Lolendo ememaka nsɔni
“Lolendo eyei? Nsɔni ekoya na nsima; kasi bato ya bopɔlɔ nde bazali na mayele.”—MASESE 11:2, NW.
1, 2. Lolendo ezali nini, mpe na ndenge nini yango ememaki makama?
MOLEVI moko moto ya zuwa amemi bato na kotombokela bakonzi oyo Yehova aponi. Mwana ya mokonzi moko azali koluka kokóma na lokumu mingi, asaleli mayele mabe mpo na kobɔtɔla tata na ye bokonzi. Mokonzi moko ya motema mɔ́tɔmɔ́tɔ aboyi kotosa malako ya polele ya mosakoli ya Nzambe. Bayisalaele yango misato bazali na ezaleli moko: lolendo.
2 Ezaleli ya lolendo ezali likama mpo na mokomoko na biso. (Nzembo 19:13) Moto ya lolendo abangaka te kosala ata makambo oyo azali na ndingisa ya kosala te. Mbala mingi, likambo yango ememaka makama. Ezaleli oyo tobengi lolendo ekweisá bakonzi mpe bikólo. (Yilimia 50:29, 31, 32; Danyele 5:20) Basaleli mosusu ya Yehova bakómaki na ezaleli yango mpe basukaki mabe.
3. Nini ekoki kosalisa biso mpo tóyeba makama ya lolendo?
3 Yango wana mpenza Biblia elobi ete: “Lolendo eyei? Nsɔni ekoya na nsima; kasi bato ya bopɔlɔ nde bazali na mayele.” (Masese 11:2, NW ) Biblia epesi biso bandakisa mingi oyo emonisi ete lisese yango ezali solo. Soki totaleli mwa ndambo ya bandakisa yango, ekosalisa biso na komona ete kosala makambo na lolendo ezali likama. Yango wana, tótalela ndenge oyo zuwa, mposa ya lokumu, mpe motema mɔ́tɔmɔ́tɔ, ememaki bato misato oyo tolobeli na ebandeli básala makambo na lolendo, mpe basukaki na nsɔni.
Kola: Akómaki na zuwa mpe akómaki motomboki
4. (a) Kola azalaki nani, mpe asanganaki na makambo nini oyo elekaki liboso? (b) Na nsuka ya bomoi na ye, likambo nini ya monene Kola abandisaki?
4 Kola azalaki Molevi na libota ya Keata, tata na ye na tata ya Mose na Alona bazalaki bandeko. Ekoki mpenza kozala ete asalelaki Yehova na bosembo bambula ebele. Kola azwaki libaku malamu ya kozala na kati ya bato oyo bakatisaki Mai Motane na likamwisi oyo Nzambe asalaki. Ekoki mpe kozala ete azalaki na kati ya bato oyo babomaki Bayisalaele oyo basambelaki mwana ya ngɔmbɛ na Ngomba Sinai. (Exode 32:26) Kasi na nsima, Kola amityaki liboso ya bato oyo batombokelaki Mose na Alona; ezalaki mpe na Datana, na Abilama, na Ona, bato ya libota ya Lubene, na bato mosusu 250 oyo bazalaki bankumu na Yisalaele.a Balobaki na Mose na Alona ete: “Makambo na bino mabai biso. Bato nyonso ya lingomba oyo bazali bulɛɛ, moto na moto na bango, mpe [Yehova] azali kati na bango. Na bongo bozali [komitombola] na likoló na [lisangá] ya bato ya [Yehova] mpo na nini?”—Mituya 16:1-3.
5, 6. (a) Mpo na nini Kola atombokelaki Mose na Alona? (b) Mpo na nini tokoki koloba ete Kola azalaki kosepela na mokumba na ye te na kati ya ebongiseli ya Nzambe?
5 Nsima ya kosalela Nzambe na bosembo bambula ebele, mpo na nini Kola akómaki motomboki? Tobanzi te ete Mose azalaki mokonzi ya makambo makasi na Yisalaele, mpamba te azalaki “na bopɔlɔ mingi, na koleka bato nyonso bazalaki na nse.” (Mituya 12:3) Ekoki nde kozala ete Kola azalaki koyokela Mose na Alona zuwa mpe azalaki koyoka mabe lokola bango bazalaki likoló ya bato nyonso, yango ememaki ye amikosa na koloba ete bango moko bamitombolaki likoló ya lisangá mobimba.—Nzembo 106:16.
6 Ekoki mpenza kozala ete mokakatano ya Kola ezalaki ete azalaki kosepela te na mikumba na ye na kati ya ebongiseli ya Nzambe. Ezali solo ete Balevi ya libota ya Keata bazalaki banganga te, kasi bazalaki balakisi ya Mibeko ya Nzambe. Ntango bazalaki kotambola, bango nde bazalaki komema biloko ya hema na basaani oyo bazalaki kosalela kuna. Ezalaki mokumba monene mpamba te, bato oyo bazalaki komema basaani mosantu ya hema basengelaki kozala pɛto na nzoto mpe na elimo. (Yisaya 52:11) Yango wana, ntango Mose alobanaki na Kola, azalaki nde kotuna ye ete, Ozali komona mokumba na yo lokola likambo moke yango wana olingi bákamata lisusu mosala ya bonganga bápesa yo? (Mituya 16:9, 10) Kola akangaki ntina te ete lokumu oyo eleki monene ezali nde kosalela Yehova na bosembo na ebongiseli na ye, kasi ezali te kozala na esika moko boye to kozala mokonzi.—Nzembo 84:10.
7. (a) Mose asɛngaki Kola na bato na ye básala nini? (b) Ndenge nini botomboki ya Kola esukelaki ye?
7 Mose abengisaki Kola na bato na ye na mokolo oyo elandaki na hema ya koyangana; asɛngaki bango bámema bambeki ya kotumba mpaka ya malasi mpe mpaka ya malasi. Kola na bato na ye bazalaki na ndingisa ya kotumba mpaka ya malasi te mpamba te, bazalaki banganga te. Soki ezali ete bamemaki mbeki na mpaka ya malasi, boye bamonisaki polele ete, ata nsima ya kotikela bango butu mobimba mpo na kokanisa malamu, bazalaki kaka komona ete bazalaki na lotomo ya kosala mosala ya bonganga. Ntango bayanganaki na ntɔngɔ ya mokolo oyo elandaki, Yehova alakisaki mpenza nkanda na ye. “Mokili efungolaki monɔkɔ na yango mpe emelaki” bato ya libota ya Lubene. Na nsima, Nzambe atindaki mɔ́tɔ mpo na kozikisa baoyo batikalaki, na Kola nzela moko. (Deteronome 11:6; Mituya 16:16-35; 26:10) Lolendo ya Kola ememelaki ye nsɔni oyo eleki monene, elingi koloba ete Nzambe aboyaki ye mpenza!
Tóboya “mposa ya bilulela”
8. “Mposa ya bilulela” ekoki komonana na makambo nini epai ya baklisto?
8 Lisolo ya Kola ezali kokebisa biso. Lokola bato ya kozanga kokoka bazalaka na “mposa ya bilulela,” mposa yango ekoki komonana ata na kati ya lisangá ya boklisto. (Yakobo 4:5) Na ndakisa, tokoki kozala na mposa ya kozala na bokonzi. Tokoki kokóma lokola Kola, elingi koloba koyokela bato oyo bazali na mikumba zuwa mpo tolingi ete biso nde tózwa mikumba yango. To mpe tokoki kokóma lokola Diotelefe, moklisto moko na ekeke ya liboso. Ye azalaki mpenza koloba mabe mpo na bokonzi ya bantoma; ekoki kozala mpo ete azalaki na mposa ya kozwa mokumba yango. Kutu, Yoane akomaki ete Diotelefe “asepeli kozala moto ya liboso.”—3 Yoane 9.
9. (a) Ndenge nini tosengeli kotalelaka mikumba na kati ya lisangá? (b) Wapi ndenge ya malamu oyo tosengeli kotalelaka esika na biso na kati ya ebongiseli ya Nzambe?
9 Ezali mabe te ete mobali nyonso oyo azali moklisto azala na mposa ya kozala na mikumba na kati ya lisangá. Kutu, Paulo alendisaki elimo yango. (1 Timote 3:1) Kasi, tosengeli kotalelaka mikumba na kati ya lisangá lokola mpɛtɛ te, lokola nde soki tozwi mokumba, tokomi bato minene. Tóbosana te ete Yesu alobaki boye: “Ye oyo alingi kozala [moto] monene kati na bino, akóma mosungi na bino mpe ye oyo alingi kozala moto ya liboso na bino, azala moombo na bino.” (Matai 20:26, 27) Yango elingi koloba ete ezali mpenza mabe soki tozali koyokela baoyo bazali na mikumba minene zuwa, lokola nde motuya na biso na miso ya Nzambe etaleli “esika” oyo tozali na yango na kati ya ebongiseli na ye. Yesu alobaki ete: “Bino nyonso bozali bandeko.” (Matai 23:8) Moto nyonso oyo azali kosalela Yehova na molimo na ye mobimba, azala mosakoli to mobongisi-nzela, ndeko oyo azwi batisimo sika to ndeko oyo azali sembo na lisangá banda bambula ebele, azali na ntina na kati ya ebongiseli na ye. (Luka 10:27; 12:6, 7; Bagalatia 3:28; Baebele 6:10) Kosala elongo na bamilio ya bandeko oyo bazali kobunda etumba mpo na kolanda toli ya Biblia oyo elobi ete: “Bómikangela kosɔkɛma lokola elamba, moko asunga mosusu,” ezali mpenza lipamboli.—1 Petelo 5:5.
Abesaloma: Moto ya mayele mabe oyo alingaki lokumu
10. Abesaloma azalaki nani, mpe ndenge nini amekaki kosomba mitema ya bato oyo bazalaki koya epai ya mokonzi mpo akata makambo na bango?
10 Abesaloma, mwana ya misato ya Mokonzi Davidi asalaki makambo oyo ezali komonisa biso ete alingaki mpenza lokumu. Moto yango ya mayele mabe alukaki kosomba mitema ya bato oyo bazalaki koya epai ya mokonzi mpo akata makambo na bango. Abandaki naino na koloba ete Davidi azali kotyela makambo na bato yango likebi te. Na nsima, abombaki lisusu mposa na ye te, akómaki komonisa yango polele. Abesaloma azalaki koloba boye: “Soko ngai natyami mosambisi kati na mokili ete moto na moto oyo azali na likambo akoya epai na ngai, mbɛ ngai nakosambisela ye na boyengebene.” Abesaloma akendaki mosika na mayele mabe na ye. Biblia elobi ete “soko mpe moto abɛlɛmaki ete akumisa ye, ye asembolaki lobɔkɔ na ye mpe akamataki ye mpe apwɛpwaki ye. Abesaloma asalelaki bato nyonso ya Yisalaele na motindo oyo, baoyo bayaki epai ya mokonzi mpo na kosambisama.” Nsuka na yango ezalaki nini? “Abesaloma azimbisaki mitema ya bato ya Yisalaele.”—2 Samwele 15:1-6.
11. Ndenge nini Abesaloma alukaki kobɔtɔla bokonzi ya Davidi?
11 Mposa ya Abesaloma ezalaki kaka abɔtɔla tata na ye bokonzi. Mbula mitano liboso, abomisaki Amona, mwana mobali ya liboso ya Davidi. Amona asangisaki nzoto na makasi na Tamala, ndeko mwasi ya Abesaloma, yango wana Abesaloma abomisaki ye mpo na mabe oyo ye asalaki. (2 Samwele 13:28, 29) Kasi, ekoki mpenza kozala ete ata na ntango wana makanisi ya Abesaloma ezalaki kaka na bokonzi. Na yango amonaki ete soki abomi Amona akolongola moto oyo akokaki kowela na ye bokonzi.b Ezala bongo to te, ntango ngonga na ye ekokaki, Abesaloma azongaki lisusu nsima te. Atindaki bato básakola na mboka mobimba ete ye akómi mokonzi.—2 Samwele 15:10.
12. Monisá ndenge oyo lolendo ya Abesaloma ememelaki ye nsɔni.
12 Abesaloma alongaki mpo na mwa ntango, mpamba te “botomboki eyaki ndɔngɔ mpe bato oyo balandaki Abesaloma bazalaki se kokóma mingi.” Na nsima, Mokonzi Davidi akimaki mpo na komibikisa. (2 Samwele 15:12-17, NW ) Kasi, mwa moke na nsima, botomboki ya Abesaloma esukaki ntango Yoaba abomaki ye, abwakaki ebembe na ye na libulu mpe bazipaki libulu yango na mabanga. Talá likambo: moto yango oyo alukaki kozala mokonzi akundamaki ata na lilita oyo ebongi te ntango akufaki!c Ya solo, lolendo ememelaki Abesaloma nsɔni.—2 Samwele 18:9-17.
Tóluka lokumu na biso moko te
13. Ndenge nini mposa ya koluka lokumu ekoki kokola na motema ya moklisto?
13 Ndenge oyo Abesaloma akómaki mokonzi mpe ndenge oyo asukaki ezali liteya mpo na biso. Na mokili ya lelo epai balobi ete moto na moto asala makasi na ye, bato mingi bazali na ezaleli ya kokumisa bakonzi na bango, bazali kosala nyonso mpo bakonzi yango bálinga bango kaka mpo bato mosusu bámonaka bango lokola bato ya lokumu to mpo bakonzi yango bápesaka bango nzela ya kosala makambo mosusu to mpo bato bámona ete bango bazali bato minene. Mpe kaka bato yango bakoki kozala na maloba ya komikumisa liboso ya bato oyo bazali na nse na bango, nyonso wana mpo na koluka ete básepela na bango mpe bákumisa bango. Soki tokebi te, elimo ya koluka lokumu ndenge wana ekoki kokola na mitema na biso. Emonani ete baklisto mosusu na ekeke ya liboso bakómaki na ezaleli yango; yango wana bantoma bakebisaki bato ya ndenge yango makasi.—Bagalatia 4:17; 3 Yoane 9, 10.
14. Mpo na nini tosengeli koboya mposa ya koluka lokumu mpe komitombola?
14 Na kati ya ebongiseli na ye, Yehova azali na mposa ya bato ya mayele mabe te, baoyo balukaka komitombola mpo na “koluka lokumu na bango moko.” (Masese 25:27, NW ) Kutu, Biblia elobi ete: “[Yehova] akolongola bibebu nyonso ya moselu mpe lolemo oyo ekobimisa lolendo.” (Nzembo 12:3) Abesaloma azalaki moto ya bibebu ya moselu. Azalaki komikumisa ntango azali koloba liboso ya bato oyo azalaki koluka ete básepela na ye, nyonso wana mpo na kozwa bokonzi oyo azalaki kolula. Nzokande, biso tozali na libaku malamu mpenza, tozali na kati ya bandeko oyo bazali kolanda toli ya Paulo ete: “Bósala likambo moko mpo na elulela soko mpo na nzombo te kasi, awa ezali bino na kosɔkɛma, bótánga bamosusu ete baleki bino.”—Bafilipi 2:3.
Saulo: Mokonzi oyo azalaki motema mɔ́tɔmɔtɔ
15. Ndenge nini Saulo amonisaki liboso ete azalaki na bopɔlɔ?
15 Liboso ya kokóma mokonzi ya Yisalaele, Saulo azalaki mpenza na bopɔlɔ. Na ndakisa, tótala likambo moko oyo asalaki ntango azalaki naino elenge. Ntango mosakoli Samwele alobaki malamu mpo na ye, na komikitisa mpenza, Saulo apesaki eyano ete: “Ngai Mobenyamina te, uta na libota lileki moke kati na Yisalaele? Mpe libota na ngai eleki mabota nyonso kati na Benyamina na moke te? Mpo na nini ozali koloba boye na ngai?”—1 Samwele 9:21.
16. Saulo asalaki nini oyo emonisaki ete azalaki motema mɔ́tɔmɔ́tɔ?
16 Kasi na nsima, Saulo azalaki lisusu na bopɔlɔ te. Ntango azalaki kobunda na Bafilistia, azongaki na Gilegale epai asengelaki kozela Samwele aya kobondela Nzambe mpe kotumba mbeka. Lokola ntango oyo Samwele asengelaki kokóma ekokaki kasi ayaki naino te, Saulo akamataki mbeka mpe ye moko atumbaki yango. Ntango kaka asilisaki kotumba mbeka, Samwele akómaki. Samwele atunaki ete, “Osali nini?” Saulo azongisaki ete: “Namonaki ete bato bazali kolongwalongwa na ngai mpe ete yo oyei te na elaka etyamaki . . . Namipusaki ete nakaba mbeka ya kotumba.”—1 Samwele 13:8-12.
17. (a) Soki tokanisi malamu te, mpo na nini tokoki komona lokola nde Saulo asalaki mabe te? (b) Mpo na nini Yehova asambisaki Saulo na likambo asalaki?
17 Soki tokanisi malamu te, tokoki komona lokola ete Saulo asalaki mabe te. Libota ya Nzambe ezalaki “kati na mpasi,” “batumolami mingi,” mpe bazalaki kolɛnga mpo bazalaki koyeba likambo ya kosala te. (1 Samwele 13:6, 7) Ekozala mpenza malamu te kokanga mabɔkɔ soki likambo moko oyo ezali kosɛnga kokanga mabɔkɔ te ebimi.d Kasi, tóbosana te ete Yehova akoki kotánga makambo oyo ezali na kati ya mitema mpe komona mposa oyo etindi biso na kosala likambo moko. (1 Samwele 16:7) Yango wana, ekoki mpenza kozala ete amonaki makambo mosusu epai ya Saulo oyo lisolo ya Biblia elobeli yango te. Ekoki kozala ete Yehova amonaki ete lolendo nde ekómisaki Saulo motema mɔ́tɔmɔ́tɔ. Mbala mosusu Saulo asilikaki mingi na komona ete ye, mokonzi ya Yisalaele mobimba, azelaka mosakoli mobange moko boye oyo azali kosala malɛmbɛmalɛmbɛ! Ata soki ezalaki bongo to te, Saulo akanisaki ete lokola Samwele azalaki koumela, ye asengelaki te kotala na miso mpe amonaki mpamba malako ya polele oyo bapesaki ye. Esukaki ndenge nini? Samwele asepelaki te na likambo oyo Saulo asalaki. Na yango, apamelaki ye mpe alobaki ete: “Bokonzi na yo ekoumela te . . . mpo ete obateli yango elakelaki [Yehova] yo te.” (1 Samwele 13:13, 14) Tomoni awa lisusu ete lolendo ememaki nsɔni.
Tózala motema mɔ́tɔmɔtɔ te
18, 19. (a) Limbolá ndenge oyo motema mɔ́tɔmɔ́tɔ ekoki komema mosaleli ya Nzambe lelo oyo asala makambo na lolendo. (b) Likambo nini tosengeli kobosana te na oyo etali ndenge lisangá etambolaka?
18 Lisolo ya Saulo, moto oyo asalaki makambo na lolendo ekomamaki na Liloba ya Nzambe mpo na litomba na biso. (1 Bakolinti 10:11) Ezali mpasi te mpo mabunga ya bandeko na biso elɛmbisa biso nzoto. Lokola Saulo, tokoki kokóma motema mɔ́tɔmɔ́tɔ, kokanisa ete mpo makambo etambola malamu, tosengeli kosala yango biso moko. Na ndakisa, ekoki kozala na ndeko moko oyo ayebi kotambwisa makambo malamu. Alalisaka likambo te, alandaka malako nyonso ndenge ezali kopesama na lisangá, alobaka mpe ateyaka malamu. Kasi, azali komona ete bandeko mosusu bazali kosala lokola ye te, mpe bazali na makoki te ndenge oyo ye azali kosepela. Yango epesi ye nzela ya komonisa motema mɔ́tɔmɔ́tɔ? Yango ezali ntina ya koloba mabe mpo na bandeko na ye, mbala mosusu koloba ete soki na milende na ye te mbɛlɛ ata likambo moko te esalemaka mpe mbɛlɛ lisangá esi ekufá? Soki asali bongo ezali lolendo!
19 Tóloba mpenza solo, nini esangisaka baklisto na kati ya lisangá? Koyeba kobongisa mpe kosala makambo? kozala na boyebi mingi? Toboyi te, nyonso wana ezali malamu mpo makambo etambola malamu na kati ya lisangá. (1 Bakolinti 14:40; Bafilipi 3:16; 2 Petelo 3:18) Kasi, Yesu alobaki ete bayekoli na ye bakoyebana libosoliboso mpo na bolingo na bango. (Yoane 13:35) Yango wana bankulutu oyo bazali na boboto, atako balingaka ete makambo esalema na mobulu te, babosanaka te ete lisangá ezali kompanyi te oyo esengeli kotambwisama na malako ya makasimakasi; kasi bayebaka ete lisangá ezali etonga oyo esengeli kotambwisama na boboto. (Yisaya 32:1, 2; 40:11) Mbala mingi soki tolandi toli yango te mpe tosali makambo na lolendo, kowelana ekɔtaka na lisangá. Nzokande, kosala makambo na mobulu te, ndenge Nzambe alingaka, epesaka kimya.—1 Bakolinti 14:33; Bagalatia 6:16.
20. Tokolobela nini na lisolo oyo elandi?
20 Masolo ya Biblia oyo elobeli Kola, Abesaloma na Saulo emonisi polele ete lolendo ememaka nsɔni, ndenge Masese 11:2 elobi yango. Kasi, kaka vɛrsɛ yango ebakisi ete: “Bato ya bopɔlɔ nde bazali na mayele.” Bopɔlɔ ezali nini? Bandakisa nini ezali na Biblia oyo ekoki kosalisa biso tóyeba malamu ezaleli yango, mpe ndenge nini tokoki kozala bato ya bopɔlɔ lelo oyo? Tokotalela mituna yango na lisolo oyo elandi.
[Maloba na nse ya lokasa]
a Lokola Lubene azalaki mwana ya liboso ya Yakobo, ekoki kozala ete bato ya libota na ye oyo balandaki Kola na botomboki na ye bazalaki koyoka mabe lokola Mose, moto ya libota ya Levi, azalaki motambwisi na bango nyonso.
b Biblia elobeli lisusu Kileaba te, mwana mobali ya mibale ya Davidi, nsima ya kobotama na ye. Ekoki kozala ete akufaki liboso Abesaloma abanda botomboki.
c Na ntango ya kala, kokunda ebembe ezalaki likambo ya ntina mingi. Yango wana, soki moto akundami na lilita te ezalaki nsɔni mingi mpe mbala mingi ezalaki komonisa ete Nzambe asepeli na ye te.—Yilimia 25:32, 33.
d Na ndakisa, Pinehase asalaki likambo moko ya nokinoki mpo na kosukisa bolɔzi oyo ebomaki Bayisalaele 10 000 mpe Davidi, ayebisaki bato na ye, lokola bazalaki na nzala mingi ete bálya elongo na ye limpa ya kolakisama na “ndako ya Nzambe.” Nzambe atángaki ata moko ya makambo oyo te ete ezalaki lolendo.—Matai 12:2-4; Mituya 25:7-9; 1 Samwele 21:1-6.
Ozali koyeba lisusu?
• Lolendo ezali nini?
• Ndenge nini zuwa etindaki Kola na kosala makambo na lolendo?
• Lisolo ya Abesaloma, moto oyo alukaki lokumu, ezali koteya biso nini?
• Tokoki kosala nini mpo tózala motema mɔ́tɔmɔ́tɔ lokola Saulo te?
[Elilingi na lokasa 10]
Saulo akómaki motema mɔ́tɔmɔ́tɔ mpe asalaki makambo na lolendo