Bareferanse ya Mukanda ya Lukutakanu Luzingu mpi Kisalu
APRILI 2-8
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | MATAYO 26
“Kuwakana mpi Luswaswanu ya Kele na Kati ya Bangogo: Paki mpi Lusungiminu”
mambu ya nkaka ya nwtsty-E
Madia ya Paki
Bima ya mfunu ya madia ya Paki vandaka: mwana-dimeme ya kuyoka (bo vandaka kubuka ve ata mukwa na yo mosi) (1); dimpa ya kukonda levire (2); mpi matiti ya mubisu ya ndudi (3). (Kub 12:5, 8; Kut 9:11) Mukanda mosi, Mishnah ke tubaka nde ziku matiti yina ya mubisu ya ndudi vandaka salade. Ntembe kele ve nde yo vandaka kuyibusa Bantu ya Izraele kimpika na bo ya mpasi na Ezipte. Yezu sadilaka dimpa ya kukonda levire bonso kidimbu yina monisaka nitu na yandi ya kukuka. (Mat 26:26) Ntumwa Polo bingaka Yezu nde “mwana-dimeme na beto ya Paki.” (1Bk 5:7) Na mvu-nkama ya ntete, (4) bo vandaka kusadila mpi vinu na madia ya Paki. Yezu sadilaka vinu bonso kidimbu yina monisaka menga na yandi yina tiamukaka bonso kimenga.—Mat 26:27, 28.
noti ya kulongukila ya nwtsty-E ya Mat 26:26
ke tendula: Awa, ngogo yai ya Kigreki e·stinʹ (na kisina yo ke tendula “kele”) ke monisa “ke tendula; ke monisa.” Ntembe kele ve nde ntendula yai vandaka kutadila bantumwa, sambu na dibaku yina nitu ya Yezu ya kukuka mpi dimpa ya kukonda levire yina bo zolaka kudia vandaka na ntwala na bo. Yo yina, dimpa yina lenda tendula ve nitu ya kieleka ya Yezu. Yo kele mfunu na kubakisa nde bo me sadila ngogo yina mosi ya Kigreki na Mat 12:7 mpi bambalula mingi ya Biblia ke sadilaka ngogo “ke tendula.”
noti ya kulongukila ya nwtsty-E ya Mat 26:28
menga ya kuwakana: Kuwakana ya mpa ya Yehowa ti Bakristu yina bo me tulaka mafuta yantikaka ntangu Yezu pesaka kimenga. (Ebr 8:10) Awa Yezu sadilaka bangogo yina Moize sadilaka ntangu yandi vandaka muwakanisi mpi salaka kuwakana ya ntete ya Nsiku ti Bantu ya Izraele na Ngumba ya Sinai. (Kub 24:8; Ebr 9:19-21) Kaka mutindu menga ya bangombe mpi ya bankombo ndimisaka kuwakana ya Nsiku yina Nzambi salaka ti dikanda ya Izraele, menga ya Yezu mpi ndimisaka kuwakana ya mpa yina Yehowa salaka ti Izraele ya kimpeve. Kuwakana yina yantikaka kulungana na Pantekoti 33 T.B.—Ebr 9:14, 15.
Timuna Sambu na Kusosa Bimvwama ya Kimpeve
noti ya kulongukila ya nwtsty-E ya Mat 26:17
Na kilumbu ya ntete ya Nkinsi ya Mampa ya Kukonda Levire: Nkinsi ya Mampa ya Kukonda Levire yantikaka na Nisani 15, na nima ya kilumbu ya Paki (Nisani 14), mpi yo salaka bilumbu nsambwadi. (Tala App. B15.) Kansi na bilumbu ya Yezu, bo kotisaka nkinsi ya Paki na nkinsi yai ya bilumbu yonso nana tanga mpi Nisani 14; bantangu ya nkaka bo vandaka kubinga yo “Nkinsi ya Mampa ya Kukonda Levire.” (Luk 22:1) Na verse yai, bangogo “Na kilumbu ya ntete ya” lenda tendula “Na kilumbu ya ntwala.” (Fwanisa ti Yoa 1:15, 30, kisika bo me balula ngogo ya Kigreki “ntete” [proʹtos] na ngogo “ntwala” na kutadila bangogo ya nkaka ya mutindu mosi, disongidila, yandi zingaka na ntwala [proʹtos] na mono.”) Yo yina ngogo ya kisina ya Kigreki mpi kinkulu ya Bayuda, pesaka balongoki nswa ya kuyula Yezu ngiufula na Nisani 13. Na nkokila ya Nisani 13, balongoki kudibongisaka sambu na Paki, nkinsi yina bo taka “ntangu nkokila bwaka” na luyantiku ya Nisani 14.—Mar 14:16, 17.
noti ya kulongukila ya nwtsty-E ya Mat 26:39
bika nde dikopa yai kuluta ntama ti mono: Mbala mingi na Biblia, bo ke sadilaka ngogo “dikopa” na mutindu ya kifwani sambu na kutubila luzolo ya Nzambi to ‘mukumba yina bo me pesa muntu.’ (Tala noti ya kulongukila ya Mat 20:22.) Ntembe kele ve nde Yezu waka mpasi mingi sambu na nsoni yina lufwa na yandi ya mpasi yina lendaka kusala nde bo vwenza mpi kuyekula Nzambi. Diambu yai pusaka yandi na kusamba nde “dikopa” yai kuluta ntama ti yandi.
APRILI 9-15
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | MATAYO 27-28
“Beno Kwenda Kukumisa Bantu Balongoki—Sambu na Nki, na wapi mpi Nki Mutindu?”
‘Beno Kwenda Kukumisa Bantu Balongoki’
4 Yezu kele na kiyeka na zulu ya dibundu na yandi, mpi banda na mvu 1914 yandi mekumaka na kiyeka na zulu ya Kimfumu ya mpa yina Nzambi metulaka. (Kolosai 1:13; Kusonga 11:15) Sambu yandi kele mfumu ya bawanzyo, yandi keyalaka bankama ya bamilio ya basoda ya bawanzyo yina kele na zulu. (1 Tesalonika 4:16; 1 Piere 3:22; Kusonga 19:14-16) Tata na yandi mepesaka yandi ngolo ya kusukisa “baluyalu yonso mpi biyeka mpi ngolo yonso” (NW) yina kelemfukilaka ve minsiku ya lunungu. (1 Korinto 15:24-26; Efezo 1:20-23) Kiyeka ya Yezu kesuka kaka ve na bantu yina kele na moyo. Yandi ‘kesambisaka mpi bantu ya moyo ti bantu ya kufwa’ mpi Nzambi mepesaka yandi ngolo ya kufutumuna bafwa. (Bisalu 10:42; Yoane 5:26-28) Ya kyeleka, beto fwete pesa valere mingi na ntuma yai ya mekatuka na Muntu yina Nzambi mepesaka kiyeka ya nene ya mutindu yai. Yo yina, beto kelemfukaka na luzitu mpi na luzolo yonso na ntuma ya Kristu ya ‘kukwenda kukumisa bantu balongoki.’
banoti ya kulongukila ya nwtsty-E ya Mat 28:19
kumisa bantu balongoki: Kisongi-diambu ya Kigreki ma·the·teuʹo lenda tendula “longa” ti lukanu ya kukumisa bantu bana ya nzo-nkanda to balongoki. (Fwanisa ti Mat 13:52, kisika bo me balula yo na bangogo“me longa.”) bisongi-diambu “botika” mpi “longa” ke monisa ntendula ya ‘kukumisa bantu balongoki.’
bantu ya makanda yonso: Na kisina, “makanda yonso” kansi awa yo ke monisa nde bangogo yai ke tadila bantu ya makanda yonso, sambu ngogo ya Kigreki “bo” na bangogo, botika bo ke tadila bantu kansi “makanda” ve, sambu na Kigreki yo ke tadila bantu yonso. Nsiku yai ya kusolula ti “bantu ya makanda yonso” vandaka ya mpa. Sambu na kisalu ya kusamuna ya Yezu, Masonuku ke monisa nde Bantu ya Izraele lendaka kuyamba Bantu ya Makanda kana bo ndima kusadila Yehowa. (1Bn 8:41-43) Na kutadila nsiku yai, Yezu pesaka balongoki na yandi mukumba ya kuyalumuna kisalu ya kusamuna na bantu yonso ata na bantu yina kele ve Bayuda mpi yandi bulaka munsoso na kisalu ya Bakristu ya kukumisa bantu balongoki na ntoto ya mvimba.—Mat 10:1, 5-7; Kus 7:9; tala noti ya kulongukila ya Mat 24:14.
noti ya kulongukila ya nwtsty-E ya Mat 28:20
beno longa bo: Ngogo ya Kigreki ya bo me balula na “kulonga” ke tendula malongi, ntendula, kumonisa mambu na bantendula ya me fwana mpi banzikisa. (Tala banoti ya kulongukila ya Mat 3:1; 4:23.) Nsiku yina Yezu pesaka ya kulonga bantu na kuzitisa mambu yonso kele kisalu yina beto fwete sala konso ntangu, yo ke tendula mpi kulonga mambu yina yandi longaka, kusadila malongi na yandi mpi kulanda mbandu na yandi.—Yoa 13:17; Efe 4:21; 1Pi 2:21.
Timuna Sambu na Kusosa Bimvwama ya Kimpeve
banoti ya kulongukila ya nwtsty-E ya Mat 27:51
rido: Bo tulaka lele yai sambu na kukabula Kisika ya Kuluta Santu ti Kisika ya Santu na tempelo. Kinkulu ya Bayuda ke monisa nde lele yai ya kilo vandaka nda bametre kiteso ya 18; nene na yo vandaka bametre kiteso ya 9 mpi volime na yo vandaka basantimetre kiteso ya 7,4. Ntangu Yehowa pasulaka rido yina bitini zole, yandi monisaka makasi na yandi sambu na bantu yina fwaka Mwana na yandi mpi yo tendulaka nde kukota na yandi na zulu vandaka diaka ve mpasi.—Ebr 10:19, 20; tala Bantendula ya Bangogo.
kisika ya santu: Ngogo ya Kigreki na·osʹ ya bo me sadila awa ke tadila biro ya nene ti basuku na yo ya Kisika ya Santu mpi Kisika ya Kuluta Santu.
noti ya kulongukila ya nwtsty-E ya Mat 28:7
beno songa balongoki na yandi nde yandi me telama: Bankento yai kele balongoki ya ntete ya bo tubilaka lufutumuku ya Yezu mpi bo pesaka bankento yango mukumba ya kuzabisa yo balongoki ya nkaka. (Mat 28:2, 5, 7) Na kutadila kinkulu ya Bayuda yina Biblia ke tubila ve, nsiku ya leta vandaka ve kundima kimbangi ya bankento. Kansi wanzio ya Yehowa pesaka bankento lukumu ntangu yandi pesaka bo mukumba yai ya kiese kibeni.
APRILI 16-22
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | MARKO 1-2
“Masumu na Nge Me Lolulama”
noti ya kulongukila ya nwtsty-E ya Mar 2:9
Inki kele pete mingi: Yo lenda vanda pete sambu muntu kutuba nde yandi lenda lolula masumu, sambu ata nzikisaka mosi ve ya ke monana yina ke monisa nde mambu yina muntu me tuba kele ya kieleka. Kansi ntangu Yezu tubaka nde, Telama . . . mpi tambula; yo lombaka nde yandi sala kimangu sambu bantu yonso kumona pwelele nde Yezu vandaka ti kiyeka ya kulolula masumu. Disolo yai mpi yina kele na Yez 33:24 ke tubila kimuntu na beto ya kukonda kukuka.
Timuna Sambu na Kusosa Bimvwama ya Kimpeve
noti ya kulongukila ya nwtsty-E ya Mar 1:11
ndinga mosi katukaka na zulu: Mbandu ya ntete na bambandu tatu na masolo ya Evanzile kisika bo ke tubila mutindu Yehowa ke tubila mbala mosi bantu.—Tala banoti ya kulongukila ya Mar 9:7; Yoa 12:28.
Nge kele Mwana na mono: Yezu vandaka mwana ya Nzambi sambu yandi kele kigangwa ya kimpeve. (Yoa 3:16) Ntangu Yezu butukaka na ntoto bonso muntu, yandi vandaka “mwana ya Nzambi” bonso Adami ntangu yandi vandaka ya kukuka. (Luk 1:35; 3:38) Kansi, yo ke monana nde bangogo ya Nzambi awa ke monisa kaka ve kimuntu ya Yezu kansi mpi mambu mingi ya nkaka. Ntembe kele ve nde, na kutadila mambu yai mpi kumwangana ya mpeve santu, Nzambi monisaka nde Yezu vandaka Mwana na yandi yina ‘butukaka mbala zole’ ti kivuvu ya kuzinga diaka na zulu mpi bo tulaka yandi mafuta na mpeve sambu na kuvanda Ntotila mpi Nganga-Nzambi ya Nene yina Nzambi ponaka.—Yoa 3:3-6; 6:51; Luk 1:31-33; Ebr 2:17; 5:1, 4-10; 7:1-3.
Mono me ndima nge: To “mono me sepela ti nge; mono kele na kiese mingi sambu na nge.” Bo me sadila mpi bangogo yai na Mat 12:18; bangogo yango me katuka na Yez 42:1, yo ke tadila Mesia ya lusilu, to Kristu. Mutindu mpeve santu kulumukaka mpi mambu yina Nzambi tubaka sambu na Mwana na yandi monisaka pwelele nde Yezu vandaka Mesia ya lusilu.—Tala banoti ya kulongukila ya Mat 3:17; 12:18.
noti ya kulongukila ya nwtsty-E ya Mar 2:28
Mfumu . . . ya Kisabatu: Yezu sadilaka bangogo yai sambu na yandi mosi (Mat 12:8; Luk 6:5), sambu na kumonisa nde yandi vandaka ti nswa ya kusala kisalu yina Tata na yandi pesaka yandi na kusala ata na kilumbu ya Kisabatu. (Fwanisa ti Yoa 5:19; 10:37, 38.) Na Kisabatu, Yezu salaka bimangu mingi ya kuluta nene mpi yandi belulaka bantu ya maladi. (Luk 13:10-13; Yoa 5:5-9; 9:1-14) Bimangu yina monisaka pwelele mambu yina Yezu ta sala sambu na kupesa bantu kikesa na luyalu ya Kimfumu na yandi, yina ta vanda bonso kupema ya kisabatu.—Ebr 10:1.
APRILI 23-29
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | MARKO 3-4
“Yandi Belulaka Bantu na Kisabatu”
noti ya kulongukila ya nwtsty-E ya Mar 3:5
ti makasi, sambu yandi waka ntantu mingi kibeni: Kaka Marko mpamba sonikaka mambu yina Yezu tubaka ntangu yandi bakisaka na dibaku yai, ntima-ngolo ya bantwadisi ya mabundu. (Mat 12:13; Luk 6:10) Ziku Piere, yina vandaka ti mawi ya ngolo muntu tendulaka na mutindu ya pwelele mawi ya Yezu.—Tala “Bangogo ya Luyantiku ya Marko.”
Timuna Sambu na Kusosa Bimvwama ya Kimpeve
banoti ya kulongukila ya nwtsty-E ya Mar 3:29
ke vweza mpeve santu: Kuvweza ke tendula kutuba mambu ya mbi, mafingu to kutubila Nzambi mambu ya mbi to kutuba mambu ya mbi sambu na mambu ya santu. Sambu mpeve santu ke katukaka na Nzambi, kutelemina to kubuya na luzolo yonso kisalu na yo kele kuvweza Nzambi. Mutindu Mat 12:24, 28 mpi Mar 3:22 me monisa yo, bantwadisi ya mabundu ya Bayuda monaka kisalu ya mpeve ya Nzambi na Yezu ntangu yandi salaka bimangu; kansi, bo tubaka nde yandi salaka yo na ngolo ya Satana Diabulu.
disumu ya mvula na mvula: Yo ke tadila disumu ya luzolo yonso yina ke nataka bampasi ya mvula na mvula; kimenga yina lenda fika disumu yai kele ve.—Tala noti ya kulongukila ya ke vweza mpeve santu na verse yai mpi noti ya kulongukila ya Mat 12:31, ya ke tubila disolo yai.
Keti Nge Ke “Bakisa Ntendula”?
6 Inki dilongi beto lenda baka na kingana yai? Ya ntete, Beto fwete zaba nde beto ke vandaka ve ti ngolo ya kuyedisa balongoki ya Biblia na kimpeve. Kudikulumusa ta sadisa nsamuni na kupusa ve na kingolo-ngolo longoki ya Biblia na kubaka mbotika. Beto ke salaka bikesa sambu na kusadisa balongoki ya Biblia kansi, beto fwete zaba nde lukanu ya kubaka mbotika fwete katuka na bo mosi. Muntu yandi mosi ta kudipesa na Yehowa kana yandi me kuna zola ya Yehowa na ntima na yandi. Yehowa ta sepela ti muntu yina me kudipesa na yandi kaka kana yandi me sala yo sambu na zola ya Yehowa yina yandi me yedisa.—Nk. 51:12; 54:6; 110:3.
7 Ya zole, kubakisa dilongi ya kingana yai ta sadisa beto na kulemba ve nitu kana na luyantiku beto ke mona ve mbutu ya mbote na kisalu na beto. Beto fwete monisa ntima-nda. (Yak. 5:7, 8) Kana beto salaka kisalu na beto mbote, ata longoki me yela ve, beto fwete zaba nde, kukonda kuyela na yandi ke tendula ve nde beto salaka kisalu na beto mbi. Yehowa ke pesaka nzila nde nkeni ya kieleka kuyela na kati ya muntu kaka kana yandi kele muntu ya kudikulumusa yina kele ti luzolo ya kusala bansoba. (Mat. 13:23) Yo yina, beto fwete tesa ve kisalu na beto ya kusamuna ti mbutu ya mbote yina yo fwete basisa. Sambu na Yehowa, kusamuna mbote ke tendula ve kubasisa mbutu ya mbote, kansi kusala bikesa ya me fwana.—Tanga Luka 10:17-20; 1 Bakorinto 3:8.
8 Ya tatu, beto ke zabaka ve ntangu yonso bansoba yina ke salama na luzingu ya muntu. Mu mbandu, bankwelani yina vandaka kulonguka Biblia ti mpangi mosi ya misionere zabisaka yandi nde bo ke zola kukuma bansamuni. Misionere yina yibusaka bo nde, sambu na kukuma bansamuni, yo lombaka nde bo yambula kunwa makaya. Diambu ya kuyituka kele nde, bo zabisaka misionere nde bo me yambulaka kunwa makaya bangonda mingi na ntwala. Sambu na nki? Bo bakisaka nde kana bo ke landa kunwa makaya ata na kinsweki, Yehowa ta sepela ve ti bo sambu yandi ke mengaka bantu yina ke monisaka kimuntu ya mbote kansi na kinsweki bo ke sala mambu ya mbi. Bantima na bo pusaka bo na kubaka lukanu mosi kaka: kunwa makaya na meso ya misionere to kubuya kunwa yo kimakulu. Zola ya Yehowa yina bo yedisaka sadisaka bo na kubaka lukanu ya mbote. Bo yelaka na kimpeve, ata misionere bakisaka ve nde bo vandaka kusala bansoba na luzingu na bo.
APRILI 30–MAYI 6
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | MARKO 5-6
“Yezu Kele ti Ngolo ya Kufutumuna Bantu ya Beto Vandaka Kuzola mingi Yina Me Fwaka”
noti ya kulongukila ya nwtsty-E ya Mar 5:39
me fwa ve kansi yandi ke lala: Na Biblia, mbala mingi bo ke fwanisaka lufwa ti mpongi. (Nk 13:3; Yoa 11:11-14; Bis 7:60; 1Bk 7:39; 15:51; 1Te 4:13) Yezu zolaka kufutumuna mwana-nkento yina yo yina ziku yandi tubaka mambu yai sambu yandi zolaka kumonisa nde kaka mutindu bantu ke telamaka na mpongi, bafwa mpi ta futumuka mutindu yina. Ngolo ya Yezu ya kufutumuna mwana-nkento yina katukaka na Tata na yandi, “yina ke pesaka bafwa luzingu mpi ke bingaka bima yina kele ve bonso nde yo kele.”—Bar 4:17.
Timuna Sambu na Kusosa Bimvwama ya Kimpeve
noti ya kulongukila ya nwtsty-E ya Mar 5:19
tubila bo: Mbala mingi Yezu vandaka kusonga bantu yina yandi vandaka kusadila bimangu na kuzabisa yo ve bantu ya nkaka (Mar 1:44; 3:12; 7:36), kansi na dibaku yai, yandi songaka muntu yai na kuzabisa bampangi na yandi mambu yina salamaka. Ziku yo lenda vanda nde Yezu salaka yo sambu bo lombaka yandi na kukatuka na mbanza yina mpi mpila ya kuzabisa bantu ya mbanza vandaka ve; yo zolaka kusala mpi nde bantu kuwa ve mambu ya mbi ya muntu yina vidisaka bangulu zolaka kutuba.
noti ya kulongukila ya nwtsty-E ya Mar 6:11
beno pupula makulu na beno sambu na kukatula mfututu yina kele na nsi ya makulu na beno: Kidimbu yai vandaka kumonisa nde balongoki me buya mambu ya mpasi yina Nzambi zolaka kunata. Bangogo yai kele mpi na Mat 10:14; Luk 9:5. Marko mpi Luka yikaka bangogo sambu yo vanda kimbangi sambu na bo. Polo mpi Barnabasi sadilaka ntuma yai na Antioshe ya Pisidia (Bis 13:51), mpi ntangu Polo salaka diambu ya mutindu yina na Korinto ntangu yandi pupulaka bilele na yandi, yandi yikaka bangogo yai ya pwelele: “Menga na beno kuvanda na zulu ya ba-ntu na beno. Mono kele bunkete.” (Bis 18:6) Ziku balongoki vandaka kusala dezia bidimbu yai; Bayuda ya kieleka yina vandaka kusala nzietelo na mbanza ya Bantu ya Makanda vandaka kupupula bima yina bo vandaka kumona nde yo kele mvindu mpi kukatula mfututu na basandale na bo na ntwala ya kukota na teritware ya Bayuda. Kansi, yo kele pwelele nde Yezu vandaka ti ngindu ya nkaka ntangu yandi pesaka balongoki na yandi bantuma yai.