Ku Zwelapili Kwa Mina ku Lemuhiwe
“Tokomela zeo, u li tukufalelwe; ku zwelapili kwa hao ku lemuhiwe ki batu kaufela.”—1 TIM. 4:15.
1, 2. Lu zibañi ka za bupilo bwa Timotea bwa kwa makalelo ni cinceho ye nee bile teñi ha naa li wa lilimo ze batoo ba 20?
TIMOTEA naa pila mwa Galatia ye nee fumaneha mwa Roma, ili sibaka se si bizwa Turkey cwale. Mwa lilimo ze nee latelezi ku zwa fa lifu la Jesu, mwa Galatia ne ku tomilwe liputeho za Sikreste li sikai. Nako ye ñwi, mukulwani Timotea, ni bo mahe, hamoho ni bo kukwaa hae ba basali ne ba bile Bakreste mi ba kala ku swalisana ni ye ñwi ya liputeho zeo. (2 Tim. 1:5; 3:14, 15) Ku si na ku kakanya, Timotea naa ikola bupilo sina Mukreste wa mukulwani ha naa nze a pila mwa sibaka sa naa ziba hande seo. Kono ka sipundumukela, lika za kala ku cinca.
2 Licinceho zeo ne li kalile ku ezahala muta muapositola Paulusi naa tilo pota mwa sibaka seo lwa bubeli. Ka nako yeo, mwendi Timotea naa li mwa lilimo za mafelelezo za ku nonoboka kamba za kwa makalelo a ma-20. Ka nako ya naa tilo pota Paulusi, mwendi ili mwa Listra, naa lemuhile kuli Timotea naa “pakwa [hande] ki balumeli” ba mwa liputeho za mwa sibaka seo. (Lik. 16:2) Timotea ya naa li mwanana naa bonisize kuli naa hulile hahulu kwa moya. Mi ka ketelelo ya moya o kenile, Paulusi ni sitopa sa maeluda ba mwa puteho ba beya Timotea mazoho, ili ku mu keta kuli a eze musebezi o ipitezi mwa puteho.—1 Tim. 4:14; 2 Tim. 1:6.
3. Timotea naa amuhezi tohonolo mañi ya sebelezo ye sa ipona-ponelwi?
3 Timotea naa amuhezi memo ye sa ipona-ponelwi feela ya ku zamayanga ni muapositola Paulusi. (Lik. 16:3) Mu nahane feela mwa naa komokezi Timotea ni ku taba! Mwa lilimo ze nee ka latelela, Timotea naa ka zamayanga ni Paulusi mi ka linako ze ñwi naa ka zamayanga ni ba bañwi, inze a peta misebezi ye shutana-shutana yeo baapositola ni baana-bahulu ne ba mu fa ku eza. Paulusi ni Timotea ne ba eza musebezi wa maeto o noo tusa hahulu balumeli ku hula kwa moya. (Mu bale Likezo 16:4, 5.) Kacwalo, Timotea naa fitile fa ku zibiwa hahulu ki Bakreste ba bañata kabakala zwelopili ya hae ya kwa moya. Muapositola Paulusi ha saa belekile ni Timotea ka lilimo ze batoo ba ze lishumi, naa ñolezi Mafilipi kuli: “Ha ni na wa bubeli, konji [Timotea], wa pilu ye swana sina ya ka, ka ku tokomela za mina. . . . Mu ziba kuli ku sepahala kwa hae ku bonahalile ha naa sebelize ni na za Evangeli, sina mwana ya tusana ni ndatahe.”—Mafil. 2:20-22.
4. (a) Ki buikalabelo mañi bo butuna bwa naa filwe Timotea? (b) Ki lipuzo mañi ze kona ku buziwa ka za manzwi a Paulusi a fumaneha kwa 1 Timotea 4:15?
4 Ibatoo ba ka nako yeo Paulusi naa ñolela Mafilipi, naa file Timotea buikalabelo bo butuna bwa ku keta maeluda ni batanga ba bukombwa. (1 Tim. 3:1; 5:22) Kaniti, Timotea naa bile muokameli wa Sikreste ya naa itingwa ni ku sepiwa. Niteñi, mwa liñolo le li swana leo, Paulusi naa elelize Timotea kuli ‘ku zwelapili kwa hae ku lemuhiwe ki batu kaufela.’ (1 Tim. 4:15) Kana hasi niti kuli Timotea na saa bonahalisize kale zwelopili ye tuna? Kacwalo, Paulusi naa talusañi ka manzwi ao, mi lu kona ku tusiwa cwañi ki kelezo ya hae?
Mo lu Bonahaliseza Zwelopili ya Kwa Moya
5, 6. Bukeni bwa kwa moya bwa puteho ya Efese ne bu li mwa lubeta kamukwaufi, mi Timotea naa ka sileleza cwañi puteho?
5 Ha lu nyakisiseñi litimana ze potolohile liñolo la 1 Timotea 4:15. (Mu bale 1 Timotea 4:11-16.) A si ka ñola kale manzwi ao, Paulusi naa ile kwa Masedonia, kono naa bulelezi Timotea kuli a siyale mwa Efese. Kabakalañi? Ba bañwi ba mwa muleneñi wo, ne ba tisa likauhano mwa puteho ka ku kala ku luta lituto za buhata. Timotea naa tokwa ku bukeleza bukeni bwa kwa moya bwa puteho. Naa ka eza cwañi cwalo? Nzila ye ñwi ya naa ka eza cwalo ka yona ki ka ku tomela ba bañwi mutala o munde.
6 Paulusi naa ñolezi Timotea kuli: “U ezeze balumeli mutala wa manzwi, ni wa mizamao, ni wa lilato, ni wa tumelo, ni wa ku kena.” Naa ekelize kuli: “Tokomela zeo, u li tukufalelwe; ku zwelapili kwa hao ku lemuhiwe ki batu kaufela.” (1 Tim. 4:12, 15) Zwelopili ye, nee li ya kuli Timotea a bonise mikwa ya kwa moya isiñi ya ku fiwa maata a ku zamaisa. Yeo ki yona zwelopili yaa swanela ku bonisa Mukreste kaufela.
7. Batu kaufela ba mwa puteho ba libelelwa ku ezañi?
7 Ka ku swana ni mwa miteñi ya Timotea, mwa puteho kacenu ku na ni buikalabelo bo bu shutana-shutana. Batu ba bañwi ba sebeza sina maeluda kamba batanga ba bukombwa. Ba bañwi ba eza sebelezo ya bupaina. Mi ba bañwi ba ikola musebezi wa maeto, sebelezo ya fa Betele, kamba sebelezo ya bulumiwa. Maeluda ba abananga mwa litukiso ze shutana-shutana za ku luta, inge cwalo fa mikopano ya mwa mipotoloho ni ya likiliti. Niteñi, Bakreste kaufela—baana, basali, ni banana—ba kona ku bonahalisa zwelopili ya bona ya kwa moya. (Mat. 5:16) Mi mane, sina feela mo ne ku bezi ku Timotea, nihaiba Bakreste ba ba na ni buikalabelo bo bu ipitezi ba libelelwa ku bonahalisa mikwa ya bona ya kwa moya kwa batu kaufela.
Mu Tome Mutala Mwa ku Bulela
8. Mubulelelo wa luna u ama cwañi bulapeli bwa luna?
8 Kalulo ye ñwi mwa naa tokwa ku toma mutala Timotea nee li mwa mubulelelo wa hae. Lu kona ku bonahalisa cwañi zwelopili ya luna mwa ku bulela? Ze lu bulela li patulula hahulu se lu li sona. Jesu naa bulezi hande kuli: “Mulomo u buleliswa ki se si tezi mwa pilu.” (Mat. 12:34) Jakobo munyanaa Jesu ni yena naa lemuhile mo mubulelelo wa luna u kona ku amela bulapeli bwa luna. Naa ñozi kuli: “Haiba yo muñwi wa ku mina u hupula kuli u pila ka bulumeli, bo ki ya sa iswali lulimi ka tumo, kono a ipuma pilu, bulumeli bwa mutu yo ha bu na tuso.”—Jak. 1:26.
9. Ki mwa linzila lifi mo lu swanela ku toma mutala o munde mwa mubulelelo wa luna?
9 Mubulelelo wa luna u kona ku bonisa ba bañwi mwa puteho fo i fita zwelopili ya kwa moya ye se lu ezize. Kacwalo, ku fita ku bulela lipulelo za kashwau, ze maswe, za bulwanisi, kamba ze taba, Bakreste ba ba hulile ba lika ka taata ku itusisa lipulelo ze yahisa, ze omba-omba, ze wisa pilu, ni ze susueza. (Liprov. 12:18; Maef. 4:29; 1 Tim. 6:3-5, 20) Ku itukiseza ku ikambotanga ni ba bañwi takazo ya luna ya ku latelela likuka ze lukile ni ku yemela likuka za Mulimu ze pahami ku kona ku bonisa buipeyo bwa luna ku Mulimu. (Maro. 1:15, 16) Ku si na ku kakanya, batu ba lipilu ze nde ba ka lemuha mo lu itusiseza mpo ya ku bulela mi ba kana ba latelela mutala wa luna.—Mafil. 4:8, 9.
Mu Tome Mutala wa Muzamao ni Bukeni
10. Ki kabakalañi ha lu tokwa ku ba ni tumelo ye si na buikeziso kuli lu zwelepili kwa moya?
10 Kuli Mukreste a be mutala o munde, haa tokwi feela ku ba ni mubulelelo o yahisa. Mutu u kona ku ba muipi haiba a bulela lika ze lukile kono inge a sa li ezi. Paulusi naa ziba hande buipi bwa Bafalisi ni bumaswe bo ne bu zwile mwa buipi bwa bona. Naa lemusize Timotea ka ku kutela ka za buipumisi bo bu cwalo. (1 Tim. 1:5; 4:1, 2) Kono Timotea naa si muipi. Mwa liñolo la hae la bubeli ku Timotea, Paulusi naa ñozi kuli: “Ni hupula ni yona tumelo ya hao ye si na buikeziso.” (2 Tim. 1:5) Niteñi, Timotea naa tokwa ku bonahalisa ku ba bañwi kuli naa li Mukreste luli. Naa tokwa ku toma mutala o munde wa muzamao.
11. Paulusi naa ñoleziñi Timotea ka za bufumu?
11 Mwa mañolo a hae a mabeli a naa ñolezi Timotea, Paulusi naa file kelezo ka za likalulo ze shutana-shutana za muzamao. Ka mutala, Timotea naa swanela ku ambuka ku ndongwama bufumu. Paulusi naa ñozi kuli: “Lilato la bufumu ki mubisi wa ze maswe kamukana; mi ba bañwi ka ku hanelela ku bu lakaza, ba keluhile tumelo, mi ba itabile ili bona ka manyando a mañata.” (1 Tim. 6:10) Mutu ya na ni lilato la bufumu u bonisa kuli haa si ka tiya hande kwa moya. Kono Bakreste ba ba pila ka ku kolwa ka ze ba na ni zona ha ba “na ni lico ni liapalo,” ba bonisa zwelopili ya kwa moya.—1 Tim. 6:6-8; Mafil. 4:11-13.
12. Lu kona ku bonahalisa cwañi zwelopili ya luna mwa bupilo bwa luna?
12 Paulusi naa bulelezi Timotea kuli nee li kwa butokwa kuli basali ba Sikreste ba “apale ka mukwa o swaneleha, ku kaba kwa bona ibe buikokobezo ni buiswalo.” (1 Tim. 2:9) Basali ba ba na ni buikokobezo ni buiswalo mwa mutinelo ni mukabelo wa bona, hamohocwalo ni mwa likalulo ze ñwi za bupilo bwa bona ba toma mitala ye minde hahulu. (1 Tim. 3:11) Baana ba Sikreste ni bona ba swanela ku latelela sikuka seo. Paulusi naa elelize baokameli kuli ba be ni “buiswalo, ni kutwisiso, ni ku ikuteka.” (1 Tim. 3:2) Ha lu bonisa mikwa ye minde yeo mwa lika ze lu eza zazi ni zazi, ku zwelapili kwa luna ku ka lemuhiwa ki batu kaufela.
13. Lu kona ku ba cwañi mitala ya bukeni sina Timotea?
13 Timotea hape naa tokwa ku toma mutala o munde wa bukeni. Ka ku itusisa linzwi la ku kena, Paulusi naa ama ka ku nonga kwa taba ya muzamao o munde, wona wa ku sa ikenya mwa buhule. Sihulu Timotea naa tokwa ku ba ni muzamao o sa nyazahali ha naa sebelisana ni basali. Naa swanela kuu nga ‘basali ba ba hulile sina bo mahe; likalibe sina likaizeli za hae, ka mukwa o kenile kaufela.’ (1 Tim. 4:12; 5:2) Nihaiba likezo za buhule ze ezezwa kwa mukunda Mulimu wa li bona, mi mafelelezo li ka zibahala ni kwa batu. Kono hape ki niti kuli misebezi ye minde ya Mukreste ha i koni ku patiwa. (1 Tim. 5:24, 25) Batu kaufela ba mwa puteho ba na ni kolo ya ku bonahalisa zwelopili ya bona mwa muzamao ni mwa bukeni.
Lilato ni Tumelo ki za Butokwa
14. Mañolo a koñomeka cwañi butokwa bwa ku bonisana lilato?
14 Lilato ki kalulo ya butokwa hahulu ye ba tokwa ku ba ni yona Bakreste ba niti. Jesu naa bulelezi balutiwa ba hae kuli: “Se ba ka ziba batu kaufela kuli mu balutiwa ba ka ka sona, ki ha mu latana.” (Joa. 13:35) Lu bonisa cwañi lilato leo? Linzwi la Mulimu li lu eleza ku ezana “ka lilato,” ku ‘ezana ka musa, ku utwelana butuku, ku swalelana,’ ni ku amuhela baenyi. (Maef. 4:2, 32; Maheb. 13:1, 2) Muapositola Paulusi naa ñozi kuli: “Mu latane ba bañwi ni ba bañwi ka lilato la mutu ni munyanaa hae.”—Maro. 12:10.
15. Ki kabakalañi batu kaufela ha ba tokwa ku ba ni lilato, sihulu baokameli ba Sikreste?
15 Kambe Timotea naa na ni buhali kamba kambe naa si na sishemo ha naa swalisana ni Bakreste ba bañwi, naa ka fokolisa bunde kaufela bwa naa peta sina muluti ni muokameli. (Mu bale 1 Makorinte 13:1-3.) Kono lilato la niti la naa na ni Timotea kwa mizwale ba hae, hamohocwalo ni likezo ze sishemo ni misebezi ye minde ya naa ba ezeza, kaniti ne li bonisa zwelopili ya hae ya kwa moya. Kacwalo ne ku swanela luli kuli, mwa liñolo la hae ku Timotea, muapositola Paulusi a bulelele Timotea kuli lilato ki le liñwi la mikwa mwa naa tokwa ku toma mutala o munde Timotea.
16. Ki kabakalañi Timotea ha naa tokwa ku bonisa tumelo ye tiile?
16 Ka nako yeo Timotea naa li mwa Efese, tumelo ya hae ne i likilwe. Ne ku na ni batu ba ne ba luta lituto ze nee sa lumelelani ni niti ya Sikreste. Ba bañwi ne ba hasanya “matangu” kamba ku batisisa lituto ze nee sa tusi puteho kwa moya. (Mu bale 1 Timotea 1:3, 4.) Paulusi naa talusize batu bao kuli ki ‘baikuhumusi ba ba sa zibi se siñwi; ba ba tukufalelwa litaba ze si na tuso, ni likañi za manzwi.’ (1 Tim. 6:3, 4) Kana Timotea naa ka ikenya mwa lubeta ka ku nyakisisa lituto zeo ze nee kena mwa puteho? Batili, kakuli Paulusi naa mu susuelize ku “lwana ndwa ye nde ya tumelo” ni ku pima “litaba ze si na tuso, za ku nyefula, ni likañi za zibo ye ba li ki zibo, bo hasi yona.” (1 Tim. 6:12, 20, 21) Ha ku na kakanyo ka za kuli Timotea naa utwile kelezo ye nde ya Paulusi.—1 Makor. 10:12.
17. Tumelo ya luna i kona ku likiwa cwañi kacenu?
17 Timotea mane naa taluselizwe kuli “mwa linako za kwapili, ba bañwi [ne] ba ka zwa mwa tumelo, ba kumalele mioya ye puma, ni lituto za badimona.” (1 Tim. 4:1) Batu kaufela mwa puteho ku kopanyeleza cwalo ni ba ba na ni buikalabelo, ba swanela ku likanyisa Timotea ka ku bonisa tumelo ye tiile, ye sa zikinyehi. Ka ku hanyeza bukwenuheli ka ku tiya, lwa kona ku bonahalisa zwelopili ya luna ni ku ba mutala o munde wa tumelo.
Mu Like ka Taata ku Bonahalisa Zwelopili ya Mina
18, 19. (a) Mu kona ku bonahalisa cwañi zwelopili ya mina kwa batu kaufela? (b) Lu ka nyakisisañi mwa taba ye tatama?
18 Kaniti, zwelopili ya kwa moya ya Mukreste wa niti ha i si ka itinga fa ponahalo ya hae, buikoneli bwa hae, kamba libubo la hae. Mi mwendi zwelopili ya hae ha i koni ku lemuhiwa ka lilimo za saa sebelize mwa puteho. Kono lu bonisa zwelopili ya kwa moya ya niti ha lu kuteka Jehova ka minahano, mibulelelo, ni mizamao ya luna. (Maro. 16:19) Lu swanela ku utwa taelo ya kuli lu latane ni ku tiisa tumelo ya luna. Kacwalo, ha lu tokomeleñi manzwi a naa bulezi Paulusi ku Timotea ni ku a tukufalelwa ilikuli ku zwelapili kwa luna ku lemuhiwe ki batu kaufela.
19 Kalulo ye ñwi ya muselo wa moya o kenile wa Mulimu ye boniswa ki zwelopili ya luna ya kwa moya ni ye bonisa kuli lu Bakreste ba ba hulile, ki tabo. (Magal. 5:22, 23) Taba ye tatama i ka nyakisisa mo lu kona ku bela ni tabo ni ku zwelapili lu li ba ba tabile mwa linako ze taata.
Mu Kona ku Alaba Cwañi?
• Batu ba bañwi ba kona ku itutañi ka za luna ku zwelela kwa mubulelelo wa luna?
• Zwelopili ya luna i lemuhiwa cwañi ka muzamao ni bukeni bwa luna?
• Ki kabakalañi Bakreste ha ba swanela ku toma mutala o munde wa lilato ni tumelo?
[Siswaniso se si fa likepe 11]
Timotea ya naa li mwanana naa bonisize kuli naa hulile hahulu kwa moya
[Maswaniso a fa likepe 13]
Kana zwelopili ya mina ya lemuhiwa ki ba bañwi?