“U Musali Yabuheha”

SARA uyemi fahalaa muzuzu inze atalima kafa ni kafa. Mueze inge mubona musali wa kwa linaha za Siarabe yanani meeto amande, ili amansu. Kana Sara naabonahala kutokwa tabo? Haiba kucwalo, lwakona kuziba libaka hanaabonahala cwalo. Nekunani litaba zeñata zeneezahezi mwa ndu ye. Sara ni muunaa hae yanaalata, Abrahama, nebapilile nako yetelele ka tabo mwa ndu ye.a Bubeli bwabona nebapilisana ka kozo.

Nebapila mwa Ure, ili muleneñi one ufumile hahulu, mi mwateñi nekupila licaziba, likwala za misebezi ya mazoho, ni batu bane baeza lipisinisi zetuna. Ka libaka leo, Abrahama ni Sara nebanani maluo. Kono mwa ndu ya Sara nesi feela mwakubulukela lika zanaanani zona. Mwa ndu yeo, Sara ni muunaa hae nebaikolanga bupilo kono fokuñwi bupilo nebutatafalanga. Hape mwa ndu yeo nebalapelanga hahulu ku Mulimu wabona yene balata, yena Jehova. Sara naanani mabaka amande a kulata sibaka seo.

Kono Sara naaitombozi kusiya naha yahabo yena kwanaatwaezi kupila. Nihaike kuli nasaakwanisize lilimo zebato ba ze 60, naakaya kwa libaka zanaasa zibi ni kuyopila bupilo bwa kukopana ni likozi ni matata, inze asina sepo ya kukuta kwanaazwa. Ki lika mañi zenetahisize cinceho yetuna cwalo mwa bupilo bwa Sara? Mi lukona kuitutañi kwa tumelo yahae?

Kubonahala kuli Sara naahulezi mwa Ure. Kacenu munzi wa Ure seusiyezi feela matota. Kono ka nako yanaapila Sara, batu bane baeza lipisinisi bane bazwa kwa libaka za kwahule zeshutana-shutana, nebatahanga ka lisepe zetuna ili ka kuitusisa mikokolombwa ya nuka ya Eufrati, ili kutisa lika za butokwa mwa muleneñi one ufumile wo. Nekunani batu babañata mwa makululu a muleneñi wo, lisepe zenefuweka ni zona neli zeñata, mi mwa lintolo ni mona nekunani lika zeñata. Munahane feela mone kuinezi ku Sara, kuhulela mwa muleneñi mo batu nebapatehile kueza misebezi yeshutana-shutana, mi mane mwendi naaziba batu bane bapila mwateñi ka mabizo abona. Mwendi ni bona neba muhupula kakuli neli musali yabuheha luli. Sara hape naanani lubasi lolutuna mwa Ure.

Mwa Bibele, Sara uzibahala kuba musali yanaanani tumelo yetuna, kono tumelo yahae nesi ya kulapela mulimu wa kweli ili mulimu yanaalapelwa ki batu babañata mwa Ure, ili mwa muleneñi mone kunani tawala yetelele hahulu ya mulimu yo. Kusina taba ni miinelo yeo, Sara naalapela Mulimu wa niti, Jehova. Bibele haibuleli monekutezi kuli Sara abe ni tumelo ku Jehova. Ka nako yeñwi, bo ndatahe, nebali balapeli ba milimu ya maswaniso. Nihakulicwalo, Sara naanyezwi ku Abrahama, ili yanaali yomuhulu kuyena ka lilimo ze 10.b (Genese 17:17) Hasamulaho Abrahama atozibahala sina “ndatahe batu kaufela babanani tumelo.”(Maroma 4:11) Bubeli bwabona batiisa linyalo labona, ka kubonisana likute, kuambolisana hande, ni kusebelisana hamoho ka lilato mwa linako zetaata. Kono fahalimwaa zeo kaufela, nebanani swalisano yende kakuli nebalata hahulu Mulimu wabona.

Sara naalata hahulu muunaa hae, mi bubeli bwabona nebayahile bukaufi ni bahabo bona mwa Ure. Kono hamulaho wa nako, baipumana mwa butata bobutuna. Bibele ilubulelela kuli Sara “neli mumba; naasina mwana.” (Genese 11:30) Mwa linako zeo mane hamoho ni lizo za mwa miteñi yeo, muinelo wanaali kuona Sara neli otaata luli. Kono Sara naazwezipili kusepahala ku Mulimu wahae ni ku muunaa hae. Kubonahala kuli Lota yanaali ndiala, ili mwanaa munyanaa Abrahama, naaswana feela sina mwanaa Abrahama ni Sara. Bazwelapili kupila cwalo kufitela lika halito cinca.

Abrahama ataha ku Sara inze atabile hahulu. Naakomokisizwe hahulu ki zene sazo ezahala. Mulimu yene balapela kihona hanaasazo bulela ni yena, naabonahezi ku yena ka kuitusisa lingeloi! Munahane feela Sara mwanaatalimezi muunaa hae ka meeto ahae amande, ni kubuza Abrahama ka tabo kuli: “Ukubuleleziñi? Hakunibulelele shangwe!” Mwendi Abrahama naainzi fafasi kuli anahanisise hande za kubulela; kihona abulelela musalaa hae zanaa mubulelezi Jehova. Ali: “Uzwe mwa naha yahenu ni ku bahabo wena mi uye kwa naha yenika kubonisa.” (Likezo 7:2, 3) Tabo yabona haseikusufezi, banahanisisa hahulu ka za musebezi wanaabata Jehova kuli baeze. Nebaka siya bupilo bwabona bobunde ni kuyopila bupilo bwa kututa-tuta! Sara naakaeza cwañi? Abrahama naalibelela kubona zanaakaeza Sara. Kana Sara naakaitatela kutusana ni muunaa hae ka nako ya cinceho yetuna yeo mwa bupilo bwabona?

Kukona kulubela taata kuutwisisa katulo yanaatokwa kueza Sara. Lwakona kunahana kuli, ‘Mulimu hasika kupa kale na kamba bakuluna kuli lueze nto yecwalo!’ Kono kana kaufelaa luna haluipumanangi mwa muinelo ocwalo? Lupila mwa lifasi mo batu balata hahulu sifumu, ili molukona kususuezwa kubata pili bupilo bobunde, kubata lika zeñata, kamba kuitukiseza moluka pilela kwapili. Kono Bibele ilususueza kueza keto yeñwi, ili keto ya kuba ni silikani sesinde ni Mulimu, kutabisa pili Mulimu kufita kutabisa luna beñi. (Mateu 6:33) Halunze lunahanisisa zanaaezize Sara, lwakona kuipuza kuli, ‘Ki keto yecwañi yenikaeza mwa bupilo bwaka?’

Sara hanaanze alonga lika zahae, aipumana mwa butata bwa kusaziba kuli ki lika mañi zanaakaya ni zona ni zanaaka siya. Naasakoni kushimba sika sesituna sene sisakwani mwa koloi yene kahohiwa ki limbongolo ni likamele, ili sika sene basike batokwa mwa bupilo bwabona bwa kututa-tuta. Nebaka tokwa kulekisa buñata bwa maluwo abona kamba kuafanisa. Hape nebakasiya muleneñi one bapila ku ona, monekufumaneha misika kamba lintolo, kone balekanga lico, nama, miselo, litino, ni lika zeñwi zene batokwa mwa bupilo.

Mwendi nekuli taata ku Sara kusiya ndu yahae. Kulikana ni litaba zebafumani bapumbuli ba lika za kwaikale, haiba ndu yeo neiswana sina buñata bwa mandu a mwa Ure, uzibe Sara naalatehezwi ki lika zende hahulu. Amañwi a mandu ao naanani mizuzu yefitelela 12, mi fa mandu ao, nekubanga ni mezi amande awelauka ni mipaipi yematisa mezi mwa ndu kafa ni kafa. Ka nako yeo, nihaiba ndu yenyinyani neibanga ni situwa sesitiile, mamota, ni sikwalo sesikona kunotelwa. Kana kupila mwa tende nekuka basileleza kwa masholi? Kamba kana nekuka basileleza kwa litau, lingwe, libere, ni maakanyani, ili lifolofolo zeneatile hahulu mwa libaka zebulezwi mwa Bibele za mwa nako yeo?

Ki sika mañi sene sikaezahala kwa lubasi? Ki bo mañi banaakasiya Sara? Taelo yanaafile Mulimu ya kuli “uzwe mwa naha yahenu ni ku bahabo wena” mwendi neibile yetaata hahulu ku Sara. Ka kuba musali yanaanani silikani, mwendi naanani banyani ni bahulwani bahae, bana ba bahulwani ni banyani bahae, bo ndatahe babasali ni bo malumahe, ili banaali hahulu bukaufi ni bona, bao mwendi naasike ababona hape. Kono Sara ka bundume aikatulela kuya, mi ka zazi ni zazi, akalisa kuitukiseza kufunduka.

Kusina taba ni matata ao, Sara alonga zanaatokwa mi akala kulibelela feela lizazi la kufunduka. Bakeñisa kuli Tera neli yena mushemi wa lusika lo, naanani kuya ni Abrahama ni Sara, nihaike kuli naase anani lilimo zebatoba ze 200. (Genese 11:31) Kusina kukakanya, Sara naakaba ni buikalabelo bwa kubabalela mushemi yanaase asupezi yo. Lota ni yena naakaya ni bona hane banze bautwa Jehova ni ‘kuzwa mwa naha ya Makaladeya.’—Likezo 7:4.

Pili baya kwa mutulo-wiko wa Harani, musipili oeza likilomita ze 960, ili kuzamaya ka kulatelela nuka ya Eufrati. Lubasi lo lwayo pila ka nakonyana mwa Harani. Mwendi Tera naali mukuli ka nako yeo, mi naasakoni kuzwelapili kuzamaya misipili yemitelele. Lubasi neluzwezipili kupila mwa Harani kufitela Tera atimela inze anani lilimo ze 205. Ka nako yeñwi pili basika tama kale musipili wabona wabubeli, Jehova abulela ku Abrahama, kumubulelela hape kuli asiye naha yeo ni kuya kwa naha yanaaka mubonisa. Ka nako yeo, Mulimu naafile Abrahama sepiso yende hahulu ya kuli: “Nika kueza sicaba sesituna.” (Genese 12:2-4) Kono ka nako yebazwa mwa Harani, Abrahama naanani lilimo ze 75 mi Sara naanani lilimo ze 65, mi nebasina mwana. Sicaba sesituna nesika zwa cwañi ku Abrahama? Kana Abrahama naakanyala musali yomuñwi? Kunyala libali neli mukwa oneuatile mwa mazazi ao, kacwalo, mwendi Sara naanahana kuli Abrahama naakanyala libali.

Nihakulicwalo, bazwa mwa Harani mi bazwelapili ni musipili wabona. Ka nako yeo, ki bo mañi bane bali ni bona mwa musipili? Bibele ilubulelela kuli lubasi lwa Abrahama nelufundukile ni lika kaufela zene baluwile ni “batu bane baluwile mwa Harani.” (Genese 12:5) Batu bao neli bo mañi? Kubonahala kuli neli batanga. Abrahama ni Sara nebabulezi za tumelo yabona kwa batu bane batabela kuteeleza ku bona. Litaba za kwaikale za Sijuda zekusufalizwe, libonisa kuli batu bababulezwi kwa timana ko neli baproselite, ili batu bane baswalisani ni Abrahama ni Sara kulapela Jehova. Haiba taba yeo ki ya niti, uzibe tumelo ya Sara neimutusize kukolwisa batu babañwi hanaambola ni bona ka za Mulimu ni za sepo yahae. Yeo ki taba ya butokwa yelutokwa kunahanisisa, kakuli lupila mwa nako mokufumaneha batu babañata babasina tumelo ni sepo. Hamuituta nto yeñwi yende mwa Bibele, kana mwakona kuikambota taba yeo ni mutu yomuñwi?

Hamulaho wa kusila nuka ya Eufrati mwendi la Nisani 14, 1943 B.C.E., baliba kwa mboela wa naha yanaa basepisize Jehova. (Exoda 12:40, 41) Mueze inge mubona Sara inze atalima kafa ni kafa, inze akomokile feela kubona bunde bwa sibaka seo, lika zeshutana-shutana ze mwateñi ni moya omunde. Jehova naabonahalile ku Abrahama hape fa sibaka sene sili bukaufi ni likota zetuna za More zeneli bukaufi ni Sikemi, mi ka nako ye, ali ku yena: “Naha ye, nika ifa bana bahao.” Manzwi a kuli, “bana,” naakaba ni taluso yetuna ku Abrahama! Abrahama hanaautwile manzwi ao, naanahanile zeneezahezi mwa simu ya Edeni, mo Jehova naapolofitile kuli ka nako yeñwi, mwana naakayundisa Satani. Jehova naabulelezi kale Abrahama kuli sicaba sene sika zwa kuyena, nesika tahisa kuli batu fa lifasi kaufela bafuyaulwe.—Genese 3:15; 12:2, 3, 6, 7.

Nihakulicwalo, lubasi lo nelukopana ni matata a mwa lifasi le. Lico nelitaezi mwa naha ya Kanana, mi Abrahama aikatulela kuya ni lubasi lwahae kwa mboela wa naha ya Egepita. Kono alemuha kuli naaka kopana ni butata bobuñwi mwa sibaka sanaaya ku sona. Kacwalo abulelela Sara kuli: “Hakuteeleze! Naziba kuli u musali yabuheha. Mi Maegepita habaka kubona, kaniti bakali: ‘Yo ki musalaa hae.’ Mi baka nibulaya, kono wena baka kusiya inze upila. Nakupa, ubulele kuli u kaizelaaka, ilikuli lika linizamaele hande kabakala hao, mi bupilo bwaka bukabukelezwa.” (Genese 12:10-13) Ki kabakalañi Abrahama hanaakupile musalaa hae kupo yecwalo?

Taba yanaakupile Abrahama haibonisi kuli neli lihata kamba lipyeha sina mobabulelela batu babañwi. Sara neli kaizelaa Abrahama luli, kakuli ndataa bona neli alimuñwi. Mi kupo ya Abrahama neiswanela luli. Abrahama ni Sara nebaziba kuli nto ya butokwa hahulu neli mulelo wa Mulimu wa kutahisa mwana yaipitezi ni sicaba ka Abrahama, kacwalo Abrahama naatokwa kusilelezwa hahulu. Hape bupaki bwa litaba zepumbuzwi bubonisa kuli mwa Egepita baana nebaanganga musalaa mutu ni kubulaya muunaa hae. Kacwalo, Abrahama naaezize ka butali, mi Sara ka buikokobezo naalatelezi katulo ya muunaa hae.

Kusika fita kale nako yetelele, zeneezahezi nelibonisize kuli mubonelo wa Abrahama neli wa niti, manduna babañwi ba Faro balemuha kubuheha kwa Sara, ili nto yene lemuhiwa hahulu kusina taba ni buhulu bwahae. Bayo talusa za Sara ku Faro, mi yena alaela kuli musali yo atiswe! Halukoni kuziba luli butuku bwanaaikutwile Abrahama kamba sabo yanaabile ni yona Sara. Kubonahala kuli Sara naasika ngiwa sina mutanga, kono naangilwe sina muenyi yakutekeha. Mwendi Faro naalela kukukueza Sara ni ku mutabisa ka sifumu sahae mi kihona anaaka ikambota ni Abrahama, yanaaingiwa kuli ki kaizelaa hae, kuli aikungele yena kuba musalaa hae.—Genese 12:14-16.

Mueze inge mubona Sara inze atalimezi sibaka sa Egepita mwa lihaulo kamba inze ali kwa malibela a ndu. Sara naaikutwile cwañi kupila hape mwa ndu ya mamota amatuna, yenani situwa, inze afiwa lico zende? Kana naahapilwe ki bupilo bwa simbombo, mwendi bupilo bobunde hahulu kufita bupilo bwanaaikola mwa Ure? Munahane feela tabo yanaakaba ni yona Satani kambe kuli Sara naayubekile Abrahama ni kuba musalaa Faro! Kono Sara naasika eza cwalo. Naasepahala ku muunaa hae, naasepahala mwa linyalo, mi naasepahala ku Mulimu wahae. Munahane feela lika mone likabela hande mwa lifasi le, mokutezi buhule kambe mutu kaufela ya mwa linyalo wasepahala inge Sara! Kana mwakona kulikanyisa Sara ka kusepahala kwa balatiwa ni balikani bamina?

Jehova asileleza musali yo yalatiwa, ka kulumela Faro ni ba ndu yahae likoto. Faro hasaazibile kuli Sara neli musalaa Abrahama, amukupa kuli akutele ku muunaa hae mi akupa lubasi kaufela lwa Abrahama kuli luzwe mwa Egepita. (Genese 12:17-20) Munahane feela tabo yanaabile ni yona Abrahama hasaakutiselizwe musalaa hae! Muhupule kuli nako yeñwi Abrahama naabulelezi musalaa hae kuli: “Naziba kuli u musali yabuheha.” Kono Abrahama naaitebuhile bunde bobuñwi bobutuna bwanaalemuhile ku Sara, ili bone bufitela kwahule ponahalo ya Sara. Butu bwa Sara bwa mwahali neli bobunde, ili nto yaitebuha hahulu Jehova. (1 Pitrosi 3:1-5) Bo ki bona bunde boluswanela kuba ni bona kaufelaa luna. Haiba lubeya lika za Mulimu mwa sibaka sa pili isiñi lika za kwa mubili, ni kubulelela babañwi za zibo yelunani yona ka za Mulimu, ni kusepahala ka kulatelela likuka za Mulimu haluli mwa miliko, lukalikanyisa tumelo ya Sara.