Beto Simba Ngolo Lukwikilu na Beto ya Mbalu!
“Bantu yina me bakaka lukwikilu yina kele mfunu bonso ya beto.”—2 PIERE 1:1.
1. Yezu kebisaka bantumwa na yandi nde inki, kansi Piere kudisikisaka nde inki?
NA NKOKILA, na ntwala ya lufwa na yandi, Yezu tubaka nde bantumwa na yandi yonso tatina yandi. Mosi na kati na bau, Piere, kudisikisaka nde: “Ata bantu ya nkaka yai yonso kubikisa nge, kansi mono ta bikisa nge ve ata fioti.” (Matayo 26:33; beto bantu metengimisa bisono.) Kansi Yezu zabaka nde yau tasalama buna ve. Yau yina, yandi songaka yandi kaka na ntangu yina nde: “Mono me samba Nzambi sambu na nge, na mpila nde lukwikilu na nge kumana ve. Ebuna nde ntangu nge ta kwisa kuvutuka na mono, nge pesa bampangi na nge kikesa.”—Luka 22:32.
2. Ata Piere tudilaka lukwikilu na yandi ntima na mutindu ya kuluta ndilu, inki dyambu monisaka nde lukwikilu na yandi vandaka petepete?
2 Piere, muntu ya kutudilaka lukwikilu na yandi ntima na mutindu ya kuluta ndilu, buyaka Yezu kaka na mpimpa yango yina. Yandi buyaka mbala tatu nde yandi zaba Yezu ve ata fyoti! (Matayo 26:69-75) Ntangu yandi ‘kwisaka kuvutuka,’ yau fwete vanda nde yandi landaka mbotembote bangogo yai ya Mfumu na yandi, “pesa bampangi na nge kikesa.” Ndongisila yai monikaka na luzingu ya Piere yonso ya nima, mutindu yau kemonika pwelele na mikanda zole yina yandi sonikaka mpi ya kele na kati ya Biblia.
Kikuma ya Piere Sonikilaka Mikanda na Yandi
3. Sambu na inki Piere sonikaka mukanda na yandi ya ntete?
3 Kiteso ya bamvula 30 na nima ya lufwa ya Yezu, Piere sonikaka mukanda na yandi ya ntete yina yandi tindilaka bampangi na yandi yina vandaka na Ponti, Galatia, Kapadosia, Azia ti Bitinia. Bisika yai mekumaka nordi mpi westi ya Turquie bubu yai. (1 Piere 1:1) Nkatu ntembe, Bayuda vandaka na kati ya bantu yina Piere sonikilaka. Ziku mingi na kati na bau kumaka Bakristu na Pantekoti ya mvu 33 T.B. (Bisalu 2:1, 7-9) Bamingi vandaka Bantu ya Makanda ye batelemini vandaka kumonisa bau mpasi mingi. (1 Piere 1:6, 7; 2:12, 19, 20; 3:13-17; 4:12-14) Yau yina, Piere sonikilaka bampangi yai sambu na kupesa bau kikesa. Yandi vandaka na lukanu ya kusadisa bau ‘sambu mambu yina ya lukwikilu na bo ke zolaka kubaka, bo baka yo: bo guluka.’ Yau yina, na lukebisu na yandi na ntwala ya kukabwana, yandi tumaka nde: “Beno vanda na lukwikilu ya ngolo, beno vanda bambeni ya Satana.”—1 Piere 1:9; 5:8-10.
4. Sambu na inki Piere sonikaka mukanda na yandi ya zole?
4 Na nima, Piere sonikilaka Bakristu yina mukanda ya zole. (2 Piere 3:1) Sambu na inki? Sambu kigonsa mosi ya kuluta nene vandaka dyaka. Bansadi ya mansoni zolaka kuyalumuna ndyatilu na bau ya mvindu na kati ya bankwikidi mpi zolaka kupukumuna bantu yankaka! (2 Piere 2:1-3) Dyaka, Piere kebisaka bau sambu na baseki. Yandi sonikaka na mukanda na yandi ya ntete nde “nsuka ya mambu yonso me kuma penepene,” ebuna, ziku bankaka vandaka kuseka dibanza ya mutindu yina. (1 Piere 4:7; 2 Piere 3:3, 4) Beto fimpa ntangu yai mukanda ya zole ya Piere, na kumona mutindu yau pesaka bampangi kikesa na kusimba lukwikilu ngolo. Na dilongi yai ya ntete, beto tatadila 2 Piere kapu ya 1.
Lukanu ya Kapu ya 1
5. Inki mutindu Piere yidikaka batangi na yandi na ntwala ya kutubila makambu ya yandi vandaka na yau?
5 Piere yantikaka ve mbala mosi na kutubila makambu ya ngolo. Kansi, yandi yidikaka nzila sambu na kukuma na makambu yina, na kunataka bampangi na yandi na kusepela mingi ti mambu ya bau zwaka ntangu bau kumaka Bakristu. Yandi yibusaka bau balusilu ya kuluta kitoko ya Nzambi ti kumonisa nde bambikudulu ya Biblia mefwana na kutudila ntima. Sambu na yau, yandi telaka bau mambu ya lukituku, mbona-meso ya Kristu na kiyeka ya Kimfumu, yina ya yandi mosi monaka na meso na yandi.—Matayo 17:1-8; 2 Piere 1:3, 4, 11, 16-21.
6, 7. (a) Inki dilongi beto lenda baka na nkotilu ya mukanda ya Piere? (b) Ntangu beto kelongisila muntu, inki lenda vanda mfunu na kundima?
6 Inki dilongi beto lenda longuka na nkotilu yai ya mukanda ya Piere? Muntu kendimaka ndongisila nswalu kana beto metadila ntete ti yandi bivuvu ya nene ya Kimfumu yina beto ti yandi kendimaka, keti buna ve? Inki beto lenda tuba sambu na mambu ya beto mosi memonaka? Na ntembe ve, na nima ya lufwa ya Yezu, Piere vandaka tubila mbala mingi mbona-meso ya Kristu na lukumu ya Kimfumu, yina yandi monaka.—Matayo 17:9.
7 Yibuka mpi nde, yau fwete vanda mpenza nde, na ntangu Piere sonikaka mukanda na yandi ya zole, Evanzile ya Matayo ti mukanda ya Polo na Galatia vandaka memwangana bisika yonso. Na yau, yau lenda vanda nde bifu ya Piere yonso ti bisalu na yandi ya lukwikilu vandaka mezabana mbotembote na kati ya bantu ya ntangu na yandi. (Matayo 16:21-23; Galatia 2:11-14) Kansi, mambu yai kandikaka yandi ve na kutuba ti kimpwanza yonso. Na masonga yonso, ziku yau sepedisaka mingi bayina vandaka kundima balebakanu na bau mosi. Yau yina, ntangu beto kesadisa bayina kele ti makambu, keti yau tavanda mbote ve na kundima nde beto mpi kesalaka bifu?—Roma 3:23; Galatia 6:1.
Mbote ya Kepesa Kikesa
8. Yau fwete vanda nde Piere sadilaka ngogo “lukwikilu” na kutendula inki?
8 Beto tadila fyoti mbote ya Piere. Na mbala mosi yandi meyantika kutubila mambu ya lukwikilu, na kubingaka batangi na yandi nde ‘bantu yina me bakaka lukwikilu yina kele mfunu bonso ya beto.’ (2 Piere 1:1) Awa ngogo “lukwikilu” fwete vanda na ntendula yai: “kundima ngolo” mpi yau ketadila kimvuka yonso ya balukwikilu mpi malongi ya Bukristu. Masonuku kebingaka yau ntangu yankaka nde “kyeleka.” (Galatia 5:7; 2 Piere 2:2; 2 Yoane 1) Ngogo “lukwikilu” kesadilamaka mbala mingi na ntendula yina, kansi yau kevandaka ve na ngindu yai ya kimvuka: kutula ntima na muntu to na kima mosi.—Bisalu 6:7; 2 Korinto 13:5; Galatia 6:10; Efezo 4:5; Yude 3.
9. Sambu na inki yau fwete vanda nde mbote ya Piere vandaka mbote ya tiya sambu na Bantu ya Makanda?
9 Mbote ya Piere vandaka mpenza mbote ya tiya sambu na Bantu ya Makanda. Bayuda vandaka kuwakana ve ti bau, nkutu bau vandaka mona bau bonso bantu ya nzanzi. Bayuda yina kumaka Bakristu vandaka kaka ti ngindu ya mbi sambu na Bantu ya Makanda. (Luka 10:29-37; Yoane 4:9; Bisalu 10:28) Kansi, Piere, Muyuda mpi ntumwa ya Yezu, tubaka nde batangi na yandi—Bayuda ti Bantu ya Makanda—vandaka ti lukwikilu mpi dibaku mosi ti yandi.
10. Inki malongi beto lenda baka na mbote ya Piere?
10 Yindula malongi ya kitoko ya mbote ya Piere kelonga beto bubu yai. Nzambi kekabulakabulaka ve, yandi kendimaka ve mpusu mosi to insi mosi kuluta yankaka. (Bisalu 10:34, 35; 11:1, 17; 15:3-9) Mutindu Yezu longaka yau yandi mosi, Bakristu yonso kele bampangi, mosi ve na kati na beto fwete kudimona ya kuluta bankaka. Dyaka, mbote ya Piere kemonisa nde beto kele mpenza kimvuka ya bampangi ya inza ya mvimba, ti “dibaku ya kiteso mosi” na lukwikilu yina ya Piere ti bantumwa yankaka vandaka na yau.—Matayo 23:8; 1 Piere 5:9.
Nzayilu ti Balusilu ya Nzambi
11. Na nima ya kupesa mbote, inki mambu ya mfunu Piere ketubila mingi?
11 Na nima ya mbote na yandi, Piere kesonika nde: “Bika lemvo ya beto mefwana ve na kubaka ti ngemba kukuma mingi na beno.” (NW) Inki mutindu lemvo ya beto mefwana ve na kubaka ti ngemba takuma mingi na beto? Piere kevutula nde, beto fwete “zaba [“vanda na nzayilu ya sikisiki ya,” NW] Nzambi ti Mfumu na beto Yesu.” Na nima yandi ketuba nde: “Ngolo ya . . . kinzambi me pesaka beto mambu yonso ya beto ke na yo mfunu sambu na [“luzingu mpi kukangama na Nzambi,” NW].” Kansi inki mutindu beto kezwaka mambu yai ya mfunu? “Na nsadisa ya nzayilu ya sikisiki ya muntu yina bingaka beto na nzila ya lukumu ti bikalulu ya mbote.” (NW) Na yau, mbala zole ya mvimba Piere kemonisa nde nzayilu ya sikisiki ya Nzambi mpi ya Mwana na yandi kele mfunu mingi.—2 Piere 1:2, 3; Yoane 17:3.
12. (a) Sambu na inki Piere tubilaka mingi mfunu ya nzayilu ya sikisiki? (b) Sambu na kusepela na balusilu ya Nzambi, inki beto fwete sala ntete?
12 “Balongi ya luvunu” yina Piere kekebisa bantu na kapu ya 2 sambu na bau kesadilaka “malongi ya luvunu” sambu na kukusa Bakristu. Mutindu yina, bau kemekaka kuvutula Bakristu na kimpika ya mansoni ya bau megulukaka. Muntu yonso yina ya “nzayilu ya sikisiki ya Mfumu mpi Ngulusi na beto Yezu Kristu” megulusa, kansi yandi bwa dyaka sambu na luvunu yina, tavanda na ndola ya lufwa. (2 Piere 2:1-3, 20) Yau kemonana pwelele nde, na ntwala ya kukuma na dikambu yai, Piere ketubila mingi, na luyantiku kibeni ya mukanda na yandi, mfunu ya nzayilu ya sikisiki sambu na kulunda kinduku ya mbote ti Nzambi. Piere kemonisa nde Nzambi “silaka beto mambu ya mfunu ti ya nene mpenza, na mpila nde . . . beno ta mona mpi mpila ya kuvanda na kinzambi.” Kansi, sambu na kusepela na balusilu yina, ya kele kibeni na kati ya lukwikilu na beto, Piere ketuba nde, beto fwete “kutina nzala yina ke fwaka bantu, yina ke yalaka nsi-ntoto.”—2 Piere 1:4.
13. Na inki mambu Bakristu ya kupakulama ti “mameme yankaka” mesilaka na kusimba ngolo?
13 Inki mutindu nge ketadilaka balusilu ya Nzambi? Keti mutindu mosi ti nsadila ya Bakristu ya kupakulama? Na 1991, Frederick Franz, prezida ya Watch Tower Bible and Tract Society na ntangu yina, ya vandaka melutisa bamvula 75 ya kisalu ya ntangu yonso, monisaka na bunkufi mawi ya bayina kele ti kivuvu ya kuyala ti Kristu na bangogo yai: “Beto mesimbaka ngolo tii ntangu yai, mpi beto tasimba ngolo tii kilumbu ya Nzambi tamonisa kyeleka ya lusilu na yandi ya ‘mambu ya mfunu ti ya nene mpenza.’ ” Mpangi Franz tulaka ntima ntangu yonso na lusilu ya Nzambi ya lufutumuku ya zulu, mpi yandi simbaka lukwikilu yina ngolo tii na ntangu ya lufwa na yandi ti bamvula 99. (1 Korinto 15:42-44; Filipi 3:13, 14; 2 Timoteo 2:10-12) Mutindu mosi, mafuku ya bantu kele na kusimba ngolo lukwikilu na bau, na kutulaka disu ntetentete na lusilu ya Nzambi ya paladisu ya ntoto kisika bantu tazinga na kyese mvula na mvula. Keti nge kele na kati ya bantu yai?—Luka 23:43; 2 Piere 3:13; Kusonga 21:3, 4.
Ndima Balusilu ya Nzambi
14. Sambu na inki Piere ketubila bikalulu ya mbote bonso kima ya ntete ya kuyika na zulu ya lukwikilu?
14 Keti beto ketondaka Nzambi sambu na mambu ya yandi mesilaka? Kana nde ee, Piere ketuba nde beto fwete monisa yau. “Ee, kikuma yau yina” (sambu Nzambi mepesaka beto balusilu ya mbalu mingi), beto fwete sala kikesa ya kyeleka sambu na lukwikilu. Beto lenda sepela ve kaka sambu beto kele na lukwikilu to kaka sambu beto mezabaka kyeleka ya Biblia. Yau melunga ve! Ziku na bilumbu ya Piere, bamingi na kati ya dibundu vandaka munoko mingi sambu na lukwikilu, kansi bau bandaka kusala mansoni. Yau lombaka nde bau vanda na bikalulu ya mbote, yau yina Piere tumaka nde: “Beno yika bikalulu ya mbote na zulu ya lukwikilu na beno.”—2 Piere 1:5, NW; Yakobo 2:14-17.
15. (a) Sambu na inki nzayilu metangama na nima ya bikalulu ya mbote bonso kima ya zole ya kuyika na zulu ya lukwikilu? (b) Inki bikalulu yankaka tasadisa beto na kusimba lukwikilu ngolo?
15 Na nima ya kutubila bikalulu ya mbote, Piere ketanga bikalulu yankaka sambanu yina fwete yikama na zulu ya lukwikilu na beto. Konso kikalulu kati na yau kele mfunu kana beto kezola “vanda kaka na lukwikilu ya ngolo.” (1 Korinto 16:13) Sambu ba aposta vandaka ‘kubalula Mukanda ya Nzambi’ mpi ‘kukusa’ mingi, Piere ketanga mpi nzayilu na kati ya mambu ya mfunu. Yandi ketuba nde: “Beno [yika] nzayilu na zulu ya bikalulu na beno ya mbote.” Ebuna yandi kelanda nde: “Na zulu ya nzayilu na beno [beno yika] kudiyala, na zulu ya kudiyala na beno kukanga ntima, na zulu ya kukanga ntima na beno kukangama na Nzambi, na zulu ya kukangama na beno na Nzambi zola ya bumpangi, na zulu ya zola na beno ya bumpangi zola.”—2 Piere 1:5-7, NW; 2:12, 13; 3:16.
16. Inki tasalama kana bikalulu ya Piere tangaka meyikama na zulu ya lukwikilu, kansi inki tasalama kana yau meyikama ve?
16 Inki tasalama kana bima yai yonso nsambwadi meyikama na zulu ya lukwikilu na beto? Piere kevutula nde, “Kana beno sala mutindu yina mpenza, beno ta zaba Mfumu na beto Yesu Kristo na kuzaba mosi ya mfunu ti ya mbote [“ti nzayilu ya sikisiki,” NW].” (2 Piere 1:8) Kana yau yikama ve, Piere ketuba nde: “Kansi, bantu yina ke salaka mutindu yina ve, bo ke monaka mbote ve, bo kele bonso bantu yina me fwaka meso; bo me vilaka, bo ke zaba diaka ve nde Yesu Kristo me katulaka masumu na bo ya ntama.” (2 Piere 1:9) Keti nge memona nde Piere ketuba dyaka ve nde “beto,” “beno” kansi yandi kesadila “bo”? Ata na mawa yonso, bankaka mefwaka meso, bau mevilaka, mevutukaka na mvindu, na bumbote yonso Piere kezola ve kumonisa nde batangi na yandi kele na kati ya bantu yina.—2 Piere 2:2.
Piere Pesaka Bampangi na Yandi Kikesa
17. Inki lendaka kupusa Piere na kubinga na zola yonso bampangi na yandi na ‘kusala mpidina’?
17 Ziku sambu yandi zabaka nde bantu ya mpa lenda kusama nkatu mpasi, Piere kepesa bau kikesa na zola yonso nde: “Bampangi na mono, beno tula ngolo na kuluta kulanda kaka kubinga yina ya Nzambi bingaka beno ti kusola yina ya yandi solaka beno; sambu kana beno ke sala mpidina, beno ta bwa ata fioti ve.” (2 Piere 1:10; 2:18) Bakristu ya kupakulama yina keyikaka bima yai nsambwadi na zulu ya lukwikilu na bau tabaka lufutu mosi ya nene mpenza, mutindu Piere ketuba: “Nzambi ta pesa beno nswa mpenza ya kukota na Kimfumu ya mvula na mvula ya Yesu Kristo, yina kele Mfumu na beto ti Ngulusi na beto.” (2 Piere 1:11) “Mameme yankaka” tabaka difwa ya mvula na mvula na kibansala ya ntoto ya Kimfumu ya Nzambi.—Yoane 10:16, NW; Matayo 25:33, 34.
18. Sambu na inki Piere kezola ‘konso ntangu kuyibusa’ bampangi na yandi?
18 Piere kezola na masonga yonso nde bampangi na yandi kubaka lufutu ya nene mutindu yina. Yandi kesonika nde: “Yo yina mono ta songaka beno konso ntangu na kuyibuka mambu yai, ata beno zaba yo ntama, ata beno ke landaka mbote-mbote mambu ya kieleka yina ya beno me bakaka.” (2 Piere 1:12) Piere kesadila ngogo ya Kigreki ste·riʹzo, ya bau mebalula awa nde ‘kulanda mbote-mbote’ kansi ya bau balulaka nde ‘kupesa kikesa’ ntangu Yezu tumaka Piere nde: “Pesa bampangi na nge kikesa.” (Luka 22:32) Kusadila ya Piere mesadila ngogo yai lenda monisa nde yandi yibukaka ntuma ya ngolo yina Mfumu na yandi pesaka yandi. Piere ketuba ntangu yai nde: “Kansi ntangu mono ke kaka na moyo, mono ke mona mfunu ya kusonga beno na kuyibuka mambu yina sambu na kupesa beno atasio. Sambu mono zaba nde, kubika fioti, mono ta fwa.”—2 Piere 1:13, 14.
19. Inki lusadisu beto kele na yau mfunu bubu yai?
19 Ata Piere ketuba na bumbote yonso nde batangi na yandi vandaka ‘kulanda mbote-mbote mambu ya kieleka,’ yandi kemona nde lukwikilu na bau lenda kudinda. (1 Timoteo 1:19) Mutindu yandi mezaba nde ntama mingi ve yandi tafwa, yandi kepesa bampangi na yandi kikesa na kutubilaka mambu ya bau lenda kuyibuka na nima sambu na kubikala ngolo na kimpeve. (2 Piere 1:15; 3:12, 13) Mutindu mosi bubu yai, beto kele na mfunu ya bangibusa ntangu yonso sambu na kubikala ngolo na lukwikilu. Nkatu kutadila kimuntu na beto to ntalu ya bamvula ya beto mesala na kyeleka, beto lenda vila ve kutanga Biblia konso kilumbu, kulonguka na beto mosi, ti kuvukana na balukutakanu ya dibundu. Bamingi kebutaka bikuma ya kutinina balukutakanu, na kutubaka nde bau kele ya kulemba mingi to nde balukutakanu kevutukilaka kaka mambu mosi ya ntama to nde bantu kesalaka masolo mbote ve. Kansi Piere zabaka nde kana beto lutisa kuditula ntima, lukwikilu tamana nswalunswalu mpenza.—Marko 14:66-72; 1 Korinto 10:12; Baebreo 10:25.
Lufulu ya Ngolo Sambu na Lukwikilu na Beto
20, 21. Inki mutindu lukituku syamisaka lukwikilu ya Piere ti ya batangi ya mukanda na yandi, mpi inki mutindu yau kesyamisa beto bubu yai?
20 Keti lufulu ya lukwikilu na beto kele bankenda ya bantu ya ngangu megangaka? Piere kevutula pwelele nde: “Bansangu yina ya mpamba-mpamba ya bantu ke yindulaka na ntu, beto landaka yo ve ntangu beto zabisaka beno nde Mfumu na beto Yesu Kristo ta kwisa ti ngolo; kansi beto monaka kimfumu na yandi na meso na beto mosi.” Piere, Yakobo ti Yoane vandaka kumosi ti Yezu ntangu bau monaka mbona-meso na yandi na kiyeka ya Kimfumu. Piere ketendula nde: “Beto vandaka ti yandi na zulu ya ngumba ya santu, ntangu Tata Nzambi pesaka yandi luzitu ti lukumu. Na ntangu yo yina, na lukumu na yandi yonso, Nzambi tindilaka yandi ndinga nde: ‘Yai kele Mwana na mono ya mono ke zolaka; mono ke na kiese mingi sambu na yandi.’ Beto waka beto mosi ndinga yina katukaka na zulu.”—2 Piere 1:16-18.
21 Ntangu Piere, Yakobo ti Yoane monaka mbona-meso yina, Kimfumu kumaka mpenza masonga na ntwala na bau! Piere ketuba nde: “Yo yina, beto ke luta kutula ntima na nsangu ya baprofete vandaka kuzabisa.” Ee, batangi ya mukanda ya Piere, beto bubu yai mpi na kati, kele ti bikuma ya kyeleka ya kutula dikebi na nsangu yina ya baprofete sonikaka sambu na Kimfumu ya Nzambi. Inki mutindu beto fwete tula dikebi? Piere kevutula nde: “Bonso [na] mwinda yina ke pelaka na kisika kele mpimpa, tii kuna ntangu ta tana ti mbwetete ya suka-suka ta basika na ntima na beno.”—2 Piere 1:19; Daniele 7:13, 14; Yezaya 9:6, 7.
22. (a) Ntima na beto fwete tulaka dikebi na inki? (b) Inki mutindu beto ketulaka dikebi na nsangu ya baprofete?
22 Bantima na beto zolaka vanda na mpimpa kana nsemo ya nsangu ya baprofete vandaka ve. Kansi na kutulaka dikebi na yau, bantima ya Bakristu kevandaka na dikebi tii na sukasuka, ntangu “mbwetete ya suka-suka,” Yezu Kristu, kemonika na lukumu ya Kimfumu. (Kusonga 22:16) Inki mutindu beto ketulaka dikebi bubu yai na nsangu ya baprofete? Na kulongukaka Biblia, na kubongisaka mpi kupesaka bamvutu na balukutakanu, mpi na ‘kuyindulaka mambu yai, ti na kudipesaka na yau.’ (1 Timoteo 4:15) Kana beto kezola nde nsangu ya baprofete kuvanda mwinda ya kepela na “kisika kele mpimpa” (bantima na beto), beto fwete pesa yau nzila na kusimba kibeni ntima na beto—bampusa na beto, mawi na beto, bupusi na beto, ti balukanu na beto. Beto fwete vanda balongoki ya Biblia, sambu Piere kesukisa kapu ya 1 nde: “Ata profete mosi ve me tubaka ntete na luzolo ya kimuntu, kansi bo vandaka kutuba na zina ya Nzambi sambu Mpeve-Santu vandaka kusonga bo mambu yonso ya bo vandaka kutuba.”—2 Piere 1:20, 21.
23. Kapu ya ntete ya 2 Piere mebongisa batangi sambu na inki mambu?
23 Na kapu ya ntete ya mukanda na yandi ya zole, Piere pesaka beto bikuma ya ngolo ya kusimba lukwikilu na beto ya mbalu. Ntangu yai beto kele ya kubongama sambu na kutadila makambu ya mfunu mingi ya kelanda. Dilongi ya kelanda ketendula kapu ya 2 ya mukanda ya 2 Piere, kisika ntumwa ketadila bupusi ya mansoni yina kotaka na mabundu.
Keti Nge Keyibuka?
◻ Sambu na inki Piere ketubila mingi mfunu ya nzayilu ya sikisiki?
◻ Inki kikuma lendaka sala nde bikalulu ya mbote kuvanda kima ya ntete ya kuyika na zulu ya lukwikilu?
◻ Sambu na inki Piere kesosa kuyibusa ntangu yonso bampangi na yandi?
◻ Inki kele lufulu ya ngolo ya lukwikilu na beto ya Piere kemonisa?
[Kifwanisu ya kele na lutiti 16]
Bifu ya Piere vandaka kusala nataka yandi ve na kubikisa lukwikilu na yandi