya bantu mpi kufwa bayina yonso vandaka kuyedisa bamvita ya mutindu yina. Yau kele mvita ya Nzambi sambu na kukotisa ngemba ya kyeleka sambu na bayina kezolaka ngemba. Ee, Armagedoni kele na kukwisa mutindu Yehowa mekanaka. Yau tasukinina ve. Mbikudi na yandi Habakuki kupemamaka na kusonika nde: “Ntangu na yo melunga ntete ve. Kansi ntangu ke kwisa nswalu, ebuna mambu yai ya mono ke songa nge yo ta bwa mpidina. Yo lenda kwisa malembe-malembe, kansi vingila yo; yo ta bwa kaka, yo ta konda ve.” (Habakuki 2:3) Sambu na mawi na beto ya kimuntu, yau lenda monana bonso yau kesukinina, kansi Yehowa kelanda manaka na yandi. Armagedoni tasalama na ngunga yina Yehowa meyitaka kutula na ntwala.
13. Inki Nzambi tasala na nkwa-nsoki ya kyeleka, Satana Dyabulu?
13 Nzengolo ya ngolo yai tatemuna nzila ya ngemba ya kyeleka! Kansi, sambu ngemba ya kyeleka kutula lufulu ya ngolo, kima yankaka fwete salama—muntu yina kenataka nkabisa, kimbeni, mpi mubulu fwete katuka. Mpi yina kele kibeni kima ya bambikudulu ya Biblia talungisa na nima—Satana, muntu ya kepusaka bantu na mvita mpi tata ya luvunu, tatulama na dibulu ya nda. Ntumwa Yoane monaka dyambu yai na mbonameso mosi ya mbikudulu, mutindu yau mesonama na Kusonga 20:1-3: “Mono monaka wanzio mosi katukaka na zulu, ke kwisa kukulumuka; na diboko na yandi yandi me simba fungula ya Dibulu ya Nda ti muniololo mosi ya nene. Yandi simbaka dragoni, nioka yina ya ntama, disongidila nde Satana, ebuna yandi kangaka yandi na muniololo yina bamvula mile mosi. Wanzio losaka yandi na Dibulu yina ya Nda, yandi kangaka yo na fungula; yandi kangisaka yo mbote-mbote na mpila nde dragoni . . . kumona diaka mpila ve ya kukusa bantu tii kuna ya bamvula yina mile mosi me luta.”
14. Inki mutindu nge lenda tendula kisalu ya ndungunu ya Yehowa na zulu ya Satana?
14 Yau kele ndosi ve; yau kele lusilu ya Nzambi—ye Biblia ketuba nde: “Nzambi lenda tuba luvunu ve.” (Baebreo 6:18) Yau yina, Yehowa lendaka kutuba na nsadisa ya mbikudi na yandi Yeremia: “Mono ke salaka kaka mambu ya mbote ti ya kieleka [“ya lunungu,” NW] na nsi-ntoto. Yai kele mambu ya mono ke zolaka. Mono mfumu Nzambi muntu me tuba.” (Yeremia 9:23 [Yeremia 9:24, NW]) Yehowa kesalaka mambu ya mbote mpi ya lunungu, ye yandi keyangalalaka na ngemba yina ya yandi tanata na ntoto.
Luyalu ya Mfumu ya Ngemba
15, 16. (a) Nani Yehowa meponaka na kuyala bonso Ntotila? (b) Inki mutindu kimfumu yango metendulama, mpi banani tavukana na yau?
15 Sambu na kundimisa nde bayina yonso tazinga na nsi ya ngidika ya Kimfumu na yandi tavanda na Ngemba ya kyeleka, Yehowa mepesaka luyalu na maboko ya Mfumu ya Ngemba ya kyeleka, Yezu Kristu, mutindu yau yitaka kutubama na Yezaya 9:5, 6 nde: “Mwana me butuka na beto! Nzambi me pesa beto mwana ya bakala! Yandi yina muntu ta yalaka beto. Bo ta bingaka yandi Konseye ya Mayele, Nzambi ya Ngolo, Tata ya Mvula na Mvula, Mfumu ya Ngemba. Kimfumu na yandi ta yela, yo ta kwenda kaka na ntwala; yo ta vandaka kaka na ngemba tii kuna. . . . [“Ngolo ya Yehowa ya minkangu tasala dyambu yai,” NW].” Na mutindu ya mbikudulu, muyimbi-bankunga kusonikaka mpi sambu na yina metala luyalu ya ngemba ya Mesia: “Na bilumbu na yandi muntu ya lunungu tamena, mpi ngemba ya mingi tii kuna ngonda kuvanda dyaka ve.”—Nkunga 72:7, NW.
16 Dyaka, bampangi ya Kristu 144000 ya kupakulama na mpeve tayalaka ti yandi na mazulu. Bantu yai kele bamvingidi-difwa kumosi ti Kristu, Polo sonikaka sambu na bau nde: “Ntama [mingi] ve Nzambi yina ke pesaka beto ngemba, yandi ta tula Satana na nsi ya makulu na beno sambu beno kuniata yandi. Mfumu na beto Yesu kutala beno na disu na yandi ya mbote.” (Roma 16:20) Ee, katuka na zulu, bantu yai tavukana na ndungunu ya Kristu na zulu ya muntu yina kepusaka bantu na kusala mvita, Satana Dyabulu!
17. Inki beto fwete sala na kubaka ngemba ya kyeleka?
17 Ebuna, ntangu yai ngyufula kele nde, inki nge fwete sala sambu na kubaka ngemba ya kyeleka? Ngemba ya kyeleka lenda kwisa kaka na nzila ya Nzambi, mpi sambu na kuzwa yau, nge fwete sala bitambi ya mbote. Nge fwete ndima Mfumu ya Ngemba mpi kusosa lusadisu na yandi. Yau ketendula nde nge fwete ndima Kristu na kiyeka na yandi bonso Musumbi mpi Mupesi ya Nkudulu ya bantu ya masumu. Yezu yandi mosi tubaka bangogo yai ya kitoko: “Nzambi me lutaka kuzola bantu yonso; yo yina yandi pesaka bo mwana mosi yina kele na yandi, sambu konso muntu yina me ndima yandi na ntima na yandi, yandi kufwa ve, kansi yandi kuvanda na moyo ya mvula na mvula.” (Yoane 3:16) Keti nge kele na luzolo ya kundima Kristu Yezu bonso Nsadi ya Nzambi ya kenata ngemba mpi luguluku ya kyeleka? Na nsi ya zulu kele ti zina yankaka ve yina lenda tula ngemba mpi kupesa yau kipiku. (Filipi 2:8-11) Sambu na inki? Sambu Yezu kele Muntu ya Kusolama na Nzambi. Yandi kele kinati-nsangu ya ngemba ya kuluta nene yina metambulaka na zulu ya ntoto. Keti nge tawidikila Yezu mpi kulanda mbandu na yandi?
18. Inki beto fwete sala na kundima bangogo ya Yezu yina kele na Yoane 17:3?
18 Yezu tubaka nde: “Luzingu ya mvula na mvula kesongidila nde: bau longuka na kuzaba nge, Nzambi mosi kaka ya kyeleka, mpi muntu yina ya nge tindaka Yezu Kristu.” (Yoane 17:3, NW) Yai kele ntangu ya kulonguka na kuzaba nzayilu ya kyeleka, na kuvandaka ntangu yonso na balukutakanu ya Bambangi ya Yehowa na Nzo ya Kimfumu. Balukutakanu ya ndongolo yai tapusa nge na kukabula nzayilu mpi kivuvu na nge ti bankaka. Nge mpi lenda kuma kinati-nsangu sambu na ngemba ya Nzambi. Nge lenda kuzwa ngemba ntangu yai na kutulaka ntima na Yehowa Nzambi, mutindu yau ketubama na Yezaya 26:3, na kutadilaka New International Version: “Muntu yina mabanza na yandi kele ya kusyaminina, nge tatanina yandi na ngemba ya kukuka, sambu yandi ketulaka ntima na nge.” Na nani nge fwete tula ntima? “Beno tula ntima na Yehowa ntangu yonso, sambu na Yah Yehowa kele Ditadi ya bantangu ya kukonda nsuka.”—Yezaya 26:4, NW.
19, 20. Inki kekinga bayina kesosa ngemba bubu yai mpi kelanda yau?
19 Baka pozisio na nge ntangu yai sambu na luzingu ya mvula na mvula na inza ya mpa ya ngemba. Na Kusonga 21:3, 4, Ndinga ya Nzambi kendimisa beto nde: “[“Tala! Tenta ya Nzambi kele ti bantu, mpi yandi tazinga ti bau, mpi bau tavanda bantu na yandi. Mpi Nzambi yandi mosi tavanda ti bau,” NW]. Yandi ta kusula mansanga yonso na meso na bo. Lufwa ta vandaka diaka ve, bantu ta lwataka mpidi diaka ve, bo ta dilaka diaka ve, bo mpi ta waka diaka mpasi ve. Na ntangu yina mambu ya ntama ta vanda me vila.” Keti yina kele ve makwisa ya ngemba ya nge kesosa?
20 Na yau, yibuka mambu yina Nzambi mesilaka. “Bantu yina ke kudikulumusaka bo ta zinga mbote na ngemba mpenza na ntoto. [“Tala muntu ya kukonda mbi mpi tula meso na muntu ya kusungama, sambu makwisa ya muntu yina tavanda ya ngemba,” NW].” (Nkunga 37:11, 37) Ntangu kilumbu ya kyese kekwisa, bika beto tuba ti ntonda nde, “Nsukansuka Ngemba ya Kyeleka Mekwisa! Matondo na Yehowa Nzambi, nto ya ngemba ya kyeleka!”
Keti Nge Lenda Tendula?
◻ Inki lenda sadisa muntu na kusala nsoba ya mabanza mpi ya bisalu na yandi?
◻ Inki mutindu Bambangi ya Yehowa, na kingenga to na kimvuka, monisaka zola na bau sambu na ngemba ya kyeleka?
◻ Bayina yonso keyedisaka kimbeni ti mvita, inki Yehowa tasala bau?
◻ Inki luyalu ya Mfumu ya Ngemba tasala sambu na bantu?
[Bifwanisu ya kele na lutiti 9]
Bangogo ya Yezaya, kele O.N.U. muntu kelungisa yau ve, kansi bayina kendima malongi ya Yehowa
[Bifwanisu ya kele na lutiti 10]
Bantu yai zole salaka bansoba sambu na kulanda ngemba
Rami Oved
Georg Reuter
[Kifwanisu ya kele na lutiti 11]
Ngemba ya kyeleka tayala na nsi ya luyalu ya Mfumu ya Ngemba