Litaba za Mwa Lihatiso Zebonisizwe Mwa Buka ya Mukopano wa Bupilo ni Bukombwa
FEBRUARY 3-9
LITABA ZA BUTOKWA ZEZWA MWA LINZWI LA MULIMU | GENESE 12-14
“Tumelelano Yemiama”
(Genese 12:1, 2) Mi Jehova ali ku Abrame: “Uzwe mwa naha yahenu ni ku bahabo wena ni ku ba ndu ya ndataho mi uye kwa naha yenika kubonisa. 2 Nika kueza sicaba sesituna ni kukufuyola, mi nikatumisa libizo lahao mi babañwi bakafuyolwa ka wena.
it-1 522 ¶4
Tumelelano
Tumelelano ni Abrahama. Kubonahala kuli tumelelano ya Mulimu ni Abrahama neikalile ka nako yeo Abrame (Abrahama) naasilile nuka ya Eufrati kuliba kwa naha ya Kanana. Tumelelano ya Mulao neiezizwe hamulaho wa lilimo ze 430 kuzwa fo. (Magal. 3:17) Jehova naabulezi ku Abrahama ka nako yanaasa pila mwa Mesopotamia ili mwa muleneñi wa Ure wa Makaladeya, mi naamubulelezi kuli aye kwa naha yanaka mubonisa. (Lik. 7:2, 3; Gen. 11:31; 12:1-3) Mwa toloko ya Septuagint, Exoda 12:40, 41 ibulela kuli kwa mafelelezo a lilimo ze 430 za kupila mwa Egepita ni mwa naha ya Kanana, “ka lizazi lona leo” Maisilaele bane bali batanga mwa Egepita, bafunduka. Lizazi lebalukululwa mwa Egepita neli la Nisani 14, 1513 B.C.E., ili lizazi la Paseka. (Exo. 12:2, 6, 7) Taba yeo ibonisa kuli Abrahama hanaya kwa Kanana, naasilile nuka ya Eufrati la Nisani 14, 1943 B.C.E., mi kubonahala kuli ki fona fone ikalezi ni tumelelano ya Mulimu ni Abrahama. Hasamulaho, Abrahama hasaazamaile mwa naha ya Kanana mane kuyofita ni kwa Sikemi, Mulimu aiponahalisa hape ku yena, mi aekeza kwa lisepiso zahae ka kubulela kuli, “Naha ye, nika ifa bana bahao,” ili kubonisa kuli tumelelano yanaezize Mulimu ni Abrahama neiswalisana ni sepiso yanaafile Mulimu mwa simu ya Edeni, mi naapatuluzi kuli mwana yanaasepisizwe mwa simu ya Edeni naaka simuluha mwa lusika lwa butu. (Gen. 12:4-7) Jehova hape naapatuluzi litaba zeñata ka za sepiso yahae ka kubulela manzwi elubala kwa Genese 13:14-17; 15:18; 17:2-8, 19; 22:15-18.
(Genese 12:3) Nikafuyola baba kufuyola, nikute yakukuta, mi mabasi kaufela a lifasi akafuyolwa ka wena.”
w89 7/1 3 ¶4
Libaka Hamuswanela Kuziba Niti ka za Abrahama
Sepiso ye yakomokisa luli, mi Abrahama naaikutwezi yona ibato ba habeli. (Genese 18:18; 22:18) Mane Mulimu ukazusa babashwile kuli ataleleze sepiso yeo. Batu babaka zusiwa kwa bafu bao bakapila bupilo bobunde, kakuli buñata bwabona bakapila fa lifasi mwa Paradaisi yeswana ni yene balatehezwi ki yona. Hasamulaho baka lutiwa zebatokwa kueza kuli bafumane bupilo bobusa feli.—Genese 2:8, 9, 15-17; 3:17-23.
(Genese 13:14-17) Lota hasaakauhani ni Abrame, Jehova ali ku Abrame: “Hakuinule meeto ahao kuzwa fouyemi fo, utalime kwa mutulo ni kwa mboela, kwa upa ni kwa wiko, 15 kakuli naha kaufela yeubona nika ifa wena ni bana bahao kuli ibe yamina kuya kuile. 16 Mi nikaatisa bana bahao sina liluli la lifasi, kuli haiba mutu akakona kubala liluli la lifasi, fohe bana bahao ni bona bakakonahala kubalwa. 17 Cwale nanuha, uzamaye mwa butelele ni mwa bupala bwa naha, kakuli nika kufa yona.”
it-2 213 ¶3
Mulao
Ka kuya ka bupaki bwa zeezahezi kwamulaho, licaziba babañwi babulela kuli kubonahala kuli mwa linako za kwamulaho, mutu hanabata kuleka saanda, naaboniswanga lika kaufela ka za saanda seo. Muleki hasaaboni saanda kaufela naabulelanga kuli, “nisiboni,” ili kubonisa kuli ulumezi ka mulao. Jehova hanaasepisize Abrahama kuli ukamufa naha ya Kanana, Abrahama naataluselizwe kutalima pili mwa maneku ayona kaufela amane. Abrahama naasika bulela kuli, “niiboni,” mwendi ka libaka la kuli Mulimu naamutaluselize kuli ukafa Naha ya Sepiso kwa bana ba Abrahama hasamulaho. (Gen. 13:14, 15) Mushe, yanaa yemela Isilaele ka mulao, naataluselizwe “kubona” naha, ili yeo, kakuya ka zelunyakisisize, neika fiwa ku Isilaele ka mulao, mi nebaka iluwa ka kuetelelwa ki Joshua. (Deut. 3:27, 28; 34:4; hape munyakisise sepiso ya Satani ku Jesu yebonisizwe kwa Mat. 4:8.) Kezo yeñwi yeneli ya ka mulao neli: kuzamaya mwa naha kamba kukena mwateñi ka mulelo wa kuiluwa. (Gen. 13:17; 28:13) Mwa litaba zeñwi za kwamulaho, likota kaufela zeneli fa saanda senesi lekiswa ni zona nelibalelwa kwa lika zene lekiswa.—Mubapanye Gen. 23:17, 18.
Kubatisisa Litaba za Butokwa za Kwa Moya
(Genese 13:8, 9) Cwale Abrame ali ku Lota: “Nakupa, kusike kwaba ni kañi mwahalaa ka ni wena ni mwahalaa balisana ba mitapi yahao ni balisana ba mitapi yaka, kakuli lu bana ba mba. 9 Ulukuluhile kuiketela sibaka seutabela. Hakukauhane ni na. Haiba uya kwa nzohoto, na nikaya kwa bulyo; kono haiba uya kwa bulyo, na nikaya kwa nzohoto.”
Mutatulule Lifapahano ka Nzila Yelilato
12 Bibele ibonisa ka mo batanga ba Mulimu bakona kubela ni kozo habasa lumelelani mwa taba yeñwi. Ka mutala, Lota ni malumaahe Abrahama, nebaluwile limunanu zeñata, mi balisana babona bakala kukananisana bakeñisa kuli nekusina sibaka sesituna sakufuliseza teñi limunanu. Kabakala kuli Abrahama naatabela kozo, naalumelelize Lota kuli aiketele naha yende hahulu. (Genese 13:1, 2, 5-9) Wo ki mutala omunde luli ku luna! Kana kikuli Abrahama naalatehezwi ki lika kaufela bakeñisa sishemo sahae? Batili. Hamulahonyana wa fo, Jehova asepisa kufuyaula Abrahama ka kumufa lika zeñata kufita zanaalatehezwi ki zona. (Genese 13:14-17) Luitutañi kwa taba yeo? Nihane lukalatehelwa ki lika zaluna, Jehova ukalufuyaula haiba lutatulula lifapahano zaluna ka nzila yelilato.
(Genese 14:18-20) Mi Melekisedeke mulena wa Salema atisa sinkwa ni waine; neli muprisita wa Mulimu Yapahami ka Kufitisisa. 19 Mi amufuyola, ali: “Abrame afuyolwe ki Mulimu Yapahami ka Kufitisisa, Muezi wa lihalimu ni lifasi; 20 Mi kulumbwe Mulimu Yapahami ka Kufitisisa, Yakukonisize kutula bane bakuhatelela!” Mi Abrame amufa kalulo yabulishumi kwa lika kaufela.
(Maheberu 7:4-10) Mwaiponela butuna bwa mutu yo, ili yo Abrahama toho ya lubasi, naafile kalulo yabulishumi kwa lika zende hahulu zanaahapile. 5 Ki niti, ka kuya ka Mulao, babafiwa buprisita kwa bana ba Livi banani taelo ya kuunga zabulishumi kwa batu, fo kikuli, kwa banabahabo bona, nihaike kuli bao basimuluha ku Abrahama. 6 Kono mutu yo yenesi wa lusika lwabona naangile zabulishumi ku Abrahama ni kufuyola Abrahama yanaafilwe lisepiso. 7 Cwale kwaiponahalela hande kuli yomunyinyani ufuyolwa ki yomutuna. 8 Mi kwa Malivi, babaamuhela zabulishumi ki batu babashwa, kono fa fona, yaamuhezi sabulishumi ki yapakilwe kuli wapila. 9 Mi kwakona kubulelwa kuli nihaiba Livi, yaamuhela zabulishumi, uzwisize zabulishumi ka Abrahama, 10 kakuli naakaba muikulu wa kwapili wa kuku wahae, Melekisedeke hakatanyeza Abrahama.
it-2 683 ¶1
Muprisita
Melekisedeke mulena wa Salema naali muprisita (ko·henʹ) yaipitezi luli. Bibele haibuleli za simuluho yahae, kuli naapepilwe lili, kamba kuli naashwile lili. Buprisita bwahae nesi bwa kuyola, naasika yola mutu yomuñwi mi nekusina yanaa muyolile. Melekisedeke naali mulena ni muprisita ka nako yeswana. Buprisita bwahae nebufitela kwahule buprisita bwa Malivi, kakuli mane Livi naafile kalulo yabulishumi ku Melekisedeke, bakeñisa kuli pili asika pepwa kale, Abrahama kuku wahae naafile kalulo ya bulishumi ku Melekisedeke mi Abrahama afuyaulwa ki Melekisedeke. (Gen. 14:18-20; Maheb. 7:4-10) Ka kuba mulena ni muprisita, Melekisedeke naayemela Jesu Kreste, yena “muprisita kuya kuile ka mukwa wa Melekisedeke.”—Maheb. 7:17.
Kubala Bibele
(Genese 12:1-20) Mi Jehova ali ku Abrame: “Uzwe mwa naha yahenu ni ku bahabo wena ni ku ba ndu ya ndataho mi uye kwa naha yenika kubonisa. 2 Nika kueza sicaba sesituna ni kukufuyola, mi nikatumisa libizo lahao mi babañwi bakafuyolwa ka wena. 3 Nikafuyola baba kufuyola, nikute yakukuta, mi mabasi kaufela a lifasi akafuyolwa ka wena.” 4 Abrame kihaa ya sina mwanaa mubulelezi Jehova, mi Lota aya ni yena. Abrame naanani lilimo ze 75 hazwa mwa Harani. 5 Abrame aanga Sarai musalaa hae ni Lota mwanaa muhulwanaa hae ni lika kaufela zene baluwile ni batu bane baluwile mwa Harani, mi baliba kwa naha ya Kanana. Hase bafitile mwa naha ya Kanana, 6 Abrame apazula naha kuyo fita kwa sibaka sesibizwa Sikemi, bukaufi ni likota zetuna za More. Ka nako yeo, Makanana nebali mwa naha. 7 Jehova kihaa bonahala ku Abrame, mi ali: “Naha ye, nika ifa bana bahao.” Cwale Abrame ayahela Jehova aletare mwa sibaka seo, yena yanaabonahezi ku yena. 8 Hasamulaho, ashimbuluka mwa sibaka seo ni kuya kwa sibaka sa malundu sesi kwa upa wa Betele mi atoma tende yahae mwahalaa Betele ni Ai, Betele kwa wiko, Ai kwa upa. Kihaa yahela Jehova aletare mwa sibaka seo mi akala kubiza fa libizo la Jehova. 9 Hasamulaho, Abrame afunduka, mi atama musipili kuliba kwa Negebe, inzaatibelela kuzwa mwa sibaka sesiñwi kuya ku sesiñwi. 10 Cwale kwaba ni lukupwe mwa naha, mi Abrame ashetumukela kwa Egepita kuli ayo pila kwateñi ka nakonyana, kakuli lukupwe neli lolutuna mwa naha. 11 Hanaatuha akena mwa Egepita, abulelela Sarai musalaa hae, ali: “Hakuteeleze! Naziba kuli u musali yabuheha. 12 Mi Maegepita habaka kubona, kaniti bakali: ‘Yo ki musalaa hae.’ Mi baka nibulaya, kono wena baka kusiya inze upila. 13 Nakupa, ubulele kuli u kaizelaaka, ilikuli lika linizamaele hande kabakala hao, mi bupilo bwaka bukabukelezwa.” 14 Abrame asakena feela mwa Egepita, Maegepita balemuha kuli musalaa hae naabuheha. 15 Mi manduna ba Faro ni bona bamubona mi bayo bulelela Faro za bunde bwa musali yo, mi musali aiswa kwa ndu ya Faro. 16 Mi Faro aolisa Abrame kabakala Sarai, mi Abrame aluwa lingu, likomu, limbongolo zabaana ni zabasali, batanga babaana ni babasali, ni likamele. 17 Cwale Jehova afa Faro ni ba ndu yahae likoto zetuna kabakala Sarai, musalaa Abrame. 18 Faro kihaa biza Abrame, mi ali ku yena: “Kiñi seu niezelize cwana? Ki kabakalañi hane usika nibulelela kuli ki musalaa hao? 19 Kiñi hane ubulezi kuli: ‘Ki kaizelaaka,’ kakuli nenituha niikungela yena kuli abe musalaaka? Ki yo musalaa hao. Muunge mi uye!” 20 Faro kihaa fa batu bahae litaelo ka za Abrame, mi basindeketa Abrame ni musalaa hae ni lika kaufela zanaaluwile.
FEBRUARY 10-16
LITABA ZA BUTOKWA ZEZWA MWA LINZWI LA MULIMU | GENESE 15-17
“Ki Kabakalañi Jehova Hanaa Cincize Mabizo A bo Abrame ni Sarai?”
(Genese 17:1) Abrame hanaali wa lilimo ze 99, Jehova aiponahaza ku Abrame mi ali ku yena: “Ki na Mulimu Yamaata Kaufela. Uzamaye fapilaa ka mi upile usina mulatu.
it-1 817
Mulatu, Kufumana Mulatu
Kwa neku leliñwi, hañata linzila ni likezo za mutu halisika luka. Batu kaufela baezanga lika zesika luka kabakala sibi sebahozize ku Adama. (Maro. 5:12; Samu 51:5) Kono Jehova, yena yasina mulatu, “waziba hande molubupezwi, inzaa hupula kuli lu liluli,” mi ki Mulimu ya makeke. (Samu 103:13, 14) Mane Nuwe muuna yanaasepahala ni yanaaipeya kuutwa, naangilwe ki Jehova kuli ‘nasina mulatu mwahalaa batu bane bapila ka nako yeo.’ (Gen. 6:9) Naabulelezi Abrahama kuli, “Uzamaye fapilaa ka mi upile usina mulatu.” (Gen. 17:1) Nihaike kuli bo Abrahama ni Nuwe neli batu babasika petahala mi hasamulaho nebafitile fa kushwa, Jehova yena ‘yabona sesi mwa pilu,’ naabaangile kuli nebasina mulatu. (1 Sam. 16:7; mubapanye 2 Mal. 20:3; 2 Makol. 16:9.) Naalaezi Maisilaele kuli: “Ube yasina mulatu fapilaa Jehova Mulimu wahao.” (Deut. 18:13; 2 Sam. 22:24) Jehova naafanile mwanaa hae yasina mulatu (Maheb. 7:26) sina sitabelo, mi ka sitabelo seo batu kaufela bababonisa tumelo ni babaipeya kuutwa, baangiwa kuba babalukile, kamba babasina mulatu. Jehova ukona kueza lika zeo kaufela inzaali yalukile, hape inzaali muatuli yaatula ka kuluka.—Maro. 3:25, 26.
(Genese 17:3-5) Abrame kihaa kubama ainamezi fafasi, mi Mulimu azwelapili kubulela ni yena, ali: 4 “Haili na, nisali mwa tumelelano ni wena, mi luli ukaba ndatahe macaba amañata. 5 Hausana kubizwa ka libizo la Abrame; ukabizwa ka libizo la Abrahama, kakuli nika kueza ndatahe macaba amañata.
it-1 31 ¶1
Abrahama
Nese kufitile nako yetelele luli. Mi nesebapilile mwa naha ya Kanana ka lilimo zelishumi kono Sara naasina mwana ni ka nako yeo. Kacwalo Sara afa mutangaa hae wa Muegepita Hagare ku Abrahama kuli amupepele mwana. Abrahama alumela taba yeo. Mi cwale ka silimo sa 1932 B.C.E., Abrahama hanaali wa lilimo ze 86 za buhulu, Ishimaele apepwa. (Gen. 16:3, 15, 16) Kwafita nako yetelele. Kuli abonise kuli nekunani tumelelano yeneli mwahalaa Abrahama ni yena, ka silimo sa 1919 B.C.E., Abrahama hananani lilimo ze 99 za buhulu, Jehova amualaela kuli akenye baana kaufela bane bali mwa ndu yahae mwa mupato. Ka silimo sesiswana seo Jehova hape acinca libizo la Abrame ni kumufa la Abrahama, mi ali kuyena, “kakuli nika kueza ndatahe macaba amañata.” (Gen. 17:5, 9-27; Maro. 4:11) Mi nakonyana kuzwa fo, Abrahama naamuhezi hande mangeloi amalaalu ili anaamusepisize kuli musalaa hae Sara naaka itwala ni kupepa mwanaa mushimani ka silimo sene silatelela!—Gen. 18:1-15.
(Genese 17:15, 16) Cwale Mulimu abulelela Abrahama, ali: “Haili Sarai musalaa hao, usike wamubiza Sarai, kakuli libizo lahae likaba Sara. 16 Nika mufuyola mi hape nika kufa mwana wamushimani ka yena; nika mufuyola mi ukaba mahe macaba amañata; malena ba macaba bakazwa ku yena.”
Zeamiwa Mwa Kucinca Mabizo
Mulimu naacincanga mabizo a batu babañwi bane bahulile kuli apolofite zenekaezahala. Ka mutala, Mulimu naacincize libizo la Abrame, lelitalusa “Ndate ki Yapahami,” ni kumufa la Abrahama, lelitalusa “Ndatahe Batu Babañata.” Ka kulumelelana ni libizo lahae, Abrahama naabile luli ndatahe macaba amañata. (Genese 17:5, 6) Hape, munahane ka za libizo la musalaa Abrahama, lona la Sarai, ili leo mwendi nelitalusa “Wa Likomano.” Musali yo ulukela kuba yanaatabile, Mulimu hanaamufile libizo la “Sara,” lelitalusa “Mukwae,” ili kubonisa kuli malena nebaka simuluha ku yena.—Genese 17:15, 16.
Kubatisisa Litaba za Butokwa za Kwa Moya
(Genese 15:13, 14) Cwale Mulimu ali ku Abrame: “Kaniti uzibe kuli bana bahao bakaba bazwahule mwa naha yesi yabona ni kuli batu ba mwateñi baka bafetula batanga ni kubanyandisa ka lilimo ze 400. 14 Kono nikaatula sicaba sebaka sebeleza, mi hasamulaho, bakazwa mwateñi ni tutu yeñata.
it-1 460-461
Kutatamana Kwa Litaba
Jehova naabulelezi Abrame (Abrahama) kuli: “Kaniti uzibe kuli bana bahao bakaba bazwahule mwa naha yesi yabona ni kuli batu ba mwateñi baka bafetula batanga ni kubanyandisa ka lilimo ze 400.” (Gen. 15:13; mubone hape Lik. 7:6, 7.) Taba yeo neibulezwi pili Isaka, yena “peu” yenesepisizwe, asikapepwa kale. Ka silimo sa 1932 B.C.E. Abrame apepelwa Ishimaele ki mutanga wa muegepita Hagare, mi ka silimo sa 1918 B.C.E. Isaka apepwa. (Gen. 16:16; 21:5) Halubala lilimo ze 400 kukuta kwamulaho kuzwa nako yeba lukululwa Maisilaele mwa Egepita, ili yona nako yene ifelile nyandiso (Ge 15:14), ilutisa mwa silimo sa 1913 B.C.E., mi ka nako yeo Isaka naasanani lilimo zebato ba ze 5 za buhulu. Kubonahala kuli Isaka hasaakwile nasaali ‘muzwahule’ mwa naha yesi yahae, mi naasakalile kukopana ni nyandiso yenepolofitilwe, kakuli Ishimaele, yena yanaali wa lilimo zebato ba ze 19 ka nako yeo, naasakalile ‘kumusheununa.’ (Gen. 21:8, 9) Mwendi mwa linako zaluna taba ye ya kusheununwa kwa Isaka ki Ishimaele haibonahali kuba yetuna, kono ka nako yeo neli taba yetuna luli. Taba yeo neli yetuna luli kakuli Mulimu naautwile kupo ya Sara ya kuli Hagare ni mwanaa hae Ishimaele balelekwe mwa ndu ya Abrahama. (Ge 21:10-13) Taba feela ya kuli litaba ze kaufela neliñozwi ka kutala mwa Bibele, ilutusa kuziba makalelo a nyandiso ya lilimo ze 400 zenepolofitilwe ili zeneka fela ka nako yeo Maisilaele nebaka lukululwa mwa butanga bwa Egepita.—Magal. 4:29.
(Genese 15:16) Kono mwa lusika lwabune bakakutela kwanu, kakuli nako ya kuli Maamori bafiwe koto kabakala bufosi bwabona haisika fita kale.”
it-1 778 ¶4
Kulukululwa
“Mwa lusika lwabune.” Luswanela kuhupula kuli Jehova naabulelezi Abrahama kuli bana bahae nebaka kutela mwa naha ya Kanana mwa lusika lwabune. (Gen. 15:16) Mwahalaa lilimo kaufela ze 430, kuzwa fone ikalezi tumelelano yeneli mwahalaa Abrahama ni Mulimu kuto fita ka nako yeo Maisilaele nebalukuluzwi mwa butanga mwa Egepita, nese kunani masika asimuluha ku Abrahama afitelela amane, mi mane Bibele ibonisa ni lilimo zene bapilile batu bao. Kono seluziba ki kuli Maisilaele nebainzi feela lilimo ze 215 mwa Egepita. ‘Masika amane’ kuzwa nako yebakena Maisilaele mwa naha ya Egepita akona kubaliwa sina cwana, ka mutala lunyakisise feela lusika luliluñwi lwa Maisilaele, ili lusika lwa Livi: (1) Livi, (2) Kohati, (3) Amirami, ni (4) Mushe.—Exo. 6:16, 18, 20.
Kubala Bibele
(Genese 15:1-21) Hamulaho wa zeo, linzwi la Jehova lataha ku Abrame mwa pono, lali: “Sisabi, Abrame. Ki na tebe yahao. Mupuzo wahao ukaba omutuna hahulu.” 2 Abrame aalaba, ali: “Wena Jehova Mulena Yapahami ka Kufitisisa, ki sika mañi seuka nifa, kakuli nizwelapili nisina mwana mi yakayola ndu yaka ki mutu wa kwa Damaseka, Eliezere?” 3 Abrame aekeza, ali: “Hausika nifa mwana, mi cwale yomuñwi wa ba ndu yaka ki yena yaka niyola.” 4 Kono hamubone! Linzwi la Jehova lamualaba, lali: “Mutu yo hana kukuyola, kono mwanaa hao yokapepa ki yena yaka kuyola.” 5 Cwale amuzwiseza kwande mi ali: “Nakukupa, talima kwa mahalimu mi ubale linaleli, haiba wakona.” Mi ali ku yena: “Ni bana bahao ki fona fobaka kuma kwa buñata.” 6 Mi aba ni tumelo ku Jehova, mi amuunga kuba yalukile kabakala tumelo yahae. 7 Mi aekeza, ali: “Ki na Jehova, yakuzwisize mwa muleneñi wa Ure wa Makaladeya ni kukufa naha ye, kuli ibe saanda sahao.” 8 Mi yena ali: “Wena Jehova Mulena Yapahami ka Kufitisisa, nikaziba cwañi kuli nikaluwa naha ye?” 9 Amualaba, ali: “Uniingele nkomwana ya sitole ya lilimo zetaalu yesika zwala kale, ni puli yamusali ya lilimo zetaalu, ni ngu yamuuna ya lilimo zetaalu, ni liiba, ni nkwilimba yamwana.” 10 Cwale aanga zeo kaufela mi alipumaka fahali ni kubeya siemba sesiñwi ni sesiñwi ka kubapana ni sesiñwi, kono naasika puma linyunywani. 11 Cwale linyunywani zeca nama zakala kutaha kuli lito lula fa nama, kono Abrame aswalelela kulileleka. 12 Lizazi hane lituha lilikela, Abrame aswalwa ki buloko bobutuna, mi lififi lelituna, lelisabisa, lamuapesa. 13 Cwale Mulimu ali ku Abrame: “Kaniti uzibe kuli bana bahao bakaba bazwahule mwa naha yesi yabona ni kuli batu ba mwateñi baka bafetula batanga ni kubanyandisa ka lilimo ze 400. 14 Kono nikaatula sicaba sebaka sebeleza, mi hasamulaho, bakazwa mwateñi ni tutu yeñata. 15 Haili wena, ukabulukiwa ka kozo sina bo kuku wahao; ukabulukiwa hamulaho wa kupila nako yetelele. 16 Kono mwa lusika lwabune bakakutela kwanu, kakuli nako ya kuli Maamori bafiwe koto kabakala bufosi bwabona haisika fita kale.” 17 Lizazi hase lilikezi ni hase kuunsufezi hahulu, kwabonahala liyekuyeku lelizwisa musi, mi lumonyi lwa mulilo lwafita mwahalaa liemba zeo za nama. 18 Ka lona lizazi leo, Jehova aeza tumelelano ni Abrame, ali: “Nikafa bana bahao naha ye, kuzwa kwa nuka ya Egepita kuisa kwa nuka yetuna, yona nuka ya Eufrati: 19 naha ya Makeni, Makenizi, Makadamoni, 20 Mahiti, Maperizi, Marefaimi, 21 Maamori, Makanana, Magirigashi, ni Majebusi.”
FEBRUARY 17-23
LITABA ZA BUTOKWA ZEZWA MWA LINZWI LA MULIMU | GENESE 18-19
“‘Muatuli wa Lifasi Kaufela’ Uyundisa Mileneñi ya Sodoma ni Gomora”
(Genese 18:23-25) Cwale Abrahama amuatumela mi ali: “Kana luli ukayundisa babalukile hamoho ni babamaswe? 24 Kucwañi haiba mwa muleneñi kunani batu babalukile ba 50? Kana fo, ukayundisa batu kaufela ni kusaswalela sibaka niha kunani batu babalukile ba 50 babali mwateñi? 25 Taba yecwalo i kwahule ni wena ya kuli ubulaye mutu yalukile hamoho ni yamaswe, kuli mane yalukile ni yamaswe bafiwe koto iliñwi! Taba yeo i kwahule ni wena. Kana Muatuli wa lifasi kaufela haana kueza sesilukile?”
“Muatuli wa Lifasi Kaufela” Uezanga Zelukile Kamita
ABRAHAMA naabuzize kuli: “Kana Muatuli wa lifasi kaufela haana kueza sesilukile?” (Gen. 18:25) Ka kubuza puzo yeo, Abrahama naabonisize buikolwiso bwa kuli Jehova naakaatula mileneñi ya Sodoma ni Gomora ka nzila yelukile. Abrahama naaziba hande kuli Jehova naasike aeza katulo yemaswe ka ‘kubulaya batu babalukile hamoho ni babamaswe.’ Abrahama naaikutwile kuli taba yecwalo neili “kwahule” ni Mulimu. Ibato ba lilimo ze 400 hasamulaho, Jehova naaipulezi kuli: “Ki yena Licwe, misebezi yahae ki yepetahalile, kakuli linzila zahae kaufela lilukile. Ki Mulimu yasepahala, yasaezi ka kusaluka; ulukile mi unani niti.”—Deut. 31:19; 32:4.
(Genese 18:32) Kwa mafelelezo, Abrahama ali: “Nakukupa, Jehova, usike wahalifa, kono unilumeleze kubulela hañwi feela: Kucwañi haiba kufumanwa mwateñi baalishumi feela?” Amualaba, ali: “Hanina kuusinya kabakala baalishumi.”
Pilu-Telele Muitiise Inze Munani Sepo
Jehova ki yena yalutomezi mutala omunde hahulu wa kubonisa pilu-telele. (2 Pit. 3:15) Mwa Bibele kunani mitala yemiñata yebonisa mo Jehova naaboniselize hahulu pilu-telele. (Neh. 9:30; Isa. 30:18) Ka mutala, Jehova naaezize cwañi Abrahama hanaa mubuzize ka za haiba naakasinya muleneñi wa Sodoma? Pili, Jehova naasika kauleza Abrahama hanaasweli kubulela. Kono Jehova naabonisize pilu-telele ka kuteeleza kwa lipuzo ni maikuto a Abrahama. Hasamulaho, Jehova naabonisize kuli naateeleza ka kukutela manzwi anaabulezi Abrahama ni kumusepisa kuli hanaa kusinya Sodoma haiba kufumaneha nihaiba feela batu balishumi babasepahala mwa muleneñi. (Gen. 18:22-33) Wo luli ki mutala omunde wa kuteeleza ka pilu-telele ni kusaakufa kuhalifa!
(Genese 19:24, 25) Cwale Jehova anelisa sulufula ni mulilo fahalimwaa Sodoma ni Gomora—zeo nelizwa ku Jehova, kwa mahalimu. 25 Ka mukwa ocwalo, asinya mileneñi yeo, sona sikiliti kamukana, kubeya cwalo ni batu kaufela babapila mwa mileneñi yeo ni limela kaufela za mwa mubu.
Jehova ki Mulena Yapahami ka Kufitisisa!
12 Lwaziba kuli Jehova ukatuha abonahaza kuluka kwa bubusi bwahae. Hana kutuhelela bumaswe kuya kuile, mi lwaziba kuli lupila mwa mazazi a maungulelo. Jehova naayundisize babamaswe ka nako ya Muunda. Naasinyize Sodoma ni Gomora, ni Faro ni limpi zahae. Sisera ni mpi yahae, ni Senakeribi ni limpi zahae za Maasirya nebasika kona kulwanisa Yapahami ka Kufitisisa. (Gen. 7:1, 23; 19:24, 25; Ex. 14:30, 31; Baat. 4:15, 16; 2 Mal. 19:35, 36) Kacwalo, lunani buikolwiso bwa kuli Jehova Mulimu hana kutuhelela batu babashwaulwa libizo lahae ni babaeza maswe Lipaki zahae. Hape lusweli lwaiponela bupaki bwa sisupo sa kubateñi kwa Jesu ni sa kufela kwa lifasi le, lelimaswe.—Mat. 24:3.
Kubatisisa Litaba za Butokwa za Kwa Moya
(Genese 18:1) Hasamulaho, Jehova aiponahaza ku yena mwa likota zetuna za Mamare hanaainzi fa munyako wa tende ka nako ya musihali yene kucisa hahulu.
(Genese 18:22) Baana bao kiha bazwa mwa sibaka seo mi baliba kwa Sodoma; kono Jehova asiyala ni Abrahama.
w88 5/15 23 ¶4-5
Kana Kunani Mutu Yakile Abona Mulimu?
Ka nako yacwale lwautwisisa libaka Abrahama hanaabonisize inge kuli naabulela ku Jehova Mulimu kasibili hanaa ambola ni lingeloi lene liyemela Mulimu. Bakeñisa kuli lingeloi le nelibulezi ka kunepahala litaba zeo Mulimu naabata kutaluseza Abrahama mi neliyemi fapila hae ka kuyemela Mulimu, Bibele ibulela kuli “Jehova aiponahaza ku yena.”—Genese 18:1.
Muhupule kuli lingeloi lelibulela ka kuyemela Mulimu likona kufitisa lushango lwa Mulimu ka kunepahala sina feela foni kamba wayalesi moikona kufitiseza manzwi aluna ku mutu yomuñwi. Kacwalo, kwautwahala Abrahama, Mushe, Manoa, ni batu babañwi hane bakona kubulela kuli nebaambozi ni Mulimu hane baambola ni lingeloi. Nihaike kuli batu ba nebakona kubona mangeloi ane baambola ni ona ni kubona kanya ya Jehova yene ibonahala ku ona, nebasakoni kubona Mulimu. Kacwalo, taba ye hailwanisani ni manzwi a muapositola Joani ali: “Hakuna mutu yaboni Mulimu ka nako ifi kamba ifi.” (Joani 1:18) Baana ba, nebaboni mangeloi anayemela Mulimu isiñi Mulimu yena kasibili.
(Genese 19:26) Kono musalaa Lota, yanaali mwamulaho wahae, akala kuitemuna, mi afetuha sikoto sa lizwai.
Mutuse Babañwi Kutiyela Miinelo Yetaata Yebakopana ni Yona
3 Lota naaezize katulo yemaswe ka kuketa kupila mwahalaa batu ba mwa Sodoma bane banani muzamao omaswe hahulu. (Mubale 2 Pitrosi 2:7, 8.) Nihaike kuli sibaka seo neli sesinde hahulu, Lota naaikenyize mwa butata kabakala kututela kwa Sodoma. (Gen. 13:8-13; 14:12) Kubonahala kuli musalaa hae naatabezi hahulu kupila mwa sibaka seo, mi mwendi naalata hahulu batu ba mwateñi kuli mane atuhela kuutwa Jehova. Mulimu hanaanelisize mulilo ni sulufula fahalimwaa muleneñi wo, musalaa Lota ni yena naatimelizwe. Mi luhupuleñi zeneezahezi kwa bana babasizana ba Lota bababeli. Baana bane bababeelelize nebatimelizwe mwa Sodoma. Ndu ya Lota ni maluwo ahae nelisinyizwe, mi mane nto yenee muutwisize hahulu butuku nikufita kikuli musalaa hae naatimelizwe. (Gen. 19:12-14, 17, 26) Kana Jehova naatuhezi kubonisa Lota pilu-telele ka nako yanaakopani ni miinelo yetaata yeo? Batili.
Kubala Bibele
(Genese 18:1-19) Hasamulaho, Jehova aiponahaza ku yena mwa likota zetuna za Mamare hanaainzi fa munyako wa tende ka nako ya musihali yene kucisa hahulu. 2 Ainula meeto mi abona baana babalaalu bane bayemi sibakanyana kuzwa fanaainzi. Hababona, amata kuzwa kwa munyako wa tende kuyo bakatanyeza, akubama fafasi. 3 Mi ali: “Jehova, haiba nishemubilwe mwa meeto ahao, nakukupa, usike wafitelela mutangaa hao. 4 Shangwe, hamulumele kuli kutiswe mezinyana, mutapiswe kwa mahutu; mi muikatuluse mwatasaa kota. 5 Haubona mutile kwanu ku mutangaa mina, hamulitele nimitiseze sinkwa kuli mube ni maata. Mi kihona mukazwelapili mwa musipili wamina.” Habautwile cwalo, bali: “Kulukile. Hakueze moubulelezi.” 6 Abrahama kiha akufela kwa tende ku Sara mi ayo li ku yena: “Akufa! Uunge litikanyo zetaalu za fulaulo yenekile, uilube, mi ubese linkwa.” 7 Kuzwa fo, Abrahama amatela kwa mutapi mi ayo keta pohwana yende ya nama yebunolo. Aifa mutangaa hae, mi ailukisa kapili-pili. 8 Cwale aanga mbata ni mabisi ni nama ya pohwana yanaalukisize mi alitisa fapilaa bona. Mi yena ayema kwatuko abona hane banze baca mwatasaa kota. 9 Cwale bali ku yena: “Musalaa hao Sara ukai?” Abaalaba, ali: “U mwa tende.” 10 Yomuñwi wa ku bona kihaa zwelapili, ali: “Kaniti nikakutela ku wena isaho ka yona nako ye, mi hakubone! musalaa hao Sara ukaba ni mwana wamushimani.” Cwale Sara naateeleza ali kwa munyako wa tende, yeneli kwamulaho wa muuna yanaabulela. 11 Abrahama ni Sara nese basupezi hahulu. Sara naasafitelezi lilimo za kuba ni bana. 12 Sara kihaa kala kuseha anosi, ali: “Na yasafelile, mi mulenaaka usupezi, ninyolelwe taba yeo luli?” 13 Cwale Jehova ali ku Abrahama: “Ki kabakalañi Sara hasehile ni kubulela kuli: ‘Nikakona kupepa luli niha senisupezi cwana?’ 14 Kana kunani nto yepala ku Jehova? Nikakutela ku wena isaho ka yona nako ye, mi Sara ukaba ni mwana wamushimani.” 15 Kono Sara alatula, ali: “Hanisika seha!” Kakuli naasabile. Kono muuna yo ali: “Ki cwalo! Usehile.” 16 Baana bao bayema kuli bafunduke mi balibisa meeto abona kwa Sodoma, mi Abrahama naazamaya ni bona kubasindeketa. 17 Jehova ali: “Kana nipatela Abrahama seniyo eza? 18 Hanili Abrahama luli ukaba sicaba sesituna ni sesimaata, mi macaba kaufela a lifasi akafuyolwa ka yena. 19 Kakuli nifitile fa kumuziba ilikuli alaele bana bahae babashimani ni ba ndu yahae babaka pepwa mwamulaho wahae kuli bamamele nzila ya Jehova ka kueza sesiswanela ni sesilukile, ilikuli Jehova aeze sasepisize Abrahama.”
FEBRUARY 24–MARCH 1
LITABA ZA BUTOKWA ZEZWA MWA LINZWI LA MULIMU | GENESE 20-21
“Jehova Kamita Watalelezanga Lisepizo Zahae”
(Genese 21:1-3) Jehova ahupula Sara sina mwanaabulelezi, mi Jehova aezeza Sara sanaasepisize. 2 Sara kihaa itwala mi apepela Abrahama mwana wamushimani mwa busupali bwa Abrahama, ka nako yetomilwe yanaa musepisize Mulimu. 3 Abrahama abeya mwanaa hae yanaasazo mupepela Sara libizo la Isaka.
Mulimu Naamubizize Kuli “Mukwae”
Kana kuseha kwa Sara nekubonisa kuli haana tumelo? Batili. Bibele ibulela kuli: “Ka tumelo, Sara ni yena naafilwe maata a kupepa bana, nihaike kuli naafitelezi lilimo za kupepa, kakuli naalumela kuli yanaasepisize ki yasepahala.” (Maheberu 11:11) Sara naaziba hande kuli Jehova naakona kutaleleza sepiso ifi kamba ifi yanaasepisize. Kaufelaa luna lutabela kuba ni tumelo ye cwalo. Lutokwa kuziba hande yena Mulimu yabulezwi mwa Bibele. Kueza cwalo kukalutusa kuziba libaka Sara hanaanani tumelo yecwalo. Jehova ka niti wasepahala mi watalelezanga lisepiso zahae kaufela, fokuñwi wakona kueza cwalo ka linzila zelusika libelela kamba zekatahisa kuli lube ni tabo!
“UUTWE ZAKUBULELELA”
Kwa mafelelezo, hanaanani lilimo ze 90, Sara abona sepiso yanaanyolezwi mwa buhulu bwahae kaufela haitalelezwa. Apepela muunaa hae yanaalata mwana wamushimani, mi ka nako yeo muunaa hae naanani lilimo ze 100! Abrahama abeya mbututu yeo libizo la Isaka kamba “Liseho,” sina mwanaalaelezi Mulimu. Lueze inge lwabona Sara yabonahala kukatala, kono inze amenya hanze atalusa kuli: “Mulimu unitiselize liseho; mutu kaufela yakautwa za teñi ukaseha ni na.” (Genese 21:6) Mpo yemakaza yeo yenezwa ku Jehova neitahisize tabo mwa bupilo bwa Sara kaufela. Nihakulicwalo, mpo yeo neitahisize kuli Sara abe ni buikalabelo bobutuna.
Isaka hanaakwanisize lilimo ze 5, lubasi kaufela lwaeza mukiti wa kukwisa Isaka. Kono nekunani butata bobuñwi. Lubala kuli Sara “naalemuhanga” kuli mwanaa hae naakataziwanga. Ishimaele, mwanaa Hagare, ili yanaanani lilimo ze 19, naanze asheununa Isaka. Koo nesi kusheununa kwa lisheha feela. Muapositola Paulusi ka kususumezwa ki moya, naabulezi kuli muezezo wa Ishimaele neli wa kunyandisa yomuñwi. Sara naalemuhile kuli Ishimaele naanyandisa hahulu Isaka, kuli mane nasapili hande. Mi naaziba kuli Isaka mwanaa hae kwapili naaka peta zetuna kuli mulelo wa Jehova utalelezwe. Kacwalo aba ni bundume mi aambola ni Abrahama ka kusapata-pata. Amukupa kuli aleleke Hagare ni Ishimaele.—Genese 21:8-10; Magalata 4:22, 23, 29.
Abrahama naaezize cwañi? Lubala kuli: “Zanaabulezi Sara ka za mwanaa Abrahama zafilikanya hahulu Abrahama.” Abrahama naalata hahulu Ishimaele, mi nekuli taata ku yena kulemuha kuli maikuto anaanani ona ka za Ishimaele nesi a butokwa fa taba yeo. Nihakulicwalo, Jehova naaziba lika kaufela, kacwalo, aanga muhato. Lubala kuli: “Mulimu kihaa li ku Abrahama: ‘Usike wafilikana kabakala zakubulelela Sara ka za mushimani ni mutangaa hao wamusali. Uutwe zakubulelela, kakuli yakabizwa mwanaa hao ukataha ka Isaka.’” Jehova naakolwisize Abrahama kuli Hagare ni mushimani yo nebaka babalelwa. Abrahama yanaasepahala yo, alatelela zanaabulelezwi.—Genese 21:11-14.
(Genese 21:5-7) Abrahama naali wa lilimo ze 100 Isaka mwanaa hae hapepwa. 6 Cwale Sara ali: “Mulimu unitiselize liseho; mutu kaufela yakautwa za teñi ukaseha ni na.” 7 Mi aekeza, ali: “Ki mañi yanaakona kubulelela Abrahama kuli: ‘Sara kaniti ukaanyisa bana’? Kono ki na yo nimupepezi mwana wamushimani mwa busupali bwahae.”
(Genese 21:10-12) Kihaa li ku Abrahama: “Leleka mutanga yo wamusali ni mwanaa hae, kakuli mwanaa mutanga yo haana kuyola saanda hamoho ni mwanaka Isaka!” 11 Kono zanaabulezi Sara ka za mwanaa Abrahama zafilikanya hahulu Abrahama. 12 Mulimu kihaa li ku Abrahama: “Usike wafilikana kabakala zakubulelela Sara ka za mushimani ni mutangaa hao wamusali. Uutwe zakubulelela, kakuli yakabizwa mwanaa hao ukataha ka Isaka.
(Genese 21:14) Cwale Abrahama azuha ka mapakela mi aanga sinkwa ni mukotana wa mezi wa litalo mi alifa Hagare. Amulwesa zona fa liheta kihona amufundula hamoho ni mushimani. Hagare kihaa funduka mi ayambaela mwa lihalaupa la sibaka sa Beere-sheba.
Kubatisisa Litaba za Butokwa za Kwa Moya
(Genese 20:12) Mi mane, ki kaizelaaka luli, mwanaa bo ndate, kono halupepwi hamoho ku bo ma, mi seni munyala, aba musalaaka.
wp17.3 12, Litaluso za kwatasi.
“U Musali Yabuheha”
Sara neli kaizelaa Abrahama. Ndataa bona naali alimuñwi, yena Tera, nebashutana feela ku bo maa bona. (Genese 20:12) Nihaike kuli manyalo acwalo haasika luka kacenu, ki kwa butokwa kuhupulanga kuli ka nako yeo lika nelisaswani ni mwa linako zaluna. Ka nako yeo, nekusika fita nako yetelele kuzwa nako yene bapilile kuyona bo Adama ni Eva bane bapetehile. Kwa batu babacwalo, bane basanani buikangulo bobunde, nekusakoni kuba ni butata bobuñwi mutu hanaaka nyala wahabo yena. Hamulaho wa lilimo ze 400 kuzwa fo, butelele bwa nako yene bapilanga batu nebulikana ni butelele bwa nako yelupila kacenu. Ka nako yeo, Mulao wa Mushe wahanisa batu kunyalana ni bahabo bona.—Livitike 18:6.
(Genese 21:33) Hamulaho wa fo, Abrahama acala kota ya tamarisike mwa Beere-sheba, mi mwateñi abiza fa libizo la Jehova, Mulimu wa kamita.
w89 7/1 20 ¶9
Abrahama Naatomezi Mutala Batu Kaufela Bababata Kuba Balikani ba Mulimu
9 Abrame naaezize lika zebonisa tumelo. Bibele ibulela kuli: “Abrame ayahela Jehova aletare mwa sibaka seo.” (Genese 12:7) Kubonahala kuli kuyaha aletare ko nekukopanyeleza kueza sitabelo sa folofolo, kakuli linzwi la Siheberu lelitolokilwe kuli “aletare” litalusa “sibaka sa kuezeza matabelo.” Hasamulaho, Abrame akuta-kutela kueza cwalo mwa libaka zeñwi za naha yeo. Hape, ‘abiza fa libizo la Jehova.’ (Genese 12:8; 13:18; 21:33) Linzwi la Siheberu lelitolokilwe kuli “kubiza fa libizo” hape litalusa “kuzibahaza (kukutaza) libizo.” Ba mwa lubasi lwa Abrame hamoho cwalo ni Makanana mwendi nebamuutwanga inzaa zibahaza libizo la Mulimu wahae, yena Jehova, ka bundume. (Genese 14:22-24) Ka mukwa oswana, batu kaufela bababata kuba balikani ba Mulimu kacenu baswanela kubiza libizo la Mulimu ka tumelo. Taba yeo ikona kukopanyeleza kuabana mwa bupaki bwa fa nyangela, kuli “kamita lufe Mulimu sitabelo sa milumbeko, fo kikuli, manzwi azwa mwa milomo yaluna, ili alumbeka libizo lahae fapilaa nyangela.”—Maheberu 13:15; Maroma 10:10.
Kubala Bibele
(Genese 20:1-18) Cwale Abrahama atutiseza mafulo ahae kwa naha ya Negebe mi akala kupila mwahalaa Kadeshi ni Shuri. Hanaapila mwa Gerari, 2 Abrahama akutela kubulela ka za Sara musalaa hae, ali: “Yo ki kaizelaaka.” Cwale Abimeleki mulena wa Gerari aluma batu kuyo tisa Sara mi amuunga. 3 Hasamulaho, Mulimu ataha ku Abimeleki mwa tolo busihu mi ali ku yena: “Bona, uswana feela sina mutu yashwile kabakala musali yoikungezi, kakuli unyezwi mi ki musalaa mutu.” 4 Kono Abimeleki naasika sutelela ku yena. Kihaa li: “Jehova, kikuli ukabulaya sicaba sesisina mulatu luli? 5 Hanili muuna yo naaize ku na: ‘Yo ki kaizelaaka,’ mi ni yena musali naaize: ‘Yo ki kaizelaaka’? Niezize cwalo ka pilu yesepahala ni ka mazoho asina mulatu.” 6 Mulimu wa niti kihaa li ku yena mwa tolo: “Naziba kuli uezize cwalo ka pilu yesepahala, kihona hani kutibezi kuli usike wanifoseza. Ki lona libaka hanisika kulumeleza kumuswala. 7 Cwale kutisa musalaa mutu, kakuli muunaa hae ki mupolofita, mi uka kukupela, mi ukazwelapili kupila. Kono haiba usa mukutisi, uzibe kuli ukashwa luli, wena ni batu bahao kamukana.” 8 Abimeleki azuha ka mapakela, abiza batanga bahae kaufela, mi ababulelela litaba zeo kamukana, mi basaba maswe. 9 Abimeleki kihaa biza Abrahama mi ali ku yena: “Kiñi zeuezize ku luna? Kanti seni kufoselize ki sika mañi kuli utiseze na ni mubuso waka sibi sesituna cwana? Seuezize ku na hasisika luka.” 10 Mi Abimeleki azwelapili kubuza Abrahama, ali: “Neulelileñi hane ueza taba ye?” 11 Abrahama ali: “Kakuli neniipulelezi mwa pilu yaka kuli: ‘Kaniti hakuna sabo ya kusaba Mulimu mwa sibaka se, mi baka nibulaya kabakala musalaaka.’ 12 Mi mane, ki kaizelaaka luli, mwanaa bo ndate, kono halupepwi hamoho ku bo ma, mi seni munyala, aba musalaaka. 13 Cwale Mulimu hanaa nizwisize mwa ndu ya bo ndate ni kuniyambaelisa, nali ku Sara: ‘Unibonise lilato lahao lelisa feli, ka nzila ye: Koluya kaufela, ubulelange kuli: “Yo ki kaizelaaka.”’” 14 Cwale Abimeleki afa Abrahama lingu, likomu, ni batanga babaana ni babasali, mi amukutiseza Sara musalaa hae. 15 Abimeleki hape ali: “Bona, naha yaka ki ye. Uikahele koulata kaufela.” 16 Mi ali ku Sara: “Bona, nifa kaizelaa hao lishekele za silivera ze 1,000. Ki sisupo sa kuli hauna mulatu, sebaka iponela babali ni wena kaufela ni batu kamukana, mi uzwisizwe lishubu.” 17 Mi Abrahama akala kukupela Abimeleki ku Mulimu wa niti, mi Mulimu afolisa Abimeleki ni musalaa hae ni batanga bahae babasizana, mi bakala kupepa bana; 18 kakuli Jehova naakwalile lupepo lwa basali kaufela ba ndu ya Abimeleki kabakala Sara, musalaa Abrahama.