Ku Ambolisana Mwahal’a Lubasi ni mwa Puteho

“Mubulelelo wa mina ibe o na ni musa kamita, o lungilwe lizwai.” —MAKOLOSE 4:6.

 1. Ki sifi sa na bulezi Adama Mulimu ha na tisize Eva ku yena?

“HA KU NA mutu y’a li s’oli ku ili yena . . . Mutu kaufela ki kalulo ya naha ye tuna.” Ko na mwa n’a ñolezi munna ya n’a li muituti ya lemuha lika kwa makalelo a lilimo ze myanda i sikai ye felile. Ka ku bulela seo, na swalisana fela ni seo Mubupi n’a si bulezi ka za Adama kuli: “Ha ku lukeli kuli mutu a ine a nosi.” Adama n’a na ni mpo ya ku kona ku bulela ni ku ba ni puo, kakuli n’a file lifolofolo kamukana mabizo. Kono Adama n’a si na sibupiwa se siñwi sa mufuta wa mutu seo na kona ku ambolisana ni sona. Ha ku komokisi kuli Mulimu ha n’a tisize Eva yo munde ku yena sina musal’a hae, Adama a makala kuli: “Cwale, yena yo, ki lisapo la masapo a ka, ki nama ya nama ya ka”! Kacwalo, fa makalelo a ku ba teñi kwa lubasi lwa pili lwa mufuta wa mutu, Adama a kalisa ku ambola ni mutu yo muñwi wa fa lifasi.—Genese 2:18, 23.

 2. Ki kozi ifi yeo sipangaliko sa TV si kona tahisa?

² Sikwenda sa lubasi ki sibaka se sinde sa ku ambola teñi. Kaniti luli, ku kondisa lika luli mwa lubasi ku itingile ku sona seo. Niteñi, ku ambolisana ku tokwa nako ni buikatazo. Kacenu, mwahal’a masholi ba batuna ka ku fitisisa mwa ku uzwa nako ki televishini. I kona ku ba sipangaliko se si holofaza mwa linzila ze fita ze peli. Kwa lineku le liñwi, i kona ku ba ye susueza hahulu kuli mane lilama za lubasi ba kona ku zizibazwa ki yona, ili nto ye tahisa ku sa ba ni muinelo wa ku ambolisana. Kwa lineku le liñwi hape, televishini i kona ku sebeza sina nzila ya ku baleha ka yona muta ku ba ni ku sa utwisisana kamba maikuto a tabehile. Mwa sibaka sa ku tatulula butata, bosinyalana ba bañwi se ba ketile ku ulumana ni ku buha televishini. Kacwalo sipangaliko sa TV si kona ku tisa luli bupalelwi mwa ku ambolisana, ili nto ye bulezwi kuli ki mushandauli yo mutuna wa manyalo. Bao ba ba fumana butata mwa ku buluka ku buha televishini mwa sibaka se sinyinyani ne ba kana ba nahanisisa hande ku i zwisa mwa ndu ka ku tala.—Mateu 5:29; 18:9.

 3. Ba bañwi se ba fumani cwañi tuso ka ku kusufaza ku buha kwa bona TV?

³ Ka buniti fela, lipiho ze nyangumuna se li amuhezwi ze talusa ka za limbuyoti ze fita fa ku ba teñi muta ku itusisa TV ku kusufazwa ka butuna kamba ku tuhelwa ka ku tala. Lubasi lo luñwi ne lu ñozi kuli: “Lwa ambolisana hahulu ni ku fita yo muñwi ku yo muñwi . . . , ku eza lipatisiso za Bibele ni ku fita . . . Lu bapala lipapali hamoho . . . Likalulo kamukana za sebelezo ya luna ya mwa simu se li ekezehile.” Lubasi lo luñwi hamulaho wa ku zwisa TV ya bona ne ba bulezi kuli: “Ha lu sa bukeleza fela mali [ne ba telela litukiso za fa TV ze hasanyiwa ka muhala] kono hape se lu fitile fa ku swalisana hamoho sina lubasi mi se lu fumani lika ze ñwi ze nde za ku eza mwa nako ya luna. Ni kamuta ha lu ipumani mwa muinelo wa ku tokwa sa ku eza.”

Ku Talima, ku Bulela, ni ku Teeleza

 4. Batu ba ba nyalani ba kona cwañi ku bonisa buitebuho yo muñwi ku yo muñwi?

⁴ Ku na ni mikwa ye fapahana ya ku ambolisana ka yona mwahal’a lubasi. Ye miñwi haki ya ku tumusa manzwi. Muta batu ba babeli ba talimana, ki mufuta wa ku ambolisana. Ku ba hamoho ku kona ku tahisa maikuto a ku babalelana. Bosinyalana ba swanela ku pima ku ba kwahule ni yo muñwi ka linako ze telele konji haiba ki ka libaka le li sa konwi ku pimiwa. Batu ba ba nyalani ba kona ku bukeleza tabo yo muñwi ku yo muñwi ka ku ikola swalisano ye tezi yeo ba na ni yona mwa tamo ya linyalo. Ka nzila ye lilato mi ili ye likute yeo ba bonisa yo muñwi ku yo muñwi, ibe fa nyangela kamba kwa mukunda, ku bonisa likute le li swanela mwa mutinelo ni mikwa, ka ku kuza ba kona ku fitisa buitebuho bo bu tungile yo muñwi ku yo muñwi. Mulena ya butali Salumoni n’a talusize seo mwa manzwi a, ka ku bulela kuli: “Siliba sa hao si fuyolwe; U tabele musal’a hao wa bunca bwa hao.”—Liproverbia 5:18.

 5, 6. Ki kabakalañi banna ha ba swanela ku itemuhela butokwa bwa ku ambolisana ni basali ba bona?

⁵ Ku ambolisana hape ku tokwa puhisano, ku bulelisana—ku bulela yo muñwi ku yo muñwi, isiñi ku bulela ku si na mamelelo ya maikuto a yo muñwi. Hailifo basali ba bañwi ba na ni buikoneli bwa ku fitisa maikuto a bona ku fita banna, leo haki libaka le li utwahala la kuli banna ba be limumu mwa lubasi. Banna ba Sikreste ba swanela ku lemuha kuli ku tokwa mayemo a ku ambolisana ki butata bo butuna mwa manyalo a mañata, kacwalo ba swanela ku sebeza ka tata mwa ku buluka linzila za ku ambolisana inze li kwaluhile. Ee luli, ba ka eza cwalo, haiba bona, hamohocwalo ni basali ba bona, ba utwa kelezo ye nde yeo muapositola Paulusi a i fa kwa Maefese 5:25-33. Kuli munna a late musal’a hae sina mubili wa hae tota, u lukela ku fa mamelelo kwa buiketo ni tabo ya musal’a hae, isiñi za hae fela. Mwa ku peta seo, ku ambolisana ki nto ye sa konwi ku siiwa.

⁶ Munna ha swaneli ku ba ni mubonelo wa kuli musal’a hae u swanela ku lemuha kamba ku nuha kuli wa itebuha musal’a hae. Musali u tokwa ku fiwa koñomeko ya lilato la munna hae. Munna wa kona ku bonisa buitebuho mwa linzila ze ñata—ka lipulelo ni likezo za lilato ni limpo ze si ka libelelwa, hamohocwalo ni ku mu lemusa ka za litaba ze ne li kana za mu ama. Hape ku na ni likulutendano la ku bonisa buitebuho bwa hae fa buikatazo bwa musal’a hae, ibe fa ku kaba kwa hae kwa ka butu, fa musebezi wa hae kwa neku la lubasi, kamba mwa kemelo ya hae fa misebezi ya kwa moya. Ka ku ekeza, kuli munna a utwe kelezo ya muapositola Pitrosi ye kwa 1 Pitrosi 3:7, ya ku ‘pilisana ni musali ka kutwisiso,’ u swanela ku ba ni makeke, ili nto ye boniswa ka ku ambola ni yena mwa litaba kamukana ze tokwa mamelelo ya bona, ku fa musali likute sina piza ye fokola.—Liproverbia 31:28, 29.

 7. Ki buikalabelo mañi b’o musali a na ni bona mwa ku ambolisana ni munn’a hae?

⁷ Ka ku swana, kuli musali a utwe kelezo ye ama ku ipeya kwatasi ye kwa Maefese 5:22-24, u tokwa ku ba ni mamelelo ya ku buluka linzila za ku ambolisana inze li kwaluhile ni munn’a hae. U tokwa ku ‘kuteka’ munn’a hae, ka lipulelo za hae ni ka muzamao wa hae. Ni kamuta a si ke a nga muhato wa mwa bukamutwa kamba ku keshebisa litato la munn’a hae. (Maefese 5:33) Ka linako kaufela, ku swanela ku ba ni ngambolo ya kwa mukunda mwahal’a yena ni munn’a hae.—Mu bapanye Liproverbia 15:22.

 8. Ku buluka linzila za ku ambolisana inze li kwaluhile, ki sifi seo basali ba lukela ku itatela ku si eza?

⁸ Ka ku ekeza, musali u swanela ku pima ku nyanda inze a sa tumusi linzwi ili ku bonisa kuli u ishwela makeke ili yena. Haiba ku na ni ku sa utwisisana, haike a bate nako ye swanela ya ku tahisa taba yeo. Ee, m’u nge tuto ku zwelela ku Muoli Estere. N’a na ni taba ye ne i ama bupilo ni lifu ili yeo na tokwa ku i tahisa kwa mamelelo ya munn’a hae. K’u nga kwa hae ka bubebe muhato wa ka butali ni maseme ne ku talusize punyuho kwa Majuda. Ku ambolisana ku itingile ku luna ni ku bosinyalana ni luna haiba lu conkauzwi kamba lu sweli ku conkaulwa. Maseme ni moya wa likeya la bumulimu u kona ku tusa mwa ku tahisa kuli ku ambola ku be ko ku bunolo.—Estere 4:15–5:8.

 9. Ki kalulo ifi ye talelezwa ki ku teeleza mwa ku ambolisana?

⁹ Nto ye amiwa mwa ku itusisa lipulelo ili ku buluka linzila za ku ambolisana ka zona inze li kwaluhile ki buikalabelo bwa yo muñwi ni yo muñwi bwa ku teeleza ku seo mutu yo muñwi a na ni ku si bulela—ni ku eza buikatazo bwa ku lemuha se si siyezi si si ka bulelwa. Seo si talusa ku fa mamelelo ku ya bulela. Mutu ha tokwi fela kuli a nahanisise ka za mayemo a muhupulo tota kono mutu hape u tokwa ku fa mamelelo kwa mayemo a maikuto, nzila yeo nto ye ñwi i bulezwi ka yona. Hañata munna u fita fa ku palelwa ku lemuha seo. Basali ne ba kana ba ba mwa butata bakeñisa kuli banna ba palelwa ku teeleza. Mi basali ni bona ba tokwa ku teeleza ka tokomelo ili kuli ba pime ku ba ba kazatu mwa ku fita fa likatulo. “Mutu ya talifile a t’o utwa, mi u ka ekeza kwa zibo ya hae.”—Liproverbia 1:5.

Ku Ambolisana Mwahal’a Bashemi ni Bana

10. Kuli ba eze hande mwa ku ambolisana ni bana ba bona, ki sifi seo bashemi ba lukela ku si eza?

¹⁰ Ku na ni muinelo hape ili w’o bashemi ni bana ba bona ba fumana butata mwa ku ambolisana. Ku “luta mwana nzila y’a swanezi ku zamaya” ku tokwa kuli ku tomiwe linzila za ku ambolisana ka zona. Ku eza cwalo ku ka tahisa kuli “nih’a supala h’a na ku i keluha.” (Liproverbia 22:6) Sisupo sa kuli bashemi ba bañwi ba latehelwa ki bana ba bona mwa lifasi fokuñwi seo si tiswa ki pakana ya ku tokwa mayemo a ku zwelapili ku ambolisana mwahal’a ku nonoboka kwa bona. Buikalabelo bwa bashemi bwa ku zwelapili ku ambolisana ni bana ba bona bu koñomekilwe kwa Deuteronoma 6:6, 7 kuli: “Manzwi ao, e ni ku laela kacenu, a ine mwa pilu ya hao; Mi u na ni ku a luta bana ba hao ka tokomelo, u be ni ngambolo ka ona, niha u inzi mwa ndu ya hao, niha u zamaya mwa nzila, niha u y’o lobala, niha u zuha.” Ee, bashemi ba lukela ku ba ni nako ni bana ba bona! Ba lukela ku itatela ku eza litabelo kwa neku la bana ba bona.

11. Ki lifi lika ze ñwi zeo bashemi ba swanela ku fitisa kwa bana ba bona?

¹¹ Bashemi, mu ambolisane ni bana ba mina kuli Jehova wa ba lata ni kuli ni mina mwa ba lata. (Liproverbia 4:1-4) Mu ba tuse ku bona buitateli bwa mina mwa ku itombola miinelo ya buiketo ni minyaka bakeñisa ku ndongwama ku hula kwa bona kwa mwa munahano, maikuto, kwa mubili, ni kwa moya. Nto ya butokwa kwa neku la seo ki muinelo wa ku utwela ba bañwi butuku, fo kikuli, buikoneli bwa bashemi mwa ku bona lika ka ku ya ka mubonelo wa bana ba bona. Ka ku bonisa lilato le li si na buitati, mina bashemi mwa kona ku yaha tamo ye tiile ya swalisano ni bana ba mina ni ku ba susueza ku mi sepa mwa sibaka sa ku sepa litaka za bona.—Makolose 3:14.

12. Ki kabakalañi ba banca ha ba swanela ku ambolisana ka tukuluho ni bashemi ba bona?

¹² Kwa lineku le liñwi, ba banca, mu na ni buikalabelo bwa ku ambolisana ni bashemi ba mina. Ku ba ni buitebuho ku seo ba mi ezelize sona ku ka mi tusa kuli mu ba sepe. Mu tokwa tuso ni kemelo ya bona, mi i ka ba ko ku bunolo ku bona haiba mu ambolisana ni bona ka tukuluho. Ee, ki kabakalañi ha mu swanela ku ezisa kuli litaka za mina ba be yona simuluho ye tuna ya kelezo? Bona bao se ba mi ezelize ze nyinyani fela ha ba bapanywa ni bashemi ba mina. Ha ba na yeloseli ye tuna mwa bupilo ye fita ye mu na ni yona, mi haiba haki ba ba li kalulo ya puteho, kaniti luli ha ba na cisehelo mwa buiketo bwa mina bwa ku ya ku ile.

Ku Ambolisana Mwahal’a Puteho

13, 14. Ki likuka lifi ze ama kwa ku ambolisana mwahal’a Bakreste?

¹³ Likulutendano le liñwi ki ku buluka linzila za ku ambolisana ka zona inze li kwaluhile ni mizwale ba mina mwa puteho. Lu elelizwe ka ku tiya kuli lu si ke lwa tuhela ‘liputeho za luna.’ Lu kopana ka mulelo mañi? Kuli lu “susumezane mwa lilato ni mwa misebezi ye minde.” Seo si tokwa ku ambolisana. (Maheberu 10:24, 25) Haiba mutu yo muñwi a mi foseza, leo kaniti luli haki libaka la kuli mu tuhele ku fumaneha kwa mikopano. Mu buluke linzila za ku ambolisana ka zona inze li kwaluhile ka ku latelela sikuka sa kelezo ya na file Jesu ye ñozwi kwa Mateu 18:15-17. Mu bulele ni y’o mu ikutwa kuli u mi tahiseza muinelo wa ku tokwa tabo.

¹⁴ Muta mu fita fa ku ba ni butata ni yo muñwi wa mizwale ba mina, mu ipeye kwatas’a kelezo ya mwa Mañolo ye cwalo ye swana sina ye fumanwa kwa Makolose 3:13 ye li: “Mu ezane hande, mi mutu h’a na ni s’a tongoka yo muñwi, mu swalelane; sina [Jehova, NW] h’a mi swalezi, mu eze cwalo ni mina.” Seo si talusa ku ambolisana mwa sibaka sa ku hana ku bulela ku mutu yo muñwi. Mi haiba mu lemuha kuli mutu yo muñwi u bonahala ku ba ni sikoto ku mina, mu ipeye kwatas’a kelezo ye fumanwa kwa Mateu 5:23, 24. Mu ambolisane, mi mu like ku kutisana ka kozo ni muzwale wa mina. Seo si tokwa lilato ni buikokobezo kwa neku la mina, kono mu na ni buikalabelo ku ili mina ni ku muzwale wa mina bwa ku ipeya kwatas’a kelezo ya Jesu.

Kelezo ni Susuezo

15. Ki kabakalañi Bakreste ha ba sa swaneli ku palelwa ku fitisa kelezo ha ba li mwa mayemo a ku eza cwalo?

¹⁵ Buikalabelo bwa ku ambolisana hape bu amiwa mwa ku buluka kelezo ya Paulusi ye kwa Magalata 6:1 ye li: “Banabahesu, mutu h’a swelwi a eza mulatu, mina ba ba na ni Moya, mu mu kutise ka moya o musa; mi u tokomele, u ka suhana u likwa ni wena.” Ku izibela bufokoli bwa luna ku swanela ku lu konisa ku amuhela sikululo muta mutu yo muñwi a supa kalulo fo lu ezize mafosisa mwa lipulelo za luna kamba mwa muzamao. Ka buniti fela, kaufel’a luna lu swanela ku ba ni mubonelo wa na bile ni ona walisamu Davida ha n’a ñozi kuli: “Mutu ya na ni niti h’a ni nata, ki bunde; Nih’a ni kalimela, ki sina oli fa toho ya ka; Toho ya ka i si ke ya pima.” (Samu 141:5) Maeluda sihulu ba swanela ku ba mitala ye zwile mubano mwa ku ba ni buikokobezo, isiñi ku tundamena fa mubonelo wa ka butu kono ku ba ba ba itukiselize ku amuhela sikululo, ka ku beya mwa munahano kuli ‘mañiba a’ zwelela ku mulikan’a hao ya lilato ki nto ye sepahala.’—Liproverbia 27:6.

16. Ki ku ambolisana kwa mufuta mañi k’o babuleli ba ba sa li ba banca ba swanela ku amuhela?

¹⁶ Ki nzila ye butali ni ya buishuwo kwa neku la ba banca ku bata kelezo ni ketelelo ye zwelela kwa Bakreste ba ba hulile, ili bao ne ba kana ba ba fa nto ye ñwi ye na ni tuso. Nihaiba maeluda ba kona ku fumana tuso ka yona nzila yeo. Sina ka mutala, eluda yo muñwi n’a bulezi mwa ngambolo kuli limbuyoti ze talusizwe kwa Sinulo 7:16, 17, ka za ku sa shwa tala ni ku shwa linyolwa hape, ne li lika zeo lingu ze ñwi ba kona ku libelela mwa lifasi le linca. Niteñi, se ku bonisizwe kuli lona liñolo leo li sebeza ka butuna mwa nako ya cwale. (Mu bone Revelation—Its Grand Climax At Hand!, makepe 126-8.) Eluda yo muñwi mwahal’a baputehi n’a ikutwile kuli u swanela ku talusa taba yeo ku mubuleli, kono pili a si ka ba kale ni sibaka sa ku eza cwalo, mubuleli yena ka sibili a liza luwaile ni ku kupa liakalezo ka mwa n’a ka konela ku bolosola hande ngambolo ya hae. Ee, ha lu eze ku ba nto ye bunolo ku bao ba ba tabela ku lu tusa ka ku fitisa ku bona takazo ya luna ya ku amuhela kelezo. Lu si ke lwa ba ni kacima-cima kamba ku ikutwa ku fosezwa ka bubebe hahulu.

17. Ku ambolisana ku kona ku sebeza cwañi mwa ku susueza mizwale ba luna?

¹⁷ Mulena Salumoni n’a talusize sikuka se si kona ku sebeliswa hande mwa puhisano ya luna. Na bulezi kuli: “U si ke wa hana ku tusa ka swanelo, M’o konela ku fana, u fane.” (Liproverbia 3:27) Lu na ni buikalabelo bwa ku bonisa lilato kwa mizwale ba luna. Paulusi n’a bulezi kuli: “Mu si ke mwa ba ni sikoloti ku mutu, konji ku latana; kakuli ya lata batu, u petile Mulao.” (Maroma 13:8) Kacwalo mu bonise sishemo ka manzwi a mina a susuezo. Kana ki mutang’a bukombwa ya sa li yo munca y’a fa ngambolo ya hae ya Bibele ili ya pili? Mu mu babaze. Kana kaizeli u likile ka tata kamba ku eza ka nzila ye ipitezi hahulu mwa kalulo ya hae ya mwa Sikolo sa Bukombwa sa Teokratiki? Mu mu taluseze ka mo mu ikolezi buikatazo bwa hae. Ka nañungelele, mizwale ni likaizeli ba luna ba lika ku eza ka mo ba konela kaufela mi ba ka susuezwa ki lipulelo za buitebuho bo bu lilato.

18. F’o buikolwiso bo bu fitelezi tikanyo bu bonisizwe teñi, ki nto ifi ye ka ba sishemo ku i bonisa?

¹⁸ Ka ku fapahana, mubuleli ya sa li yo munca ka sipepo, n’a kana a ba ni buikoneli bo butuna, kono bakeñisa kuli u sa li yo munca n’a kana a bonisa buikolwiso bo bu bonahala ku tula tikanyo. Ki ku ambolisana ko ku cwañi ko ne ku ka tokwahala mwa muinelo o cwalo? Kana ne i si ke ya ba sishemo ku eluda ya hulile ku mu babaza fa lisupo lifi kamba lifi ze nde ku zwelela mwa ngambolo ya hae, kono ka nako ye swana, ni ku akaleza ka sishemo linzila zeo a kona ku hulisa buishuwo mwa nako ya kwapili? Ku ambolisana ko ku cwalo ne ku ka bonisa lilato la sizwale ni ku tusa ba banca kuli ba zwe kwa litengamo ze maswe isali kwa makalelo, pili li si ka fita kale fa ku ngangatela mwa booko.

19. Ki kabakalañi maeluda ni litoho za mabasi ha ba swanela ku ba baamboli?

¹⁹ Maeluda ba ambolisana yo muñwi ku yo muñwi hamohocwalo ni puteho ka za lika ze na ni tuso—ku pima, ka mo ku inezi fela, ku sinula litaba ze li kunutu, ze cwale ka ze ama butata bwa za buatuli. Nihakulicwalo, ku ba ni moya wa ku pata litaba ka nzila ye fitelezi, ku kona ku tahisa ku sa sepana ni ku zwafa mi ku kona ku holofaza moya wa silikani mwa puteho—kamba mwa lubasi. Sina ka mutala, mutu ni mutu u fumana tabo mwa ku utwa piho ye susueza. Sina muapositola Paulusi ha n’a nyolezwi ku fitisa limpo za kwa moya, kacwalo maeluda ba swanela ku ba ni tukufalelo ya ku tahisa litaba ze susueza ku ba bañwi.—Liproverbia 15:30; 25:25; Maroma 1:11, 12.

20. Ki kalulo ifi ya ku ambolisana ye ka tatubisiswa mwa taba ye latelela?

²⁰ Ee, ku ambolisana ki kwa butokwa hahulu mwa puteho ya Sikreste hamohocwalo ni mwa lubasi lwa Sikreste. Fahalimw’a seo, ki nto ye sa konwi ku siiwa mwa kalulo ye ñwi hape. Ki ifi? Mwa bukombwa bwa Sikreste. Mwa taba ye latelela, lu ka nahanisisa linzila ze lu kona ku kondolokisa ka zona buikoneli bwa luna mwa ku ambolisana ku ona musebezi w’o o butokwa hahulu.

Ne Mu Ka Alaba Cwañi?

◻ Mukwalelo wa kamita mwa ku ambolisana kwa lubasi ne u kana wa tulwa kamukwaufi?

◻ Banna ni basali ba ba mwa linyalo ba kona ku talimana cwañi ni likulutendano la ku ambolisana?

◻ Bashemi ni bana ba kona ku pima cwañi muinelo wa ku pongana kwa lubasi?

◻ Ku ambolisana mwa puteho ni mwa mabasi ne ku kana kwa ba ko ku susueza kamukwaufi?