Mulimu U Lela Kuli Mutu A Ikole Bupilo mwa Paradaisi

“[Jehova] Mulimu a nga mutu, a mu beya mwa simu ya Edeni, ku i lima ni ku i libelela.”—GENESE 2:15.

 1. Ki ufi mulelo wa Mubupi kwa makalelo kwa neku la batu ba ba ipeya ku utwa?

NE LI mulelo wa Mubupi kwa makalelo, mi u sa li mulelo wa hae, kuli batu ba ba ipeya ku utwa ba ikole bupilo bo bu si na busupali, bo bu zwelapili kamita mwa m’ata a bunca, bo bu si na ku zwafiswa ki ku tokwa sa ku eza, bo bu na ni mulelo kamita wa ku taleleza, bupilo bwa ku lata ni ku latiwa ka nzila ye buniti, ye si na buitati, ya bupetehi—mwa paradaisi!—Genese 2:8; mu bapanye Luka 23:42, 43.

 2. (a) Ki sifi se ne si kana si ezahezi mutu wa pili ha n’a fitile fa ku ba ya tona? (b) Mutu wa pili na bupilwe lili, kakai, mi ne li ka nako mañi ya silimo?

² Ku lemuha seo, a mu talimele kwamulaho ku Adama ya na sa z’o bupiwa fa n’a fitezi fa ku ba y’a tona lwa pili, ha n’a tatubile mubili wa hae ka sibili ni zeo kaufela n’a boni ni ku utwa ni ku swala lika ze ne li mu potolohile, ha n’a fitile fa ku lemuha lwa pili kuli ki y’a pila! Seo ne si ezahalile lilimo ze 6,000 ze felile, mwa silimo sa 4,026 pili Nako ya luna ye Zibahala i si ka fita kale, ka ku ya ka mubalelo wa nako ye filwe mwa Bibele ye Kenile. Ne si ezahalile mwa sibaka sa naha ye bizwa kacenu kuli Turkey, kamba mwa kalulo ya mboela-wiko ye bizwa cwale sina Asia, mwa kalulo ya silalanda sa Nuka ya Eufrati ni Nuka ya Tigris, mi kacwalo ili mwa kalulo ya licika la kwa mutulo la lifasi le li cica. Nako ne i kana ye ba t’o ba Yenda 1, kakuli makalenda a mufuta wa mutu a kwaikale ka ku fitisisa n’a kalile ku bala nako bukaufi ni lona lizazi leo.

 3. (a) Mutu wa pili n’a fitile fa ku ba teñi mwa muinelo mañi? (b) Libizo la mutu wa pili ne li fitile fa ku ba lifi, mi ki sifi se si boniswa ki lona?

³ Mutu wa pili n’a fitile fa ku ba ya pila ka ku ba ya hulile ka ku tala, ya ezizwe ka ku petahala, wa buikangulo bwa kwa mubili bo bu petehile, wa muzamao o petehile. Libizo leo a filwe lona ka ku kuta-kutela mwa taba ya Bibele li hohela mamelelo ya luna kwa kalulo yeo n’a bupilwe ka yona. Libizo la hae ne li ’A·dhamʹ.a Mubu, kamba liluli, leo n’a ezizwe ka lona ne li bizwa ’a·dha·mahʹ. Kacwalo libizo la hae li kona ku ba sina “Mutu wa Lifasi.” Leo ne li fitile fa ku ba libizo la ka butu la yena mutu yo wa pili—Adama. Ne li ku ikutwa hakalo k’o Adama n’a bile ni kona ha n’a fitile fa ku ba ni bupilo, ku ba ya tona, mutu y’a butali!

 4. Ki ku zuhela kwa bupilo kwa mufuta mañi k’o mutu wa pili n’a si ka ba ni kona, kacwalo n’a si mwan’a nto mañi?

⁴ Yena mutu yo wa pili, Adama, ha n’a fitile fa ku ba ya pila, ku zuha ka ku ba ya na ni ku ikutwa ko ku butali, ni ku apula meto a hae, n’a si ka ipumana inze a lobezi mwa mbando ya boya, inze a swelwi ki miambo ye mitelele ya sibupiwa sa musali se si swana sina pombwe, a si kamatile ni ku talimela mwa meto a sona mi ka lilato le li mufutumala a si biza Me. Mutu wa pili, Adama, fa ku ba kwa hae ya pila na si ka ipumana mwa muinelo o sienyi o cwalo. Na si ka ikutwa ku ba ni silikani sa kwa nama ni sibupiwa sa mufuta wa pombwe, nihaiba hamulaho ha n’a boni sibupiwa se si cwalo. Fa lizazi la ku bupiwa kwa hae, ne ku si na ni se si kana se ne si akaleza kuli n’a simuluha, kamba kuli n’a li muikulu, wa pombwe kamba sibupiwa sa mufuta o cwalo. Niteñi, kana mutu wa pili, Adama, n’a ka siyala inze a kakamalile ka za mwa tahezi fa ku ba teñi? Batili.

 5. Ki sifi seo Adama n’a si zibile ka ku tala ka za simu ya hae ye buheha ni ka za hae yena ka sibili?

⁵ Ku si na ku kakanya, n’a kakamalile ka za ka m’o lika ze buheha za n’a bona ne li tahezi fa ku ba teñi. Na ipumani isali yena mwa simu ye nde, paradaisi ye ne i si ka laliwa, ku eziwa, ni ku lukiswa ki yena. Se ne si fitile cwañi fa ku ba teñi? Ka ku ba mutu y’a butali bo bu petehile, ya nahanisisa lika, n’a bata ku ziba. N’a si na nto ni ye kana ya na ziba pili a f’o. Na ziba kuli na si ka ikeza ili yena, mutu ya fitile fa ku ba teñi ka ili yena. Ha si ka fita fa mayemo ao ka m’ata a hae.—Mu bapanye Lisamu 100:3; 139:14.

 6. Adama n’a kana a ezize cwañi ka za ku ba kwa hae ya pila mwa lihae le li petehile la lifasi-mubu?

⁶ Mutu wa pili, Adama, kwa makalelo n’a kana a bile ya tabile hahulu ka za ku ba kwa hae y’a pila mwa lihae le li petehile la lifasi mubu kuli mane n’a si ka nahana pili ka za k’o na zwelela ni libaka ha ku li cwalo. Na sa koni ku tibela mihuwo ya hae ya tabo. A fumana kuli manzwi a’ zwa mwa mulomo wa hae. A ikutwa ili yena inze a bulela mwa puo ya mutu, ku bulela lipulelo ka za lika ze nde za na boni ni ku utwa. Ne li ko ku nde hakalo ku pila fa mwa simu ya Paradaisi! Kono ka tabo ha n’a fita fa ku lemuha ka ku tala litaba ku zwelela ku za n’a bona, milumo, minunko, ni muutwahalelo wa lika, n’a ka susuezwa ku nahana. Kwa neku la luna, kabe ne lu ka beiwa mwa miinelo ya hae, ne ku ka be ku bile ni kunutu ka za nto kaufela, kunutu ili yeo ne lu si ke lwa kona ku itatulula ku ili luna fela.

Ha Ku Na Kunutu ka za Ku Ba Teñi kwa Mutu

 7. Ki kabakalañi Adama ha n’a si ka makala ka nako ye telele ka za ku ipumana kwa hae inze a pila mi ili mwa simu ya paradaisi?

⁷ Mutu wa pili, Adama, na si ka nga nako ye telele inze a kakamalile ka za muinelo w’o na ipumani ku ona inze a pila ili mwakamutwa, ku si na mutu ni yo mukana ya swana ni yena ya n’a bonahala mwa simu ya Paradaisi. A utwa linzwi, ku na ni yo muñwi ya n’a bulela. Mutu n’a utwisisa seo ne li si bulela. Kono mubuleli u kai? Mutu n’a si ka bona y’o ya n’a bulela. Linzwi ne li zwelela kwa sibaka se si sa bonahali, se si sa konwi ku bonwa, mi ne li mu biza. Ne li linzwi la Muezi wa mutu, Mubupi wa hae! Mi mutu n’a kona ku mu alaba ka puo ye swana. A ipumana inze a bulela ni Mulimu, Mubupi. Mutu n’a sa tokwi wayalesi ya sayensi ya mwa lizazi la cwale kuli a kone ku utwa linzwi la bumulimu. Mulimu n’a ambozi ni yena ka sibili sina sibupiwa sa hae.

 8, 9. (a) Ki lipuzo mañi zeo Adama na filwe likalabo ka za teñi, mi ki pabalelo ni cisehelo mañi ya bundate yeo n’a filwe yona? (b) Ki kalabo mañi yeo Adama na i amuhezi ku zwelela ku Ndat’ahe wa lihalimu?

⁸ Cwale mutu na zibile kuli n’a si a nosi, mi kwa neku la se n’a ikutwile hande ni ku fita. Mwa pilu ya hae ne ku tezi lipuzo. Na kona ku li buza ku Y’o ya n’a sa bonahali ya n’a bulela ku yena. Ki mañi ya n’a mu ezize hamohocwalo ni yona simu ye ya tabo? Ki kabakalañi ha n’a beilwe teñi m’o, mi ki sifi seo n’a na ni ku eza ka za bupilo bwa hae? Kana ku na ni mulelo mwa ku pila? Pabalelo ya bundate ni cisehelo ne li bonisizwe ku yena mutu wa pili yo, Adama, kakuli lipuzo za hae ne li filwe kalabo ye ne i kolwisize m’ata a hae a muhupulo. Ne li tabo hakalo ye ne i bile teñi ku Muezi wa hae, Mufani wa hae wa Bupilo, Ndat’ahe wa lihalimu, ha n’a utwile mutu a kalisa ku bulela ni ku tumusa manzwi a hae a pili! Ki tabo hakalo seo ne si i file Ndate wa lihalimu ku utwa mwan’a hae ha nze a bulela ni yena! Puzo ya pili ka mo ku inezi fela ne i ka ba ya kuli, “Ku tile cwañi kuli ni be teñi?” Ndate wa lihalimu n’a li ya tabile ku alaba seo mi kacwalo ni ku lumela kuli yena mutu wa pili yo ne li mwan’a Hae. N’a li “mwan’a Mulimu.” (Luka 3:38) Jehova u izibahaza ili yena sina Ndat’ahe yena mutu yo wa pili, Adama. Ku zwelela ku Ndat’ahe wa lihalimu, ki se sisupo sa kalabo ya n’a amuhezi Adama ka za puzo ya hae mi ili yeo n’a file kwa lusika lwa hae:

⁹ “[Jehova] Mulimu a bupa mutu ka liluli la lifasi, mi a bululela mwa lingo za hae moya wa ku pila, mi mutu a ba moyo o pila. [Jehova] Mulimu a cala simu ya Edeni, kwa neku la upa, mi a beya mwateñi mutu y’a n’a bupile. [Jehova] a melisa fafasi likota kaufela ze tabisa meto ha li talimwa, ze munati ha li ciwa; mi mwahal’a simu a melisa kota ya bupilo, ni kota ya ku ziba bunde ni bumaswe. Mi nuka n’e zwa mwa Edeni ku kolobisa simu, mi n’e kauhana mwateñi ku ba linuka ze ne.”—Genese 2:7-10.b

10, 11. (a) Ki lisupo mañi zeo Adama n’a itutile zona ka ku tala, kono ki lipuzo mañi ze ñwi za na tokwa ku fiwa likalabo ka za teñi? (b) Ki likalabo mañi zeo Ndate wa lihalimu n’a li file Adama?

¹⁰ M’ata a Adama a ku nahana a’ tiile, ili a manca ka tukufalelo a ngulya zona litaba zeo ze kolwisa. Cwale ki kale a ziba kuli h’a zwi kwa kalulo ye sa bonahali yeo Muezi ni Mubupi wa hae n’a bulela ku zwelela teñi. Ka ku fapahana, n’a bupilwe ku zwelela fa mubu ili w’o na pila ku ona mi kacwalo n’a li wa lifasi. Mufani wa hae wa Bupilo ni Ndat’ahe n’a li Jehova Mulimu. N’a li “moyo o pila.” Bakeñisa ku amuhela bupilo bwa hae ku zwelela ku Jehova Mulimu, n’a li “mwan’a Mulimu.” Likota ze ne li mu potolohile mwa simu ya Edeni ne li zwala miselo ye ne i li sico se sinde, kuli a ce ni ku zwelapili ku pila sina moyo o pila. Mi niteñi, ki kabakalañi ha n’a lukela ku zwelapili ku pila, mi ki kabakalañi ha n’a beilwe fa lifasi-mubu, mwa simu ye ya Edeni? N’a li mutu ya bupilwe ka nzila ye tezi ya na ni butali ni buikoneli bwa kwa mubili, mi n’a swanela ku ziba. Kwand’a seo, n’a ka kona kamukwaufi ku taleleza mulelo wa hae mwa bupilo mi ni ku tabisa Muezi wa hae ni Ndat’ahe ka ku eza tato ya bumulimu? Likalabo kwa lipuzo zeo ze lukile ne li filwe mwa litaba ze latelela:

¹¹ “[Jehova] Mulimu a nga mutu, a mu beya mwa simu ya Edeni, ku i lima ni ku i libelela. [Jehova] Mulimu a laela mutu, a li: ‘Haili likota kaufela za simu, u ka li ca; kono kota ya ku ziba bunde ni bumaswe, yona u si ke wa i ca; kakuli nako y’o i ca, u ka shwa luli.’”—Genese 2:15-17.

12. Ki sifi seo Adama n’a kana a itumezi ku Mubupi wa hae, mi mutu n’a kona ku tahisa kanya ku Mulimu kamukwaufi?

¹² Adama n’a kana a itumezi ku Mubupi wa hae ka ku mu fa nto ye ne i ka mu buluka inze a patehile ka nzila ye tusa mwa simu ye nde ya Edeni. Cwale n’a zibile tato ya Mubupi wa hae, mi wa kona ku Mu ezeza nto ye ñwi fa lifasi-mubu. Cwale buikalabelo ne bu li fahalimw’a hae, bwa ku lima simu ya Edeni ni ku i babalela, kono seo ne i ka ba nto ye tabisa ku i eza. Ka ku eza se, n’a ka buluka simu ya Edeni mwa ponahalo ye tahisa kanya ni tumbo ku Muezi wa yona, Jehova Mulimu. Adama fa n’a ka utwela tala kaufela bakeñisa ku sebeza, n’a kona ku ca kwa likota za simu ni ku kula. Ka yona nzila ye n’a kona ku uncafaza m’ata a hae ni ku zusezapili bupilo bwa hae bwa tabo kamita—ku si na maciñekelo.—Mu bapanye Muekelesia 3:10-13.

Tibelelo ya Bupilo bo bu sa Feli

13. Ki tibelelo mañi yeo mutu wa pili n’a na ni yona, mi ki kabakalañi ha ne ku li cwalo?

¹³ Ku si na maciñekelo? Ki muhupulo o n’o ba t’o ba o sa konwi ku lumelwa ku mutu ya petehile! Kono ki kabakalañi hakusicwalo? Mubupi wa hae n’a si na muhupulo kamba mulelo ni o mukana wa ku sinya yona simu ye ya Edeni ye ne i lukisizwe ka mukwa wa bucaziba. Ki kabakalañi ha swanela ku sinya musebezi wa hae ka sibili, hailifo ne li o munde hahulu ni o bonisa buikoneli bwa hae mwa ku eza lika? Kaniti, n’a si ke a lela ku eza cwalo. (Isaya 45:18) Mi bakeñisa kuli yona simu ye ye si na ni ye swana ni yona ne i na ni ku limwa, ne i tokwa mulimi ni mubabaleli ya cwale ka mutu ya petehile, Adama. Mi haiba mutu y’a li mubabaleli n’a si ka ca kwa muselo wa “kota ya ku ziba bunde ni bumaswe” ye ne i hanisizwe, n’a si ke a shwa ni kamuta. Mutu ya petehile n’a ka pila ku ya ku ile!

14. Adama na kona ku ba ni bupilo bwa ku ya ku ile mwa Paradaisi kamukwaufi?

¹⁴ Bupilo bwa ku ya ku ile mwa simu ya Paradaisi ya Edeni ne bu beilwe fapil’a Adama! Ne bu kona ku ikoliwa ku ya ku ile, f’ela haiba n’a ka siyala inze a ipeile ku utwa Mubupi wa hae, ku sa ca muselo ni kamuta o ne u hanisizwe ki Mubupi wa mutu. Ne li takazo ya Hae kuli mutu ya petehile a siyale inze a ipeile ku utwa ni ku zwelapili ku pila ku ya ku ile. Ku haniswa kwa “kota ya ku ziba bunde ni bumaswe” ne ku si na nto ni ye kana ye ne i bulaya. Ne li fela tiko ya ku ipeya ku utwa kwa mutu ko ku petehile ku Ndat’ahe. Ne ku file mutu sibaka sa ku bonisa lilato la hae ku Mulimu, Mubupi wa hae.

15. Ki kabakalañi Adama ha n’a kona ku talimela kwapili kwa bupilo bo bu makaza, ili ka ku ba ni se sinde ku zwelela mwa mazoho a Mubupi wa hae?

¹⁵ Ka buikolwiso bo bu zwelela kwa pilu bwa kuli n’a si ka taha ka ku ipilaula-pilaula kono n’a na ni Ndat’ahe wa lihalimu, m’ata a hae a ku nahana ka ku ba a monyehezwi mwa ku utwisisa mulelo wa hae mwa bupilo, ni ka ku beya mwa pono bupilo bwa ku ya ku ile mwa Paradaisi, mutu ya petehile n’a talimezi kwapili kwa bupilo bo bu makaza. N’a cile kwa likota ze ne li fa sico se si nde, ni ku siya “kota ya ku ziba bunde ni bumaswe.” N’a bata ku ziba se si nde ku zwelela mwa mazoho a Mubupi wa hae. Musebezi, isi wa businyi, kono wa ku lima simu ya Edeni ne u li o munde, mi mutu ya petehile n’a sebelize.

Ne Ku Si Na Ku Ikutwa Ku Ba Mwa Tamo ya ku Talusa Litaba

16-18. Ki lifi ze twi ki likunutu zeo Adama n’a si ka ikutwa kuli u lukela ku li tatulula, mi ki kabakalañi?

¹⁶ Liseli la fukuzeha, liseli le lituna la musihali ha li fita fa ku likela, ili leo n’a kona ku bona mizamaelo ya lona mwa mbyumbyulu. Lififi la ukama, busihu, mi kweli ya fita fa ku bonahala ku yena. Ne i sa mu sabisi; ne li liseli le linyinyani le ne li busa busihu. (Genese 1:14-18) Ka mo ku inezi fela, tumonyi-monyi ne tu fufa-fufa mwa simu, maseli a tona a sa cisi inze a myamyata-myamyata sina mamonyi.

¹⁷ Busihu ha bu nze bu atumela mi lififi la mu ukama, a ikutwa ku ba ya tokwa ku lobala sina lifolofolo ze ne li mu potolohile. Fa ku zuha kwa hae a ikutwa ku ba ni tala, mi ka takazo a ca kwa miselo ya likota ze ne li lumelelizwe, ili ku ba ni se ne si kana sa bizwa mukushuko.

¹⁸ M’ata a hae ka ku ba a uncafalizwe ni ku ba ya tiisizwe hande ki ku pumula kwa mwahal’a busihu, n’a hohezi mamelelo ya hae kwa musebezi wa mwahal’a lizazi. Ha n’a boni limela ze ne li mu potolohile, n’a si ka ikutwa kuli u lukela ku batisisa ka butungi kunutu yeo batu hamulaho a lilimo ze likiti-kiti ne ba ka i biza photosynthesis, ona musebezi wo o tata ku u utwisisa ili wo ka ona kalulo ye tala ya limela, chlorophyll ya zona, i itusisa m’ata a liseli la lizazi mwa ku eza lico ze ciwa ki mutu ni folofolo, ka nako ye swana ni ku nga moya o bizwa carbon dioxide o zwelela mwa ku buyela kwa mutu ni folofolo ni ku tahisa moya o bizwa oxygen o buyelwa ki mutu ni folofolo. Mutu n’a kana a biza seo kuli ki kunutu, kono ne ku si na tokwahalo ya kuli Adama a i tatulule. Ne li makazo ya Mubupi wa mutu. N’a i utwisisa mi a i tahisa kuli i sebeze mwa ku tusa bupilo bwa libupiwa fa lifasi-mubu. Kacwalo, ne ku likani kwa neku la butali bwa mutu bo bu petehile kuli Mulimu, Mubupi, n’a ezize lika kuli li hule, mi musebezi w’o mutu n’a u filwe ki Mulimu ne li wa kuli a babalele mifuta ye ya bupilo bwa limela ye ne i hula mwa simu ya Edeni.—Mu bone Genese 1:12.

A Li Nosi—Kono Ili Ya Tabile

19. Nihaike n’a itemuhezi kuli n’a li a li nosi, ku si na mutu ya swana sina yena fa lifasi-mubu, ki sifi seo Adama na si ka eza?

¹⁹ Ku lutiwa kwa mutu ku zwelela mwa mazoho a Ndat’ahe wa lihalimu ne ku si ka fela. Mutu a babalela simu ya Edeni ku si na mutu ya n’a swana ni yena fa lifasi-mubu kuli a swalisane ni yena kamba ku mu tusa. Ka ku ya ka ku ama mufuta wa hae, mufuta wa mutu, n’a li a li nosi. Na si ka kalisa ku kwenuka mutu ya n’a swana sina yena ili kuli a be ni silikani sa fa lifasi-mubu ni yena. Na si ka kupa Mulimu, Ndat’ahe wa lihalimu, kuli a mu fe wahabo yena wa mushimani kamba kaizeli. Ku ba kwa hae a li nosi sina mutu ne ku si ka mu tahiseza kuli kwa nalule-lule a pulumuke ni ku palelwa ku ba ni tabo ya ku pila ni ku sebeza. N’a na ni silikani ni Mulimu.—Mu bapanye Lisamu 27:4.

20. (a) Ki sifi se ne si li tabo ni cisehelo ye tuna ka ku fitisisa ku Adama? (b) Ki kabakalañi ku zwelapili mwa nzila ya bupilo ye cwalo ha ne ku si butata bo bu kona ku bulaya ku Adama? (c) Taba ye tatama i ka buhisana fa nto mañi?

²⁰ Adama n’a ziba kuli Ndat’ahe wa lihalimu n’a sweli ku mu tatuba hamohocwalo ni musebezi wa hae. Tabo ye tuna ka ku fitisisa ne li ya ku tabisa Mulimu ni Mubupi wa hae, ili y’o bunde bwa hae ne bu sinulwa ki misebezi ya pupo ye buheha ye ne i potolohile mutu. (Mu bapanye Sinulo 15:3.) Ku zwelapili ku yona nzila ye ya bupilo ne ku si ke kwa ba butata bo bu bulaya kamba musebezi o katalisa kwa neku la yena mutu yo ya petehile ili ya itikanelezi ya n’a kona ku ambolisana ni Mulimu wa hae. Mi Mulimu n’a beile fapil’a Adama musebezi o tabisa, o wabelisa, o ne u kona ku mu tahiseza buikolwiso ni tabo ye tuna. Taba ye latelela i ka talusa ze ñata ka za limbuyoti ni litibelelo za mwa Paradaisi zeo Adama na ikozi zona ku zwelela mwa mazoho a Mubupi wa hae ya lilato.

[Litaluso za kwatasi]

“Libizo la nuka ya pili ki Pishoni ye bubela mwa naha kaufela ya Havila ka ku i beya mwahali; ki mo ku na ni gauda. Gauda ya naha ye ki ye nde, ni njilela i mwateñi, ni licwe la onikisi. Libizo la nuka ya bubeli ki Gihoni; ki yona ye beile naha kaufela ya Kushi mwahali. Libizo la nuka ya bulalu ki Hidekele, i bubela kwa neku la upa la Asirya. Nuka ya bune ki Eufrati.”—Genese 2:11-14.

Ki Lifi Likalabo Za Mina?

◻ Ki kabakalañi Adama ha n’a si ka kakamala ka nako ye telele ka za ku ba teñi kwa hae?

◻ Ki musebezi mañi w’o Mulimu na u file Adama, mi n’a kana a ngile muhato mañi?

◻ Ki tibelelo mañi yeo mutu ya petehile n’a ikozi yona, mi ki kabakalañi?

◻ Ki kabakalañi Adama ha na si ka eza ku ba ona musebezi wa hae mwa bupilo wa ku tatulula likunutu?

◻ Ki kabakalañi Adama mwa ku ba mutu a li nosi ha ne ku si ka mu amuha tabo mwa bupilo?

[Manzwi a bañi ba siswaniso fa likepe 10]

NASA photo