Lilimo Za Sikiti sa Bulalu—Kana li ka Taleleza Lisepo za Mina?
KU BALA ka ku fita fa mafelelezo se ku kalisize. Waci ye fapil’a muyaho wa lika za sizo wa mwa Beaubourg mwa Paris, France, i bonisa masekondi a’ siyezi. I ka zwelapili mwa ku bala kwa yona ku si na ku yema ku fitela i fita fahal’a busihu bwa December 31, 1999. Ka yona nako yeo, nto ye ñwi ili ye ne i pumanwi ku yona hañwi fela mwa Nako ya luna ye Zibahala i kabe i ezahalile: ku fita kwa lilimo ze nca ze sikiti, lilimo za sikiti sa bulalu.
“2000, ka nzila ye ñwi, ‘ki kezahalo ye tuna ka ku fitisisa ye libelezwi’ mwa litaba za mufuta wa mutu haisali,” ko na mwa akaleza mubatisisi Bernward Joerges wa mwa Berlin, Germany. Ki kabakalañi ha ku na ni tibelelo ye cwalo? Hailifo, silimo sa 2000 ki nako i liñwi fela mwa silengo sa nako. Fahalimw’a seo, nako yeo i lemuhiwa fela ki bao ba ba latelela kalenda ya kwa Wiko. Ka ku ya ka kalenda ya Simozilemu, 2000 C.E. i ka fita fa ku kwana mwahal’a silimo sa Simozilemu sa 1420; ka ku ya ka kalenda ya Sijuda, ki 5760 A.M.
Kono mwa puhisano ya hae mwa pampili ya makande ya mwa Sweden ye bizwa Dagens Nyheter, Caziba y’a li Muluti Joerges u talusa kuli: “Bakeñisa puso ya bukoba ni ya buhateleli, ku bala kwa luna nako ko ku tomile ku Gregory, ili ye kalisa fa akalezo ya ku pepwa kwa Kreste, se ku tomile mibisi mwa likalulo ze ñata za lifasi.” Kacwalo silimo sa 2000 si ka ba nako ye zwile mubano lifasi kamukana mwahal’a kalulo ye tuna ya mufuta wa mutu. Caziba y’a li Muluti Joerges u talusa kuli: “Batu kaufela ba ka tatubisisa masika a bona hamohocwalo ni ze ñwi kaufela ka ku toma ku yona kezahalo yeo.”
Niteñi, ba bañata ba na ni ze ñata mwa munahano ku fita ku bonisa fela nako. “Misebezi ye mituna ni litukiso za ku ‘bonisa’, ku tunafaza ni ku eza mukiti kwa neku la yona kezahalo yeo se li kalisizwe ku ezwa mwa likalulo kamukana za bupilo ni mwa mupilelo kamukana wa batu,” ko na mwa taluseza Joerges. U ekeza kuli “ku potoloha lifasi kamukana, bapangi ba misebezi ye mituna ya lipisinisi ni ‘likokota za lipuhiso’ ba lola ni ku lukisa likezahalo ze tuna.” Ba bañwi ba ba twi ba bonela-hule ba bulela kuli “lu ka ndumbwikela mwa munda wa libuka ze ama lika za mwa lilimo za mwanda o felile. Ba litukiso za fa moya ba ka tanganya bakeñisa ku fita fa lilimo ze sikiti. Ndu ya TV ya mwa West Germany i itukiseza ku sebeza ka lihora ze 24 ili ku bonisa ku pazula kwa lizazi ku potoloha lifasi kamukana.”
Ba litukiso za fa moya hape ba ka bona teñi kuli ku be ni ku zina-zina ko ku tuna ili ku bona mbututu ye ka ba ya mafelelezo kwa ku pepiwa ka 1999 ni ya pili kwa ku pepiwa ka 2000. Babihi ba makande ba ka shwashwata-shwashwata ili kuli ba fumane batu ba sikai ba ba sa li teñi ba ne ba pepilwe mwahal’a lilimo za mwanda wa bu 19 ni ku ba buza ka mo ba ikutwela kuli se ba pilile mwahal’a kalulo ya lilimo ze myanda ye milalu ni mwahal’a kalulo ya lilimo za likiti ze peli! Ba bañwi ba ikutwa kuli yona nkuwa yeo ye fitelezi ya lilimo ze sikiti i ka tahisa mutanganyo o mutuna mwahal’a batu. Ka ku ya ka mubonelo o muñwi wa bumaswe bo bu ka ezahala, fahal’a Busihu bwa ku fita ku sona Silimo se Sinca seo, ba bañata ba kabe ba ipondile.
Ku si na taba ni lika za mufuta o cwalo ze fitelezi, ki ko ku utwahala kuli yona kezahalo yeo i tahisa tibelelo ye tuna. Kwa neku la ba bañata ba ba li mwa lifasi la luna le li bombisizwe ki butata, lilimo za sikiti se sinca li bonwa sina liseli la sepo, nzila ye isa kwa bupilo bwa kwapili bo bunde ni ku fita. Ba bañwi ba talimela kwa sayansi ni bumapangapanga kuli li ka tahisa bupilo bwa kwapili ili m’o lu ka ca hande ni ku fita, ku pila nako ye telele ni ku fita, ku sebeza hanyinyani ni ku ina fa ndu ka nako ye telele ni ku fita; f’o mishini i ka lu lukulula kwa misebezi ye zwafisa; f’o m’ata a nyukilia a’ zamaiswa ka mulao a kona ku tahisa kuli mezi a fetuhe mafula. Ku kulubelwa kuli kwapili ku ka ba ni TV ya maswaniso a tiile, mawaile a bonisa maswaniso, mishini ye amuhela ni ku lumela ze ñozwi ka luwaile kono ili mwa mubala, ni mawaile a toloka onaf’o fela. Ba hupula ka za ku tatubisisa Kweli, naleli ye bizwa Mars, ni mafasi a mañwi a mwa lihalimu, ni ku lafa butale bwa ona.
Kono haki batu kaufela ba ba na ni tibelelo ya ze nde ze cwalo. Babatisisi ba bañwi ba bona lilimo za sikiti se sinca sina ze ka tisa nako ya kekezeho ya buñata bwa batu ye sa konwi ku tibelwa ni ku sinyeha kwa muinelo wa lifasi. Ku silafazwa kwa moya ku ka tahisa kuli lifasi li be ni mufutumala o mutuna. Libaka ze lumbile za mezi a kangezi li ka shengunuka mi mawate a ka yuyuluka, ku tibisa libaka ze limwa, ili mo ku pila batu kono ili ku fetula mahekele a fita ku bolule-lule a libaka ze limwa ku ba mahalaupa. Ba kulubela kuli sifumu sa lifasi si ka fita fa ku shandauka, mifilifili mwahal’a mibuso ya mañañazwana ni mwahal’a mupilelo wa batu, bukebenga, mi se si maswe ka ku fitisisa, ki ndwa ya nyukilia ili ye ka timeza bupilo bwa mufuta wa mutu kaufela.
Ba ba bonela cimo lika ba na ni ze ñata za ku nuhelela nihaiba kuli ba bulela li sikai fela ha ku amiwa ka za ku fa buniti ka za ku atumela kwa lilimo za sikiti se si taha. Ka bunolo fela hape lika ze ñata ze sa konwi ku bonelwa cimo za amiwa kuli mutu a kone ku talusa se si ka ezahala kwapili ka ku nepahala. Mutu wa tuto ya za ku talusa za kwapili u swaniseza ku eza cwalo sina ku bapala chess: “Pili ni si ka nga muhato wa ka o tatama, ni bonela cimo mihato ye miñata ka mo ni konela kaufela. Kono sila sa ka h’a sa ngile muhato wa hae, ni kutela ku eza nto ye swana hape.”
Haili ka za seo silimo sa 2000 si na ni sona, ki nako fela ye ka talusa seo. Seo, nihakulicwalo, ha si talusi kuli nako ya mina ya kwapili i na ni ku ba ye sa sepisi. Bibele i fa bupaki bo bu tiile bwa kuli lu fakaufi ni ku atumela kwa lilimo ze sikiti ze makaza hahulu ku fita sikiti se si ka kalisa mwahal’a lilimo ze kwatas’a ze lishumi. Zona Lilimo ze Sikiti ze atumela zeo li ka fitela kwahule litibelelo lifi kamba lifi za butu! Seo ka sibili si talusañi? Si ka ama nto mañi? Lwa mi mema kuli mu nahanisise taba ya luna ye latelela mi mu itute seo Bibele i na ni ku si bulela.