‘Mu Be Ba Ba Kenile Kakuli Na Ni Ya Kenile’

“Mu be ba ba kenile, kakuli Na, [Jehova, NW,] Mulimu wa mina, ni Ya Kenile.”—LIVITIKE 19:2.

 1. Ki bomañi batu ba bañwi ba ba ngiwa ki lifasi kuli ki ba ba kenile?

BUÑATA bwa bulapeli bo butuna bwa lifasi bu na ni ba ba ngiwa kuli ba kenile. Me Teresa ya zibahala hahulu ka ku ineela ka nako ye telele kwa misebezi mwa India u ngiwa hañata sina ya kenile kabakala ku ifana kwa hae ku ba ba shebile. Papa u bizwa “Ndate ya Kenile.” Mutomi wa kopano ya cwale ya Katolika ye bizwa Opus Dei, José María Escrivá, u ngiwa ki Makatolika ba bañwi sina “mutala wa bukeni.” Mahindu ba na ni lilama za ba bulapeli bwa bona ba ba pahami, kamba banna ba ba kenile. Gandhi n’a ngiwa ku ba munna ya kenile. Mabuddha ba na ni makwasha ba bona ba ba kenile, mi Mamozilemu ba na ni mupolofita wa bona ya kenile. Kono ki sifi luli se si talusa ku ba ya kenile?

 2, 3. (a) Manzwi a “kenile” ni “bukeni” a talusa nto mañi? (b) Ki lipuzo lifi ze ñwi ze tokwa ku alabiwa?

² Linzwi la “kenile” li talusizwe sina “1. . . . le li amana ni m’ata a bumulimu; bukeni. 2. Li ngiwa kamba ku swanela ku lapelwa kamba ka likute le lituna . . . 3. Ku pila ka ku latelela muinelo wa bulapeli kamba wa kwa moya ili ka ku u kumalela hahulu kamba ka muzamao o pahami . . . 4. Ku taluswa ka butungi ku kauhanyezwa mulelo wa bulapeli.” Ka mutomo wa mwa litaba za Bibele, bukeni bu talusa “ku kena kamba ku tweka kwa mwa bulapeli.” Ka ku ya ka buka ye ama za mwa Bibele ya Insight on the Scriptures, “[linzwi] tenyene la Siheberu la qoʹdhesh li fa taluso ya ku kauhana, ku ipeya ka ku tala, kamba ku keniswa ku Mulimu, . . . muinelo wa ku kauhanyezwa sebelezo ya Mulimu.”a

³ Sicaba sa Isilaele ne si laezwi ku ba se si kenile. Mulao wa Mulimu ne u bulezi kuli: “Ki Na Muñ’a Bupilo Mulimu wa mina: Mu ikenise mi mu be ba ba kenile; kakuli Na, ni Ya Kenile.” Ki mañi ya n’a li simbule sa bukeni? Maisilaele ba ba si ka petahala ne ba ka ba cwañi ba ba kenile? Mi ki lituto mañi zeo lu kona ku ipumanela zona kacenu mwa memo ya Jehova ya bukeni?—Livitike 11:44.

Ka M’o Isilaele N’a Amelwa kwa Simbule sa Bukeni

 4. Bukeni bwa Jehova ne bu bonisizwe cwañi mwa Isilaele?

⁴ Nto kaufela ye ne ama kwa bulapeli bwa Isilaele bwa Jehova Mulimu ne i na ni ku bonwa ku ba ye kenile ni ku ngiwa cwalo. Ki kabakalañi ha ne ku li cwalo? Bakeñisa kuli Jehova ka sibili ki yena musimululi ni simbule sa bukeni. Taba ya Mushe ya ku lukisa tabernakele ye kenile ni liapalo ni likabiso i fela ka manzwi a li: “Hape kwa eziwa sibala sa fa kuwani ye kenile ya buprisita, sa gauda ye benya; mi kwa ñoliwa ku sona ka ku falaula ka tipa, mo ku falaulelwa siswayiso sa mañolo, manzwi a’ li: ku [Jehova, NW] ku Kene.” Sona sibala sa gauda ye kenile seo ne si beiwa fa kuwani ya muprisita yo muhulu, mi ne si yemela kuli n’a kauhanyelizwe sebelezo ya bukeni bo bu ipitezi. Ha ne ba nze ba iponela miñolo ye falauzwi yeo inze i benya mwa liseli la lizazi, Maisilaele ne ba hupuzwa kamita ka za bukeni bwa Jehova.—Exoda 28:36; 29:6; 39:30.

 5. Maisilaele ba ba si ka petahala ne ba ka ngiwa cwañi sina ba ba kenile?

⁵ Kono Maisilaele ne ba ka ba cwañi ba ba kenile? Ne li fela ka swalisano ya bona ye tuna ni Jehova ni ka bulapeli bwa bona bo bu kenile ku yena. Ne ba tokwa zibo ye nepahezi ya “Ya-Kenile” kuli ba kone ku mu lapela ka bukeni, bwa kwa mubili ni moya. (Liproverbia 2:1-6; 9:10) Kacwalo Maisilaele ne ba na ni ku lapela Mulimu ka mulelo o kenile ni pilu ye kenile. Muinelo ufi kamba ufi wa bulapeli bwa buipi ne u ka ba o nyenyisa ku Jehova.—Liproverbia 21:27.

Libaka Jehova Ha N’a Nyazize Isilaele

 6. Majuda ba mwa lizazi la Malaki ne ba nga cwañi tafule ya Jehova?

⁶ Seo ne si bonahezi hande muta Maisilaele ne ba tahisa ka likesha matabelo a fokola hahulu, a si ka konda kwa tempele. Ka mupolofita wa hae Malaki, Jehova n’a nyazize limpo za bona ze fokola hahulu kuli: “Ha ni mi tabeli ni hanyinyani, ku bulela [Muñ’a Bupilo] wa limpi; ha ni na ku amuhela sitabelo se si tahiswa ki mazoho a mina. Kono mina mwa li shwaula, ha mu nze mu li: Tafule ya Muñ’a Bupilo i silafezi, mi se si zwa ku yona ki sico se si nyazahala. Mi mu li: Au! nto ye kataza! mane mu shwaula aletare ya ka, ku bulela [Muñ’a Bupilo] wa limpi; mu tisa se si ngiwa ka ku amuha, ni se si toza, ni se si kula, mu eza sitabelo ka zona! Na, ni ka si amuhela mwa mazoho a mina? ku bulela Muñ’a Bupilo.”—Malaki 1:10, 12, 13.

 7. Ki likezo mañi ze si ka kena zeo Majuda ne ba eza mwa lilimo za mwanda wa buketalizoho B.C.E.?

⁷ Malaki n’a itusisizwe ki Jehova mwa ku nyaza mikwa ya buhata ya Majuda, mwendi ili mwa lilimo za mwanda wa buketalizoho B.C.E. Baprisita ne ba sa fi mutala o munde, mi muzamao wa bona ne u si o kenile. Ka ku latelela nzila yeo, batu ne ba keshebisa likuka za silumeli, mane ne ba leleka basali ba bona, mwendi ilikuli ba kone ku nyala basali ba banca ba mahedeni. Malaki n’a ñozi kuli: “[Muñ’a Bupilo] ki paki ya mina, wena ni musali wa bunca bwa hao, y’o ezize ka bupumi;b bo ki mwanahenu tota, ki musali wa ku itama kwa hao. . . . Hakulicwalo mu itemuhele mwa maikuto a mina; ku si ke kwa fumanwa ya eza musali wa bunca bwa hae ka bupumi. Kakuli ni toile telekano, ku bulela [Muñ’a Bupilo] Mulimu wa Isilaele.”—Malaki 2:14-16.

 8. Ba bañwi se ba amilwe cwañi mwa puteho ya Sikreste ki mubonelo wa cwale wa telekano?

⁸ Mwa linako za cwale, mwa linaha ze ñata ili m’o telekano i eziwa ka bunolo, palo ya telekano se i pahami hahulu. Mane ni puteho ya Sikreste se i amilwe. Mwa sibaka sa ku bata tuso kwa maeluda kwa neku la ku tula lisitataliso ni ku lika ku kondisa linyalo la bona, ba bañwi se ba ezize ka kayeye ku kasheza linyalo leo kwatuko. Hañata bana ba siyala ba talimani ni maikuto a’ butuku hahulu.—Mateu 19:8, 9.

 9, 10. Lu swanela ku nyakisisa cwañi ka za bulapeli bwa luna bwa Jehova?

⁹ Sina ha se lu boni, kabakala muinelo o sinyehile wa kwa moya mwa lizazi la Malaki, Jehova n’a bulezi fa ngandaleza ku nyaza bulapeli bwa Sijuda bo ne bu li bwa sipamesho fela ku bonisa kuli n’a ka amuhela fela bulapeli bo bu kenile. Kana seo ha si swaneli ku lu tahiseza ku nyakisisa mayemo a bulapeli bwa luna ku Jehova Mulimu, Mulena Mubusi wa pupo kamukana, Simbule sa bukeni bwa niti? Kana lu sweli ku fa Mulimu sebelezo ye kenile luli? Kana lwa ipuluka mwa muinelo o kenile kwa moya?

¹⁰ Seo hasi talusi kuli lu tokwa kuli lu petahale, ili nto ye sa konahali, kamba kuli lu swanela ku ibapanya ku ba bañwi. Kono si talusa luli kuli Mukreste ni Mukreste u swanela ku fa Mulimu bulapeli bo bunde ka ku fitisisa ka ku ya ka miinelo ya hae ya ka butu. Seo si ama kwa mufuta wa bulapeli bwa luna. Sebelezo ya luna i swanela ku ba sebelezo ye nde ka ku fitisisa ye lu kona ku fa—ili sebelezo ye kenile. Seo si petiwa ka nzila ifi?—Luka 16:10; Magalata 6:3, 4.

Lipilu Ze Kenile Li Isa kwa Bulapeli Bo Bu Kenile

11, 12. Mizamao ye si ka kena i simuluha kai?

¹¹ Jesu n’a lutile ka ku utwahala kuli se si mwa pilu si ka bonahala ka seo mutu a si bulela kamba ku eza. Jesu n’a bulezi kwa Bafalisi ba ne ba ikutwa ku luka, kono ili ba ba si ka kena, kuli: “Mina bana ba limili, mu ka kona cwañi ku bulela litaba ze nde inze mu na ni lunya? Kakuli mulomo u buleliswa ki se si tezi mwa pilu.” Hamulaho n’a bonisize kuli likezo ze maswe li zwa mwa minahano ye maswe ye mwa pilu, kamba mutu wa mwahali. N’a bulezi kuli: “Ze zwa mwahanu li zwa mwa pilu, mi ki zona ze silafaza mutu. Kakuli mwa pilu ki mo ku zwa mihupulo ye maswe, ni lipulao, ni ku buka, ni busholi, ni lisebo za buhata, ni linyefulo. Ki zona ze silafaza mutu.”—Mateu 12:34; 15:18-20.

¹² Seo si lu tusa ku utwisisa kuli likezo ze si ka kena haki ze itahela fela kamba ze si na mutomo wa kale. Li tiswa ki minahano ye fosahalile ye ne i futekilwe mwa pilu—litakazo za kwa mukunda mi mane nihaiba mihupulo ye si na mutomo. Ki lona libaka Jesu ha n’a kona ku bulela kuli: “Mu utwile kuli ne ku bulezwi cwana: U si ke wa buka. Kono na, na mi bulelela, ni li: Mutu nihaikaba ufi kamba ufi ya talima musali ka ku mu lakaza, u s’a mu bukile mwa pilu.” Ka mubulelelo o muñwi, buozwa ni bubuki se li suñehile kale mwa pilu pili kezo ifi kamba ifi i si ka eziwa kale. Cwale, miinelo ha i lumeleza, mihupulo ye si ka kena i ba muzamao o si ka kena. Buozwa, bubuki, kalombe, lishano, nyefulo, ni bukwenuheli li ba ze ñwi ze zwa mwateñi ze bonahala.—Mateu 5:27, 28; Magalata 5:19-21.

13. Ki mitala ifi ye miñwi ya ka m’o minahano ye si ka kena i kona ku iseza kwa likezo ze si ka kena?

¹³ Seo si konwa ku swanisezwa mwa linzila ze fitana-fitana. Mwa linaha ze ñwi, libaka mo ku ezezwa likwinano za mali li sweli ku ñatafala hahulu, ili ku ekeza kwa miinelo ya ku winana mali. Yo muñwi n’a kana a likiwa ku ikenya kwa muinelo wo o bonahala ku sepisa kuli a like ku tatulula butata bwa hae bwa za mali. Mihupulo ye puma neikana ya susueza muzwale ku hana kamba ku keshebisa likuka za hae za mwa Bibele.c Sina ka mutala, ku fumaneha ka bunolo kwa maswaniso a mapunu, ibe ka TV, lividio, likompyuta, kamba libuka, ne ku kana kwa isa Mukreste kwa muzamao o si ka kena. U tokwa fela ku keshebisa lilwaniso za hae za kwa moya, mi hañihañi, u wela mwa muzamao o maswe. Kono mwa miinelo ye miñata ku telumukela mwa sibi ku kalisezanga mwa munahano. Ee, mwa miinelo ye cwalo, manzwi a Jakobo a’ talelezwa a li: “Mutu ni mutu u likwa ki ku hohiwa ni ku putelelwa ki takazo ye li ya hae. Mi takazo ha i simuluhile, i tahisa sibi.”—Jakobo 1:14, 15; Maefese 6:11-18.

14. Ba bañata ba konile cwañi ku tuhela muzamao wa bona o si ka kena?

¹⁴ Ka tabo, Bakreste ba bañata ba ba eza sibi ka ku sa ikezisa ba bonisa ku baka ko ku buniti, mi maeluda ba kona ku tiisa sinca ba ba cwalo kwa moya. Mane ni ba bañata ba ba zwisiwa kabakala ku sa baka kwa nalule-lule ba itekula mi ba kutisezwa mwa puteho. Ba fita fa ku lemuha ka mo Satani a ba bitulezi ka bunolo ha ne ba lumelelize minahano ye si ka kena ku suñeha mwa pilu.—Magalata 6:1; 2 Timotea 2:24-26; 1 Pitrosi 5:8, 9.

Likulutendano—Ki ku Talimana ni Bufokoli bwa Luna

15. (a) Ki kabakalañi ha lu lukela ku talimana ni mifokolo ya luna? (b) Ki sifi se si kona ku lu tusa ku lemuha mifokolo ya luna?

¹⁵ Lu swanela ku eza buikatazo bwa ku ziba miinelo ya pilu ya luna tota. Kana lu ba ba itatela ku talimana ni bufokoli bwa luna, ku itemuhela bona, mi ku zwa f’o ni ku sebeleza fa ku bu tula? Kana lu ba ba itatela ku buza mulikan’a luna ya sepahala ka mo lu kona ku ezeza zwelopili, mi cwale ni ku teeleza kwa kelezo yeo? Kuli lu be ba ba kenile lu lukela ku tula mifokolo ya luna. Kabakalañi? Bakeñisa kuli Satani u ziba mifokolo ya luna. U ka itusisa mikwa ya hae ya bukalembeshwa ku lika ku lu kenya mwa sibi ni mwa muzamao o si ka kena. Ka likezo za hae ze maswe, u lika ku lu kauhanya kwa lilato la Mulimu ilikuli lu silafale ni ku sa swanelwa ki bulapeli bwa Jehova.—Jeremia 17:9; Maefese 6:11; Jakobo 1:19.

16. Ki ndwa ifi yeo Paulusi n’a na ni yona?

¹⁶ Muapositola Paulusi n’a na ni litiko ni miliko, sina ka mwa n’a taluselize mwa liñolo la hae ku ba kwa Roma kuli: “Ni ziba kuli bunde ha bu si ka ina ku na, kikuli mwa nama ya ka; kakuli ku lata ku teñi ku na, kono ha ni koni ku eza bunde. Kakuli ha ni ezi bunde bo ni lata; kono ni eza bumaswe bo ni sa lati. . . . Ni tabela Mulao wa Mulimu ka mutu wa mwahali; Kono ni bona mulao usili mwa lilama za ka, o lwanisana ni mulao wa kutwisiso ya ka, mi u ni isa mwa butanga bwa mulao wa sibi, o li teñi mwa lilama za ka.”—Maroma 7:18-23.

17. Paulusi n’a tulile cwañi mwa ku lwanisana ni mifokolo ya hae?

¹⁷ Cwale sisupo sa butokwa hahulu mwa taba ya Paulusi ki sa kuli n’a lemuhile mifokolo ya hae. Ku si na taba ni yona, n’a kona ku bulela kuli: “Ni tabela Mulao wa Mulimu ka Mutu wa [kwa moya] mwahali.” Paulusi n’a lata se sinde mi n’a toile se si maswe. Kono n’a sa na ni ku lwana, ili ndwa yeo kaufel’a luna lu na ni yona—ya ku lwanisana ni Satani, lifasi, ni nama. Kacwalo lu ka kona cwañi ku wina ndwa kuli lu siyale lu kenile, lu nze lu ikauhanyize kwa lifasi le ni minahano ya lona?—2 Makorinte 4:4; Maefese 6:12.

Lu Ka Kona Cwani ku Zwelapili Lu Nze Lu Kenile?

18. Lu ka kona ku siyala cwañi lu nze lu kenile?

¹⁸ Bukeni ha bu fumanwi ka k’u nga muhato o bunolo ka ku fitisisa kamba ka ku ifana ku za bata mutu. Mutu ya cwalo u ka swalelela ku bata mabaka a ku ikemela ka za muzamao wa hae ni ku lika ku yaya mulatu. Mwendi lu tokwa ku ituta ku itumelela likezo za luna ni ku sa ba sina ba bañwi ba ba akaleza kuli bumai bu ba tahezi kabakala miinelo ye lukiselizwe cimo ya simuluho ya lubasi kamba ya ka sipepo. Mutomo wa taba u mwa pilu ya mutu. Kana wa lata ku luka? Ku nyolelwa bukeni? Ku lakaza limbuyoti za Mulimu? Walisamu n’a bonisize tokwahalo ya bukeni ha n’a bulezi ka ku utwahala kuli: “Kauhana ni bumaswe mi u eze bunde; batisisa kozo . . . mi u i tundamene.” Muapositola Paulusi n’a ñozi kuli: “Lilato li tokwe buikeziso. Mu toye bumaswe, mu kumalele bunde.”—Samu 34:14; 97:10; Maroma 12:9.

19, 20. (a) Lu ka kona ku yaha cwañi munahano wa luna? (b) Ki sifi seo tuto ye buanyu ya ka butu i ama?

¹⁹ Lwa kona ku ‘kumalela bunde’ haiba lu nga lika ka m’o Jehova a l’i ngela ni ha lu ba ni muhupulo wa Kreste. (1 Makorinte 2:16) Seo si petiwa ka mukwa ufi? Ka tuto ni ku yeya fa Linzwi la Mulimu kamita. Kelezo y’e se i filwe hañata cwañi! Kana lwa i nga ka butuna bo bu likani? Sina ka mutala, kana mwa itutanga luli yona magazini ye, ku bona mañolo a Bibele, pili mu si ka taha kale kwa mukopano? Ka ku ituta ha lu talusi ku lala fela lipulelo ze sikai mwa paragilafu ni paragilafu. Taba ya tuto i konwa ku talimiwa ni ku laliwa mwa mizuzu ye bat’o ba ye 15. Kana seo si talusa kuli lu itutile taba yeo? Ka buniti fela, ne ku kana kwa nga hora kamba ze peli ku ituta ni ku swala lituso za kwa moya zeo taba ni taba i fa.

²⁰ Mwendi lu tokwa ku ikalimela ku zwa kwa ku buha TV ka lihora ze sikai ka viki ni viki ni ku isa mamelelo ye tuna fa bukeni bwa luna bwa ka butu. Tuto ya luna ya kamita ya lu yaha kwa moya, ku shemuna munahano kuli u eze likatulo ze lukile—ili likatulo ze isa kwa “mizamao ye kenile hahulu.”—2 Pitrosi 3:11; Maefese 4:23; 5:15, 16.

21. Ki lipuzo mañi ze siyalezi ku alabiwa?

²¹ Puzo cwale ki ya kuli, Ki mwa likalulo mañi ze ñwi za musebezi ni muzamao m’o luna ka ku ba Bakreste lu kona ku kena, sina Jehova h’a li ya kenile? Taba ye tatama i ka tahisa litaba ze swanelwa ku nyakisiswa.

[Litaluso za kwatasi]

Kana Mwa Hupula?

◻ Simbule sa bukeni ne si zibahalizwe cwañi mwa Isilaele?

◻ Ki ka linzila mañi bulapeli bwa Isilaele ha ne bu si bo bu kenile mwa lizazi la Malaki?

◻ Mizamao ye si ka kena i kalela kai?

◻ Kuli lu be ba ba kenile, ki sifi se lu lukela ku lemuha?

◻ Lu kona cwañi ku zwelapili lu nze lu kenile?