Amityelaki mikano mpo na kobunda na mikakatano na ye

NDAKO ya William (Bill) Meiners na mwasi na ye Rose, ezali pembeni ya libándá ya mpɛpo ya La Guardia na New York. Rose, mama moko ya boboto oyo azali na mbula soki 75, ayei koyamba mopaya na mwa kosɛka. Ntango okɔti na ndako, okomona mpenza ete ndenge Rose abongisi ndako na ye azali mpenza moto ya esengo. Pembeni ya ekuke atyá bafololo mpe bafɔtɔ kitoko oyo ekobenda mpenza likebi na yo.

Soki oleki salon, okomona shambre moko oyo ezali na molili ata moke teepai Bill, oyo azali mbula 77, alali na mbeto mpe atii mokɔngɔ likoló ya kusɛ. Ntango Bill amoni mopaya, afungoli elongi na mwa kosɛka. Azali na mposa ya kotɛlɛma mpe ya kopesa ye mbote mpe koyamba ye, kasi akokoka kosala yango te. Bill azali paralizé na nzoto mobimba banda na nkingo tii na makolo, kaka lobɔkɔ na ye ya mwasi nde esalaka.

Mpasi wana ebandá ye ntango azalaki naino na mbula 26. Mopaya atuni ye soki nini esalisaka ye ayikela maladi na ye mpiko bambula ebele boye. Bill na Rose batalani mpe basɛki. Mbala moko Rose alobi: “Nani azali maladi awa?” mpe asɛki. Bill azali kobɛtabɛta miso na esengo; asɛki mpe andimi na motó. Alobi na mwa kokakatana moke mpe na mongongo ya nse: “Moto azali maladi awa te.” Rose na Bill basali mwa masɛki, mpe bato nyonso na kati ya ndako basɛki. Bolingo oyo Bill na Rose bazalaki na yango ntango bakutanaká na sɛtɛmbɛ 1945 ezali kaka makasi. Mopaya atuni lisusu Bill: “Kasi, yebisá ngai naino makambo nini okutanaki na yango? Mpe eloko nini esalisaki yo ozala kaka na esengo ?” Nsima ya kosala lokola kobɔndela ye mwa moke, Bill andimi kobɛtɛla biso lisolo na ye. Lisolo oyo ezali mwa ndambo ya makambo oyo tosololaki na Bill na mwasi na ye.

Ebandeli ya bampasi

Na sanza ya Ɔkɔtɔbɛ 1949, mbula misato nsima ya kobalana na Rose mpe sanza misato nsima ya kobotama ya mwana na bango ya mwasi Vicki, monganga ayebisaki Bill ete azali na kanser na singa moko ya mongongo mpe basalaki ye lipaso. Nsima ya mwa basanza, monganga ayebisaki ye ete kanser yango ezongaki mpe na mbala oyo ezalaki na mongongo mobimba. “Monganga ayebisaki ngai ete basengeli kolongola ngai esika moko ya mongongo, soki te, mbula mibale ekoleka te, nakokufa.”

Minganga bayebisaki Bill na Rose ndenge akozala nsima ya lipaso wana. Esika ya mongongo (larynx) oyo ebandi na nsuka ya lolemo tii na nzela oyo mopɛpɛ elekaka na mimpululu. Na kati na yango ezali na bansinga mibale oyo epesaka nzela na koloba. Soki mopɛpɛ euti na mipululu etutanaka na bansinga yango mpe na bongo nde ebimisaka lolaka. Soki balongoli yango, lidusu moko ekotikala na nkingo. Nsima ya lipaso, moto akobanda kopɛma na lidusu wana, kasi akokoka lisusu koloba te.

Bill alobi ete: “Ntango nayokaki bandimbola wana, nayokaki nkanda mpenza. Tozalaki na mwana ya moke, nazalaki na mosala na ngai, tozalaki kokana kosala makambo mingi na bomoi na biso, mpe na mbala moko nyonso wana ekweaki na mai.” Kasi, lokola yango nde ekokaki kobikisa bomoi na ye, Bill andimaki básala ye lipaso wana. Bill alobi ete: “Nsima ya lipaso, nakokaki komɛla eloko te. Nakokaki kobimisa ata liloba moko te. Nakómaki moto oyo alobaka te.” Ntango Rose akendaki kotala ye mpo Bill ayebisa likambo, azalaki kokoma yango na mwa lokasa. Ezalaki mpenza mpasi. Mpo bálɛmba nzoto te, bakanisaki makambo ya sika oyo bakoki kosala.

Nakómi moto oyo alobaka te mpe nazangi mosala

Nsima ya lipaso wana, Bill akómaki moto oyo alobaka te, mpe lisusu alongwaki na mosala. Azalaki liboso kosala na izini, kasi sikoyo lokola akómaki kopɛma kaka na lidusu ya mongongo, mputulu mpe milinga ekokaki kobebisa mipululu na ye. Asengelaki koluka mosala mosusu. Lokola azalaki kaka kokoka koloba te, akómaki koyekola mosala ya kosala bamontre. Bill alobi ete: “Ekokanaki na mosala na ngai ya liboso. Nayebaki kosangisa biteni ndenge na ndenge ya masini, nzokande mpo na kosala bamontre esɛngaka mpe kaka kosangisa mabende mikemike. Kaka nde biteni ya montre ezalaka mikemike mpenza!” Ntango asilisaki koyekola kosala bamontre, azwaki mosala. Akokisaki moko ya mikano na ye.

Bill akɔtaki kelasi ya koyekola koloba lokola na libumu. Yango ezalaka, na esika maloba ebimela na mongongo, eutaka na mosɔpɔ oyo elekisaka bilei banda na mongongo tii na libumu. Ya liboso, esengeli koyekola kobenda mopɛpɛ mpe kobimisa yango na mosɔpɔ wana. Na nsima, moto akobanda kobimisa mopɛpɛ ndambondambo, na ndenge oyo alingi ebima. Ntango mopɛpɛ ezali kobima, ezali koningisa mosɔpɔ yango. Yango ebimisaka mongongo moko na ya nse, oyo moto akoki kobongisa na monɔkɔ mpe mbebu mpe maloba ekoyokana.

Bill alobi na mwa kosɛka ete: “Liboso nazalaki kobekwa (renvoi) kaka soki nalei mingi, kasi sikoyo nasengelaki kosalaka yango mbala na mbala. Na ebandeli, nazalaki kosala makasi mpo na kobimisa liloba moko na mbala moko, lokola boye: ‘[Nabendi mopɛpɛ, nameli yango, nabekwi] O- [nabendi mopɛpɛ, nameli yango, nabekwi] za- [nabendi mopɛpɛ, nameli yango, nabekwi] li?’ Ezalaki mpenza mpasi. Na nsima, molakisi na ngai ayebisaki ngai namɛlaka mingi masanga oyo ezali na gaze mpo esalisaka ngai na kobekwa. Yango wana soki Rose na Vicki babimi, nazalaki komela, kobekwa, komela, kobekwa, kaka bongo mbala na mbala. Nasalaki makasi mpenza!”

Ata bato mingi oyo basalaka bango lipaso wana bakokaka te koyekola malamu elobeli wana, kasi Bill akokaki. Azalaki mpenza kotya likebi te, nzokande, Vicki, mwana na bango oyo akómaki na mbula mibale azalaki kolendisa ye. Bill alobi: “Vicki azalaki koloba na ngai mpe azalaki kotala ngai, azali kozela napesa ye eyano. Kasi nazalaki kokoka kobimisa ata liloba moko te. Azalaki koloba lisusu, kasi azalaki kozwa eyano te. Soki alɛmbi, Vicki azalaki koloba na mama na ye ete: ‘Yebisá Papa alobisa ngai!’ Maloba na ye ezalaki kosala ngai mpasi na motema mpe ezalaki kotinda ngai naloba lisusu.” Nsukansuka, Bill alongaki, mpe Vicki na Rose na bato mosusu basepelaki. Akokisaki mokano ya mibale.

Nabelaki lisusu makasi

Na nsuka ya 1951, Bill na Rose bakutanaki na mokakatano mosusu. Lokola minganga bamonaki ete kanser na ye ekoki kozonga lisusu, bayebisaki Bill básalisa ye na rayon X. Bill andimaki. Ntango esilaki, azalaki na mposa azongela bomoi na ye ndenge amesaná. Nzokande, maladi mosusu ezalaki koyela ye!

Mbula mobimba elekaki. Mokolo moko, Bill ayokaki misapi na ye ezali kosala lisusu te. Na nsima, azalaki lisusu kokoka komata etazi te. Mokolo mosusu akweaki ntango azalaki kotambola mpe akokaki kotɛlɛma te. Basalaki ye baekizame mpe bamonaki ete ndenge oyo basalisaki ye na rayon x ebebisaki ye mafuta ya mikuwa ya mokɔngɔ. Na ntango wana rayon X ezalaki kosalema te na ndenge ebongi mpenza lelo. Bayebisaki ye ete mpasi na ye ekoya lisusu makasi. Kutu monganga moko ayebisaki ye akobika te. Bill na Rose bamonaki ete basuki.

Atako bongo, Bill alɛmbaki nzoto te, akɔtaki lopitalo sanza motoba mpo básalaka ye fizike. Atako yango esalisaki ye mpenza te, kasi mikolo oyo alekisaki na lopitalo ebongolaki bomoi na ye: epesaki ye libaku ya koyeba Yehova. Elekaki ndenge nini?

Azwaki makasi ntango ayebaki ntina ya bamaladi na ye

Na sanza motoba oyo alekisaki na lopitalo wana ya Bayuda, Bill azalaki shambre moko na bato 19 oyo bazalaki paralizé, bango nyonso bazalaki bato ya Lingomba ya Bayuda. Mikolo nyonso na mpokwa, bato yango bazalaki kosolola makambo ya Biblia. Bill azalaki moto ya Lingomba ya Baptiste, ye azalaki kaka koyoka bango. Kasi ntango abimaki lopitalo, makambo oyo ayokaki endimisaki ye solo ete Nzambe Mozwi​-ya-​Nguya Nyonso azali kaka moto moko mpe amonaki ete liteya ya Bosato euti na Biblia te. Yango wana, Bill atikaki kokende na ndako​-nzambe. Kasi, azalaki na mposa básalisa ye na makambo ya elimo mpo ayeba koyikela bamaladi na ye mpiko. Bill alobi: “Butu na moi nazalaki kosɛnga Nzambe ete asalisa ngai, mpe Nzambe ayokaki mabondeli na ngai.”

Mokolo moko ya pɔsɔ na 1953, Roy Douglas, mobali moko ya mobange oyo azalaki liboso kofanda kartye moko na Bill, ayaki kotala ye ntango ayokaki ete azali kobela. Lokola Roy azali Motatoli ya Yehova, asengaki Bill bayekola Biblia, mpe Bill andimaki. Makambo oyo Bill atángaki na kati ya Biblia mpe na mokanda “Que Dieu soit reconnu pour vrai”a efungolaki ye miso. Azalaki koyebisa Rose makambo oyo azalaki koyekola, mpe Rose akómaki koyekola. Rose alobi boye: “Na lingomba na biso bayebisaki biso ete maladi ezali etumbu ya Nzambe, kasi makambo oyo toyekolaki na Biblia emonisaki biso ete ezali lokuta. Ekitisaki biso mpenza motema.” Mpe Bill abakisi: “Ndenge oyo Biblia esalisaki biso na koyeba ntina ya bampasi, na maladi oyo nazalaki na yango, mpe ndenge tomonaki ete makambo ekobonga na mikolo ezali koya, esalisaki biso na koyikela maladi na biso mpiko.” Na 1954, Bill na Rose bakokisaki mokano mosusu. Bango mibale bazwaki batisimo mpe bakómaki Batatoli ya Yehova.

Namesani na makambo mosusu

Na mikolo wana, maladi ya paralizé ya Bill ekómaki nzoto mobimba, akokaki lisusu kokende mosala te. Mpo na kokokisa bamposa ya libota, makambo ebongwanaki: Bill azalaki kotikala na Vicki na ndako, mpe Rose akómaki kosala na kompanyi oyo esalaka bamontre. Rose aumelaki mbula 35 na mosala wana!

Bill alobi ete: “Kobatela mwana na biso ezalaki kopesa ngai esengo mingi. Vicki mpe azalaki kosepela mingi. Azalaki koyoka nsɔni ata moke te, azalaki koyebisa bato nyonso ete: ‘Nabatelaka Tata na ngai!’ Na nsima, ntango akɔtaki kelasi, nazalaki kosalisa ye na badevuare na ye, mpe tozalaki kosakana mingi elongo. Nazalaki mpe na libaku malamu ya koteya ye makambo ya Biblia.”

Bill na libota na ye bazalaki mpe kosepela mingi kokende na makita na Ndako ya Bokonzi. Azalaki kosala ngonga moko banda na ndako na ye tii na Ndako ya Bokonzi, kaka na kotɛngumatɛnguma, kasi azalaki kokende na makita nyonso. Na nsima, ntango Bill na Rose bakendaki kofanda na kartye mosusu kaka na engumba wana, basombaki mwa motuka mpe Rose azalaki komema bango mpo na kokende na Ndako ya Bokonzi. Atako Bill azalaki kokoka koloba ntango molai te, akomisaki nkombo na Eteyelo ya Mosala ya Teokrasi. Bill alobi: “Nazalaki kokoma lisolo na ngai na papye, kasi moto mosusu nde azalaki kosala yango. Nsima ya lisolo, mokɛngɛli ya eteyelo azalaki koyebisa soki nasali malamu to mabe na kolanda maloba oyo nakomaki.”

Bandeko ndenge na ndenge na lisangá basalisaki Bill mpo asakolaka mbala na mbala. Bato oyo bazalaki komona ndenge Bill azalaki komipesa, bakamwaki te ntango Bill ayaki koponama mosaleli ya misala na lisangá. Na nsima, ntango makolo na ye elɛmbaki mpe maladi na ye ya paralizé enyokolaki ye lisusu makasi koleka, akomaki kofanda kaka na ndako mpe azalaki kaka kolala na mbeto. Akokaki koyikela mpasi wana mpiko?

Eloko oyo nazalaki kolekisa na yango ntango

Bill alobi ete: “Nalukaki eloko oyo nakoki kolekisaka na yango ntango. Liboso nabɛla maladi ya paralizé, nazalaki kosepela kokanga bafɔtɔ. Yango wana nakanisaki nabanda kosala mosala ya koyema, atako bandá bomwana na ngai naino nayema te. Lisusu, nasalelaka mingi lobɔkɔ ya mobali, kasi lobɔkɔ yango mobimba mpe misapi mibale ya lobɔkɔ ya mwasi esalaka lisusu te. Kasi, Rose asombelaki ngai mikanda oyo elakisaka ndenge ya koyema. Natángaki yango mpe nayekolaki koyema na lobɔkɔ ya mwasi. Biloko mingi oyo nazalaki koyema, nazalaki kotumba yango, kasi nsukansuka nakoyebaki koyema.”

Mayemi ya kitoko oyo basalá na langi ya maimai, oyo ezali na ndako ya Bill na Rose emonisi ete Bill akómaki moyemi ya malamu, ndenge kutu azalaki kokanisa te. Bill abakisi: “Eleki sikoyo mbula mitano, lobɔkɔ na ngai ya mwasi ebandaki kolɛnga makasi, mpe natikaki koyema, kasi nayokaki esengo ya koyema bambula mingi.”

Mokano mosusu etikali

Bill alobi: “Eleki sikoyo mbula 50 banda maladi na ngai ebandá. Kotánga Biblia ebondisakaka ngai ntango nyonso, mingimgi ntango natángakamokanda ya Nzembo mpe ya Yobo. Nasepelaka mpe kotánga mikanda ya la Société. Bandeko ya lisangá na biso mpe bakɛngɛli​-batamboli balendisaka ngai mingi ntango bayaka kotala ngai mpe babɛtɛlaka ngai masolo ya kolendisa. Lisusu, nalandaka makita oyo esalemaka na Ndako ya Bokonzi na nzela ya telefone mpe bayelaka ngai bakasɛti​-video ya mayangani.

“Nasepelaka mingi ndenge nazali na mwasi ya bolingo mpenza. Na bambula nyonso oyo eleki, azalaki ntango nyonso pembeni na ngai. Lisusu mwana na biso, oyo sikoyo azalaki kosalela Yehova na libota na ye, tii sikoyo apesaka ngai esengo mingi. Natondaka Yehova ndenge asalisi ngai nakangama na ye. Lelo oyo, lokola nzoto na ngai mpe mongongo na ngai ezali kolɛmba, nakanisaka mingi maloba oyo ya ntoma Paulo: “Bongo tozali kotika motema te. Ata ndambo na biso na libanda ezali kolɛmba, nde ndambo na biso na kati ekobongwana eloko na sika mokolo na mokolo.” (2 Bakolinti 4:16) Mokano na ngai oyo etikali ezali ya kokɛngɛla na elimo ntango nyonso oyo nazali naino na bomoi.

[Maloba na nse ya lokasa]

[Likanisi ya paragrafe na lokasa 12]

“Nsima ya lipaso, nakokaki ata komɛla eloko te. Nakokaki kobimisa ata liloba moko te. Nakómaki moto oyo alobaka te”

[Elilingi na lokasa 13]

Bill na Rose lelo oyo