“A Ba Eza Ili Munna Ni Musali”

“Mulimu a eza mutu ka siswaniso sa hae; a mu eza ka siswaniso sa Mulimu. A ba eza ili munna ni musali.”—GENESE 1:27.

 1. Niti ki ye li cwañi mbuyoti kwa banna ni basali ba Sikreste?

KI KO ku tabisa hakalo ku ba mwahal’a batu ba Jehova ni ku swalisana ni banna ni basali, hamohocwalo ni bashimani ni basizana, bao nto ya pili mwa bupilo bwa bona ki ku lata ni ku ipeya ku utwa Mulimu! Niti hape i lu lukulula kwa mibonelo ni mizamao ye sa tabisi Jehova Mulimu, mi i lu luta ku pila mo ba swanela ku pilela Bakreste. (Joani 8:32; Makolose 3:8-10) Sina ka mutala, batu kai ni kai ba na ni lizo kamba mihupulo ye miñwi ka za m’o banna ba swanela ku boniseza bunna sakata bwa bona, mi basali busali sakata bwa bona. Kana ki taba fela ya kuli banna ba pepilwe ba nze ba li banna sakata, mi basali ba pepilwe ba nze ba li basali sakata? Kamba kana ku na ni miinelo ye miñwi ye lukelwa ku nyakisiswa?

 2. (a) Ki sifi se si swanela ku atula ka za mubonelo wa luna wa bunna sakata ni busali sakata? (b) Ki sifi se si ezahezi kwa mibonelo ya banna ni basali?

² Kwa Bakreste, Linzwi la Mulimu ki yona tamaiso ye lu ipeya kwatas’a yona, ku si na taba ni mibonelo ya ka butu, kamba lizo ili zeo ne lu kana lu fitile fa ku ba ni zona. (Mateu 15:1-9) Bibele ha i fi litaba ze tungile ka za miinelo kaufela ya bunna sakata ni busali sakata. Ka ku fapahana, i lumeleza ku fitana-fitana kwa miinelo, ye cwale ka ye lu fumana mwa lizo ze fapahana-fapahana. Kuli ba be seo Mulimu n’a ba bupile kuli ba be sona, banna ba lukela ku ba banna sakata, mi basali ba lukela ku ba basali sakata. Kabakalañi? Ka libaka la kuli kwand’a ku bupiwa kwa munna ni musali kuli ba be ba ba kona ku talelezana kwa mubili, ne ba ezizwe kuli ba be ba ba kona ku talelezana ka tulemeno twa sinna sakata ni sisali sakata. (Genese 2:18, 23, 24; Mateu 19:4, 5) Niteñi, mibonelo ya bunna ni busali i kopamisizwe. Ba bañata ba nga kuli bunna sakata ki ku ba mukomi ya buhali, wa muñañatoho, kamba ya zamaisa ka t’ata. Mwa lizo ze ñwi ne ku ka ba kwa ka siwela kamba ko ku swabisa ku munna ku lila, fa nyangela kamba nihaiba kwa mukunda. Niteñi, ha n’a li mwahal’a nyangela kwande a libita la Lazaro, “Jesu a lila.” (Joani 11:35) Seo ne si si se si sa swaneli ku Jesu, ili y’o bunna sakata bwa hae ne li bo bu petehile. Kacenu ba bañata ha ba ngi busali sakata ka buitikanelelo, ili ku bu nahanela ku ba fela ku buheha kwa mubili ni ko ku akaleza tobali.

Bunna Sakata ni Busali Sakata za Niti

 3. Banna ni basali ba shutana cwañi?

³ Bunna sakata bwa niti ki nto mañi, mi busali sakata bwa niti ki nto mañi? Hatiso ya The World Book Encyclopedia i bulela kuli: “Banna ba bañata ni basali ba bañata b’a shutana isiñi fela ka sibupeho, kono ni ka likezo ni licisehelo. Ze ñwi za zona lishutano zeo li taha ka mubupehelo wa luna. . . . Kono lishutano ze ñata ze si za sibupeho li bonahala kuli li tomile fa likalulo za mayemo a ku ba munna kamba musali ze itutiwa ki mutu kaufela. Batu ba pepiwa ba li mushimani kamba musizana, kono ba ituta ku ba banna sakata kamba basali sakata.” Sibupeho sa luna ne si kana sa ba libaka la lika ze ñata, kono ku tahiswa kwa bunna sakata ni busali sakata bo bu swanela ku itingile fa ku ituta kwa luna seo Mulimu a tokwa ni seo lu keta ku ndongwama ni ku taleleza mwa bupilo.

 4. Bibele i patululañi ka za likalulo za banna ni basali?

⁴ Litaba za Bibele li patulula kuli kalulo ya Adama ne li ya ku fa ketelelo sina toho ya musali ni bana ba hae. Hape n’a na ni ku latelela tato ya Mulimu ya ku taza lifasi, ku li busa, ni ku tisa pupo ye kwatasi ya fa lifasi-mubu kaufel’a yona mwatas’a tamaiso. (Genese 1:28) Kalulo ya sisali sakata mwa lubasi ili ya Eva ne li ya ku ba “mutusi,” ku ba ‘ya taleleza’ Adama, ya ipeya kwatas’a butoho bwa hae, ya swalisana ni yena mwa ku petiwa kwa mulelo wa Mulimu w’o a zibahalize kwa neku la bona.—Genese 2:18; 1 Makorinte 11:3.

 5. Swalisano ye mwahal’a munna ni musali ne i sinyizwe cwañi?

⁵ Kono Adama n’a si ka taleleza buikalabelo bwa hae, mi Eva n’a itusisize busali sakata bwa hae ka nzila ye coeza ili ya ku hohela Adama mwa ku swalisana ni yena mwa ku sa utwa Mulimu. (Genese 3:6) Ka ku itumeleza ku eza sa n’a ziba kuli si fosahezi, Adama n’a palezwi ku bonisa bunna sakata bwa niti. Ka ku fokola n’a ketile ku latelela manzwi a sinyalana ni yena ya kwashekilwe mwa sibaka sa a n’a bulezi Ndat’ahe ya li Mubupi wa hae. (Genese 2:16, 17) Hañihañi bosinyalana ba pili ne ba kalisize ku ipumana ku seo Mulimu n’a bonezi cimo kuli ki sona se ne si ka tiswa ki ku sa ipeya ku utwa. Adama, ili y’o kwa makalelo n’a talusize musal’a hae ka manzwi a’ tabisa, a toko, cwale n’a amile ku yena ka manzwi a si na silikani ka ku bulela kuli ki “musali y’o ni file.” Ku sa petahala kwa hae cwale ne ku ponganisa ni ku yaulula bunna sakata bwa hae, ili nto ye ne i tahisa kuli a ‘buse musal’a hae.’ Eva, ni yena, n’a ka ba ni “litakazo” ku munn’a hae, mwendi ili ka nzila ye tulile tikanyo kamba ye si ka itikanelela.—Genese 3:12, 16.

 6, 7. (a) Ki ku kopama kufi kwa bunna sakata ko ne ku tile pili Munda u si ka ezahala kale? (b) Ki sifi se lu kona ku ituta kwa muinelo wa pili Munda u si ka taha kale?

⁶ Ku itusisa maswe bunna sakata ni busali sakata ne ku bonahezi hahulu pili Munda u si ka taha kale. Mangeloi a n’a fulalezi sibaka sa ona sa makalelo mwa lihalimu ne a ikungezi mibili ya butu kuli a ikole liswalisano za tobali ni bana ba basizana. (Genese 6:1, 2) Litaba zeo li bulela banna fela ba ne ba pepilwe ka zona liswalisano zeo ze si za ka taho. Mi ku bonahala kuli ba ne ba pepilwe ne ba li ba mazwake, ili ba ba sa koni ku tahisa lusika. Ne ba fitile fa ku zibwa sina batu ba likwenyepa, Manefilimu, kamba Bawisi, kakuli ne ba ka wisa ba bañwi. (Gen. 6:4, NW, litaluso za kwatasi) Ka mo ku bonahalela fela ne ba na ni mifilifili, lindwa, mi ne ba si na mufelañeke wa lilato.

⁷ Ka ku iponahaza hande, ku buheha kwa mubili, sibupeho sa mubili, siyemo, kamba m’ata ka ili zona fela ha li fi bunna sakata kamba busali sakata bo bu amuheleha. Ne ku kana kwa ba kuli mangeloi a n’a ikungezi mibili ya butu n’a buheha. Mi Manefilimu ne li ba batuna ili ba ba zindile, kono mubonelo wa bona wa mwa munahano ne u kopami. Mangeloi a s’a utwi ni bana ba ona ne ba tazize lifasi ka muzamao o maswe wa tobali ni mifilifili. Kacwalo, Jehova n’a felisize lifasi leo. (Genese 6:5-7) Nihakulicwalo, Munda ne u si ka feza kukuezo ya sidimona, mi hape ne u si ka toola ze zwa mwa sibi sa Adama. Ponahazo ye si ka luka ya bunna sakata ni busali sakata hape ne i fitile fa ku ba teñi hamulaho wa Munda, mi ku na ni mitala mwa Bibele, ye minde ni ye maswe, yeo lu kona ku ituta se siñwi ku yona.

 8. Ki mutala ufi o munde wa bunna sakata bo bu swanela wa n’a tomile Josefa?

⁸ Josefa ni musal’a Potifaro ba bonisa shutano ye m’ata ya bunna sakata bo bu swanela ha bu talimana ni busali sakata bwa silifasi. Musal’a Potifaro ka ku lakaza hahulu Josefa ya n’a buheha, n’a likile ku mu pepeza. Ka nako yeo, ne ku si na mulao wa bumulimu o n’o ñozwi ili o n’o hanisa buozwa kamba bubuki. Niteñi, Josefa n’a matile ka ku saba ku musali wa muzamao o maswe y’o mi n’a iponahalize ku ba munna luli wa Mulimu, ya bonisa bunna sakata b’o Mulimu a lumeleza.—Genese 39:7-9, 12.

 9, 10. (a) Muoli Vashiti n’a itusisize cwañi maswe busali sakata bwa hae? (b) Ki mutala ufi o munde wa busali sakata w’o Estere n’a lu file?

⁹ Estere ni Muoli Vashiti ne ba bonisize shutano ye lemuseha hahulu kwa basali. Ku bonahala kuli Vashiti n’a nahanile kuli ne li yo munde hahulu kuli mane Mulena Asuerusi n’a ka lumeleza litato za musali y’o kamita. Kono bunde bwa hae ne li bunde bwa liyemo. N’a si na buishuwo ni busali sakata, kakuli n’a palezwi ku bonisa ku ipeya kwatas’a munn’a hae ili mulena. Mulena n’a mu hanile mi n’a ketile musali sakata wa niti ili y’o, ka mo ne ku inezi fela, n’a saba Jehova, kuli a be yena muoli wa hae.—Estere 1:10-12; 2:15-17.

¹⁰ Estere u sebeza sina mutala o munde hahulu kwa basali ba Sikreste. N’a li “yo munde mi n’a buheha,” niteñi n’a bonisize ku apeswa kwa “mutu wa mwahali, ya mwa pilu, ka kabiso ye sa sinyehi ya moya o na ni musa ni bunolo.” (Estere 2:7; 1 Pitrosi 3:4) N’a sa ngi ku apala kwa za ku iponahaza kuli ki nto ya butokwa. Estere n’a bonisize maseme ni buiswalo, ili ku ipeya kwatas’a munn’a hae, Asuerusi, ni ka nako yeo bupilo bwa banabahabo Estere ne bu li mwa lubeta. Estere n’a kuzize ha ne ku li ko ku butali ku eza cwalo kono n’a bulezi ka ku tokwa sabo ha ne ku tokwahala mi ili ka nako ye swanela. (Estere 2:10; 7:3-6) N’a amuhezi kelezo ye zwa ku mwan’a bomalum’ahe ili ya hulile Morodekai. (Estere 4:12-16) N’a bonisize lilato ni busepahali ku bahabo.

Ponahalo ya Kwande

11. Lu swanela ku hupulañi ka za ponahalo ya kwande?

¹¹ Ki sifi sinotolo kwa busali sakata bo bu swanela? Me yo muñwi n’a bulezi kuli: “Bunde bwa pata ki nto ye puma, mi bulikangate ha bu tusi se siñwi, kono musali ya saba [Jehova, NW] ki yena ya ka babazwa.” (Liproverbia 31:30) Kacwalo sabo ya ka likute ya ku saba Mulimu ya tokwahala, mi musa, ku tabisa, buishuwo, ni lilimi le li bunolo li peta ze ñata hahulu kwa busali sakata ku fita ze bu peta bunde bwa mubili.—Liproverbia 31:26.

12, 13. (a) Ka bumai, lipulelo za ba bañata li cwañi? (b) Liproverbia 11:22 i talusañi?

¹² Ka bumai, banna ni basali ba bañata ha ba buleli ka butali, mi hape fa lilimi la bona ha ku na musa. Lipulelo za bona ki ze tapaula, za mashendekela, ze kashwau, ni za ku sa beya ba bañwi mwa munahano. Banna ba bañwi ba nahana kuli lipulelo ze masila ki sona sisupo sa bunna sakata, mi basali ba bañwi ka buloshwe ba likanyisa bona banna bao. Niteñi, haiba musali wa buheha kono h’a na ngana mi ki wa likañi, mashendekela, kamba ya ikuhumusa, kana luli wa kona k’u ngiwa ku ba yo munde, ili musali sakata wa niti? “Musali wa sibupeho se sinde kono ki ya si na kutwisiso u swana sina lisale la gauda le li kwa ngo ya kulube.”—Liproverbia 11:22.

¹³ Bunde ha bu zamaelela ni lipulelo ze masila, mashendekela, kamba ku tokwa kutwisiso ne bu ka ba bo bu sa lumelelani ni ponahalo ifi kamba ifi ya busali sakata yeo mutu n’a kana a bonahaza. Ka buniti fela, muzamao o cwalo o si wa silumeli mane ne u ka tahisa kuli mutu ya buheha kwa mubili a bonahale ku ba ya fwiñani. Lwa kona ku lemuha ka bunolo kuli ponahalo ya kwa mubili ya munna kamba musali ka ili yona fela ha i koni ku ba laluwe kamba ku ba libaka la lipulelo za ka mabifi, ku huwaka, kamba ku ba ni lipulelo ze tapaula. Bakreste kaufela ba kona mi ba swanela ku ipisa ba ba buheha ku Mulimu ni kwa batu sina bona ka lipulelo ni muzamao wa bona o tomile fa Bibele.—Maefese 4:31.

14. Ki liapalo za mufuta mañi ze babazwa kwa 1 Pitrosi 3:3-5, mi mu ikutwa cwañi ka za seo?

¹⁴ Hailif’o busali sakata ni bunna sakata luli bu tomile fa tulemeno twa kwa moya, muinelo ni ponahalo ya kwa mubili, ku kopanyeleza cwalo ni liapalo ze lu apala ni mo lu li apalela, li bulela se siñwi ka za luna. Muapositola Pitrosi ku si na kakanyo n’a nahana ka za mitinelo ni mibonahalelo ye miñwi ya mwa lilimo za mwanda wa pili, ha n’a elelize basali ba Sikreste kuli: “Ku kaba kwa mina isike ya ba kwa kwande, kwa milili ye shukuzwi, kamba likabiso za gauda, kamba liapalo ze benya; Kono mu kabise mutu wa mwahali, ya mwa pilu, ka kabiso ye sa sinyehi ya moya o na ni musa ni bunolo; ki nto ya butokwa fapil’a Mulimu. Kakuli mwa mazazi a kale ki mo ne ba ezeza basali ba ba kenile, ba ba sepile Mulimu, ha ne ba utwa banna ba bona.”—1 Pitrosi 3:3-5.

15. Basali ba Sikreste ba swanela ku satalala ku bonisañi mwa mitinelo ya bona?

¹⁵ Kwa 1 Timotea 2:9, 10, lu fumana lipulelo za Paulusi ka za mitinelo ya sisali, kuli: “Ni lata kuli basali ba apale ka mukwa o swaneleha, ku kaba kwa bona ibe buikokobezo ni buiswalo; . . . mukabo wa bona ibe misebezi ye minde, ili ye lukela basali ba ba ipulezi kuli ba sebeleza Mulimu.” Teñi f’o n’a koñomekile tokwahalo ya buikokobezo ni ku apala ka mukwa o swaneleha ili ko ku bonahaza buiswalo.

16, 17. (a) Liapalo li itusisizwe cwañi maswe ki banna ni basali ba bañata kacenu? (b) Lu swanela ku fita fa kutwisiso ifi ka za kelezo ye fumanwa kwa Deuteronoma 22:5?

¹⁶ Ku munna kamba musali, mushimani kamba musizana, ku eza lika kamba ku apala ka nzila ye zusulusa litakazo za tobali ne ku si ke kwa tiisa bunna sakata kamba busali sakata, mi ka buniti fela ha ku kutekehisi Mulimu. Batu ba bañata mwa lifasi ba eza ka ku tula tikanyo ili ku bonahalisa ka mununa mayemo a tobali a sinna kamba a sisali ka mitinelo ni mikwa. Ba banwi ba pata lishutano ze mwahal’a banna ni basali ka milelo ya muzamao o maswe. Luna Bakreste lu swanela ku itumela hakalo kuli Bibele i patulula maikuto a Mulimu! Jehova n’a zibahalize ku Isilaele wa kwaikale kuli: “Musali a si ke a apala liapalo za sinna, ni munna a si ke a apala liapalo za sisali, kakuli kaufela ba ba eza cwalo ki ba ba masila ku [Jehova, NW].”—Deuteronoma 22:5.

¹⁷ Ka za litaba zeo, mwendi ne mu kana mwa ikola ku lundulula seo Tora ya ku Libelela ya March 1, 1989, ne i bulezi fa likepe 27, kuli: “Taba ha ki ya kuli haiba mutinelo o muñwi ki o li o munca hahulu kono haiba ki o swanela ku ya ipapata ku ba sikombwa sa Mulimu. (Maroma 12:2; 2 Makorinte 6:3) Ku tina kwa busafa kamba litino ze kama li kona ku filikanya lushango lwa luna. Mitinelo ye zibahala ye eziwa ka bomu banna ku tina za basali kamba basali ku tina za banna haki ye li mwa muinelo o munde. (Mu bapanye Deuteronoma 22:5.) Ka maniti, lizo ki ze fitana-fitana ka za se, ka ku ya ka [miinelo ya mbyumbyulu], litokwahalo za musebezi, ni cwalo cwalo, kacwalo puteho ya Sikreste ha i koni ku eza milao ye tata ya ku kwahela sizwale sa mwa bupala bwa lifasi kamukana.”

18. Ki mihato mañi ye ne lu kana lwa nga mwa ku sebelisa kelezo ya mwa Bibele ka za mitinelo ni mibonahalelo?

¹⁸ Ki kelezo ye itikanelezi ni ye swanela luli! Ka bumai, Bakreste ba bañwi, banna ni basali, ba latelela fela mitinelo ni mibonahalelo ifi ni ifi yeo lifasi li hulisa ba sa nahani ka mo ne li kana za ngelwa ki Jehova ni puteho ya Sikreste. Yo muñwi ni yo muñwi wa luna n’a kana a itatuba ku bona haiba se lu kukuelizwe ki munahano wa lifasi. Kamba ne lu kana lwa atumela muzwale kamba kaizeli ya kutekeha, ili ya na ni yeloseli ni ku buza maikuto a hae ka za licinceho lifi kamba lifi ze lu kona ku eza mwa mitinelo ya luna mi ku zwa f’o ni ku nyakisisa hahulu liakalezo za hae.

Banna ni Basali ba Sikreste —Banna ni Basali Luli

19. Ki kukuezo ifi ye sa lakazehi ye lu tokwa ku lwanisa?

¹⁹ Mulimu wa lifasi le ki Satani, mi kukuezo ya hae ya konwa ku bonwa mwa ku lyangana kwa tisize mwahal’a banna ni basali, mi kona k’o ku fita za liapalo fela. (2 Makorinte 4:4) Mwa linaha ze ñwi basali ba bañata ba manganela butoho ni banna, ili ku kasheza likuka za Bibele kwatuko. Kwa lineku le liñwi, palo ye tuna ya banna ka bunolo fela ba yubeka buikalabelo bwa bona bwa butoho, sina mwa n’a ezelize Adama. Ku na ni bao mane ba ba lika ku cinca kalulo ya bona ya ku ba munna kamba musali mwa bupilo. (Maroma 1:26, 27) Bibele ha i tomi mipilelo ye miñwi ifi kamba ifi ye lumelezwa ki Mulimu ili ya ku yolisa teñi. Mi bafi kamba bafi bao pili ba si ka ba kale Bakreste, ne ba lyangani ka za seo ba li sona kamba ka za haiba ba bata ku ba munna kamba musali ba kona ku sepa kuli ba ka tuseha ku ya ku ile ka ku pila ka ku lumelelana ni sipimo sa Mulimu, ili seo ka buniti fela ki se si ka itebuhiwa ki bote ba ba ka fita fa bupetehi bwa butu.

20. Liñolo la Magalata 5:22, 23 li swanela ku ba ni ku ama kufi fa mubonelo wa luna wa bunna sakata ni busali sakata?

²⁰ Mañolo a bonisa kuli banna ni basali ba Sikreste ba tokwa ku tahisa ni ku bonisa miselo ya moya wa Mulimu—ili lilato, tabo, kozo, pilu-telele, sishemo, bunde, tumelo, bunolo, ni buiswalo. (Magalata 5:22, 23) Mulimu, ka butali bwa hae bo butuna, n’a konisize banna ku tiisa bunna sakata bwa bona, ni basali busali sakata bwa bona, ka ku tahisa tulemeno t’o. Munna ya bonisa muselo wa moya u bunolo ku mu kuteka, mi musali ya eza cwalo u latiwa ka bunolo.

21, 22. (a) Ki mutala ufi w’o Jesu n’a tomile ka za mipilelo? (b) Jesu n’a bonisize cwañi bunna sakata bwa hae?

²¹ Mutu yo mutuna ka ku fitisisa ya n’a kile a pila fa lifasi-mubu ne li Jesu Kreste, mi ki mupilelo wa hae w’o Bakreste ba swanela ku likanyisa. (1 Pitrosi 2:21-23) Sina ka mwa n’a ezelize Jesu, banna hamohocwalo ni basali ba swanela ku sepahala ku Mulimu ni ku ipeya ku utwa Linzwi la Hae. Jesu n’a bonisize tulemeno to tunde hahulu twa lilato, bunolo, ni mufelañeke. Ka ku ba Bakreste ba niti, lu tokwiwa ku mu likanyisa ili ku bonisa kuli lu balutiwa ba hae.—Joani 13:35.

²² Jesu Kreste n’a li munna luli, mi lwa kona ku bona tulemeno twa hae twa sinna ha lu nze lu ituta litaba za bupilo bwa hae ze ñozwi mwa Mañolo. Ni kamuta n’a si ka nyala, kono Bibele i bonisa kuli n’a ikozi sango se si itikanelezi ni basali. (Luka 10:38, 39) Liswalisano za hae ni banna ni basali kamita ne li ze kenile ni ze kutekeha. Ki yena mutala o petehile wa bunna sakata. N’a si ka lumeleza ufi kamba ufi—ibe munna, musali, kamba lingeloi le li sa ipeyi ku utwa—ku mu byangula bunna sakata bwa hae bwa silumeli ni busepahali bwa hae ku Jehova. N’a si ka zina-zina ku amuhela buikalabelo bwa hae, mi n’a ezize cwalo a sa bilaeli.—Mateu 26:39.

23. Ka ku ama kwa likalulo za banna ni basali, Bakreste ba niti ba fuyauzwi cwañi ka ku ikemela?

²³ Ki nto ye tabisa hakalo ku ba mwahal’a batu ba Jehova ni ku swalisana ni banna ni basali, hamohocwalo ni bashimani ni basizana, bao mwa bupilo bwa bona ba beya mwa sibaka sa pili ku lata ni ku ipeya ku utwa Jehova Mulimu! Ha lu beiwi mwa sineneketo ki ku ipeya ku utwa Linzwi la Mulimu. Ka ku fapahana, lu lukuluzwi kwa lifasi le ni linzila za lona ze silafaza ku buheha, mulelo, ni likalulo ze fapahana za banna ni basali. Lwa kona ku fumana tabo ye buniti ye zwelela mwa ku taleleza mayemo a luna ao lu filwe ki Mulimu mwa bupilo, ibe kuli lu banna kamba basali. Ee, lwa itumela hakalo ku Jehova Mulimu, Mubupi, kabakala litukiso ze lilato z’a lu ezelize kaufela ni kabakala ku lu bupa lu nze lu li banna ni basali!

Ne Mu Ka Alaba Cwañi?

◻ Ki likalulo lifi ze swanela za banna ni basali zeo Bibele i talusa?

◻ Bunna sakata ne bu utwisisizwe cwañi ka mafosisa pili Munda u si ka ba teñi kale, mi bunna ni busali sakata bu utwisisizwe cwañi ka mafosisa mwa linako za luna?

◻ Ki kelezo ifi ya Bibele ka za mubonahalelo yeo mu ka bata ku sebelisa?

◻ Banna ni basali ba Sikreste ba kona ku iponahaza cwañi kuli ki banna ni basali luli?

[Siswaniso se si fa likepe 10]

Niha n’a li ya buheha, Estere sihulu u hupulwa ka buishuwo bwa hae ni moya wa hae o bunolo

[Siswaniso se si fa likepe 12]

Mu fe mamelelo ye utwahala kwa mibonahalelo mu nze mu fa koñomeko ye tuna kwa bunde bwa mwahali