Bampasi oyo ezali komema na elikya

“Mikolo ya nsuka ekozala ntango moko ya mpasi mpenza mpe ya mikakatano.”​—2 TIMOTE 3:1.

OSILÁ koyoka to komona moko ya makambo ya mpasi oyo ezali awa na nse?

● Maladi moko ya mabe ezali koboma ebele ya bato.

● Nzala ezali koboma bankama ya bato.

● Koningana ya mabele ezali koboma bankóto ya bato mpe ezali kosala ete ebele ya bato mosusu bázanga bisika ya kofanda.

Na masolo oyo elandi, okomona makambo mosusu ya ndenge wana oyo ezali kosalema na mokili, oyo endimisi makambo wana. Okomona mpe ete Biblia esakolaki ete makambo ya ndenge wana ekosalema na “mikolo ya nsuka.”a

Kasi, ntina ya masolo oyo ezali te ya kondimisa yo na makasi ete tozali na mokili oyo etondi na yikiyiki. Ekoki kozala ete yo moko mpe ozali komona makambo yango. Kasi, masolo yango ebongisami mpo na kopesa yo elikya. Ekomonisa ete kokokisama ya bisakweli yango motoba elimboli ete etikali moke “mikolo ya nsuka” esila. Masolo yango ekolobela mpe bantembe oyo bato babimisaka mingi na likambo yango, mpe ekomonisa ntina mpenza ya kondima ete mikolo ya malamu ezali liboso na biso.

[Maloba na nse ya lokasa]

Esakweli 1. Koningana ya mabele

“Mabele ekoningana makasi.”​—LUKA 21:11.

● Na Haïti, babimisaki Winnie, elenge mwasi moko ya mbula moko na ndambo na nse ya libondo ya biloko oyo ebukanaki. Etuluku ya bapanzi nsango ya televizyo oyo bayaki na esika ya likama yango, bayokaki ndenge azalaki kolela na mongongo ya nse. Abikaki ntango mabele eninganaki, kasi baboti na ye bakufaki.

MAKAMBO OYO EZALI KOSALEMA EMONISI NINI? Ntango mabele eninganaki makasi na Haïti na sanza ya Yanuali 2010, bato koleka 300 000 bakufaki. Lisusu, bato milio moko na ndambo bazangaki bisika ya kofanda na mbalakaka. Atako koningana ya mabele na Haïti ezalaki makasi, ezalaki mpe na bisika mosusu oyo mabele eninganaki. Koningana ya mabele ya minene soki 18 esalemaki na mokili mobimba katikati ya sanza ya Aprili 2009 mpe Aprili 2010.

NTEMBE NINI BATO BABIMISAKA MINGI? Koningana ya mabele ezali kosalema mingi te lelo oyo; mpo na mayele ya teknoloji ya mikolo na biso nde tozali koyeba yango mingi koleka bato ya ntango ya kala.

NTEMBE YANGO EZALI SOLO? Tótalela likambo oyo: Biblia elobeli te mbala boni koningana ya mabele esengeli kosalema na boumeli ya mikolo ya nsuka. Nzokande, elobi kaka ete “mabele ekoningana makasi na bisika ndenge na ndenge,” mpe yango ekozala moko ya makambo minene ya eleko oyo ya yikiyiki.​—Marko 13:8; Luka 21:11.

OKANISI NINI? Tozali komona koningana ya mabele, kaka ndenge Biblia esakolaki?

Koningana ya mabele yango moko ekoki kozala te elembeteli oyo emonisi ete tozali na mikolo ya nsuka. Kasi, yango ezali kaka moko ya bisakweli oyo ezali kokokisama. Tótalela oyo ya mibale.

[Likanisi ya paragrafe na lokasa 4]

“Biso [bato ya mayele oyo bayekolaka mabele] tobengaka yango koningana makasi ya mabele. Bato nyonso babengaka yango makambo ya nsɔmɔ.”​—KEN HUDNUT, ANKƐTƐ MOKO OYO BATO BAYEKOLAKA MABELE BASALAKI NA ÉTATS-UNIS.

[Eutelo ya bafɔtɔ na lokasa 4]

© William Daniels/​Panos Pictures

Esakweli 2. Nzala

“Nzala ekozala.”​—MARKO 13:8.

● Mobali moko akei na Quaratadji, mboka moko ya ekoló Niger, mpo na komibatela. Bandeko na ye ya mibali mpe ya basi, bango mpe balongwe na mboka ya kati mpo na kokima nzala. Kasi, mobali yango alali kaka ye moko likoló ya litɔkɔ na mabele. Mpo na nini azali kaka ye moko? Sidi, mokonzi ya mboka alobi ete: “Lokola azali na likoki ya koleisa libota na ye te, aboyi komona ndenge bazali konyokwama.”

MAKAMBO OYO EZALI KOSALEMA EMONISI NINI? Na mokili mobimba, mokolo na mokolo, moto 1 kati na bato 7 azali kozanga biloko ya kolya oyo esengeli. Na bikóló ya Afrika oyo ezali pembeni ya esobe ya Sahara, likambo yango ezali mpenza mawa, mpo moto 1 kati na bato 3 azwaka te biloko oyo esengeli mpo na kolya na boumeli ya mikolo mingi. Na makanisi wana na motó, kanisá sikoyo libota oyo ezali na tata, mama mpe mwana. Soki biloko ezali kaka mpo na bato mibale, nani akolala nzala? Tata? mama? to mwana? Yango nde ekateli oyo mabota wana esengeli kozwaka mokolo na mokolo.

NTEMBE NINI BATO BABIMISAKA MINGI? Mabele ebimisaka biloko oyo ekoki koleisa moto nyonso. Esengeli kaka bato báyeba kosalela biloko yango.

NTEMBE YANGO EZALI SOLO? Ezali solo ete baloni bilanga bakoki kobimisa biloko ebele mpe komema yango koleka ndenge ezalaki liboso. Bakonzi nde basengeli koyeba ndenge ya kosalela biloko oyo mabele ezali kobimisa mpo na kosilisa likambo ya nzala. Nzokande, atako bameki kosala yango bambula mingi, bazali kolonga te.

OKANISI NINI? Maloba ya Marko 13:8 ezali kokokisama? Atako mayele ya teknoloji ekoli, nzala ezali konyokola bato na mokili mobimba?

Mbala mingi, koningana ya mabele mpe nzala eyaka liboso ya makambo oyo ebimaka na eteni mosusu ya elembo ya mikolo ya nsuka.

[Likanisi ya paragrafe na lokasa 5]

“Bana mingi (koleka 1/3) oyo bazali kokufa na maladi ya mpema, ya pulupulu, mpe bamaladi mosusu bakokaki kobika soki bazalaki kolya malamu.”​—ANN VENEMAN, OYO AZALAKÁ MOKAMBI YA EBONGISELI YA ONU MPO NA BANA (UNICEF).

[Eutelo ya bafɔtɔ na lokasa 5]

© Paul Lowe/​Panos Pictures

Esakweli 3. Maladi

“Bato . . . bakozwa maladi ya mabe.”​—LUKA 21:11, Bible na lingala ya lelo oyo.

● Bonzali, moto moko oyo azalaki kosala na lopitalo moko na ekoló moko ya Afrika oyo ezalaki na bitumba, asalaki oyo akokaki kosala mpo na kosalisa basali ya esika oyo babimisaka mabanga ya ntalo na engumba na ye, oyo bazalaki kokufa na maladi ya Marburg.a Atako asɛngaki lisalisi epai ya bakonzi na engumba ya monene, kasi azwaki eyano te. Nsukansuka, nsima ya sanza minei, lisalisi ekómaki kasi na ntango wana Bonzali akufaki. Azwaki maladi ya Marburg epai ya bato wana oyo alukaki kosalisa.

MAKAMBO OYO EZALI KOSALEMA EMONISI NINI? Bamaladi ya mpema mokuse (na ndakisa pneumonie), bamaladi ya pulupulu, sida, maladi ya ntolo, mpe malaria ezali na kati ya bamaladi mabe oyo ezali konyokola bato. Na mbula moko oyo euti koleka, bamaladi yango mitano ebomaki bato soki milio 10 na ndambo. Na maloba mosusu, tokoki koloba ete bamaladi yango ebomaki pene ya moto moko na segɔnde misato nyonso, na boumeli ya mbula yango.

NTEMBE NINI BATO BABIMISAKA MINGI? Motángo ya bato na mokili ezali se kobakisama, yango wana bamaladi ezali mpe kokóma mingi. Ezali na bato mingi oyo bakoki kozwa maladi.

NTEMBE YANGO EZALI SOLO? Motángo ya bato ya mokili emati na ndenge ya kokamwa. Ndenge moko mpe mayele ya moto ya koyeba, komibatela mpe kosalisa maladi ekoli. Na yango, tomoni te ete bamaladi elingaki lisusu te konyokola bato? Na esika ezala bongo, maladi ezali kaka konyokola bato.

OKANISI NINI? Bato bazali mpenza konyokwama na bamaladi ya mabe ndenge Biblia esakolaki?

Koningana ya mabele, nzala, mpe maladi ezali koboma bamilio ya bato. Bamilio mosusu ya bato bazali kotungisama mingi na mabɔkɔ ya baninga na bango, na ndakisa, bato oyo bakokaki kobatela bango, bazali nde kosala bango mabe. Talá likambo oyo esakweli ya Biblia elobi ete esengelaki kosalema.

[Maloba na nse ya lokasa]

[Likanisi ya paragrafe na lokasa 6]

“Ezali mpenza mabe nkosi to eloko moko elya yo na libándá, ndenge moko ezali mpe mabe mpenza maladi moko elya yo na kati, mpe komona ndenge ezali konyokola bato penepene na yo.”​—MONGANGA MICHAEL OSTERHOLM.

[Eutelo ya bafɔtɔ na lokasa 6]

© William Daniels/​Panos Pictures

Esakweli 4. Kozanga bolingo ya libota

“Bato bakozanga bolingo oyo basengeli komonisa na mabota na bango.”​—2 TIMOTE 3:1-3, Biblia God’s Word.

● Chris asalaka na etuluku moko oyo esalisaka bato oyo banyokolaka bango na bandako, na nɔrdi ya Pays de Galles. Alobi boye: “Nazali kokanisa lisusu ndenge mwasi moko oyo abɛtamaki makasi azalaki kokɔta, mpe nakokaki koyeba ye lisusu te ndenge nayebaki ye mbala ya nsuka oyo namonaki ye. Basi mosusu batungisamaki mpenza mingi na makanisi mpe bakoki ata kotala yo te na elongi.”

MAKAMBO OYO EZALI KOSALEMA EMONISI NINI? Na ekólo moko ya Afrika, soki ozwi basi 3, okomona ete moko na bango basangisá na ye nzoto na bomwana. Ankɛtɛ moko oyo esalemaki kaka na ekólo yango emonisaki ete mibali mingi (koleka 1/3) bamonaki ete kobɛta basi na bango ezali mabe te. Nzokande, kaka basi te nde babɛtamaka na bandako. Na ndakisa, na Canada, pene na mibali 3 kati na mibali 10 babɛtamaki na basi na bango to mpe basalaki bango makambo mosusu ya mabe.

NTEMBE NINI BATO BABIMISAKA MINGI? Likambo ya kobɛtama na ndako ebandá kala. Ekómi nde kotyelama likebi mingi lelo oyo koleka ndenge ezalaki liboso.

NTEMBE YANGO EZALI SOLO? Bato bakómi kotyela likambo ya konyokola bato na ndako likebi mingi koleka na bambula oyo euti koleka. Kasi, kosala bongo esali nde ete bato banyokwamaka mingi lisusu te na bandako? Te, ezali bongo te. Kozanga bolingo na libota ezali se kopalangana mingi.

OKANISI NINI? Maloba ya 2 Timote 3:1-3 ezali kokokisama? Bato mingi bazali kozanga bolingo mpo na mabota na bango, likambo oyo esengelaki ete básala yango kozanga ete moto atinda bango?

Esakweli ya mitano oyo ozali komona kokokisama na yango etaleli mabele, esika oyo tozali. Tótalela oyo Biblia elobi mpo na likambo yango.

[Likanisi ya paragrafe na lokasa 7]

“Eyebani ete kobɛta bato na bandako ezali moko ya makambo ya mabe oyo balobelaka yango mingi te. Emonani ete tii mwasi akóma epai ya bapolisi, ekoki kozala ete asilaki kobɛtama na mobali na ye mbala soki 35.”​—MOLOBELI YA KOMPANYI MOKO YA TELEFONE NA PAYS DE GALLES, OYO BATO BABENGAKA MPO NA KOLUKA TOLI NA LIKAMBO ETALI KONYOKOLA BATO NA MABOTA.

Esakweli 5. Kobebisa mabele

“[Nzambe akobebisa] baoyo bazali kobebisa mabele.”​—EMONISELI 11:18.

● Moto moko na nkombo Pirri, asalaka masanga ya mbila na Kpor, na Nigeria. Ebele ya mazuti oyo ekɔtaki na Delta ya Niger ebebisaki mosala na ye. Alobi boye: “Ebomi bambisi na biso, ebebisi loposo na biso, mpe ebebisi mikɛli na biso ya mai. Nazali lisusu na eloko ya kosala te mpo na kobikela.”

MAKAMBO OYO EZALI KOSALEMA EMONISI NINI? Bato mosusu ya mayele balobi ete batɔne milio 6 na ndambo ya bosɔtɔ ekɔtaka mbula na mbula na mai ya mbu. Balobaki ete bosɔtɔ yango mingi (50%) ezali biloko ya plastiki oyo eumelaka bankama ya bambula liboso epɔla. Longola kobebisa mabele, bato bazali mpe kosilisa biloko ya motuya oyo ezalaka na mabele na ndenge moko ya nsɔmɔ. Bolukiluki emonisi ete soki bato basaleli mabele mbula mobimba, esɛngaka mbula moko na sanza mitano mpo mabele ezonga lisusu ndenge ezalaki. Zulunalo moko ya Australie (Sydney Morning Herald) elobi ete: “Soki bato bakobi kobakisama mpe kosalela mabele na ndenge ya mabe, na mobu 2035, tokozala na mposa ya mabele oyo tozali na yango lelo oyo mbala mibale.”

NTEMBE NINI BATO BABIMISAKA MINGI? Bato bazali na makoki ya kosilisa mikakatano mosusu. Tokoki kolonga mikakatano yango mpe kobikisa mabele.

NTEMBE YANGO EZALI SOLO? Bato mingi oyo basalaka mosala makasi balobelaki makambo etali kobebisama ya mabele. Atako bongo, mabele ezali se kobeba mingi mpenza.

OKANISI NINI? Esengeli ete Nzambe abikisa etando na biso mpo ebeba te, ndenge alakaki kosala yango?

Longola bisakweli mitano oyo touti kotalela, Biblia esakolaki mpe makambo ya malamu mpo na mikolo ya nsuka. Tótalela ndakisa moko.

[Likanisi ya paragrafe na lokasa 8]

“Namoni ete eteni na ngai ya mabele ezali lisusu mwa paradiso te ndenge ezalaki liboso, kasi ekómi nde esika ya kobwaka biloko oyo ezali pwazɔ.”​—MALOBA YA ERIN TAMBER, OYO AFANDAKA NA BOKULA YA GOLFE, NA ÉTATS-UNIS, MPO NA MAKAMBO OYO MAZUTI ESALAKI NA 2010 NA GOLFE YA MEXIQUE.

[Etanda na lokasa 8]

Ezali foti ya Nzambe?

Lokola Biblia esakolaki makambo mabe oyo tozali komona lelo oyo, yango emonisi ete Nzambe nde abimisaka yango? Ye nde moto abimiselaka biso minyoko? Okoki kozwa biyano oyo ebongi na mituna yango na mokapo 11 ya buku Biblia eteyaka mpenza nini? ebimisami na Batatoli ya Yehova.

[Eutelo ya bafɔtɔ na lokasa 8]

U.S. Coast Guard photo

Esakweli 6. Mosala ya kosakola ezali kosalema na mokili mobimba

“Nsango malamu oyo ya bokonzi ekosakolama na mabele mobimba esika bato bafandi.”​—MATAI 24:14.

● Mwasi moko na nkombo Vaiatea afandaka mosika mpenza na esanga moko ya Pacifique, na kati ya bisanga ya Tuamotu. Atako Tuamotu ezali na bisanga soki 80 ya mabangamabanga oyo bonene na yango ezali ya kilomɛtrɛ-kare koleka 802 900, motángo ya bato oyo bafandaka kuna ezali kaka 16 000. Batatoli ya Yehova bakendaki kotala Vaiatea mpe baninga na ye. Mpo na nini? Mpamba te Batatoli ya Yehova balingaka kosakola nsango malamu ya Bokonzi ya Nzambe epai ya bato nyonso​—ata soki bato yango bafandaka esika nini.

MAKAMBO OYO EZALI KOSALEMA EMONISI NINI? Nsango malamu ya Bokonzi ezali kokóma bisika nyonso na mokili. Kaka na 2010, Batatoli ya Yehova balekisaki ngonga koleka miliare moko na ndambo na mosala ya kosakola nsango malamu na mikili 236. Yango elakisi ete Motatoli ya Yehova mokomoko asakolaki miniti 30 mokolo na mokolo. Na boumeli ya mbula zomi oyo eleki, babimisaki mpe bakabolaki mikanda oyo elimbolaka Biblia miliare koleka 20.

NTEMBE NINI BATO BABIMISAKA MINGI? Nsango ya Biblia esakolamá bandá bankóto ya bambula.

NTEMBE YANGO EZALI SOLO? Ezali solo ete bato mingi basakolaki makambo oyo etali nsango ya Biblia. Kasi, mingi na bango basalaki bongo kaka mpo na ntango mokuse mpe bakendaki mosika te. Nzokande, Batatoli ya Yehova bazali kosakola nsango malamu na ndenge ebongi na mokili mobimba, nsango oyo ezali kokómela bankama ya bamilio ya bato. Batatoli bazali kokoba na mosala na bango ya kosakola atako bibongiseli mosusu ya nguya mingi mpe oyo ezangá mawa etɛmɛlaki bango makasi.a (Marko 13:13) Lisusu, Batatoli ya Yehova bafutamaka te mpo básakola. Kutu, bapesaka ntango na bango, mpe bapesaka bato mikanda na bango ofele. Mosala na bango esimbami mpenza na makabo ya bolingo.

OKANISI NINI? “Nsango malamu ya Bokonzi” ezali kosakolama na mokili mobimba? Kokokisama ya esakweli oyo elimboli ete mosika te makambo ya malamu ekozala?

[Maloba na nse ya lokasa]

[Likanisi ya paragrafe na lokasa 9]

“Ntango nyonso oyo Yehova akotika nzela, tokokoba kosakola nsango malamu ya Bokonzi na molende, tokosalela nyonso oyo tozali na yango mpo na kosakwela bato.”​—ANNUAIRE 2010 DES TÉMOINS DE JÉHOVAH.

Mikolo malamu ezali mosika te!

“Etikali kaka mwa ntango moke, moto mabe akozala lisusu te . . . Kasi bato ya komikitisa bakozwa mabele, mpe bakosepela mpenza na kimya mingi.”​—NZEMBO 37:10, 11.

OKOLINGA komona kokokisama ya esakweli oyo totángi awa na likoló? Na ntembe te, okolinga. Ezali na bantina mpenza ya kondima ete ekokokisama mosika te.

Masolo oyo euti koleka elobeli kaka mwa bisakweli ya Biblia oyo emonisi polele ete tozali na “mikolo ya nsuka.” (2 Timote 3:1-5) Nzambe apesaki bakomi ya Biblia elimo na ye mpo básakola makambo yango mpo tózala na elikya. (Baroma 15:4) Kokokisama ya bisakweli yango elimboli ete etikali moke bampasi oyo tozali komona lelo esila.

Nini ekosalema na nsima ya mikolo ya nsuka? Bokonzi ya Nzambe ekoyangela bato nyonso. (Matai 6:9, 10) Tótalela oyo Biblia elobi na ndenge makambo ekozala awa na mabele na ntango wana:

● Nzala ekosila. “Mbuma ekozala beboo na mabele; Na nsɔngɛ ya bangomba biloko ekotondana.”​—Nzembo 72:16.

● Maladi ekolongolama. “Moto moko te oyo afandi kuna akoloba: ‘Nazali na maladi.’”​—Yisaya 33:24.

● Mabele ekozonga ya sika. “Esobe mpe etúká oyo ezangá mai ekosepela, mpe mokili patatalu oyo ekauká ekozala na esengo mpe ekobimisa bafololo lokola safra.”​—Yisaya 35:1.

Wana ezali kaka mwa bisakweli ya kolendisa ya Biblia oyo ekokokisama mosika te. Mpo na nini te kotuna Batatoli ya Yehova bámonisa yo ntina oyo bazali mpenza kondima ete mikolo malamu ezali mosika te?