Litaba za Mwa Lihatiso Zebonisizwe Mwa Buka ya Mukopano wa Bupilo ni Bukombwa
JANUARY 6-12
LITABA ZA BUTOKWA ZEZWA MWA LINZWI LA MULIMU | GENESE 1-2
“Jehova Ukala Kubupa Lika”
(Genese 1:3, 4) Mi Mulimu ali: “Kube ni liseli.” Mi liseli labateñi. 4 Hasamulaho Mulimu abona kuli liseli ki lelinde, mi Mulimu akala kukauhanya liseli ni lififi.
(Genese 1:6) Cwale Mulimu ali: “Kube ni mbyumbyulu mwahalaa mezi, ikauhanye mezi ni mezi.”
(Genese 1:9) Cwale Mulimu ali: “Mezi akwatasaa mahalimu akubukane hamoho mwa sibaka silisiñwi mi mubu oomile ubonahale.” Mi kwaba cwalo.
(Genese 1:11) Cwale Mulimu ali: “Lifasi limelise bucwañi, limela zebeya peu ni likota za miselo ka mifuta yazona, ili zebeya miselo ni peu fa lifasi.” Mi kwaba cwalo.
it-1 527-528
Pupo
Mulimu hanaabulezi fa lizazi lapili kuli, “Kube ni liseli,” kubonahala kuli liseli nelipunyize malu nihaike kuli nto yenetisa liseli leo neisika zibahala kale fa lifasi. Kubonahala kuli liseli nelikalile kubonahala hanyinyani-hanyinyani, sina moiboniseza toloko ya J. W. Watts kuli: “Mi liseli lakala kubateñi hanyinyani-hanyinyani.” (Gen. 1:3, A Distinctive Translation of Genesis) Mulimu kihona akauhanya liseli ni lififi, abiza liseli kuli ki Musihali, kono lififi alibiza kuli ki Busihu. Taba yeo ibonisa kuli lifasi nelipikuluha hane lisweli kupotoloha lizazi, ilikuli upa ni wiko liikole kubanga ni linako za liseli ni linako za lififi.—Gen. 1:3, 4.
Fa Lizazi Labubeli, Mulimu abupa mbyumbyulu ka kukauhanya “mezi ni mezi.” Mezi amañwi asiyala fa lifasi, kono mezi amañwi ona ananulelwa fahalimwaa lifasi, mi mwahalaa mezi amabeli ao kwaba ni mbyumbyulu. Mulimu abiza mbyumbyulu kuli ki Lihalimu, kono leo libizwa kuli ki lihalimu halibapanyiwa kwa lifasi, kakuli hakuna fokutalusizwe kuli mezi a fahalimwaa mbyumbyulu akwahezi linaleli ni lika zeñwi ze mwa mahalimu.—Gen. 1:6-8.
Fa Lizazi Labulaalu, Mulimu kakuitusisa maata ahae akomokisa atahisa kuli mezi akwatasaa mahalimu akubukane hamoho mwa sibaka silisiñwi mi mubu o omile wakala kubonahala, Mulimu abiza mubu oomile kuli ki Lifasi. Mi ka lizazi leliswana leo, Mulimu naitusisize mata ahae kuli kube ni lika zetahisa bupilo, ilikuli bucwañi, limela, ni likota zebeya miselo libe teñi. Mi bucwani, limela, ni likota nelikona kubeya peu “ka mifuta yazona.”—Gen. 1:9-13.
(Genese 1:14) Cwale Mulimu ali: “Kube ni maboni mwa mbyumbyulu ya mahalimu kuli akauhanye musihali ni busihu, mi akaba lisupo za linako za myaha ni mazazi ni lilimo.
(Genese 1:20) Cwale Mulimu ali: “Mwa mezi kutale libupiwa zepila, mi libupiwa zefufa lifufe fahalimwaa lifasi mwa mbyumbyulu ya mahalimu.”
(Genese 1:24) Cwale Mulimu ali: “Lifasi litahise libupiwa zepila ka mifuta yazona, limunanu ni lifolofolo zehohoba ni lifolofolo za mwa naheñi ka mifuta yazona.” Mi kwaba cwalo.
(Genese 1:27) Mi Mulimu abupa mutu ka siswaniso sahae, amubupa ka siswaniso sa Mulimu; ababupa bali muuna ni musali.
it-1 528 ¶5-8
Pupo
Kwakomokisa kuli kwa Genese 1:16 linzwi la Siheberu la ba·raʼʹ, lelitalusa “kubupa” halisika itusiswa. Kono kuitusisizwe linzwi la Siheberu la ʽa·sahʹ, lelitalusa “kueza.” Lizazi, kweli, ni linaleli nelibupilwe pili Lizazi Labune lisika fita kale, kakuli ni zona ki kalulo ya “mahalimu” abulezwi kwa Genese 1:1. Fa lizazi labune Mulimu atahisa kuli lika ze mwa mahalimu libonahale mwa mbyumbyulu ni fa lifasi. Hakubulelwa kuli, “Mulimu abeya maboni ao mwa mbyumbyulu ya mahalimu kuli atahise liseli fa lifasi,” fo kutalusa kuli maboni ao naakalile kubonahala fa lifasi, mi nekuswana feela inge kuli nainzi mwa mbyumbyulu. Maboni ao hape naakaba “lisupo za linako za myaha ni mazazi ni lilimo,” ilikuli hamulaho likone kuetelela batu ka linzila zeshutana-shutana.—Gen. 1:14.
Fa lizazi labuketalizoho, Mulimu naabupile lika zenani bupilo fa lifasi. Mulimu nasika bupa feela nto iliñwi ilikuli iipilaule kuba lika zeñata, kono naabupile lika zepila zeñata ka kuitusisa maata ahae. Bibele ili: “Mi Mulimu abupa libupiwa zetuna za mwa mawate ni libupiwa zepila kaufela zezamaya, zetezi mwa mezi ka mifuta yazona, ni libupiwa zefufa kaufela ka mifuta yazona.” Ka kutabiswa ki lika zanaabupile, Mulimu alifuyaula, mi kamubulelelo omuñwi alibulela kuli “muate,” mi taba yeo neika konahala kakuli Mulimu naabupile libupiwa za mifuta-futa ze ni buikoneli bwa kuzwala ka kuya “ka mifuta yazona.”—Gen. 1:20-23.
Fa lizazi la bu 6, “Mulimu aeza lifolofolo za mwa naheñi ka mifuta yazona ni limunanu ka mifuta yazona ni lifolofolo kaufela zehohoba ka mifuta yazona,” mi Mulimu abona kuli kulukile sina feela mone kubezi kwa libupiwa zeñwi zanakalile kubupa.—Gen. 1:24, 25.
Kwamafelelezo a lizazi labu 6 la kubupa lika, Mulimu abupa sibupiwa sesishutana ni libupiwa kaufela zanaabupile, sibupiwa seo nesiipitezi nihaike kuli nesisa likani ni mangeloi. Sibupiwa seo neli mutu, mi naabupilwe ka siswaniso sa Mulimu. Nihaike kuli Genese 1:27 ibulela feela ka bukuswani kuli Mulimu “ababupa bali muuna ni musali,” taba yeswana ni yeo ili yelubala kwa Genese 2:7-9 ibonisa kuli Jehova Mulimu naabupile mutu ka liluli la lifasi, abululela moya wa bupilo mwa lingo zahae, mi aba mutu yapila, mi afiwa kupila mwa paradaisi ni kuli a ce lico kaufela zenebupilwe. Hanaabupa mutu, Jehova naaitusisize liluli la lifasi, mi hasaabupile muuna, abupa musali ka kuitusisa likupo lanaazwisize ku Adama. (Gen. 2:18-25) Musali hasaabupilwe, mutu aba yakwanile ka kuya ka “mifuta” yanaabupile Mulimu.—Gen. 5:1, 2.
Kubatisisa Litaba za Butokwa za Kwa Moya
(Genese 1:1) Kwa simuluho, Mulimu naabupile mahalimu ni lifasi.
Ka mo Sayansi Iamela Bupilo Bwamina
Butelele bwa nako yese libile teñi lifasi ni lika ze mwa mahalimu
Basayansi baakaleza kuli lifasi selibileteñi ka lilimo zebato ba 4 bilioni ni kuli lika ze mwa mahalimu zona selibileteñi ibato ba ka lilimo ze 13 kamba ze 14 bilioni. Bibele haibonisi nako luli yene libupilwe lika ze mwa mahalimu. Hakuna liñolo lelibonisa kuli lifasi selibileteñi ka lilimo zekuma kai. Timana yapili mwa Bibele ibulela kuli: “Kwa simuluho Mulimu naa ezize Lihalimu ni Lifasi.” (Genese 1:1) Manzwi a mwa timana yeo, akona kutusa basayansi kuakaleza kuli lifasi selibileteñi ka nako yekuma kai.
(Genese 1:26) Cwale Mulimu ali: “Halueze mutu ka siswaniso saluna, ka kuswana ni luna, mi abe ni maata fahalimwaa litapi za mwa mawate ni libupiwa zefufa mwa mbyumbyulu ni limunanu ni lifasi kaufela ni lifolofolo kaufela zehohoba, zezamaya fa lifasi.”
it-2 52
Jesu Kreste
Naasi Mubupi wa Bubeli. Mwana yo hanaswalisani ni Ndatahe mwa kubupa lika naasika fetuha kuba mubupi wa bubeli. Maata a kubupa naazwa ku Mulimu ka kuitusisa moya wahae okenile, kamba maata ahae. (Gen. 1:2; Samu 33:6) Mi bakeñisa kuli Jehova ki yena Simbule sa bupilo, libupiwa kaufela, zebonahala ni zesabonahali, lifumani bupilo ku yena. (Samu 36:9) Mwanaa Mulimu yo naasi mubupi wabubeli kono naitusisizwe ki Jehova kwa kubupa lika. Mane Jesu naabulezi kuli Mulimu ki yena mubupi wa lika kaufela sina mwaboniseza mañolo kaufela.—Mat. 19:4-6.
Kubala Bibele
(Genese 1:1-19) Kwa simuluho, Mulimu naabupile mahalimu ni lifasi. 2 Cwale lifasi nelisina sibupeho, nelisina sesiñwi, mi nekunani lififi fahalimwaa buliba bwa mezi, mi maata a Mulimu naaya kafa ni kafa fahalimwaa mezi. 3 Mi Mulimu ali: “Kube ni liseli.” Mi liseli labateñi. 4 Hasamulaho Mulimu abona kuli liseli ki lelinde, mi Mulimu akala kukauhanya liseli ni lififi. 5 Mulimu abiza liseli kuli ki Musihali, kono lififi alibiza kuli ki Busihu. Mi kwaba manzibwana, kwaba kakusasana, leo ki lizazi lapili. 6 Cwale Mulimu ali: “Kube ni mbyumbyulu mwahalaa mezi, ikauhanye mezi ni mezi.” 7 Mulimu kihaa eza mbyumbyulu mi akauhanya mezi akwatasaa mbyumbyulu ni mezi akwahalimwaa mbyumbyulu. Mi kwaba cwalo. 8 Mulimu abiza mbyumbyulu kuli ki Lihalimu. Mi kwaba manzibwana, kwaba kakusasana, leo ki lizazi labubeli. 9 Cwale Mulimu ali: “Mezi akwatasaa mahalimu akubukane hamoho mwa sibaka silisiñwi mi mubu oomile ubonahale.” Mi kwaba cwalo. 10 Mulimu abiza mubu oomile kuli ki Lifasi, kono abiza mezi akubukani hamoho kuli ki Mawate. Mi Mulimu abona kuli kulukile. 11 Cwale Mulimu ali: “Lifasi limelise bucwañi, limela zebeya peu ni likota za miselo ka mifuta yazona, ili zebeya miselo ni peu fa lifasi.” Mi kwaba cwalo. 12 Mi lifasi lakala kumelisa bucwañi, limela zebeya peu, ni likota zebeya miselo ni peu, ka mifuta yazona. Mi Mulimu abona kuli kulukile. 13 Mi kwaba manzibwana, kwaba kakusasana, leo ki lizazi labulaalu. 14 Cwale Mulimu ali: “Kube ni maboni mwa mbyumbyulu ya mahalimu kuli akauhanye musihali ni busihu, mi akaba lisupo za linako za myaha ni mazazi ni lilimo. 15 Akaba maboni mwa mbyumbyulu ya mahalimu kuli atahise liseli mwa lifasi.” Mi kwaba cwalo. 16 Mi Mulimu aeza maboni amatuna amabeli, kuli liboni lelituna ku leliñwi libuse musihali mi lelinyinyani libuse busihu, mi aeza ni linaleli. 17 Ka mukwa ocwalo, Mulimu abeya maboni ao mwa mbyumbyulu ya mahalimu kuli atahise liseli fa lifasi 18 ni kuli abuse musihali ni busihu ni kukauhanya liseli ni lififi. Mi Mulimu abona kuli kulukile. 19 Mi kwaba manzibwana, kwaba kakusasana, leo ki lizazi labune.
JANUARY 13-19
LITABA ZA BUTOKWA ZEZWA MWA LINZWI LA MULIMU | GENESE 3-5
“Lika Zemaswe Zetahisizwe ki Buhata Bwapili”
(Genese 3:1-5) Cwale noha neli yona yeneinani hahulu maseme kwa lifolofolo kaufela za mwa naheñi zanaabupile Jehova Mulimu. Kiha ili ku musali: “Kana luli Mulimu naaize musike mwaca kwa likota kaufela za mwa simu?” 2 Musali kihaa li ku noha: “Lwakona kuca kwa muselo wa likota za mwa simu. 3 Kono Mulimu ubulezi cwana ka za muselo wa kota yefahalaa simu, uize: ‘Musike mwaca kwateñi, mi musike mwaiswala; hamukaeza cwalo, mukashwa.’” 4 Noha kiha ili ku musali: “Kushwa, hamuna kushwa. 5 Kakuli Mulimu waziba kuli fa lizazi lemuka ca kwateñi, meeto amina akatona mi mukaba sina Mulimu, muzibe bunde ni bumaswe.”
Mulelo wa Jehova Ukatalelezwa!
9 Satani Diabulosi, ka kuitusisa noha, naapumile Eva kuli asike alatelela taelo ya Ndatahe, yena Jehova. (Mubale Genese 3:1-5; Sin. 12:9) Satani naabonisize inge kuli bana ba Mulimu ba fa lifasi nebasika lumelezwa kuca “kwa likota kaufela za mwa simu.” Nekuswana feela inge kuli naabulela kuli: ‘Mutalusa kuli hamukoni kuikezeza lika zemutabela?’ Hamulaho, abulela taba ya buhata ya kuli: “Kushwa, hamuna kushwa.” Kihona cwale alika kukolwisa Eva kuli asike autwa Mulimu, ka kubulela kuli: “Mulimu waziba kuli fa lizazi lemuka ca kwateñi, meeto amina akatona.” Sanaatalusa Satani fo kikuli, Jehova naasalati kuli bace kwa muselo wo bakeñisa kuli hane bakaeza cwalo, nebakaba ni zibo yetuna. Kutuha fo, Satani asepisa taba ya buhata ye, ya kuli: “Mukaba sina Mulimu, muzibe bunde ni bumaswe.”
(Genese 3:6) Ka mukwa ocwalo, musali abona kuli kota yeo neli yende haiciwa ni kuli neilakazeha mwa meeto, ki cwalo, kota yeo neikateleha haitalimwa. Mi cwale akoyola muselo kwa kota ni kuuca. Hasamulaho, afa kwateñi muunaa hae ka nako yanaali ni yena, mi ni yena aca.
w00 11/15 25-26
Lwakona Kuituta Sesiñwi Kwa Lika Zene Baezize bo Adama ni Eva
Kana sibi sanaezize Eva nesisa koni kutibelwa? Batili! Munge kuli kambe neli mina. Zene ibulezi noha nelishutana ni zanaabulelezwi Eva ki Adama. Nemuka ikutwa cwañi mutu yemusazibi hanaka bulela kuli mutu yemulata ni yamusepile hasepahali? Eva naaswanela kueza lika ka nzila isili, naaswanela kufilikanyiwa ki taba yeo mane ni kusaiteeleza. Kakuli mane noha neisina tukelo ya kukakanya kusepahala kwa Mulimu ni manzwi a Adama ku musalaa hae. Ka kukuteka tukiso ya butoho, Eva naaswanela kubuza muunaa hae pili asika eza katulo ifi kamba ifi. Ni luna luswanela kueza cwalo haiba luutwa litaba zesalumelelani ni litaelo zalufile Mulimu. Kono Eva naaiketezi kuutwa Satani, mi naabata kuli aikatulelange zende ni zemaswe. Eva hanaazwezipili kunahanisisa za taba yeo, takazo yahae ni yona neinze ihula. Naasaswaneli kuzwelapili kuba ni maikuto afosahalile ao, kono naswanela kuazwisa mwa munahano wahae kamba kuikambota za taba yeo ni Adama yena toho ya lubasi.—1 Makorinte 11:3; Jakobo 1:14, 15.
Adama Naautwile Musalaa Hae Kufita Mulimu
Hamulahonyana, Eva akukueza Adama kuli aswalisane ni yena mwa kueza sibi. Lukona bulelañi ka za bufokoli bwanaezize Adama? (Genese 3:6, 17) Busepahali bwa Adama nebulikiwa. Kana naakautwa Mubupi wahae, yanaamufile lika kaufela kukopanyeleza cwalo ni musalaa hae yanaalata, yena Eva? Kana Adama naaka kupa kuli Mulimu amutaluseze zanaaswanela kueza? Kamba kana naaka teeleza feela ku musalaa hae? Adama naaziba hande kuli Eva nihanaaka ca kwa kota yenehanisizwe, naasike afumana zanaa bata. Ka tuso ya moya okenile, muapositola Paulusi naañozi kuli: “Adama naasika pumiwa, kono musali ki yena yanaapumilwe hahulu mi aloba mulao.” (1 Timotea 2:14) Kacwalo lwakona kubulela kuli Adama naaketile kusautwa Mulimu ka bomu. Naanani lilato lelituna hahulu ku musalaa hae kufita tumelo yanaanani yona ya kuli Mulimu naakona kumutusa mwa muinelo wo.
(Genese 3:15-19) Mi nikabeya sitoyo mwahalaa hao ni musali ni mwahalaa mwanaa hao ni mwanaa musali. Mwana yo ukapyata toho yahao, mi wena uka muluma kwa lisito.” 16 Mulimu ali ku musali: “Nikaekeza hahulu kwa butuku bwa kuitwala kwahao; ukautwa butuku hauka pepa bana, mi ukalakaza hahulu kuba ni muunaa hao, mi uka kubusa.” 17 Mi Mulimu ali ku Adama: “Kakuli uutwile linzwi la musalaa hao mi ucile kwa kota yene nikulaezi kuli: ‘Usike waca kwateñi,’ mubu ukutilwe kabakala hao. Ukaca sesibeiwa ku ona ka manyando mwa bupilo bwahao kaufela. 18 Mubu uka kumeliseza miutwa ni liseto, mi uce limela za naha. 19 Ukafufulelwa ni kusebeza ka taata kuli uce sico kufitela ukutela mwa mubu, kakuli ki mona mone uzwisizwe. Kakuli uliluli mi ukakutela kwa liluli.”
Kana Mulimu Uunga Basali Kuba ba Butokwa?
Kana basali bakutilwe ki Mulimu?
Batili. Kono “noha yakale, yabizwa Diabulosi” ki yena ‘yaakutilwe’ ki Mulimu. (Sinulo 12:9; Genese 3:14) Mulimu hanaabulezi kuli Adama ‘ukabusa’ musalaa hae, naasatalusi kuli baana baswanela kuhatelela basali. (Genese 3:16) Kono naapolofita feela ka za lika zemaswe zeneka taha bakeñisa sibi sene baezize bo Adama ni Eva.
Zezwile Mubano mwa Liñolo la Genese—Kalulo 1
3:17—Lifasi nelikutilwe ka mukwa ufi, mi ki ka nako yekuma kai? Kukutiwa kwa lifasi nekuka tahisa kuli kulima fateñi cwale kube hahulu taata. Zenezwile mwa mubu okutilwe, onani seto ni miutwa, nelisisitile hahulu bana ba Adama, kuli mane Lameke ndatahe Nuwe, naabulezi ka za “butuku boluutwa mwa mazoho aluna kabakala mubu wakutile Jehova.” (Genese 5:29) Hamulaho wa Munda, Jehova afuyaula Nuwe ni bana bahae, ka kubulela mulelo wahae kuli batale mwa lifasi. (Genese 9:1) Kubonahala kuli sikuto seo Mulimu naakutile lifasi ka sona nesifelisizwe.—Genese 13:10.
it-2 186
Butuku Bwa Lupepo
Ki ñalelwa yebanga teñi ka nako ya kupepa. Eva hasaezize sibi, Mulimu naamubulelezi kuli naakautwanga butuku hanaaka pepanga bana bahao. Kambe Eva naazwezipili kuutwa Mulimu, Mulimu naakazwelapili kumufuyaula mi naasike autwanga butuku ka nako ya kupepa, kono naakabanga ni tabo yetuna, kakuli “kufuyolwa ki Jehova ki kona kokufumisa mutu, mi haekezi kwateñi butuku.” (Liprov. 10:22) Kono cwale bakeñisa kusautwa Mulimu, Eva akalisa kuutwanga butuku haapepa, kabakala kusa petahala. Ka libaka leo, Mulimu naabulezi kuli: “Nikaekeza hahulu kwa butuku bwa kuitwala kwahao; ukautwa butuku hauka pepa bana, mi ukalakaza hahulu kuba ni muunaa hao, mi uka kubusa.”—Gen. 3:16.
Kubatisisa Litaba za Butokwa za Kwa Moya
(Genese 4:23, 24) Cwale Lameke alokela basali bahae bo Ada ni Zila manzwi a: “Hamuutwe linzwi laka, mina basali ba Lameke; Hamuteeleze ku senibulela: Nibulaile muuna kabakala kuniholofaza, Ki cwalo, nibulaile mutangana kabakala kuninata. 24 Haiba Kaine ukakutisezwa bumaswe ha 7, Uzibe Lameke yena ukakutisezwa bumaswe ha 77.”
it-2 192 ¶5
Lameke
Liloko lanaalokezi Lameke basali bahae (Gen. 4:23, 24) libonisa kuli mwa linako zeo nekunani mifilifili. Lameke naalokile kuli: “Hamuutwe linzwi laka, mina basali ba Lameke; hamuteeleze ku senibulela: Nibulaile muuna kabakala kuniholofaza, ki cwalo, nibulaile mutangana kabakala kuninata. Haiba Kaine ukakutisezwa bumaswe ha 7, uzibe Lameke yena ukakutisezwa bumaswe ha 77.” Lameke naaitilelela kuli naasika bulaya mutu ka bomu sina mwanaa ezelize Kaine ku munyanaa hae. Lameke naatalusize kuli naabulaile mutu yanaa munatile ni kumuholofaza ka nako yanaaitamulela. Kacwalo, liloko lahae neli la kuitilelela kuli asike akutisezwa bumaswe bakeñisa kubulaya mutu yanaa mulwanisa.
(Genese 4:26) Seta ni yena apepa mwana wamushimani, mi amubeya libizo la Enoshi. Ka yona nako yeo batu bakala kubiza fa libizo la Jehova.
it-1 338 ¶2
Kunyefula
Kubonahala kuli batu nebakalile “kubiza fa libizo la Jehova” ka nzila yesika luka ka nako yanaapila Enoshi pili Muunda usika taha kale, kakuli lilimo zeñata pili nako yeo isika fita kale Abele naalapelanga ku Mulimu ka kuitusisa libizo leo la Jehova. (Gen. 4:26; Maheb. 11:4) Haiba sina mobabulelela licaziba babañwi, kuli batu hane bakalile kubiza fa libizo la Jehova mwa linako za Enoshi nebasa itusisi hande libizo la Mulimu ni kuli nebaitusisa lona kwa bulapeli bwa bona bwa maswaniso, uzibe nto yeo neili kunyefula Jehova.
Kubala Bibele
(Genese 4:17–5:8) Hasamulaho, Kaine alobala ni musalaa hae, mi musalaa hae aitwala ni kupepa Enoke. Cwale akala kuyaha muleneñi mi aubeya libizo la mwanaa hae Enoke. 18 Hasamulaho, Enoke apepa Iradi. Mi Iradi apepa Mehujaele, mi Mehujaele apepa Metusaele, mi Metusaele apepa Lameke. 19 Lameke anyala basali bababeli. Libizo la musali wapili ki Ada, mi la wabubeli ki Zila. 20 Ada apepa Jabali. Ki yena wapili kupila mwa litende ni kuluwa limunanu. 21 Libizo la munyanaa hae neli Jubali. Ki yena wapili kwa balizi kaufela ba harepa ni ba paipi. 22 Zila ni yena apepa Tubali-kaine, yena mumbuti wa lisebeliso kaufela za kopa ni za sipi. Mi kaizelaa Tubali-kaine neli Naama. 23 Cwale Lameke alokela basali bahae bo Ada ni Zila manzwi a: “Hamuutwe linzwi laka, mina basali ba Lameke; Hamuteeleze ku senibulela: Nibulaile muuna kabakala kuniholofaza, Ki cwalo, nibulaile mutangana kabakala kuninata. 24 Haiba Kaine ukakutisezwa bumaswe ha 7, Uzibe Lameke yena ukakutisezwa bumaswe ha 77.” 25 Adama hape alobala ni musalaa hae, mi musalaa hae apepa mwana wamushimani. Musalaa hae amubeya libizo la Seta kakuli naaize: “Mulimu unifile mwana yomuñwi mwa sibaka sa Abele, kakuli Kaine umubulaile.” 26 Seta ni yena apepa mwana wamushimani, mi amubeya libizo la Enoshi. Ka yona nako yeo batu bakala kubiza fa libizo la Jehova.
5 Ki ye buka ya litaba za Adama. Mwa lizazi leo Mulimu naabupile Adama, amueza ka kuswana ni Mulimu. 2 Ababupa bali muuna ni musali. Mwa lizazi lanaa babupile, abafuyola mi ababiza Batu. 3 Adama apila lilimo ze 130 mi kihona apepa mwana wamushimani yamuswanile, ka siswaniso sahae, mi amubeya libizo la Seta. 4 Hamulaho wa kupepa Seta, Adama apila lilimo ze 800. Mi apepa bana babashimani ni babasizana. 5 Cwale mazazi kaufela anaapilile Adama naaeza lilimo ze 930, mi kihona ashwa. 6 Seta apila lilimo ze 105 mi kihona apepa Enoshi. 7 Hamulaho wa kupepa Enoshi, Seta apila lilimo ze 807. Mi apepa bana babashimani ni babasizana. 8 Cwale mazazi kaufela anaapilile Seta naaeza lilimo ze 912, mi kihona ashwa.
JANUARY 20-26
LITABA ZA BUTOKWA ZEZWA MWA LINZWI LA MULIMU | GENESE 6-8
“Aeza Honacwalo Feela”
(Genese 6:9) Ki ze litaba za Nuwe. Nuwe neli muuna yalukile. Naapilile asina mulatu mwahalaa batu bane bapila ka nako yeo. Nuwe naazamaile ni Mulimu wa niti.
(Genese 6:13) Hasamulaho, Mulimu ali ku Nuwe: “Niatuzi kuyundisa batu kaufela kakuli lifasi litezi mifilifili kabakala bona, ka mukwa ocwalo, nika basinya hamoho ni lifasi.
Mulikanyise Tumelo ni Kuipeya Kuutwa Kwa Nuwe, Daniele, ni Jobo
4 Miinelo yetaata yanaatalimani ni yona Nuwe. Mwa linako za Enoke, yena kuku wahae Nuwe, batu nebasa sabi Mulimu. Nebabulela “lika zeswabisa” Jehova. (Juda 14, 15) Mifilifili neizwelapili kuekezeha. Mane mwa mazazi a Nuwe, “lifasi nelitezi mifilifili.” Mangeloi amaswe naaapezi mibili ya butu mi saanyala basali ni kupepa ni bona bana babasituhu. (Gen. 6:2-4, 11, 12) Kono Nuwe naashutana hahulu ni batu babañwi. Bibele ili: “Nuwe ashemubiwa ki Jehova. . . . Naapilile asina mulatu mwahalaa batu bane bapila ka nako yeo. Nuwe naazamaile ni Mulimu wa niti.”—Gen. 6:8, 9.
(Genese 6:14-16) Uikezeze aleka fa kota ya gofere. Upumake mizuzu mwa aleka, mi uilile ka taala mwahali ni fande. 15 Uka ieza cwana: Aleka iswanela kuba liñokolwa ze 300 mwa butelele, ni liñokolwa ze 50 mwa bupala, ni liñokolwa ze 30 mwa butelele bwa kuya mwahalimu. 16 Ukaeza lihaulo lelikenya liseli mwa aleka, lelieza ñokolwa iliñwi kuzwa kwahalimu. Ueze munyako wa aleka kwa lineku layona, mi uieze ka mandu alundatami, kube ni ndu yapili, ndu yabubeli, ni ndu yabulaalu.
‘Naazamaile ni Mulimu’
Musebezi wa kuyaha aleka neutandile nako yetelele, ili lilimo zebato ba ze 40 kuisa ku ze 50. Nekutokwahala kulema likota, kulibundeka hamoho, kulibeta hande ni kulingungahanya. Aleka neilukela kuba ni mandu a malaalu ashangatami, mizuzu isikai, ni sikwalo. Kubonahala kuli neinani mahaulo fa ndu ya fahalimu hamohocwalo ni situwa sene silukisizwe ka mukwa olumeleza mezi ku shulumukela fafasi.—Genese 6:14-16.
(Genese 6:22) Mi Nuwe aeza kaufela mwanaa mulaelezi Mulimu. Aeza honacwalo feela.
Mumate Mwa Siyano ka Kuitiisa
13 Ki nto mañi yenekonisize batanga ba Jehova bao kuitiisa ni kufita kwa mafelelezo a siyano? Hamubone zanaañozi Paulusi ka za Nuwe. (Mubale Maheberu 11:7.) Nuwe naasika bona kale muunda one usinyize batu kaufela ni lifolofolo. (Gen. 6:17) Muunda wo, neusika ezahala kale haisali. Kono Nuwe naasika nahana kuli munda neusike wataha. Ki kabakalañi? Kakuli naanani tumelo ya kuli Jehova uezanga zabulezi. Nuwe naasika nahana kuli zanaabulelezwi kuli alieze neli zetaata hahulu. Naaezize zanaa mulaezi Jehova. (Gen. 6:22) Musebezi wanaaezize Nuwe wa kuyaha aleka, kukenya lifolofolo mwateñi, kubeya lico za batu ni za lifolofolo mwateñi, kulemusa batu ka za Muunda, ni kutusa lubasi lwahae kuli lube ni tumelo yetiile ku Jehova, neusi obunolo. Kono bakeñisa tumelo yanaanani yona ku Jehova, Nuwe naatiiselize kueza musebezi wanaafilwe. Mi Jehova naamupilisize yena ni lubasi lwahae mi naabafuyozi hahulu.
Kubatisisa Litaba za Butokwa za Kwa Moya
(Genese 7:2) Kwa mufuta kaufela wa lifolofolo zekenile, uunge ze 7, yamuuna ni yamusali; mi kwa mufuta kaufela wa lifolofolo zesika kena, uunge feela zepeli, yamuuna ni yamusali;
Zezwile Mubano Mwa Liñolo la Genese—Kalulo 1
7:2—Kiñi zenetaluhanya lifolofolo zekenile ku zesika kena? Kubonahala kuli kutaluhanya ko, nekuama kwa kuitusisa matabelo mwa kulapela isike kwa lika zekona kuciwa kamba zesaciwi. Pili Muunda usika taha kale batu nebasa cangi nama ya lifolofolo. Lipulelo za lico ‘zesika kena’ ni ‘zekenile’ nelikalezi mwa Mulao wa Mushe, mi Mulao hane ufelile ni zona nelifelisizwe. (Likezo 10:9-16; Maefese 2:15) Kubonahala kuli, Nuwe naaziba zeneswanela kufiwa sina matabelo mwa bulapeli bwa Jehova. Amanozwa mwa aleka, “ayahela Jehova aletare mi aanga kwa lifolofolo zekenile kaufela ni kwa libupiwa zefufa zekenile kaufela mi aeza matabelo a kucisa fa aletare.”—Genese 8:20.
(Genese 7:11) Mwa silimo sabu 600 sa bupilo bwa Nuwe, mwa kweli yabubeli, ka lizazi labu 17 la kweli, ka lona lizazi leo maweluwelu kaufela a buliba bwa mezi apwacuka mi mahaulo a kwa lihalimu akwaluha.
Zezwile Mubano Mwa Liñolo la Genese—Kalulo 1
7:11—Mezi anaatahisize Muunda mwa lifasi kaufela naazwile kai? Ka nako kamba ka “lizazi” labubeli la pupo, muta “mbyumbyulu,” neiezizwe, nekunani mezi “kwatasaa mbyumbyulu” ni “kwahalimwaa mbyumbyulu.” (Genese 1:6, 7) Mezi ‘akwatasi’ ki mezi anaali teñi ni kale fa lifasi. Mezi “akwahalimu” naali mbundu yeñata-ñata yeneli kwahalimu, yeneeza ‘maweluwelu a buliba bwa mezi.’ Mezi ao naasuluhezi fa lifasi mwa miteñi ya Nuwe.
Kubala Bibele
(Genese 6:1-16) Cwale batu hane bakalile kuata mwa lifasi mi bapepa bana babasizana, 2 bana ba Mulimu wa niti kiha bakala kulemuha kuli bana babasizana ba batu nebabuheha. Ka mukwa ocwalo, bakalisa kuikungela basali kwa bana babasizana kaufela bane baketile. 3 Cwale Jehova ali: “Moya waka hauna kutuhelela mutu kuya kuile, kakuli ki nama feela. Ka mukwa ocwalo, mazazi ahae akakuma fa lilimo ze 120.” 4 Mwa lifasi nekunani Makwenyepa ka nako yeo ni hasamulaho. Mwahalaa yona nako yeo, bana ba Mulimu wa niti nebalobalanga ni bana babasizana ba batu, mi babapepela bana babashimani. Neli babamaata mwa linako zeo zakale, ili baana bane baile kabubo. 5 Cwale Jehova abona kuli bumaswe bwa mutu nebuekezehile hahulu mwa lifasi, ni kuli mihupulo kaufela ya mwa pilu yahae neitengamezi feela kwa bumaswe ka nako kaufela. 6 Jehova ainyaza kuli naaezize batu mwa lifasi, mi pilu yahae yaswaba. 7 Ka mukwa ocwalo, Jehova ali: “Nikayundisa batu benibupile mwa lifasi, mutu hamoho ni limunanu, ni lifolofolo zehohoba, ni libupiwa zefufa mwa mbyumbyulu, kakuli nainyaza kuli nibabupile.” 8 Kono Nuwe ashemubiwa ki Jehova. 9 Ki ze litaba za Nuwe. Nuwe neli muuna yalukile. Naapilile asina mulatu mwahalaa batu bane bapila ka nako yeo. Nuwe naazamaile ni Mulimu wa niti. 10 Hamulaho wa nako, Nuwe apepa bana babashimani babalaalu, ili Sema, Kama, ni Jafeta. 11 Kono lifasi nelisinyehile mwa meeto a Mulimu wa niti, mi lifasi nelitezi mifilifili. 12 Ki cwalo, Mulimu atalima fa lifasi, mi abona kuli nelisinyehile; batu kaufela nebasinyize mukwa wabona mwa lifasi. 13 Hasamulaho, Mulimu ali ku Nuwe: “Niatuzi kuyundisa batu kaufela kakuli lifasi litezi mifilifili kabakala bona, ka mukwa ocwalo, nika basinya hamoho ni lifasi. 14 Uikezeze aleka fa kota ya gofere. Upumake mizuzu mwa aleka, mi uilile ka taala mwahali ni fande. 15 Uka ieza cwana: Aleka iswanela kuba liñokolwa ze 300 mwa butelele, ni liñokolwa ze 50 mwa bupala, ni liñokolwa ze 30 mwa butelele bwa kuya mwahalimu. 16 Ukaeza lihaulo lelikenya liseli mwa aleka, lelieza ñokolwa iliñwi kuzwa kwahalimu. Ueze munyako wa aleka kwa lineku layona, mi uieze ka mandu alundatami, kube ni ndu yapili, ndu yabubeli, ni ndu yabulaalu.
JANUARY 27–FEBRUARY 2
LITABA ZA BUTOKWA ZEZWA MWA LINZWI LA MULIMU | GENESE 9-11
“Lifasi Kaufela Lazwelapili Kuba ni Puo Iliñwi”
(Genese 11:1-4) Cwale lifasi kaufela lazwelapili kuba ni puo iliñwi ni manzwi aswana. 2 Batu hane banze baya kwa upa, bafumana libala leli mwa naha ya Shinari, mi bakala kuyaha mwateñi. 3 Kiha babulelisana bali: “Hamutahe! Lueze litina mi lulicise ka mulilo.” Ka mukwa ocwalo, baitusisa litina mwa sibaka sa macwe, mi baitusisa taala sina daka. 4 Mi cwale bali: “Hamutahe! Luikahele muleneñi ni tawala ili yeo ngo yayona ikayo fita kwa lihalimu, mi luikezeze libizo, kuli lusike lwahasanyezwa mwa lifasi kaufela.”
it-1 239
Babilona Yomutuna
Mone Uinezi Muleneñi wa Babilona wa Kwakale. Muleneñi wa Babilona neuyahezwi mwa libala la Shinari ili sibaka sesiswana kone babata kuyahela Tawala ya Babele. (Gen. 11:2-9) Mulelo omutuna one utahisize kuli muleneñi ni tawala ya babele liyahiwe, nesi kulumbeka libizo la Mulimu, kono bayahi nebabata ‘kuikezeza libizo.’ Miyaho ya bulapeli ifumanwi fa sibaka fone kubanga muleneñi wa Babilona wakale mi hape ni mwa libaka zeñwi za mesopotamia, ili kubonisa mufuta wa bulapeli bone buliteñi ka nako yene iyahiwa Tawala ya Babele. Muhato wanaangile Jehova wa kutuhelisa Tawala ya Babele kuyahiwa, ulutusa kuziba kuli neiyemela bulapeli bwa buhata. Mwa siheberu tawala yeo ibizwa Babele ili kutalusa “Kulyangana,” kono mwa puo ya Sisumeria ki Ka-dingir-ra mi mwa puo ya Siakkadia ki Bab-ilu ili kutalusa “Munyako wa Mulimu.” Mulimu naanyazize muleneñi wo, mi batu bacinca libizo la muleneñi wo kono nihakuli cwalo neusazibahala kuli ki muleneñi wa bulapeli.
it-2 202 ¶2
Puo
Liñolo la Genese litalusa ka za musebezi wa kuyaha muyaho omutuna one upaleliswa batu kuhasana mwa libaka za lifasi ili kulwanisa tato ya Mulimu yanaafile ku Nuwe ni bana bahae. (Gen. 9:1) Kufita kuli batu bahasane ni ‘kutaza lifasi,’ musebezi wa kuyaha Tawala ya Babele neutahisa kuli batu bapile mwa sibaka silisiñwi ili mona mwa Mabala a Shinari mwa Mesopotamia. Mi kubonahala kuli sibaka se neikaba sibaka mone baka kopanelanga batu kaufela kuto lapela.—Gen. 11:2-4.
(Genese 11:6-8) Jehova kihaa li: “Ki batu balibañwi bababulela puo iliñwi, mi se ki sona sebakalile kueza. Cwale hakuna nto yebalela kueza yekapala. 7 Hamutahe! Lushetumukele kwateñi mi luyo lyanganisa puo yabona kuli mutu ni mutu asike autwa puo yebulelwa ki yomuñwi.” 8 Cwale Jehova abahasanyeza mwa lifasi kaufela, mi hanyinyani-hanyinyani batuhela kuyaha muleneñi.
it-2 202 ¶3
Puo
Mulimu Yamaata Kaufela naayemisize musebezi wa batu babaikuhumusa bao, mi naaezize cwalo ka kulyanganisa puo yabona. Kueza cwalo, nekutahisize kuli batu bao basike baswalisana mwa musebezi one baeza ni kuli bahasanele mwa libaka zeñwi za lifasi. Hape kulyanganisa puo ko, nekuka tahisa kuli basike baswalisana hape kueza musebezi olwanisana ni tato ya Mulimu, kakuli nebasike bakona kuambolisana kuli bakone kueza musebezi omuñwi hape one ukalwanisa Mulimu ka kuitusisa zibo ya butu. (Mubapanye Muek. 7:29; Deut. 32:5.) Nihaike kuli kulyanganiswa kwa lipuo kubonahala inge kuli kutahisize kusa swalisana mwahalaa batu, mane kutusize kuli batu basike baba hahulu ni mihupulo kamba milelo yemaswe. (Gen. 11:5-9; mubapanye Isa. 8:9, 10.) Lika zeezahala mwa lifasi kacenu ili zebaeza batu kabakala kuipumanela zibo ya lifasi ni kuitusisa yona maswe, libonisa libaka Mulimu hanaatahisize kuli batu basike bazwelapili ni mulelo wa bona wa kuyaha Tawala ya Babele.
(Genese 11:9) Ki lona libaka muleneñi wo hane ubizizwe Babele, kakuli Jehova naalyanganiselize puo ya mwa lifasi kamukana mwa muleneñi wo, mi Jehova abahasanyeza mwa lifasi kaufela.
it-2 472
Macaba
Bakeñisa kuli batu nebatuhezi kuutwana kabakala puo, batu ba puo ni puo nebakalile kuba ni lizo zabona, miezezo yabona ya lika yeshutana ni ya babañwi, mikwa, ni bulapeli bwabona. (Liv. 18:3) Mi bakeñisa kuli batu nebaikauhanyize ku Mulimu, sicaba ni sicaba sakala kuikezeza milimu yasona ya buhata.—Deut. 12:30; 2 Mal. 17:29, 33.
Kubatisisa Litaba za Butokwa za Kwa Moya
(Genese 9:20-22) Cwale Nuwe akala kulima mi acala simu ya veine. 21 Hanaanwile waine, akolwa, mi atubula inze ali mwa tende yahae. 22 Kama, ndatahe Kanana, abona mapunu a ndatahe, mi abulelela banabahabo yena bababeli bane bali kwande.
(Genese 9:24, 25) Nuwe hakololokwile waine yahae ni kuziba sanaaezize ku yena mwanaa hae yomunyinyani, 25 ali: “Kanana akutiwe. Abe mutanga wa mafelelezo kwa banabahabo yena.”
it-1 1023 ¶4
Kama
Ikona kuba kuli mwendi Kanana naaboni kuku wahae inze ali mapunu mi Kama yena ndatahe apalelwa kumukalimela. Kamba mwendi Nuwe naapolofita, ni kubonela cimo zeneka ezahala kwapili kabakala mukwa wanaanani ona Kama ili wo mwendi neuboniswa ki mwanaa hae yena Kanana, kuli neuka hoziwa ki bana ba Kanana. Kalulo ya bupolofita bo neitalelelizwe Maisilaele hane bahapile Makanana. Makanana bane basika yundiswa (ka mutala Magibioni [Josh. 9]) nebabile batanga ba Maisilaele. Hamulaho wa lilimo zeñata, bupolofita bo nebutalelelizwe ka kutala, sicaba sene sisimuluha ku Kanana hane sihapilwe ni kubusiwa ki mibuso yemaata yecwale ka mubuso wa Mamede ni Maperesia, mubuso wa Magerike, ni mubuso wa Roma.
(Genese 10:9, 10) Naabile muzumi yamaata yanaalwanisa Jehova. Ki lona libaka hakunani pulelo yeli: “Sina Nimirodi, muzumi yamaata yanaalwanisa Jehova.” 10 Makalelo a mubuso wahae neli Babele, Ereki, Akadi, Kaline, mwa naha ya Shinari.
it-2 503
Nimirodi
Mubuso wa Nimirodi neukalezi mwa mileneñi ya Babele, Ereki, Akadi, ni Kaline, mi mileneñi yeo kaufela neifumaneha mwa naha ya Shinari. (Gen. 10:10) Kacwalo kubonahala kuli ki yena yanaaetelezi musebezi wa kuyaha muleneñi wa Babele ni tawala yaona. Mi taba yeo yalumelelana ni sizo sa Sijuda. Josephus naañozi kuli: “Hanyinyani-hanyinyani [Nimirodi] akalisa puso yemaswe ya buhateleli, ni kuhapeleza batu kuli baswanela kusepa feela maata ahae kufita kusepa Mulimu. Mane Nimirodi naabonisize kuli naakalwanisa Mulimu haiba alela kutahisa muunda hape; naalelile kuyaha tawala yetelele hahulu yesakoni kutibiswa ki mezi kuli batu basike bayundiswa sina mone bayundiselizwe batu mwa linako za Nuwe. Batu nebabata kulatelela kelezo ye ya [Nimirodi], nebalumela kuli kuutwa Mulimu neli butanga; kacwalo bakala kuyaha tawala . . . mi yahula ka bubebe hahulu.”—Jewish Antiquities, I, 114, 115 (iv, 2, 3).
Kubala Bibele
(Genese 10:6-32) Bana ba Kama babashimani neli Kushi, Miziraimi, Puti, ni Kanana. 7 Bana ba Kushi babashimani neli Seba, Havila, Sabita, Raama, ni Sabiteka. Bana ba Raama babashimani neli Sheba ni Dedani. 8 Kushi apepa Nimirodi. Yo neli yena wapili kuba yamaata mwa lifasi. 9 Naabile muzumi yamaata yanaalwanisa Jehova. Ki lona libaka hakunani pulelo yeli: “Sina Nimirodi, muzumi yamaata yanaalwanisa Jehova.” 10 Makalelo a mubuso wahae neli Babele, Ereki, Akadi, Kaline, mwa naha ya Shinari. 11 Hazwile mwa naha yeo, aya kwa Asiria mi ayaha Ninive, Rehoboto-Ire, Kala, 12 ni Reseni, ye mwahalaa Ninive ni Kala: Wo ki ona muleneñi omutuna. 13 Miziraimi apepa Ludimi, Anamimi, Lehabimi, Nafutuhimi, 14 Paturusimi, Kasuluhimi (kokusimuluhile Mafilisita), ni Kafetorimi. 15 Kanana apepa Sidoni, yena mweli wahae, ni Heti, 16 hamohocwalo ni Majebusi, Maamori, Magirigashi, 17 Mahivi, Maariki, Masini, 18 Maarevadi, Mazemari, ni Mahamati. Hasamulaho, mabasi a Makanana ahasana. 19 Ka mukwa ocwalo, mululwani wa Makanana neuzwa kwa Sidoni kuya kwa Gerari, bukaufi ni Gaza, kuisa kwa Sodoma, Gomora, Adima, ni Zeboimi, bukaufi ni Lasha. 20 Bao neli bona bana ba Kama babashimani ka kuya ka mabasi abona, ka lipuo zabona, ka linaha zabona, ni ka macaba abona. 21 Sema, kuku wa bana kaufela babashimani ba Ebere, muhabo Jafeta yena mweli, ni yena apepa bana. 22 Bana ba Sema babashimani neli Elami, Ashuri, Aripakasadi, Ludi, ni Arami. 23 Bana ba Arami babashimani neli Uzi, Huli, Geteri, ni Masha. 24 Aripakasadi apepa Shela, mi Shela apepa Ebere. 25 Ebere apepa bana bababeli babashimani. Libizo la yomuñwi neli Pelegi, kakuli mwa mazazi a bupilo bwahae kaufela, lifasi nelialuhani. Libizo la mwanahabo yena neli Joketani. 26 Joketani apepa Alimodadi, Shelefe, Hazaramaveti, Jera, 27 Hadorami, Uzali, Dikila, 28 Obali, Abimaele, Sheba, 29 Ofiri, Havila, ni Jobabi; bao kaufela neli bana ba Joketani babashimani. 30 Sibaka mone bayahile nesikalela fa Mesha kuisa kwa Sefari, ili naha ya malundu ya kwa Upa. 31 Bao neli bona bana ba Sema babashimani ka kuya ka mabasi abona ni ka lipuo zabona, ka linaha zabona, ni ka macaba abona. 32 Ao neli ona mabasi a bana ba Nuwe babashimani ka kuya ka masika abona ni ka macaba abona. Kuzwelela kwa masika ao macaba ahasanela mwa lifasi hamulaho wa Muunda.