Amalifalensi Agha mu Ubumi Bwitu Ubwachikilisitu nu Bulumbilili Akabuku aka Nkomano
© 2023 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
JANIWALE 1-7
AMAZYU GHA CHALA BUKABI | JOBU 32–33
Mubasangalusye Bo Bakutamiwa Inyinong’ono
it-1-E 710
U Elihu
U Elihu atakaba wakusalila mu chimanyani sona atakalondagha ukuti anange izina lya muntu aliwesi. Akamanya ukuti wepe bulo akapeliwa ukufuma kwitope ngati we Yobu sona ukuti Uwamakaghosi weyo Mupeli wabo. Umwakupambana nu Elifazi, u Bilidadi nu Zofali, u Elihu atakalondagha ukumukozya isoni u Yobu loli akalondagha ukunena nawe ngati mumanyani wache uwa bwanaloli.—Jobu 32.21, 22; 33.1, 6.
w14-TB 6/15 25 ¶8-10
Kasi Mukuwona Mauteciteci gha Ŵanji Umo Yehova Wakughawonera?
8 Tikwenera kuŵalongora lusungu ŵabali na ŵadumbu ŵithu awo mbateciteci. Tikumbuke kuti ŵanandi mbateciteci cifukwa cakuti mbalwari, ŵakusuzgika maghanoghano, panji ŵakukhala na ŵabali ŵawo awo Mbakaboni yayi. Nase zuŵa linyake tingazakaŵa mu suzgo. Pambere ŵandanjire mu Caru ca Layizgano, Ŵaisrayeli, ŵeneawo mu Eguputo ŵakaŵa ŵakavu kweniso ŵateciteci, ŵakaphalirika kuti ŵakwenera yayi ‘kunonofyera mitima’ ŵabali ŵawo ŵakusuzgika. Yehova wakakhumbanga kuti ŵawovwirenge ŵakavu.—Dute. 15:7, 11; Lev. 25:35-38.
9 M’malo mwa kweruzga panji kukayikira awo ŵali mu suzgo, tikwenera kuŵakhozga mwauzimu. (Job 33:6, 7; Mat. 7:1) Mwaciyelezgero: Para munthu uyo wacita ngozi na honda wafika ku cipatala, kasi ŵadokotala ŵakumufumba dankha usange ndiyo wapangiska ngozi? Yayi. Iwo ŵakupeleka waka wovwiri mwaluŵiro. Mwakuyana waka, usange Mkhristu munyithu walopwa cifukwa ca masuzgo ghanyake, cakuzirwa comene nkhumukhozga mwauzimu.—Ŵazgani 1 Ŵatesalonika 5:14.
10 Para tingaghanaghanirapo comene pa umo vinthu viliri na ŵabali ŵithu, tiwonenge mauteciteci ghawo mu nthowa yinyake. Ghanaghanirani vya ŵadumbu awo ŵasuskika na ŵa mu mbumba yawo kwa vyaka vinandi. Ŵanji ŵangawoneka nga mbateciteci, kweni ŵakuŵa kuti ŵali na cipulikano cakukhora ndiposo cikanga. Para mama uyo wakulera yekha ŵana, wakwiza ku maungano na ŵana ŵake mwakukhazikika, ndikuti wali na cipulikano ndiposo wakufwilirapo comene. Kweniso pali ŵawukirano awo ŵakulutilira kutemwa unenesko nangauli ŵakukumana na viyezgo ku sukulu. Ntheura tikwenera kumanya kuti nangauli ŵanthu aŵa ŵangawoneka nga mbateciteci, kweni ŵangaŵa kuti ‘mbasambazi mu cipulikano,’ nga ni awo vinthu vikuŵayendera makora pa umoyo wawo.—Yak. 2:5.
w20.03-TB 23 ¶17-18
Mphawuli Apo Ntchakwenelera Kuyowoya?
17 Elihu, mubali wa Abrahamu wakaŵa wachinayi kuzakawona Yobu. Wakategherezganga apo Yobu na ŵanalume ŵatatu ŵara ŵakayowoyanga. Vikulongora kuti wakategherezga chomene ivyo wose ŵakayowoya. Tikuyowoya nthena chifukwa chakuti wakapeleka ulongozgi uwemi uwo ukawovwira Yobu kusintha kaghanaghaniro kake. (Yobu 33:1, 6, 17) Chakuzirwa chomene kwa Elihu chikaŵa chakuti wajikwezge yayi panji kukwezga munthu munyake, kweni Yehova. (Yobu 32:21, 22; 37:23, 24) Kwa Elihu tikusambirako kuti pali nyengo ya kuyowoya na ya kutegherezga. (Yak. 1:19) Kweniso tikusambirako kuti para tikupeleka ulongozgi, chakuzirwa chomene nkhuchindika Yehova, tekha yayi.
18 Tingalongora kuti tikuzirwiska chawanangwa cha kuyowoya para tikulondezga ulongozgi wa mu Baibolo wakukhwaskana na apo tikwenera kuyowoya kweniso umo tingayowoyera. Themba lavinjeru Solomoni likalemba kuti: “Lizgu lakuyowoyeka pa nyengo yakwenelera lili nga ni maapulo ghagolide mu mbale zasiliva.” (Zinth. 25:11) Para tikuŵategherezga chomene ŵanyithu na kughanaghanirapo dankha pambere tindayowoye, mazgu ghithu ghaŵenge nga ni maapulo gha golide, icho chikung’anamura kuti ghaŵenge ghawemi kweniso ghakuzirwa. Para tachita nthena, kwali tikutemwa kuyowoyayowoya panji yayi, mazgu ghithu ghakhozgenge ŵanyithu, ndipo Yehova wakondwenge nase. (Zinth. 23:15; Efe. 4:29) Iyi ni nthowa yiwemi chomene yakulongolera kuti tikuwonga chawanangwa cha kuyowoya chakufuma kwa Chiuta ichi.
Vyo Twamanyila
w13-TB 1/15 19 ¶10
Lutilirani Kusendelera kwa Yehova
10 Mwakuyana waka, nchakwenelera kughanaghana vya umo tikuwonekera. Kweni tikwenera kufwilirapo comene yayi kuti tijitozge mwakuti timazge vimanyikwiro vyose vya ucekuru. Vimanyikwiro ivi ungaŵa ukaboni wakuti tili ŵalara, ŵakucindikika, ndiposo tili ŵakutowa mukati. Mwaciyelezgero, Baibolo likuti: “Mbuha ndizo mphumphu ya ucindami, zili nga ndi njombe ya umoyo wa urunji.” (Zinth. 16:31) Umu ndimo Yehova wakutiwonera, ndipo tikwenera kuyezgayezga kujiwona nga umo iyo wakutiwonera. (Ŵazgani 1 Petrosi 3:3, 4.) Ntheura, kasi nchamahara kuŵika umoyo withu pa ngozi mwa kucita opareshoni panji kucita nthowa zinyake zakucizgira na cilato cakuti tiŵe ŵakutowa comene? Ku “cimwemwe ca Yehova” ndiko kukufuma kutowa kweneco uko kukuŵa mukati mwa munthu, kwali ngwa msinkhu wuli, kwali umoyo wake uli wuli. (Neh. 8:10) Mu caru ciphya pera ndimo tizamuŵa na umoyo uwemi ndiposo ndimo tizamuŵaso nga mbawukirano. (Job 33:25; Yes. 33:24) Ntheura, tikwenera kusankha mwamahara ndiposo kuŵa na cipulikano mu malayizgo gha Yehova. Ivi vitovwirenge kuti tisangwenge na umoyo sono ndiposo kuti tileke kufipa mtima comene na kujipwelelera.—1 Tim. 4:8.
JANIWALE 8-14
AMAZYU GHA CHALA BUKABI | JOBU 34-35
Pala Abantu Abiza Bakukomana ni Ntamyo
wp19.1-TB 8 ¶2
Kasi Tingamulongosora Wuli Chiuta?
Nyengo zose Chiuta wakuchita icho ntchiwemi. Baibolo likuti: “Chiuta waunenesko wangachita uheni chara, Wankhongonozose wangachita kwananga chara!” (Yobu 34:10) Yehova wakweruzga makora, nga umo wamasalimo wakalongosolera kuti: “Mweruzgenge ŵanthu mwakunyoloka.” (Salimo 67:4) Chifukwa chakuti “Yehova wakuwona mu mtima,” wangapusikika yayi ndipo nyengo zose wakutemwa unenesko na kweruzga mwaurunji. (1 Samuyeli 16:7) Kweniso Chiuta wakuwona vinthu vyambura urunji vyose na vimbundi ivyo vikuchitika pa charu chapasi, ndipo walayizga kuti sonosono apa “ŵaheni ŵadumulikenge mu charu chapasi.”—Zintharika 2:22.
w17.04-TB 10 ¶5
Ni Vinthu Wuli Vizamumara Para Ufumu wa Chiuta Wiza?
5 Kasi Yehova wachitenge vichi? Pasono Yehova wapeleka mwaŵi ku ŵanthu ŵaheni kuti ŵasinthe. (Yes. 55:7) Nangauli ŵanthu ŵaheni ŵaparanyikenge mwasonosono, kweni palije uyo wapokerathu cheruzgo chaumaliro. Viheni ivyo vikuchitika mu charu ndivyo Chiuta weruzga kale kuti vizamumara. Kasi ntchivichi icho chichitikirenge ŵanthu awo ŵakukana kusintha, awo ŵalutilirenge kuŵa ku chigaŵa cha charu ichi m’paka pa suzgo yikuru? Yehova walayizga kuti wawuskengepo ŵaheni pa charu chapasi ndipo ŵazamuŵakoso yayi. (Ŵerengani Salimo 37:10.) Ŵaheni ŵangaghanaghana kuti ŵazamugwentha cheruzgo ichi. Ŵanandi ŵakubisa ivyo ŵakuchita, ndipo kanandi mu charu ichi ŵakweruzgika yayi pa ivyo ŵakuchita. (Yobu 21:7, 9) Kweni Baibolo likuti: “Maso gha Chiuta ghali pa nthowa za munthu, wakuwona mendero ghake ghose. Kulije mdima panji chisi chikuru uko ŵaheni ŵangabisamako.” (Yobu 34:21, 22) Palije uyo wangabisama pamaso pa Yehova Chiuta. Palije mukhuluku uyo wangapusika Chiuta. Palije mdima panji chisi chikuru icho chingatondeska Chiuta kuwona. Para Aramagedoni yazakajumpha, tizamulaŵiska apo ŵaheni ŵakakhalanga, kweni tizamuŵawonaso yayi. Kuzamuŵavya.—Sal. 37:12-15.
w21.05-TB 7 ¶19-20
Kasi Mukhuŵarenge Chifukwa cha Yesu?
19 Kasi mazuŵa ghano napo vikuchitika? Enya. Ŵanthu ŵanandi mazuŵa ghano ŵakutikana chifukwa tikunjilirapo yayi pa ndyali. Iwo ŵakukhazga kuti nase tivotenge panyengo ya mavoti. Kweni ise tikumanya kuti para tingasankha mulongozgi kuti watilamulirenge ndikuti tikukana Yehova. (1 Sam. 8:4-7) Ŵanthu ŵakughanaghanaso kuti tikwenera kuzenga masukulu, vipatala kweniso kuchita ntchito zinyake zakovwira ŵanthu mu vikaya. Ŵakukana uthenga withu chifukwa ŵakuwona kuti tikuŵika mtima pa mulimo wakupharazga m’malo mwa kuŵika mtima pakumazga masuzgo gha ŵanthu.
20 Kasi tingachita wuli kuti tileke kukhuŵara? (Ŵazgani Mateyu 7:21-23.) Tikwenera kuŵikapo mtima kuchita ntchito iyo Yesu wakatituma. (Mat. 28:19, 20) Tingatimbanizgikanga yayi na nkhani za ndyali panji kutangwanika na vinthu vinyake kuti tinozge vinthu mu charu ichi. Tikuŵatemwa ŵanthu ndipo tikuŵafipira mtima chifukwa cha masuzgo agho ŵakukumana nagho. Kweni nthowa yiwemi chomene iyo tingaŵawovwilira, nkhuŵasambizga za Ufumu wa Chiuta na kuŵawovwira kuti ŵaŵe paubwezi na Yehova.
Vyo Twamanyila
w17.04-TB 29 ¶3
Jipelekani Kuti Mulumbe Yehova
3 Yehova wakamususka yayi Elihu apo wakafumba Yobu kuti: “Usange muli ŵarunji, kasi mukumupa vichi [Chiuta], kasi wakupokera vichi kufuma kwa imwe?” (Yobu 35:7) Kasi Elihu wakang’anamuranga kuti Chiuta walije nawo ntchito uteŵeti uwo tikuchita? Yayi. Iyo wakang’anamuranga kuti Yehova wakuthemba kusopa kwithu yayi. Yehova wali na chilichose, wakusoŵa kanthu yayi. Palije icho tingachita kuti Yehova waŵe musambazi panji wankhongono. Kweni chilichose chiwemi, luso lwithu, na nkhongono izo tili nazo, vikufuma kwa Chiuta. Ndipo wakuwona umo ise tikugwiliskira ntchito vinthu ivi.
JANIWALE 15-21
AMAZYU GHA CHALA BUKABI | JOBU 36-37
Ichifukwa cho Tungasubila Ilayizyo lya Chala Ilya Bumi bwa Bwila na Bwila
w15-TB 10/1 13 ¶1-2
Kasi Chiuta Tingamusanga Nadi?
VYAKA IVYO CHIUTA WAŴIRAKO: Baibolo likuti Chiuta wali kuŵako “kufuma ku muyirayira na kuya ku muyirayira.” (Salmo 90:2) Panji tiyowoye kuti Chiuta walije pakwambira na umaliro. Munthu wangamanya yayi ‘unandi wa vilimika vya Chiuta.’—Job 36:26.
Umo vingamovwilirani: Chiuta wakuti usange mwamumanya nadi, muzamusanga umoyo wamuyirayira. (Yohane 17:3) Chiuta waŵenge kuti ngwamuyirayira yayi, mphanyi tikuti layizgo ili ndautesi. “Themba lamuyirayira” pera ndilo lingayowoya na kufiska layizgo ili.—1 Timote 1:17
w20.05-TB 22 ¶6
Kasi Mukuwonga Vinthu Viwemi Ivyo Chiuta Wamupani?
6 Chifukwa chakuti charu chapasi chili pamtunda uwemi kufuma apo pali zuŵa, ivi vikovwira kuti maji ghaleke kukhoma. Zuŵa liŵenge kuti lili pafupiko na charu mphanyi maji ghali kukamuka. Kweniso charu chapasi mphanyi chikotcha chomene, ndipo mphanyi palije chamoyo chilichose. Zuŵa liŵenge kuti lili pataliko na charu chapasi mphanyi maji ghose ghali kukhoma, ndipo mphanyi charu chili kuzura waka na chiwuvi. Chifukwa chakuti Chiuta wali kuŵika charu chapasi pa malo ghawemi, vikovwira kuti tiŵe na maji ghawemi agho ghakutovwira kuti tilutilire kuŵa na umoyo. Para zuŵa lawotcha, maji mu nyanja na mu malo ghanyake ghakuzgoka mvuchi na kuwulukira mu mlengalenga. Chaka chilichose, chithukivu cha zuŵa chikupangiska maji ghanandi (500,000 km3) kuwulukira mu mlengalenga. Maji agha ghakukhala mu mlengalenga kwa mazuŵa pafupifupi 10 pambere ghandalokwe nga ni vula panji nga ntchiwuvi. Maji agha ghakuweleraso mu nyanja na mu vigaŵa vinyake umo mukusangika maji, kufuma apo mbwe vikwambiraso pakwamba. Yehova wali kunozga ndondomeko iyi kuti charu chapasi nyengo zose chiŵenge na maji. Ivi vikulongora kuti Yehova ngwavinjeru kweniso ngwankhongono.—Yobu 36:27, 28; Muph. 1:7.
w22.10-TB 28 ¶16
Sungilirani Chigomezgo Chinu Kuŵa Chakukhora
16 Chigomezgo chithu cha umoyo wamuyirayira ntchawanangwa chakuzirwa chomene chakufuma kwa Chiuta. Tikulindilira mwakunweka apo chigomezgo ichi chizamufiskikira, ndipo chizamufiskika nadi kwambura kutondeka. Chigomezgo ichi chili nga ni nyanguru withu, ndipo chikutovwira kuti tizizipizgenge masuzgo, kweniso viyezgo vilivyose nanga ni nyifwa. Chiliso nga ntchisoti, icho chikuvikilira maghanoghano ghithu mwakuti tikane icho ntchiheni na kudemelera ku icho ntchiwemi. Chigomezgo chithu chakujintha mu Baibolo ichi, chikutovwira kusendelera pafupi na Yehova kweniso chikulongora umo iyo wakutitemwera. Tikupindura chomene para tikusungilira chigomezgo chithu kuŵa chakukhora.
Vyo Twamanyila
it-1-E 492
Ukumanyisannya
Kale abantu bakamanyisannyanga amabutenga pakubombezya izila izyakupambanana pambana. Izila yo bakayibombezyanga nkani imbombo pakumanyisannya amabutenga gho ghafuma mupipi na mu vyisu ivyakubutali, yikaba yakumutuma umuntu ukuti aye anene vyo bamutuma. (2 Samu. 3.17, 19; Jobu 37.20) Aba malonda abakwendakwenda bobo bakanenagha amabutenga agha pakabalilo ko bakutuzya ukuti balye ichakulya, pala bagha amizi aghakung’wela, sona pala bakulonda ivintu vimo mu matawuni pamo pala bakwenda. Momo vikabelasona na mu vyisu ngati Asia, Africa, na ku Europe, ku chisu icha Palesitina bope bakabombezyanga ingamila pala bakwenda amabulendo. Inyumba zyope zikabanga na mabutenga aghakunena ivyakubombiwa ivya mu vyisu ivyamwabo. Inkani zyosi kwali zya mu chisu chinicho pamo ichisu ichamwabo, akabalilo akinji inkani izi zikayiwanga ku musika.
JANIWALE 22-28
AMAZYU GHA CHALA BUKABI | JOBU 38-39
Nkimba Mukwaghako Akabalilo Akakuti Mwennye Ichipeliwa?
w21.08-TB 9 ¶7
Kasi Ndimwe Ŵakukhumbisiska Kulindilira Yehova Kuti Wachitepo Kanthu?
7 Pakulongosora umo Yehova wakalengera charu chapasi, Baibolo likuyowoya umo wakaŵikira “vipimo vyake,” umo wakajinthira “ntchindamiro zake,” na umo wakaŵikira “libwe lake lapakona.” (Yobu 38:5, 6) Yehova wakatoraso nyengo kuweleramo mulimo wake. (Gen. 1:10, 12) Ghanaghanirani waka umo ŵangelo ŵakajipulikira ŵakati ŵawona vyose ivyo Yehova wakalenga. Ŵakwenera kuti ŵakakondwa chomene. Ndipo chifukwa cha ivi ŵakamba “kuchemerezga mwakukondwa.” (Yobu 38:7) Kasi tikusambirapo vichi apa? Pakatora vyaka masauzandi ghanandi kuti Yehova walenge charu, nyenyezi, na vyamoyo vyose, kweni wakati wawona vyose ivyo wakalenga, wakawona kuti ni “viwemi chomene.”—Gen. 1:31.
w20.08-TB 14 ¶2
Chiwuka Chikulongora Kuti Chiuta Ngwachitemwa, Ngwavinjeru, Kweniso Ngwakuzikira
2 Chakwamba, Yehova wakalenga Mwana wake, Yesu. Pamanyuma, ‘wakalenga vinthu vinyake vyose’ kwizira mwa iyo, kusazgapo ŵangelo mamiliyoni ghanandi. (Kol. 1:16) Yesu wakaŵa wakukondwa chomene kugwira ntchito na Awiske. (Zinth. 8:30) Ŵangelo nawo ŵakaŵa ŵakukondwa. Ŵakawonanga apo Yehova na Misiri wake, Yesu, ŵakalenganga kuchanya na charu chapasi. Kasi ŵangelo ŵakachita wuli? Ŵakamba ‘kuchemerezga pamoza mwachimwemwe’ ŵati ŵawona kuti charu chalengeka, ndipo tikukayika yayi kuti ŵakalutilira kulumba Yehova ŵati ŵawona vyose ivyo wakalenga, chomenechomene munthu. (Yobu 38:7; Zinth. 8:31; mazgu ghamusi) Chilengiwa chilichose chikuvumbura kuti Yehova ngwachitemwa kweniso ngwavinjeru.—Sal. 104:24; Rom. 1:20.
Sambirani Vinandi vya Yehova Kwizira mu Chilengiwa
8 Yehova ndiyo ngwakwenelera kuti timugomezgenge. Yehova wakamovwira Yobu kuti wamugomezgenge chomene. (Yobu 32:2; 40:6-8) Apo wakadumbiskananga nayo Yobu, Chiuta wakayowoya vinthu vinandi ivyo wali kulenga, kusazgapo nyenyezi, mabingu, na ŵaleza. Yehova wakayowoyaso nyama zinyake nga ni ng’ombe yamuthondo na hachi. (Yobu 38:32-35; 39:9, 19, 20) Vinthu vyose ivi vikamupa ukaboni Yobu wakuti Chiuta wali waka na nkhongono zakuzizwiska yayi, kweni ngwachitemwa kweniso ngwavinjeru chomene. Chidumbirano ichi chikamovwira Yobu kuti wagomezgenge chomene Yehova kuluska pakwamba. (Yobu 42:1-6) Mwakuyana waka, para nase tikusanda chilengiwa, tikukumbuskika kuti Yehova ngwavinjeru chomene na wankhongono chomene kuluska ise. Kweniso wangamazga masuzgo ghithu, nakuti kwambura kutondeka munthazi wazamuwuskapo masuzgo ghithu ghose. Fundo iyi yingatovwira kuti timugomezgenge chomene.
Vyo Twamanyila
it-2-E 222
Uwakupeleka indaghilo
U Yehova wakupeleka Indaghilo. U Yehova weyo mwenecho wa ndaghilo muchipeliwa chosi. Weyo akupeleka indaghilo ku vipeliwa vyo vite nu bumi (Jobu 38.4-38; Sali. 104.5-19) sona na vyo vili nu bumi. (Jobu 39.1-30) Pakuti abantu bope bakapeliwa nu Yehova, bope bali pasi pa ndaghilo izya muchipeliwa sona bakulangizya inkalo ngati ukwinong’onelana, ukupambanisya ichiza ni chibibi, ukuti bamwiputaghe nu kwivwila indaghilo zyo u Chala abikite. (Loma 12.1; 1 Koli. 2.14-16) Umwakongelezyapo, ivipeliwa ivyabuzimu vyope bulo vikwendela indaghilo izya Yehova, ngati abantumi.—Sali. 103.20; 2 Pita. 2.4, 11.
Indaghilo zyo u Yehova abikite ukuti ichepeliwa chendelaghe zitakusinta. (Yere. 33.20, 21) Indaghilo izi zitakusinta sona zyakusubaliwa ku vipeliwa ivyakumanyikwa vyo vikuboneka. Ivi vikubavwa abasayansi ukumanya mo umwezi, amapulaneti sona nivipeliwa ivyamwabo vyo vikwaghiwa kumwanya vikwendela mu ma sekazi ghadono bulo. Nanti umuntu abomba ivintu vyo vikususannya ni ndaghilo ukusita ukukaba akupokela ichilango. Umwakuyana bulo indaghilo izyapamwanya izya Chala zitakusinta sona zitakususyiwa. Ukuyana na mo u Chala akazibikila indaghilo izi zikutukakamizya ukuti tuzikonke, napo tutazivwila lumo ichilango chitangabonekela pakabalilo kanako. ‘U Chala atakupusikiwa. Umuntu akwiza pakwinula chicho akupesa.’—Gala. 6.7; 1 Timo. 5.24.
JANIWALE 29–FEBULUWALE 4
AMAZYU GHA CHALA BUKABI | JOBU 40-42
Vyo Tungamanyila ku Vyo Vikamuchitikila u Yobu
w10-TB 10/15 3-4 ¶4-6
“Ni Njani Wafika pa Kumanya Maghanoghano gha Yehova”?
4 Para tikughanaghanira pa milimo ya Yehova, tikwenera kuŵa maso kuti tileke kumweruzga kuyana na umo ise tikuwonera vinthu. Cizgoŵi ici cikuyowoyeka pa Salmo 50:21 kuti: “Ukandipima kuti ndine wakulingana nawe.” Fundo iyi yikuyana na iyo munthu munyake wakusanda Baibolo wakayowoya vilimika vyakujumpha 175 ivyo vyajumpha, wakati: “Ŵanthu ŵakutemwa kweruzga Ciuta kuyana na umo iwo ŵakuwonera vinthu, ndipo ŵakughanaghana kuti nayo wakwenera kulondezga fundo izo iwo ŵakulondezga.”
5 Tikwenera kucenjera comene kuti tileke kweruzga Yehova kuyana na umo ise tikuwonera vinthu. Cifukwa wuli fundo iyi njakuzirwa? Cifukwa kanandi tikuwona vinthu mwambura kwenelera, nyengo zinyake para tikuŵazga Baibolo tingawona nga Yehova wakacita makora yayi pa nkhani zinyake. Suzgo ili ndilo Ŵaisrayeli ŵakaŵa nalo, ndipo ŵakamba kuwona nga Yehova wakaŵacitiranga vinthu mwambura urunji. Wonani ivyo Yehova wakaŵaphalira, wakati: “Imwe mukuti, Nthowa ya Yehova kuti njaurunji cara. Pulikani sono, imwe nyumba ya Israel; Kasi nthowa yane njambura urunji? Kasi nthowa zinu asi ndizo nzambura urunji?”—Ezek. 18:25.
6 Ico cingatovwira kuti tileke cizgoŵi ca kweruzga Yehova mwakuyana na umo ise tikuwonera vinthu nkhumanya kuti maghanoghano ghithu ghali na cigoti ndipo kanandi ghakuŵa ghakubudika. Ndivyo Yobu wakakhumbikwiranga kumanya. Pa nyengo iyo wakalwaranga, wakataya mtima ndipo pacoko waka wakamba kucita vinthu mwakujikuzga. Wakaluwa vinthu ivyo vikaŵa vyakuzirwa comene. Kweni Yehova wakamovwira kuti wambe kuwona vinthu mwakwenelera. Yehova wakafumba Yobu mafumbo ghakujumpha 70, ndipo Yobu wakatondeka kuzgora nanga ndimoza. Mafumbo agha ghakamovwira kuwona kuti pakaŵa vinthu vinyake ivyo wakapulikiskanga yayi. Yobu wakajiyuyura ndipo wakamba kuwona vinthu mwakwenelera.—Ŵazgani Job 42:1-6.
w17.06-TB 25 ¶12
Mughanaghanirenge Nkhani Yakuzirwa
12 Pakuti Yobu wakaŵa kuti wafuma waka pa kuzizipizga masuzgo ghakuru, kasi Yehova wakaŵa wambura lusungu pakumupa ulongozgi wankhongono? Yayi, ndipo Yobu nayo wakaghanaghanapo nthena yayi. Nangauli wakakumana na masuzgo ghakuru, kweni wakamba kuyowoya viwemi vya Yehova. Iyo wakayowoya kuti: “Nkhuwezgako ivyo nkhayowoya, nang’anamuka mtima ndipo nkhukhala mu fuvu na mu vyoto.” Ulongozgi uwemi kweni wankhongono uwo Yehova wakamupa ukamovwira nadi. (Yobu 42:1-6) Yobu wakaŵa kuti wapokerapo kale ulongozgi kwa Elihu uyo wakaŵa muchoko kwa iyo. (Yobu 32:5-10) Yobu wakati wazomera ulongozgi wa Yehova, na kuŵa na maghanoghano ghakwenelera, Yehova wakaphalira ŵabwezi ŵa Yobu kuti iyo wakukondwa na umo Yobu wakagomezgekera pa nyengo ya masuzgo.—Yobu 42:7, 8.
w22.06-TB 25 ¶17-18
‘Gomezgani mwa Yehova’
17 Yobu njumoza waka mwa ŵateŵeti ŵa Yehova awo ŵakalutilira kuŵa ŵakukhwima na ŵakukhora mu mtima nanga ni apo ŵakaŵa mu viyezgo vyakofya. Mu kalata iyo wakalembera Ŵahebere, mpositole Paulosi wakazunuraso ŵanyake ŵanandi, wakaŵachema ‘bingu likuru la ŵakaboni.’ (Heb. 12:1) Wose aŵa ŵakajumpha mu viyezgo vyakofya; kweni ŵakalutilira kuŵa na chipulikano chakukhora mwa Yehova. (Heb. 11:36-40) Kasi ŵakaphyokapo waka kuzizipizga na kulimbikira? Napachoko pose! Nangauli mu umoyo wawo ŵakawonapo yayi kuti malayizgo gha Chiuta ghafiskika, kweni ŵakalutilira kugomezga mwa Yehova. Pakuti ŵakaŵa ŵakukhorwa kuti Yehova wakuŵatemwa, ŵakaŵa na chigomezgo kuti ŵazamuwona malayizgo agha ghakufiskika. (Heb. 11:4, 5) Ivyo ŵanthu aŵa ŵakachita vingatikhozga kuti nase tilutilire kugomezga mwa Yehova.
18 Mazuŵa ghano, tikukhala mu charu icho chikuhenipirahenipira. (2 Tim. 3:13) Satana wandaleke yayi kuyezga ŵanthu ŵa Chiuta. Nangauli tisanganenge na masuzgo, mphanyi taŵikapo mtima kuteŵetera Yehova, uku tikugomezga kuti “taŵika chigomezgo chithu mwa Chiuta wamoyo.” (1 Tim. 4:10) Kumbukani kuti umaliro uwo Chiuta wakapeleka kwa Yobu mbukaboni wakuti “Yehova ngwachitemwa chomene ndiposo ngwalusungu.” (Yak. 5:11) Mphanyi nase talutilira kugomezgeka kwa Yehova, uku tikukhorwa kuti iyo wazamupeleka njombe ku “awo ŵakumupenja na mtima wose.”—Ŵazgani Ŵahebere 11:6.
Vyo Twamanyila
it-2-E 808
Ukuneniwa
U Yobu akaba mugholosu, akabukilila ukuba musubaliwa mu kabalilo kosi ko akanyoziwanga. Loli pakabalilo kamo akanda pakuba ninyinong’ono imbibi nu kupuvya ivintu, vyo pisinda pache vikapangisya ukuti apokele ubulongozi. U Elihu akamubuzya ukuti: ‘Nkimba alipo umuntu yumo yo akuyana nu Yobu, yo akung’wela ukunyoziwa ngati mizi?’ (Jobu 34.7) U Yobu akanda ukwiyennya ukuti wakulondiwa nkani sona ukwiyennya ukuti mugholosu nkani ukupota mo u Chala akamwenezyanga. (Jobu 35.2; 36.24) Bo ‘abamanyani’ batatu bala bamunyoza nkani, u Yobu akanda ukwennya ukuti bakumunena yuyo, batakumunena u Chala. Pakubomba bunubu, vikaba ngati muntu yo akwitikizya ukuti aneniwanje nu kunyoziwa ngati muntu yo akuhoboka pakung’wela amizi. Pisinda pache u Chala akamulongosolela u Yobu ukuti ukuneniwa ko akaneniwanga bukaba bumyasi bo bakamunenagha u Chala. (Jobu 42.7) Umwakuyana bulo, po Abaizilayeli bakamubuzya umulaghuzu u Samuyeli ukuti bakulonda umwene uwakuti abalaghilaghe, u Yehova akamubuzya ukuti: ‘Batakukana uwe awe, loli bankana nene ukuti imbe ne mwene wabo.’ (1 Samu. 8.7) U Yesu akababuzya abamanyili bache ukuti: Abantu bosi muvyisu vyosi bakwiza pakubabenga [te chifukwa cha umwe, loli] pachifukwa icha lizina lyane.’ (Mata. 24.9) Ukumanya ifundo iyi, kungamwavwa Umukilisitu ukujimba ku bo bakumunyoza vyo vilipangisya ukwagha umuvwalo ichifukwa icha kujimba.—Luka 6.22, 23.
FEBULUWALE 5-11
AMAZYU GHA CHALA BUKABI | SALIMO 1–4
Musale Ukuba kuchigaba Icha Bumwene bwa Chala
w21.09-TB 15 ¶8
“Nizamusunkhunya Mitundu Yose”
8 Kasi ŵanthu ŵawupokelera wuli uthenga uwu? Ŵanandi ŵawukana uthenga uwu. (Ŵazgani Salimo 2:1-3.) Mitundu yahangayika. Yikukana kuzomera Fumu iyo Yehova wali kusankha. Ŵakuwona kuti uthenga wa Ufumu uwo tikupharazga ni “makani ghawemi” yayi. Nakuti maboma ghanyake ghali kukanizgirathu mulimo wakupharazga. Nangauli ŵawusi ŵanandi ŵa maboma agha ŵakuyowoya kuti ŵakuteŵetera Chiuta, kweni ŵakukhumba yayi kuthura pasi udindo wawo. Ntheura nga umo ŵakachitira ŵawusi mu nyengo ya Yesu, mazuŵa ghano napo ŵawusi ŵakususka Wakuphakazgika wa Yehova uyu, mwakuwukira ŵalondezgi ŵake ŵakugomezgeka.—Mil. 4:25-28.
w16.04-TB 29 ¶11
Lutilirani Kugomezgeka Kwa Yehova
11 Vinthu vyakuthupi. Ntchakusuzga kulutilira kuŵa ŵakugomezgeka kwa Yehova usange tikutemwa chomene vinthu vyakuthupi. Mwachiyelezgero, m’ma 1970, Ŵakaboni ŵa Yehova ŵanandi mu Malawi ŵakaleka katundu wawo chifukwa chakukana kugura kadi la chipani. Kweni chachitima ntchakuti ŵabali na ŵadumbu ŵanyake ŵakakana kuleka umoyo wawofuwofu. Mudumbu Rute wakukumbuka ivyo vikachitikanga. Iyo wakati: “Ŵanyake tikalutira lumoza ku misasa. Kweni pamasinda, ŵakawelera na kugura kadi la chipani chifukwa mtima wawo wose ukaŵa pa katundu uyo ŵakaleka.” Ndipouli, ŵateŵeti ŵa Yehova ŵanandi ŵakuchita nthena yayi. Iwo ŵakulutilira kugomezgeka kwa Yehova nanga nipara ŵangakavuka panji kuluza katundu wawo yose.—Heb. 10:34.
Vyo Twamanyila
it-1-E 425
Ilyelelo
Kapapa ko kakuba kuzi kwambeyu. Imbeyu ngati ubalele nu tiligu. Pala Ibayibolo likutambula izya ilyelelo kokuti likwimila ichintu chimo, mukabalilo akakale vikabakumbusyanga mo bakabombelagha pakukoma u tiligu. Pala binula, amapapa aghakuzi kwa mbeyu ghatakabanga ni mbombo sona bakaghataghagha ichifukwa ghatakalondiwanga ukongana poka ni vintu ivyiza cho chifukwa ghakimilagha ivintu vyo vite ni mbombo.
Ichabwandilo, bakakomagha ukuti bafumye amapapa ku mbeyu. Ukufuma apo bakabulusyanga, utupapa tukapupukagha ngati mo ulufumbi lukupupukilagha ni mpempho. (Ennya WINNOWING.) Ivi vikulangizya mo u Yehova u Chala akubombela pakwefya abachigaluka pakasi pa bantu bache, abantu ababibi sona na maboma gho ghakususannya nawe. (Jobu 21.18; Sali. 1.4; 35.5; Yesa. 17.13; 29.5; 41.15; Hose. 13.3) Ubumwene bwa Chala bukwiza pakupyuta abalwani bache, cho chikwiza ukuba chipepe ukuti bize bapupuke ngati mo ilyelelo likupupukila ni mpempo.—Dani. 2.35.
Ilyelelo bakalibunganikagha nu kulyocha ukuti litakanyokele nu kongana ni mbeyu inyiza. Umwakuyana bulo, u Yohani uwalozyo akanenela zila izyakupyutiwa ukwa machalichi aghabumyasi. Uwakupeta imbeyu, u Yesu kilisitu akwiza pakubunganika u tiligu, “loli ilyelelo likwiza pakochiwa nu moto, ghugho ghutakuzimapo nalumo lumo.” Mata. 3.7-12; Luka 3.17; ennya THRESHING.
FEBULUWALE 12-18
AMAZYU GHA CHALA BUKABI | SALIMO 5-7
Bukilila Ukuba Basubaliwa Ukusita Ukusendela vyo Abamwinyu Bakubomba
w21.03-TB 15 ¶7-8
Umo Malemba Ghangamovwilirani Kuti Muzizipizge
7 Kasi mubwezi winu panji mubali winu wali kumukhuŵazganipo chomene? Para vili kumuchitikiranipo, movwirikenge chomene na nkhani ya Davide na mwana wake Abisalomu. Mwana wa Davide uyu wakendera mphiska adada ŵake ndipo wakakhumbanga kuŵapoka ufumu.—2 Sam. 15:5-14, 31; 18:6-14.
8 (1) Lombani. Apo mukughanaghanirapo nkhani iyi, muphalirani Yehova umo mukujipulikira chifukwa cha ivyo munthu wali kumuchitirani. (Sal. 6:6-9) Muphalirani Yehova umo mukujipulikira nadi. Pamanyuma pemphani Yehova kuti wamovwirani kuwona fundo izo zingamovwirani kumanya icho mungachita pa nkhani iyo.
w20.07-TB 8-9 ¶3-4
Khorwani Kuti Muli na Unenesko
3 Kweni chipulikano chithu chileke kujintha waka pa chitemwa icho ŵanthu ŵa Chiuta ŵakulongora. Chifukwa wuli? Wuli usange Mkhristu munyithu, mulara, panji mupayiniya wachita kwananga kukuru? Wuli usange mubali panji mudumbu wamukhuŵazgani? Panji wuli usange munyake wagaluka na kuyowoya kuti ivyo tikugomezga ni vyautesi? Kasi mukhuŵarenge na kuleka kuteŵetera Yehova? Apa sambiro ndakuti: Usange chipulikano chinu mwa Yehova chikujintha chomene pa umo ŵanthu ŵakuchitira vinthu m’malo mwa kutemwa Yehova, mbwenu chipulikano chiŵenge chambura kukhora. Mbunenesko kuti umo mukuwonera Yehova na ŵanthu ŵake vingamovwirani kuti muŵe na chipulikano, kweni mukwenera kusambira Baibolo mwakufikapo, kupulikiska ivyo mukusambira, na kufufuza, mwakuti mukhorwe kuti ivyo mukugomezga ni vyaunenesko nadi. Mukwenera kukhorwa kuti mu Baibolo ndimo muli unenesko wakukhwaskana na Yehova.—Rom. 12:2.
4 Yesu wakati ŵanji ŵazamupokera unenesko “na chimwemwe,” kweni chipulikano chawo chizamulopwa para ŵayezgeka. (Ŵazgani Mateyu 13:3-6, 20, 21.) Vikuŵa nthena chifukwa chakuti panji iwo ŵakumanya yayi kuti munthu wakusangana na masuzgo para wakulondezga Yesu. (Mat. 16:24) Panji ŵakughanaghana kuti pakuti Mbakhristu ŵaunenesko, ŵasangenge vitumbiko pera, masuzgo yayi. Kweni mu charu chiheni ichi, tikumanenge na masuzgo. Vinthu vingasintha pa umoyo, ndipo tingaleka kuŵa na chimwemwe.—Sal. 6:6; Muph. 9:11..
Vyo Twamanyila
it-1-E 995
Ipumpa
Pa Aba Loma 3.13 umutumiwa u Pabuli akakola amazyu gho ghali pisimbo ilya Salimo 5.9, akayanisya amamilo agha bantu ababibi na bamyasi ukuti ghali “ngati mapumpa gho ghasamite.” Ngati mapumpa gho ghasamite gho ghizuye na bafwe sona nu buzimbuli, amamilo ghabo ghakunena ivyakufwa sona ubuzimbuli.—Yanisya Mata. 15.18-20.
FEBULUWALE 19-25
AMAZYU GHA CHALA BUKABI | SALIMO 8–10
“Nkwiza Pakubapala Umwe, Mwe Yehova”!
w21.08-TB 3 ¶6
Muzirwiskenge Malo Ghinu mu Mbumba ya Yehova
6 Yehova wakatinozgera chikaya chiwemi chomene. Yehova wakatinozgera chikaya chiwemi chomene. Pambere wandalenge munthu wakwamba, Yehova wakaŵanozgera dankha charu ŵanthu. (Yobu 38:4-6; Yer. 10:12) Chifukwa chakuti wakutighanaghanira kweniso ngwakupa, Yehova wali kulenga vinthu viwemi vinandi kuti ise tikondwenge. (Sal. 104:14, 15, 24) Nyengo zinyake wakaghanaghanirangapo pa ivyo wali kulenga ndipo “wakawona kuti ni viwemi.” (Gen. 1:10, 12, 31) Wakalongora kuti ŵanthu mbakuzirwa pakuŵapa “mazaza” pa vinthu vyose vyakutowa ivyo wali kulenga pa charu chapasi. (Sal. 8:6) Khumbo la Yehova ndakuti ŵanthu ŵakufikapo ŵazakakondwenge pakupwelelera chilengiwa chake chakutowa kwamuyirayira. Kasi nyengo zose mukumuwonga Yehova chifukwa cha layizgo lake liwemi ili?
w20.05-TB 23 ¶10
Kasi Mukuwonga Vinthu Viwemi Ivyo Chiuta Wamupani?
10 Nthowa yimoza iyo tingalongolera kuti tikuwonga chawanangwa chakuyowoya, nkhuphalirako awo ŵakugomezga kuti vinthu vikachita kusintha kufuma ku vinyake, chifukwa icho ise tikugomezgera kuti Chiuta ndiyo wakalenga vinthu vyose. (Sal. 9:1; 1 Pet. 3:15) Awo ŵakukhozgera chisambizgo chakuti vinthu vikachita kusintha, ŵakuyowoya kuti charu chapasi na umoyo vikaŵako mwangozi waka. Para tingagwiliskira ntchito Baibolo na fundo zinyake izo tadumbiskana mu nkhani iyi, tikhozgerenge Adada ŵithu ŵakuchanya na kovwira awo ŵakukhumbisiska kupulika chifukwa icho ise tikugomezgera kuti Yehova ndiyo ni Mlengi wakuchanya na charu chapasi.—Sal. 102:25; Yes. 40:25, 26.
w22.04-TB 7 ¶13
Kasi Ndimwe ‘Chakuwonerapo Chiwemi pa Nkhani ya Kayowoyero’?
13 Mwimbenge na mtima wose. Para tikwimba sumu zithu za Ufumu, chilato chithu chikuru icho tikuchitira nthena, nkhulumba Yehova. Mudumbu munyake zina lake Sara, wakuwona kuti iyo wakwimba makora yayi. Kweni wakukhumba kulumba Yehova kwizira mu sumu. Ntheura wakuwona kuti ntchakovwira kuti para wakunozgekera maungano, wanozgekerengeso na sumu. Wakuyezgelera kwimba sumu kanandi waka na kuwona umo mazgu gha mu sumu ghakukolelerana na fundo izo tamusambira ku maungano. Iyo wakuti: “Ivi vikunovwira kuti niŵikenge mahara pa fundo za mu sumu m’malo mwa kufipa mtima na umo mazgu ghane ghakupulikikwira.”
Vyo Twamanyila
it-1-E 832
Ulusalala
Umwakufwanikizya bulo, u Chala akuneniwa ukuti akakwanilisya ukubomba imbombo nu lusalala lwache, ngati ukusimba indaghilo teni pibwe (Kuso. 31.18; Kumbu. 9.10), ukubomba iviswigho (Kuso. 8.18, 19), sona ukupela kumwanya (Sali. 8.3). Ulusalala lwa Chala lo akabombezya pakupela ivintu lukwimila umuzimu wache umuzelu pamo amaka. Inkani iyakupela iyi yo yikwaghiwa pa Ubwandilo, yikunena ukuti umuzimu uwa Chala (ruʹach, “umuzimu”) ghukenda-kendagha pamwanya pa mizi. (Ubwa. 1.2) Nangabuli vili bunubu, Amasimbo agha Chigiliki agha Chikilisitu ghakutwavwa ukwivwisya akiza vyo ulusalala lukwimila mu nkani yo yili pa Matayi iyakuti u Yesu akafumya imizimu iyibibi pakubombezya ‘umuzimu umuzelu uwa Chala’ sona u Luka akutubuzya ukuti akabombezya ulusalala lwa Chala.’—Mata. 12.28; Luka 11.20.
FEBULUWALE 26–MALICHI 3
AMAZYU GHA CHALA BUKABI | SALIMO 11–15
Mwinong’onele Ukuti Muli Muchisu Ichamutende Icha Chala
w06-CN 5/15 18 ¶3
Mfundo Zazikulu za Chigawo Choyamba cha Masalmo
11:3—Kodi ndi maziko otani amene akupasuka? Amenewa ndi maziko amene amanga anthu pamodzi—malamulo, bata, ndi chilungamo. Zimenezi zikasokonekera, pamakhala chisokonezo pakati pa anthu ndipo sipakhala chilungamo. Zikatero, munthu aliyense “wolungama” ayenera kudalira Mulungu ndi mtima wonse.—Salmo 11:4-7.
wp16.4-TB 11
Kasi Vingachitika Kuti Nkhaza Zizakamalirethu?
Baibolo likulayizga kuti sonosono apa Chiuta wawuskengepo ŵanthu ŵankhaza. Charu chankhaza ichi chikulindilira “zuŵa la cheruzgo na la pharanyiko la ŵanthu ŵambura kopa Chiuta.” (2 Petrosi 3:5-7) Ŵanthu ŵankhaza ŵazamusuzgaso ŵanyawo yayi. Kasi tikumanya wuli kuti Chiuta wakukhumba kuwuskapo nkhaza?
Baibolo likuti Chiuta “wakutinkha waliyose uyo wakutemwa nkhaza.” (Salimo 11:5) Chiuta wakutemwa mtende na urunji. (Salimo 33:5; 37:28) Lekani walekelerenge yayi kuti ŵanthu ŵankhaza ŵalutilire kusuzga ŵanyawo.
w17.08-TB 6 ¶15
Kasi Mulindilirenge Mwakuzikira?
15 Chifukwa wuli Davide wakalindilira mwakuzikira? Wakutizgora mu salimo ilo wakafumba kanayi kuti: “M’paka pawuli?” Iyo wakuti: “Kweni ine nkhuthemba lusungu lwinu. Mtima wane usekelerenge mu chiponosko chinu. Niyimbirenge Yehova, pakuti wanichitira vikuru chomene.” (Sal. 13:5, 6) Davide wakagomezganga kuti Yehova wakumutemwa na kumulengera lusungu. Iyo wakalindiliranga kuti Yehova wamuponoskenge, kweniso wakaghanaghaniranga umo wakamovwilira kumanyuma. Davide nayo wakawona yekha kuti wakachita makora kulindilira.
kr-TB 236 ¶16
Ufumu Ukuchita Khumbo la Chiuta pa Charu
16 Chivikiliro. Paumaliro, ivyo likuyowoya lemba la Yesaya 11:6-9 vizamuchitika nkhanira ndendende. Ŵanalume, ŵanakazi, na ŵana ŵazamwenda mwakufwatuka, ndipo kuzamuŵavya chakuŵapweteka. Kuzamuŵavya chamoyo chilichose chakofya, chikoko panji munthu. Charu chose chizamuŵa chikaya chinu. Muzamuŵa ŵanangwa kuskuŵa (kuskamba) mu milonga na m’nyanja. Muzamukwera mapiri na kwenda mu thengere kwambura kopa chilichose. Muzamufipa mtima yayi nanga kungamufipirani. Mazgu agho ghali pa Ezekiyeli 34:25 ghazamufiskika. Vizamuchitika nadi kuti para ŵanthu ŵa Chiuta ŵakhumba, ŵazamukhala “mwakufwasa mu mapopa na kugona mu thengere.”
Vyo Twamanyila
w13-TB 9/15 19 ¶12
Kasi Mwazgoka?
12 Cacitima nchakuti ŵanthu awo tikukhala nawo ŵakucita vinthu ivyo Paulosi wakalongosora. Ŵanthu aŵa ŵakughanaghana kuti mazuŵa ghano nchambura kwenelera kungangamira pa malango panji fundo ziwemi. Ŵasambizgi na ŵapapi ŵanandi ŵakuzomerezga ŵana kucita cilicose ico ŵakukhumba. Kweniso ŵakuŵasambizga kuti munthu waliyose wali na wanangwa wa kusankha yekha ico nchiwemi na ico nchiheni. Iwo ŵakuwona kuti dango lililose lili na suzgo. Nanga ni ŵanthu awo ŵakuyowoya kuti ŵakusopa, nawo ŵakuwona kuti ŵali na wanangwa wakucitira cilicose ico ŵakughanaghana kuti nchiwemi, ndipo ŵakuwona kuti nchambura kwenelera kupulikira Ciuta na malango ghake. (Sal. 14:1) Kaghanaghaniro aka kangananga Ŵakhristu ŵaunenesko. Ŵakhristu ŵambura kucenjera ŵangatolera kaghanaghaniro aka na kwamba kuyuyura ndondomeko ya vinthu vyauzimu. Ŵangamba kukana kulondezga ivyo mpingo ukukhumba kuti ŵacitenge, kweniso ŵangamba kusinginika na cilicose ico ŵandacitemwe. Panji ŵangasulako ulongozgi unyake wa mu Baibolo wakukhwaskana na vyakusanguluska, kugwiliskira nchito Intaneti, na masambiro ghapacanya.