Linako ni Myaha Li Zibwa ki Jehova

“Ha mu si ka fiwa ku ziba linako kamba myaha ye Ndate a itaulezi yona a nosi.”—LIKEZO 1:7.

 1. Jesu n’a alabile cwañi lipuzo ze ama nako za baapositola ba hae?

BA BA “tonga, ni ba ba lila, kabakala bumaswe kaufela bo bu eziwa” mwa Krestendomu ni mwa lifasi kamukana ba kona ku nahanañi kwand’a fela ku buza nako yeo muinelo o maswe wo u ka fela ni ku yoliwa ki lifasi le linca la Mulimu la ku luka! (Ezekiele 9:4; 2 Pitrosi 3:13) Nakonyana pili Jesu a si ka shwa kale ni ha s’a zuhile, baapositola ba hae ne ba mu buzize lipuzo ze ama nako. (Mateu 24:3; Likezo 1:6) Kono Jesu ha n’a ba alabile n’a si ka ba bonisa mwa ku batiseza nako. Mwa taba ye ñwi n’a ba file lisupo, mi ku ye ñwi taba n’a bulezi kuli ‘ne ba si ka fiwa ku ziba linako kamba myaha ye Ndate a itaulezi yona a nosi.’—Likezo 1:7.

 2. Ki kabakalañi ha ku konwa ku bulelwa kuli Jesu ha si ka ziba kamita nako ya Ndat’ahe ya likezahalo za mwa nako ya mafelelezo?

² Jesu niha li Mwan’a Jehova wa libanda, ha si ka ziba kamita nako ya likezahalo za Ndat’ahe. Mwa bupolofita bwa hae ka za mazazi a mafelelezo, Jesu ka buikokobezo n’a itumelezi kuli: “Haili ka za lizazi leo ni za nako yeo, ha ku na ya li ziba; mane ni mangeloi a kwa lihalimu h’a li zibi, nihaiba Mwana, konji Ndate a li nosi.” (Mateu 24:36) Jesu n’a lata ku litela ka pilu-telele kuli Ndat’ahe a mu bulelele nako luli ya ku timeza muinelo wa cwale.a

 3. Likalabo za Jesu kwa lipuzo ka za mulelo wa Mulimu li kona ku lu lutañi?

³ Jesu mwa n’a alabezi lipuzo ka za nako ya likezahalo ze taleleza mulelo wa Mulimu ku kona ku bonisa lika ze peli. Sa pili, Jehova u tomile linako, mi sa bubeli, ki yena a nosi ya li toma, mi batanga ba hae ha ba koni ku libelela ku felwa cimo litaba tota ka za linako kamba myaha ya hae.

Linako ni Myaha za Jehova

 4. Manzwi a Sigerike a tolokilwe sina “linako” ni “myaha” kwa Likezo 1:7 a talusañi?

⁴ “Linako” ni “myaha” li talusañi? Manzwi a Jesu a ñozwi kwa Likezo 1:7 a bonisa likalulo ze peli za nako. Linzwi la Sigerike le li tolokilwe sina “linako” li talusa “silengo sa nako,” ili butelele bwa nako. “Myaha” ki toloko ya linzwi le li talusa nako ye tomilwe, mwaha kamba nako ya likezahalo ze ñwi. Ka za manzwi a mabeli a pili ao, W. E. Vine u li: “Kwa Likezo 1:7, ‘Ndate u itaulezi A nosi’ linako (chronos), ili butelele bwa nako, hamoho ni myaha (kairos), ili nako ya likezahalo ze ñwi.”

 5. Jehova n’a bulelezi lili Nuwe ka za mulelo wa Hae wa ku sinya lifasi le li maswe, mi ki ifi misebezi ye mibeli yeo Nuwe n’a eza?

⁵ Pili Munda u si ka ba teñi, Mulimu n’a tomile kuli lifasi le li maswe le ne ba tahisize batu ni mangeloi a bukwenuheli a n’a ipetuzi batu ne li ka ina fela lilimo ze 120. (Genese 6:1-3) Ka nako yeo Nuwe ya n’a ipeile ku Mulimu n’a na ni lilimo ze 480. (Genese 7:6) N’a si na mwana mi n’a zwezipili ku ba cwalo ka lilimo ze ñwi ze 20. (Genese 5:32) Ha se ku fitile nako ye telele, bana ba Nuwe ha se ba hulile ni ku nyala, kihona Mulimu n’a taluselize Nuwe mulelo wa Hae wa ku felisa bumaswe fa lifasi-mubu. (Genese 6:9-13, 18) Niteñi, Nuwe niha n’a filwe misebezi ye mibeli ya ku yaha aleka ni ku kutaza kwa batu ba n’a pila ni bona, Jehova n’a si ka mu bulelela tomahanyo ya hae.—Genese 6:14; 2 Pitrosi 2:5.

 6. (a) Nuwe n’a bonisize cwañi kuli n’a siile linako ku Jehova? (b) Lu kona ku likanyisa cwañi mutala wa Nuwe?

⁶ Ka lilimo ze mashumi-shumi—mwendi ze 50—“Nuwe a eza kamukana mw’a n’a mu laelezi Mulimu.” Nuwe n’a eza cwalo “ka tumelo,” a sa zibi nako tenyene. (Genese 6:22; Maheberu 11:7) Jehova n’a si ka mu taluseza nako luli ya likezahalo ku fitela ha se ku siyezi mazazi a 7 kuli Munda u kalise. (Genese 7:1-5) Sepo ye tiile ya Nuwe ni tumelo ku Jehova ne i mu konisize ku siya linako ku Mulimu. Mi Nuwe n’a lukela ku ba ya n’a itumezi hakalo ha n’a ikutwile ku silelezwa ki Jehova mwahal’a Munda mi hamulaho ku zwela fande a aleka, fa lifasi-mubu le li kenisizwe! Ka ku ba kuli lu sepile ku piliswa ka nzila ye swana, kana ha lu swaneli ku ba ni tumelo ye cwalo ku Mulimu?

 7, 8. (a) Macaba ni mibuso ya lifasi ne li kalile cwañi? (b) Jehova n’a ‘lukisize linako ni miseto ya sicaba’ ka mukwa ufi?

⁷ Hamulaho wa Munda, baikulu ba Nuwe ba bañata ba fulalela bulapeli bwa niti bwa Jehova. Ka ku bata ku ba mwa sibaka si li siñwi, ba kalisa ku yaha munzi ni tawala ya bulapeli bwa buhata. Jehova a ikatulela k’u nga muhato ka nako yeo. A fapanya puo ya bona ni ku ba “lundulela kwahule [a Babele], mi ba hasanela mwa mafasi kaufela.” (Genese 11:4, 8, 9) Hamulaho, masika a ba macaba, mi a mañwi a hapa macaba a mañwi ili ku ba mibuso ya mwa lilalo, mane ni ku ba mibuso ya lifasi.—Genese 10:32.

⁸ Kuli milelo ya hae i petiwe, Mulimu fokuñwi n’a tomile miseto ya linaha ni kuli neikaba lili f’o naha ye ñwi ne i ka busa mwa silalanda kamba lifasi kaufela. (Genese 15:13, 14, 18-21; Exoda 23:31; Deuteronoma 2:17-22; Daniele 8:5-7, 20, 21) Muapositola Paulusi n’a amile kwa linako ni myaha za Jehova zeo ha n’a bulelezi baituti ba Magerike mwa Atene kuli: “Mulimu ya ezize lifasi ni linto kamukana ze ku lona . . . ki Yena ya ezize ka mali a li mañwi macaba kamukan’a batu, kuli ba yahe mwa sibaka kaufela sa lifasi; ki Yena ya lukisize linako za ku pila kwa sicaba ni sicaba, ni miseto ya fa mayahelo a ona.”—Likezo 17:24, 26.

 9. Jehova u ‘zamaisa linako ni myaha’ ya malena cwañi?

⁹ Seo hasi talusi kuli Jehova ki yena ya tulisa lipuso za bupolitiki ni ku eza licinceho mwa linaha kaufela. Niteñi, h’a lata wa kona k’u nga muhato kuli mulelo wa hae u petiwe. Kacwalo, mupolofita Daniele, ya n’a iponela Mubuso wa Lifasi wa Sibabilona ha u shandauka ni ku yoliwa ki Mamede ni Maperesia, n’a ize ka za Jehova: “Ki Yena ya zamaisa linako za mazazi, ni linako za mwaha; isali Yena ya tulula malena, ni ku yolisa malena fa bulena; ki Yena ya fa ba ba talifile butali, ni zibo ku ba ba na ni ngana.”—Daniele 2:21; Isaya 44:24–45:7.

“Nako ha I Se I Sutelezi”

10, 11. (a) Ki lili fo Jehova n’a tomezi cimo nako ya n’a ka lukulula baikulu ba Abrahama mwa butanga? (b) Ki sifi se si bonisa kuli Maisilaele ne ba sa zibi luli nako ye ne ba ka lukululwa?

¹⁰ Inze ku sa n’a ni lilimo ze fitelela 400, Jehova n’a tomile cimo silimo sa n’a ka kokobeza mulena wa Lifasi wa Muegepita ni ku lukulula baikulu ba Abrahama mwa butanga. Mulimu ha n’a patululezi Abrahama mulelo wa hae, n’a sepisize kuli: “U zibe buniti, kuli baikulu ba hao ba ka ba baenyi mwa naha ye ñwi y’e si ya bona; fo, ba ka pila ka butanga mi ba ka utwiswa butuku ka myaha ye mianda ye mine. Kono sicaba se ba ka sebeleza, ni ka si atula; mi kwapili ba ka zwa mwateñi ba na ni bufumu bo buñata.” (Genese 15:13, 14) Setefani ha n’a kusufalize litaba za Isilaele fapil’a Kuta ye Tuna, n’a amile kwa lilimo zeo ze 400 mi a li: “Nako ha i se i sutelezi, ye ne sepisizwe Abrahama ki Mulimu, sicaba sa hula, sa tuta hahulu mwa Egepita. Mane kwa yola mulena yo muñwi mwa Egepita, ya n’a si ka ziba Josefa.”—Likezo 7:6, 17, 18.

¹¹ Faro yo munca y’o a kokobeza Maisilaele ka ku ba eza batanga. Buka ya Genese ne i si ka ñolwa kale ki Mushe, nihaike ku kona ku ba kuli lisepiso za Jehova ku Abrahama ne li filwe ka ku bulelwa kamba ne li ñozwi. Niteñi, ku bonahala kuli litaba zeo Maisilaele ne ba bile ni zona ne li sa ba konisi ku batisisa nako luli ye ne ba ka lukululwa mwa butanga. Mulimu n’a ziba nako ya n’a ka ba lukulula, kono ku bonahala kuli Maisilaele ba ne ba nyanda ne ba si ka zibiswa. Lu bala kuli: “Mazazi a mañata h’a fitile, mulena wa Egepita a shwa. Bana ba Isilaele bona, ne ba nze ba liloka kabakala ku nyanda kwa bona; ba lila, mi sililo sa bona sa fita ku Mulimu, kabakala buzike bwa bona. Mulimu a utwa ku liloka kwa bona, mi Mulimu a hupula bulikani bwa hae ni bo Abrahama ni Isaka ni Jakobo. Mulimu a talima bana ba Isilaele, mi a ba utwela butuku.”—Exoda 2:23-25.

12. Setefani n’a bonisize cwañi kuli Mushe n’a ezize ka ku fitelela nako ya Jehova?

¹² Hape ku sa ziba yona nako ya ku lukululwa kwa Isilaele k’o ku konwa ku bonwa mwa ngambolo ya Setefani. N’a bulezi ka za Mushe kuli: “Ha s’a hulile ku ba wa myaha ye mashumi a mane, pilu ya hae ya tahelwa ki takazo ya ku y’o potela banabahabo, bana ba Isilaele. A fumana yo muñwi wa bona a ezwa maswe fela; a mu lwanela, a mu lamulela ka ku bulaya Muegepita. N’a hupula kuli banabahabo ba ka utwisisa kuli Mulimu u ka ba pilisa ka lizoho la hae; kono ha ba si ka utwisisa.” (Likezo 7:23-25, litaku li siyamisizwe ki luna.) Mushe fa n’a fitelezi nako ya Mulimu ka lilimo ze 40. Setefani n’a talusize kuli Mushe n’a litezi lilimo ze ñwi ze 40 kuli Mulimu a ‘pilise Maisilaele ka lizoho la hae.’—Likezo 7:30-36.

13. Muinelo wa luna u swana cwañi ni wa Maisilaele pili ba si ka lukululwa kale mwa Egepita?

¹³ Nihaike kuli “nako [ne] i se i sutelezi, ye ne sepisizwe” mi Mulimu n’a tomile kale silimo seo, Mushe ni Isilaele kaufela ne ba tokwa ku ba ni tumelo. Ne ba na ni ku libelela nako ya n’a tomile Jehova. Ku bonahala kuli ne ba sa koni ku i zibela cimo. Ni luna lwa lumela kuli lu tuha lu lukululwa kwa muinelo o maswe wa cwale. Lwa ziba kuli lu pila mwa “mazazi a maungulelo.” (2 Timotea 3:1-5) Kacwalo kana ha lu swaneli ku lata ku bonisa tumelo ya luna ni ku litela nako ya tomile Jehova ya lizazi la hae le lituna? (2 Pitrosi 3:11-13) Ka nako yeo, sina Mushe ni Maisilaele, lu kana lwa opela hande pina ya ku piliswa, ya ku lumbeka Jehova.—Exoda 15:1-19.

“Linako ha Li Petahalile”

14, 15. Lu ziba cwañi kuli Mulimu n’a tomile nako yeo Mwan’a hae n’a tile fa lifasi-mubu, mi bapolofita mane ni mangeloi ne ba libelelañi?

¹⁴ Jehova n’a tomile cimo nako yeo Mwan’a hae wa libanda n’a ka taha fa lifasi-mubu sina Mesiya. Paulusi n’a ñozi kuli: “Linako ha li petahalile, Mulimu u lumile Mwan’a hae, ya pepilwe ki musali, mi a pepilwe mwatas’a Mulao.” (Magalata 4:4) Yeo ne li talelezo ya sepiso ya Mulimu ya ku luma Peu—yena ‘Shilo, y’o macaba ne a ka utwa.’—Genese 3:15; 49:10.

¹⁵ Bapolofita ba Mulimu—mane ni mangeloi—ne ba libelela “nako” yeo Mesiya n’a ka taha fa lifasi-mubu ili ku to konisa batu ba sibi ku piliswa. Pitrosi n’a ize: “Bapolofita ne ba polofitile sishemo se si mi tahezi, ne ba batile, mi ne ba buziselize za ku piliswa ko; ba nze ba batiseza, ba zibe nako kana ki nako mañi mi ki ye cwañi ye ne supilwe ki Moya wa Kreste o no li teni ku bona, ha u no ba pakela ze ka taha kwapili, ona manyando a Kreste, ni kanya ye ne ka a latelela. . . . Mi ki litaba ze mangeloi a shukelwa ku li ukumela.”—1 Pitrosi 1:1-5, 10-12.

16, 17. (a) Jehova n’a itusisize bupolofita bufi mwa ku tusa Majuda ba mwa lilimo za mwanda wa pili ku libelela Mesiya? (b) Bupolofita bwa Daniele ne bu amile cwañi ku libelela Mesiya kwa Majuda?

¹⁶ Jehova n’a file bupolofita ka za “lisunda ze 70” ka mupolofita wa hae Daniele—munna wa tumelo ye tiile. Bona bupolofita bo ne bu ka konisa Majuda ba mwa lilimo za mwanda wa pili ku ziba kuli Mesiya ya n’a sepisizwe n’a ka tuha a taha. Kalulo ye ñwi ya bupolofita bo ne i ize: “Ku tuha kwa taelo ye bulela kuli Jerusalema u ka zuswa, u yahiwe, ku fitela Yena Ya tozizwe, Mulena, a bonahale, ku ka fita lisunda ze 7; mi cwale ka lisunda ze 62.” (Daniele 9:24, 25) Baituti ba Sijuda, Sikatolika, ni Siprotesitanti ba lumela kuli “lisunda” ze bulelwa fa ki lisunda za lilimo. “Lisunda” ze 69 (lilimo ze 483) za kwa Daniele 9:25 ne li kalile ka 455 B.C.E, Aritazerisi Mulena wa Peresia ha n’a lumelelize Nehemia ku ‘zusa ni ku yaha Jerusalema.’ (Nehemia 2:1-8) Ne li felile hasamulaho wa lilimo ze 483—ka 29 C.E., Jesu ha kolobezwa ni ku toziwa ka moya o kenile, ili ku ba Mesiya, kamba Kreste.—Mateu 3:13-17.

¹⁷ Ha ku zibwi nji Majuda ba mwa lilimo za mwanda wa pili ne ba ziba nako yeo lilimo ze 483 ne li kalile. Kono Joani Mukolobezi ha n’a kalisize bukombwa bwa hae, “sicaba ne si libelezi, mi kaufela ne ba ipuza mwa lipilu kuli mwendi Joani ki yena Kreste?” (Luka 3:15) Baituti ba Bibele ba bañwi ba nga kuli tibelelo yeo ne i tahisizwe ki bupolofita bwa Daniele. Matthew Henry ha n’a talusa timana yeo, n’a ñozi kuli: “Lu bulelelwa fa . . . ka za m’o bukombwa ni kolobezo ya Joani ne li tahiselize batu ku nahana ka za Mesiya, ni ku nahana kuli n’a li bukaufi . . . Lisunda ze 70 za n’a bulezi Daniele ne li nze li fela cwale.” Manuel Biblique ya Sifura, ye ñozwi ki Vigouroux, Bacuez, ni Brassac i li: “Batu ne ba ziba kuli lisunda za lilimo ze 70 za n’a bulezi Daniele ne li nze li fela; ha ku na mutu ya n’a komokile ku utwa Joani Mukolobezi ha n’a bulela kuli mubuso wa Mulimu u sutelezi.” Muituti wa Sijuda Abba Hillel Silver n’a ñozi kuli ka ku ya ka “mubalelo wa lilimo o ne u tumile” miteñi yeo, “Mesiya n’a libelelwa mwahal’a lilimo za bu 25 ni 50 za mwanda wa pili C.E.”

Likezahalo—Isi ku Batisisa Nako

18. Bupolofita bwa Daniele niha ne bu tusize Majuda ku ziba nako yeo Mesiya n’a konwa ku libelelwa, ki bufi bo ne bu li bupaki bo bu kolwisa ka ku fitisisa bwa kuli Jesu ne li yena Mesiya?

¹⁸ Niha ku bonahala kuli ku bala lilimo ne ku tusize Majuda ku lemuha ka nañungelele nako yeo Mesiya n’a ka taha, ze ne ezahezi hasamulaho li bonisa kuli ne ku si ka tusa ku kolwisa ba bañata kuli Jesu ne li yena Mesiya. Nako ye sa kwani silimo pili Jesu a si ka shwa kale, n’a buzize balutiwa ba hae kuli: “Ba bañata ba li, ki na mañi?” Ba alaba kuli: “Ba bañwi ba li, ki wena Joani Mukolobezi; ba bañwi ba li, ki wena Elia; ba bañwi ba li: Yo muñwi wa bapolofita ba kale, u zuhile kwa bafu.” (Luka 9:18, 19) Ha lu na litaba ze bonisa kuli Jesu n’a kile a ama bupolofita bwa lisunda za swanisezo kuli a pake kuli ne li yena Mesiya. Kono ka nako ye ñwi, n’a ize: “Ni na ni bupaki bo bu fita bwa Joani kwa butuna; kakuli misebezi y’a ni file Ndate ku feleleza, yona misebezi ye ni eza, ki yona ye paka kuli Ndate u ni lumile.” (Joani 5:36) Ne si mubalelo wa lilimo ufi kamba ufi, kono ne li ku kutaza kwa Jesu, limakazo za hae, ni ze ne ezahezi fa lifu la hae (lififi la makazo, ku pazuha kwa lisila la mwa tempele, ni zikinyeho) ki zona ze ne pakile kuli ne li yena Mesiya ya n’a lumilwe ki Mulimu.—Mateu 27:45, 51, 54; Joani 7:31; Likezo 2:22.

19. (a) Bakreste ne ba ka ziba cwañi kuli sinyeho ya Jerusalema ne i li bukaufi? (b) Bakreste ba kwa makalelo ba ne ba sabile mwa Jerusalema ne ba sa tokwelañi ku ba ni tumelo ye tuna?

¹⁹ Ka ku swana, Jesu ha s’a shwile, Bakreste ba kwa makalelo ne ba si ka fiwa nzila ya ku batisisa ka yona nako yeo muinelo wa Sijuda ne u ka fela. Ki niti kuli bupolofita bwa Daniele bwa lisunda za swanisezo ne bu bulezi sinyeho ya muinelo wo. (Daniele 9:26b, 27b) Kono seo ne si ka ezahala “lisunda ze 70” (455 B.C.E.–36 C.E.) ha se li felile. F’o kikuli, Balicaba ba pili ha se ba bile balateleli ba Jesu ka 36 C.E., Daniele kauhanyo 9 ne i si ka bulelela Bakreste likezahalo za hasamulaho. Likezahalo, isi ku bala lilimo, ne li ka ba bonisa kuli muinelo wa Sijuda ne u tuha u fela. Zona Likezahalo zeo za n’a bulezi cimo Jesu, ne li fitile fa masetela a zona ku kala ka 66 C.E., limpi za Siroma ha ne li taselize Jerusalema mi hamulaho za tuhela. Seo ne si konisize Bakreste ba mwa Jerusalema ni Judea ba ba sepahala, ili ba ba tona ku ‘sabela mwa malundu.’ (Luka 21:20-22) Bakeñisa kuli Bakreste ba kwa makalelo bao ne ba si na nzila ya ku bala ka yona lilimo, ne ba sa zibi nako ya sinyeho ya Jerusalema. Ne ba tokwa ku ba ni tumelo kuli ba siye mandu, masimu, ni lintolo za bona kuli ba pile kwande a Jerusalema ka lilimo ze bat’o ba z’e ne ku fitela mpi ya Siroma ha ne i kutile ka 70 C.E. ku t’o yundisa muinelo wa Sijuda!—Luka 19:41-44.

20. (a) Lu kona ku tusiwa cwañi ki mitala ya Nuwe, Mushe, ni Bakreste ba mwa Judea ba mwa lilimo za mwanda wa pili? (b) Ki sifi se lu ka nyakisisa mwa taba ye tatama?

²⁰ Sina Nuwe, Mushe, ni Bakreste ba mwa Judea ba mwa lilimo za mwanda wa pili, kacenu lwa kona ku siya linako ni myaha ku Jehova ka buikolwiso. Buikolwiso bwa luna bwa kuli lu pila mwa nako ya mafelelezo ni kuli lu tuha lu piliswa, bu itingile fa likezahalo tenyene ze taleleza bupolofita bwa Bibele, isi fa ku bala lilimo. Hape, niha lu pila mwahal’a ku ba teñi kwa Kreste, lu tokwiwa ku ba ni tumelo ni ku zwelapili ku tona. Lu lukela ku zwelapili ku pila lu nze lu libelezi hahulu likezahalo ze tabisa ze bulezwi cimo mwa Mañolo. Zeo li ka nyakisiswa mwa taba ye tatama.

[Litaluso za kwatasi]

Ka ku Ba Lundululo

◻ Jesu n’a buleleziñi baapositola ba hae ka za linako ni myaha ya Jehova?

◻ Nuwe n’a zibezi cimo lili nako yeo Munda ne u ka kalisa?

◻ Ki sifi se si bonisa kuli Mushe ni Maisilaele ne ba sa zibi nako luli ye ne ba ka lukululwa mwa Egepita?

◻ Lu kona ku tusiwa cwañi ki mitala ya mwa Bibele ye ama linako ni myaha za Jehova?

[Siswaniso se si fa likepe 9]

Tumelo ya Nuwe ne i mu konisize ku siya linako ku Jehova