4. Banani bazali na kati ya momboto ya mwasi, mpe momboto yango ekosala nini?

⁴ Mwa moke nsima ya botomboki na Edene, Yehova alakaki ete “mwasi” moko akobimisa “momboto.”a (Tángá Ebandeli 3:15.) Nsukansuka, momboto yango akopanza motó ya nyoka, elingi koloba Satana. Na nsima, Yehova amonisaki ete momboto yango akobima na nzela ya Abrahama, akozala moto ya ekólo Yisraele, akouta na libota ya Yuda, mpe akozala mokitani ya Mokonzi Davidi. (Eba. 22:15-18; 49:10; Nz. 89:3, 4; Luka 1:30-33) Kristo Yesu azalaki eteni ya liboso ya momboto yango. (Gal. 3:16) Eteni mosusu ya momboto ezali nde bakristo oyo batyami mafuta na elimo. (Gal. 3:26-29) Yesu ná bakristo yango oyo batyami mafuta na elimo nde basali Bokonzi ya Nzambe, ebongiseli oyo Nzambe akosalela mpo na koboma Satana.​—Luka 12:32; Rom. 16:20.

5, 6. (a) Danyele ná Yoane balobelaki bikólo boni oyo elekaki na nguya? (b) Mitó ya nyama mabe ya Emoniseli ezali komonisa nini?

⁵ Esakweli wana ya liboso oyo Nzambe apesaki na Edene elobaki mpe ete Satana akobimisa “momboto.” Momboto yango ekozala na bonguna, to ekoyina momboto ya mwasi. Banani bazali na kati ya momboto ya nyoka? Bato nyonso oyo bazali koyina Nzambe mpe bazali kotɛmɛla basaleli na ye, ndenge Satana asalaka. Banda kalakala, momboto ya Satana emonanaka na ebongiseli ya losambo, kasi mpe na bibongiseli ndenge na ndenge ya politiki to makonzi. (Luka 4:5, 6) Nzokande, kaka makonzi moke nde enyokolaki mpenza basaleli ya Nzambe, ezala na ntango ya ekólo Yisraele to na ntango ya lisangá ya bakristo oyo batyami mafuta na elimo. Mpo na nini likambo yango ezali na ntina mingi? Mpo emonisi ntina oyo bimonaneli ya Danyele mpe ya Yoane elobeli kaka bikólo mwambe kati na bikoló nyonso ya mokili oyo elekaki na nguya.

 7. Motó ya liboso ezali komonisa nini, mpe mpo na nini?

⁷ Motó ya liboso ya nyama mabe ezali komonisa Ezipito. Mpo na nini? Mpo Ezipito nde ekólo ya liboso ya nguya oyo eyinaki mpe enyokolaki basaleli ya Nzambe. Bayisraele, elingi koloba bakitani ya Abrahama, oyo na nzela na ye momboto ya mwasi asengelaki kobima, bakómaki ebele na Ezipito. Na nsima, Ezipito ekómaki konyokola bango. Satana alukaki kolimwisa libota ya Nzambe liboso kutu momboto abotama. Na ndenge nini? Atyaki na motema ya Farao makanisi ya koboma bana nyonso ya mibali oyo Bayisraele bazalaki kobota. Yehova asukisaki mokano wana mabe, mpe alongolaki basaleli na ye na boombo na Ezipito. (Kob. 1:15-20; 14:13) Na nsima, akɔtisaki Bayisraele na Mokili ya Ndaka.

 8. Motó ya mibale ezali komonisa nini, mpe elukaki kosala nini?

⁸ Motó ya mibale ezali komonisa Asiri. Bokonzi yango ya nguya mpe elukaki kolimwisa basaleli ya Nzambe. Ya solo, Nzambe asalelaki Asiri mpo na kopesa ekólo ya mabota zomi ya Yisraele etumbu mpo bamipesaki na losambo ya bikeko mpe batombokelaki ye. Kasi, na nsima Asiri elukaki mpe kobebisa Yerusaleme. Ekoki kozala ete Satana alingaki kobebisa molɔngɔ ya bakonzi ya Yerusaleme oyo esengelaki komema tii na Yesu. Likambo wana ezalaki mokano ya Yehova te; yango wana Yehova abomaki basoda ya Asiri mpe abikisaki basaleli na ye ya sembo na ndenge ya likamwisi.​—2 Bak. 19:32-35; Yis. 10:5, 6, 12-15.

¹³ Yehova asalelaki bokonzi ya Bamede ná Baperse mpo ekweisa Babilone mpe ezongisa Bayisraele na mboka na bango, kaka ndenge asakolaki yango. (2 Nt. 36:22, 23) Nzokande, na nsima bokonzi yango elukaki kosilisa libota mobimba ya Nzambe. Mokanda ya Estere elobeli mwango mabe oyo Hamane, ministre-mokonzi ya Perse, asalaki. Apesaki mitindo ete báboma Bayuda nyonso oyo bazalaki na bisika ndenge na ndenge ya bokonzi ya Perse mpe aponaki mokolo oyo bakosala yango. Kasi, Yehova ye moko abatelaki basaleli na ye oyo momboto ya Satana ezalaki koyina. (Est. 1:1-3; 3:8, 9; 8:3, 9-14) Yango wana, tokoki koloba ete motó ya minei ya nyama ya Emoniseli emonisi bokonzi ya Bamede ná Baperse.

16. Antiochus IV asalaki nini?

¹⁶ Nsima ya kolonga Baperse, Grɛsi eyangelaki ekólo Yisraele. Na ntango wana, Bayuda basilaki kozonga na Mokili ya Ndaka mpe kotonga lisusu tempelo na Yerusaleme. Bazalaki naino kaka libota oyo Nzambe aponaki, mpe tempelo oyo etongamaki lisusu ezalaki kaka esika monene ya losambo ya solo. Nzokande, na ekeke ya mibale L.T.B., Grɛsi, motó ya mitano ya nyama mabe, ebundisaki libota ya Nzambe. Antiochus IV, mokonzi oyo azwaki eteni moko ya mokili oyo Alezandre ayangelaki, atongaki etumbelo ya bapakano na lopango ya tempelo ya Yerusaleme mpe alobaki ete soki moto asambeli Nzambe ya Bayuda, akozwa etumbu ya liwa. Likambo yango emonisi mpenza koyina oyo momboto ya Satana ezalaki koyina libota ya Nzambe! Kasi, mwa moke na nsima, ekólo mosusu ya nguya ezwaki esika ya Grɛsi. Ekólo nini ezalaki motó ya motoba ya nyama mabe?

17. Motó ya motoba esalaki likambo nini oyo Ebandeli 3:15 elobelaki?

¹⁷ Roma nde ezalaki ekólo oyo elekaki na nguya ntango Yoane azwaki emonaneli ya nyama mabe. (Em. 17:10) Motó yango ya motoba esalaki likambo moko oyo esakweli ya Ebandeli 3:15 elobelaki. Satana asalelaki bakonzi ya Roma mpo na kozokisa momboto “na litindi.” Na ndenge nini? Basambisaki Yesu na bifundeli ya lokuta ete azali motomboki mpe babomaki ye. (Mat. 27:26) Kasi, mpota wana eumelaki te mpamba te Yehova asekwisaki Yesu.

18. (a) Ekólo nini ya sika Yehova aponaki, mpe mpo na nini? (b) Ndenge nini momboto ya nyoka ekobaki koyina momboto ya mwasi?

¹⁸ Bakonzi ya mangomba ya Bayuda basanganaki na bakonzi ya Roma mpo na kotɛmɛla Yesu, mpe bato mingi ya ekólo Yisraele baboyaki ye. Yango wana, Yehova aboyaki ekólo Yisraele, bazalaki lisusu basaleli na ye te. (Mat. 23:38; Mis. 2:22, 23) Kobanda ntango wana, aponaki ekólo ya sika, “Yisraele ya Nzambe.” (Gal. 3:26-29; 6:16) Ekólo yango ezalaki lisangá ya bakristo oyo batyami mafuta na elimo, ezalaki na Bayuda mpe bato ya bikólo mosusu. (Ef. 2:11-18) Nsima ya lisekwa ya Yesu, momboto ya nyoka ekobaki koyina momboto ya mwasi. Na mabaku mingi, bokonzi ya Roma elukaki kolimwisa lisangá ya bokristo, eteni mosusu ya momboto ya mwasi.c