Ku Kopana Hamoho Cwale kwa neku la Lilimo Ze Sikiti ze Taha
“Ba ka busa ni yena myaha ye 1,000.”—SINULO 20:6.
1. Ki ufi o ka ba muinelo wa litaba fa lifasi-mubu mwa lilimo ze fitelela ze sikiti ku zwa cwale?
NTOMAÑI! Mu talusa kuli ka ku fitelela lilimo ze sikiti ku zwa cwale, mufuta wa mutu u ka be u bile teñi fona fa lifasi-mubu fa? Seo ki sona se lu talusa ka sibili! Mi kwand’a seo, mufuta wa mutu kaufela u ka be u bile o petehile mwa mubili, pilu, ni munahano—sina munna ni musali ba pili kwa makalelo a ku ba teñi kwa mutu fa lifasi fa. Ee, lilimo ze sikiti ku zwa cwale, batu ba ka ba mwa siswaniso ni ka ku swana kwa Mulimu wa bona ni Mukutisi-sinca wa bona. (Genese 1:26-30) Ba ka ikola bupilo ka nzila ye tezi mwa “simu ya Edeni,” paradaisi ye wabelisa, fa lifasi-mubu le li kenisizwe le li si ka sinanelwa ki bayahi ba butu. (Genese 2:15) Sona seo kaufela i ka ba ku talelezwa kwa mulelo wa Mubupi wa kwa makalelo kwa neku la lifasi-mubu ni bao ba ne ba na ni ku pila teñi. Kona ku talelezwa ko ku nde k’o ku ka mu bubeka sina ya sepahala kwa sepiso ya hae ye lilato ya ku fuy’ola mufuta wa mutu ku si na taba ni twaniso kamukana.
2. Mwa lilimo ze myanda ye 19 ze felile batu ne ba boni cwañi ka mo u ka bela mufuta wa mutu o petehile?
2 Talelezo ye fuy’ozwi yeo i ka petahalisa Puso ya Lilimo ze Sikiti ya Mulimu ka Mwan’a hae ya filwe kanya, ili y’o na til’o feza lilimo ze 33 1/2 fa lifasi-mubu sina mutu ya petehile lilimo ze myanda ye 19 ze felile. Haili ka za mufuta wa ponahalo ya n’a bile ni yona ka nako yeo, lu bala kuli: “Mi Linzwi a ezwa nama, mi a t’o yaha ku luna a tezi sishemo ni niti; mi lwa buha kanya ya hae, ili kanya ye lukela Mwana wa libanda ya zwa ku Ndate.” (Joani 1:14) Kacwalo ka Jesu Kreste, batu ba Isilaele ne ba boni ka mo si bezi sibupiwa sa butu se si petehile. (Luka 3:23, 38) Ee, lilimo ze myanda ye 19 ze felile batu ba bañwi ne ba boni ka mo u ka bela mufuta wa mutu o petehile mwa Paradaisi ya lifasi-mubu ye taha.
3, 4. (a) Puso ya Jehova ka Jesu Kreste ni ba 144,000 i ka ba luli ya butelele bo bu fita kai? (b) Ki pulelo ifi ye itusisizwe kwa neku la nako yeo, mi seo ne si bonisizwe cwañi fa litoho za litaba za lihatiso ze ñwi za Watch Tower?
3 Butelele bwa puso ya Mubuso wa Jehova ka Jesu Kreste ni balutiwa ba hae ba ba filwe kanya ba 144,000 ne bu talusizwe cimo kuli bu ka ba lilimo ze sikiti. Ka ku ama fa Puso ya Lilimo ze Sikiti yeo, muapositola Joani ya n’a li musupali n’a ñozi kuli: “Na bona mabona ni ba ba inzi ku ona; mi ba fiwa ku atula; mi na bona mioyo ya ba ba ne ba pumilwe litoho kabakala bupaki bwa Jesu, ni kabakala Linzwi la Mulimu, ni ba ba si ka kubamela sibatana ni siswaniso sa sona, ba si ka nga nombolo fa lipata za bona ni fa mazoho a bona; mi ba pila ni ku busa ni Kreste myaha ye 1,000. Haili bafu ba bañwi ha ba si ka zuha, myaha yeo ye 1,000 i si ka petahala kale. Ye, ki zuho ya pili. Ba na ni mbuyoti, mi ki ba ba kenile, ba ba filwe siemba mwa zuho ya pili; lifu la bubeli ha li na mata fahalimu a bona; kono ba ka ba baprisita ba Mulimu ni ba Kreste, mi ba ka busa ni yena myaha ye 1,000.”—Sinulo 20:4-6.
4 Bakeñisa kuli lilimo ze 1,000 ki sikiti, yona nako yeo i bizwa Puso ya Lilimo ze Sikiti ya Kreste. Bao ba ba amuhela ni ku luta yona tuto ye ya Bibele fokuñwi ba bizwa ba lilimo ze sikiti kamba ma-chiliasiti, ka ku ya ka linzwi la Sigerike la “sikiti.” Kwa tabisa kuli, livolyumu za Studies in the Scriptures (Lituto za mwa Mañolo) (ze ne li kile za hatiswa ki Watch Tower Bible and Tract Society) kwa makalelo ne li bizwa Millennial Dawn (Masa a Lilimo ze Sikiti). Mi buka ya lipina ye ne i itusiswa ka nako ye ñwi ki Baituti ba Bibele ba Mwahal’a Macaba ne i na ni toho ya taba ye li Hymns of the Millennial Dawn (Lipina za Masa a Lilimo ze Sikiti).
5. Ki ufi o ka ba muinelo wa Satani ni badimona mwahal’a Puso ya Kreste ya Lilimo ze Sikiti?
5 Pulelo ya “lilimo ze 1,000” ye kwa Sinulo 20:4 haki ya swanisezo kono i supa kwa lilimo za lizazi ze sikiti. Mwahal’a zona lilimo ze Sikiti zeo, Satani Diabulosi ni bayemeli ba hae ba sidimona ba ka beiwa mwa mukoti, kakuli pili a si ka talusa kale ka za Puso ya Kreste ya Lilimo ze Sikiti, muapositola Joani n’a bulezi kuli: “Na bona lingeloi le li tuluka kwa lihalimu, li sweli sinotolo sa mukoti, ni liwenge le lituna mwa lizoho la lona. La swala drakoni, noha ya kale, ye li Diabulosi ni Satani; mi la mu tama ka liwenge, myaha ye 1,000; Mi la mu kunupela mwa mukoti; la u kiya, mi la u tiisa ka liswayo; kuli a tuhele ku puma macaba, mane ku fite myaha ye 1,000.”—Sinulo 20:1-3.
6. (a) Ki nako mañi yeo batu ba bañwi ba Roma Katolika se ba file kwa neku la mafelelezo a Puso ya Kreste ya Lilimo ze Sikiti? (b) Haiba mihupulo ya ba Katolika ne ili ya niti, nako ye kuswanyani ya ku lukululwa kwa Satani ka ku zwa mwa musima o si na maciñekelo i se i bile ya butelele bo bu fita kai?
6 Batu ba bañwi ba Roma Katolika ba se ba talusize kuli Puso ya Jesu Kreste ya Lilimo ze Sikiti ne i felile ka 1799 muta limpi za mwa France fo ne li hapezi Rome ni ku zwisa papa kuli a si ke a ba mubusi wa yona, kuli mane n’a isizwe kwa France sina lipantiti, k’o na timezi. Bahulu ba Katolika ba se ba bulezi kuli Satani ni badimona ba hae cwale ne ba lukuluzwi mwa “musima o si na maciñekelo,” kamba “mukoti,” ni ku uncafaza musebezi wa bona wa bupumi ka “nako ye kuswanyani.” (Sinulo 20:1-3, Douay Version ya Katolika) Haiba seo ne si li sa niti, ne ku ka talusa kuli “nako ye kuswanyani” i se i zwezipili ka lilimo ze 190, mi ha ku na sepo ya kuli i ka fela.
7. Ki sifi seo Bibele i si bonisa ka za nako ni muinelo wa Puso ya Jesu Kreste ya Lilimo ze Sikiti?
7 Nihakulicwalo, ka ku ya ka Mañolo, Puso ya niti ya Jesu Kreste ya Lilimo ze Sikiti i sa li kwa nako ya kwapili. Talelezo ya mwa lizazi la cwale ya bupolofita bwa Bibele i bonisa kuli i fakaufi hahulu. Mwahal’a lilimo za niti ze Sikiti, Satani ni badimona ba hae ba ka beiwa ka sibili mwa mukoti, mi Jesu Kreste ni babakweli ba hae ba 144,000 ba ka busa fahalimw’a mufuta wa mutu ku si na kanyezo ye zwelela kwa kopano ya Diabulosi. Mbuyoti ya ku ya ku ile ya mufuta wa mutu o liuluzwi kaufela, ka ku taleleza bulikani bwa Jehova ku “mulikan’a” hae Abrahama, i ka kalisa ka “buñata bo butuna,” bo bu ka punyuha “ñalelwa ye tuna” ye si na ye likana ni yona ili yeo ka yona muinelo wo o maswe u ka fela. I ka yandulukela kwa libilioni za bafu ba mufuta wa mutu ba ba liuluzwi ka “mali a Ngunyana,” Jesu Kreste. (Jakobo 2:21-23; Sinulo 7:1-17; Genese 12:3; 22:15-18; Mateu 24:21, 22) Ka lona libaka le, bona bao ba ka zusiwa kwa buloko bwa bona bwa lifu mwa mabita a kupuzo ni ku tiswa kwa bupilo fa lifasi-mubu.—Joani 5:28, 29.
Kopano Ya Sikreste
8. Ki kopano mañi ye ne i talusizwe ki buka ye bizwa The New Creation, kono ki musebezi mañi wa kopano o ne i si ka bonela-hule?
8 Mwa ku talelezwa kwa mulelo wa bumulimu, kopano ye nca i se i bile teñi ka myanda-nda ya lilimo pili limbuyoti zeo li si ka fita kale. Ka ku ama ku yona kopano yeo, lu bala kuli: “Mutu h’a li ku Kreste, ki ya bupilwe sinca.” “Se si na ni taba, hasi ku kena mwa mupato, kamba ku sa kena mwa mupato, kono ki ku ba [pupo ye nca, NW] sibupiwa se sinca.” (2 Makorinte 5:17; Magalata 6:15) Kwamulaho ka 1904, buka ye bizwa The New Creation ne i hohezi mamelelo ku yona kopano ye nca yeo ye ne i fitile fa ku ba teñi mwa lilimo za mwanda wa pili C.E. (Studies in the Scriptures, Musulo VI, Tuto V, ya toho ya taba “The Organization of the New Creation”) (Kopano ya Pupo ye Nca) Ka ku ya ka mubonelo wa yona wa se ne si ka taluswa ki mafelelezo a Linako za Balicaba mwa 1914, yona buka yeo ne i si ka bonela-hule musebezi o makaza wa kopano o ne u na ni ku ezahala hamulaho wa mabangatiko a ndwa ya lifasi ya pili mwa litaba za mufuta wa mutu.—Luka 21:24, KJ.
9. Ki fa muinelo mañi f’o bo masiyaleti ba pupo ye nca ne ba ngile muhato?
9 Ku silelezwa kwa bo masiyaleti ba pupo ye nca ya kwa moya ka ku to fita ni kwa mafelelezo a Ndwa ya Lifasi ya I mwa 1918 ni ku bulukiwa inze ba pila kwa nama ku to fita ni mwa silimo sa hamulaho wa ndwa sa 1919 ne ku tahile sina makalo ye tuna. Kono miinelo ya lilimo ze sikiti ne i si ka fita kale fa ku ba teñi. Ka mo ku bonahalela, kacwalohe, ne ku na ni musebezi o mutuna kwa neku la bo masiyaleti ba pupo ye nca o ne ba na ni ku eza fa lifasi-mubu pili sepo ya bona ya ku yo abana ni Jesu Kreste mwa musebezi wa lilimo ze sikiti i si ka talelezwa kale. Kacwalohe, butokwi bo butuna ne li bwa ku zusulusa ni ku kopanya hamoho bo masiyaleti. Kacwalo, ka ku ba ni tumelo ye sa kuyuki ni tukufalelo fa musebezi o makaza o kwapili, b’a nga muhato fa muinelo o cwalo.
10. Ki lipuzo lifi ze ne li zuhile ka ku ama ku bolule-lule ba ne ba libelezwi ku punyuha ni ku kena mwa muinelo o munca wa linto?
10 Ku punyuha kwa ba bañwi ba mufuta wa mutu fa lifasi-mubu ka ku pululeza mafelelezo a na ni kozi ye tuna a muinelo wo o maswe ni ku kena mwa Puso ya Jesu Kreste ya Lilimo ze Sikiti ne ku libelezwi ki bo masiyaleti ba ba tozizwe. Seo ne si li cwalo sihulu hamulaho wa ngambolo ya Bibele ye li “Bolule-lule Ba Ba Pila Cwale Ne Ba Kana Ba Sa Shwi” ye ne i filwe kwa Los Angeles, California, mwa silimo sa ndwa sa 1918. Kana bona bolule-lule bao kwapili ba ne ba ka ba bapunyuhi ba Harmagedoni ba na ni ku kopanywa hamoho? (Sinulo 16:14-16) Pili ba si ka kenywa kale mwa Lilimo ze Sikiti kuli ba be kalulo ya “lifasi le linca,” kana ne ba ka abana mwa musebezi wa ku kutaza ka za Mubuso hamohocwalo ni bo masiyaleti? (2 Pitrosi 3:13) Zona lipuzo zeo ne li ka alabiwa ki likezahalo za hasamulaho wa ndwa.
11. (a) Ki sifi se ne si na ni ku eziwa ka za lingu ze ñwi ze ne li na ni ku fita fa ku ba mutapi u li muñwi ni bo masiyaleti? (b) Ki kabakalañi fapahano mwa lisepo haisi libaka le li kona ku tisa kauhano mwahal’a bo masiyaleti ni lingu ze ñwi?
11 Manzwi a latelela a Mulisana yo Munde, Jesu Kreste, luli n’a fitile fa ku ba mwa mayemo a matuna: “Ni sa na ni lingu ze ñwi ze si za mulaka wo; ni zona ni swanezi ku li tisa; mi li ka utwa linzwi la ka, mi ikaba mutapi u li muñwi, ni mulisana a li muñwi.” (Joani 10:16) Haiba bo masiyaleti ba ba tozizwe ne ba tokwa ku kopana hamoho ka za musebezi wa hasamulaho wa ndwa ku zwa 1919 ku ya cwalo kwapili mi haiba hamulaho lingu ze ñwi ne li na ni ku fita fa ku ba mutapi u li muñwi ni bo masiyaleti ku ona mulaka wo, cwale ki sikamañi? Ee, zona lingu ze ñwi zeo ni zona hape ne li na ni ku kopanywa hamoho ka ku swalisana ni bo masiyaleti! Sisupo sa kuli lingu ze ñwi ne li na ni sepo isili—ya bupilo mwa paradaisi ya fa lifasi-mubu ye wabelisa—ne si nto ye ne i kona ku tahisa kauhano mwahal’a bona ni bo masiyaleti. Kaufel’a bona ne ba latelela fela Mulisana a li muñwi, mi ne ku si ke kwa ba ni kauhano mwahal’a likwata ze peli ku fitela bo masiyaleti ba ba tozizwe ha se ba filwe kanya mwa Mubuso.
12. (a) Ki ifi nto ya butokwa ka ku fitisisa ku fita puluso ya mufuta wa mutu? (b) Ki l’ili mi ki kabakalañi ha ne ku fitile fa ku ba kwa butokwa hahulu ku zibahaza Mubuso?
12 Puluso ya batu ya ku zwa mwa sibi ni lifu, ku fela kwa ku busiwa ki lifasi la Satani, ni ku kutisezwa sinca kwa mufuta wa mutu o ipeya ku utwa kwa Paradaisi ye tomilwe sinca ku potoloha lifasi kamukana ki likalulo ze zwile mubano za mulelo o lilato wa Jehova. Nihakulicwalo, ku na ni nto ye ñwi ya butokwa ka ku fitisisa kwa pupo kamukana. Ki nto mañi yona yeo? Ki ku bubekwa kwa bubusi bwa pupo kamukana bwa Jehova Mulimu hamohocwalo ni ku keniswa kwa libizo la hae le li kenile. Ku zibahazwa kwa ka nako ye lukela kwa Mubuso wa Jehova ka Mulena ya busa, Jesu Kreste, ne ku koñomekilwe ka 1922 kwa mukopano wa bubeli kwa Cedar Point, Ohio, wa Baituti ba Bibele ba Mwahal’a Macaba. Bakeñisa kuli Linako za Balicaba ne li felile ka 1914, ne li nako ye lukela mwa ku zwisezapili manzwi a Jesu a bupolofita a li: “Evangeli ye ya mubuso i ka bulelwa mwa lifasi kaufela, ibe bupaki mwa macaba kamukana; kihona ku ka taha mafelelezo.” (Mateu 24:14) Mubuso o ka bubeka bubusi bwa Jehova bwa pupo kamukana ni ku twekisa libizo la hae le li kenile ne u tomilwe mwa lihalimu ka 1914, mi Jesu Kreste n’a busa mwahal’a lila za hae. Yeo ne li taba ye nde ye makaza ye ne i na ni ku kutazwa ka l’itusiso kamukana ze ne li li teñi mwa ku zibahaza Mulena ni Mubuso wa hae!
13. Kwa neku la musebezi wa ku zibahaza Mubuso, ki sifi seo Mulimu n’a si tahisize, mi ki kabakalañi?
13 Jehova ki mukopanyi ka sipimo se si ama pupo kamukana, kakuli ki yena Ya Pahami Ka Ku Fitisisa, Ya M’ata Ote. Cwale n’a boni teñi kuli ku na ni kopano ye tezi, fa lifasi-mubu fa, ya musebezi wa ku zibahaza Mubuso wa hae mwahal’a macaba pili mafelelezo a muinelo wo a si ka fita kale. Lilama za bo masiyaleti ba ba tozizwe ba ne ba sa pila, kacwalo, ne ba tomilwe ka ku ba kopano ya mwahal’a macaba ye na ni ku taleleza tato ya hae. Bona bao ba lukela ku zibahaza kwa lifasi kuli bakeñisa kuli Satani n’a yemi ka ku lwanisa bubusi bwa pupo kamukana bwa Jehova, buniti bwa ku ba teñi ni ku luka kwa bona bubusi b’o ki nto ye swanelwa ku bubekwa, ku fumaneha ku ba ye nepahezi, mwa linako kaufela.
Kopano Pili Lilimo Ze Sikiti Li Si Ka Fita Kale
14. (a) Pili Nako ya luna ye Zibahala i si ka fita kale, ki kopano ifi ye ne i fitile fa ku ba kalulo ya fa lifasi-mubu ya kopano ya Jehova ya mwa pupo kamukana? (b) Davida n’a fumanehile kamukwaufi ku ba mukopanyi ya zwile mubano?
14 Ka myanda ya lilimo ye 15 pili Nako ya luna ye Zibahala i si ka fita kale, Jehova Mulimu n’a na ni kopano ye bonahala fa lifasi-mubu. N’a itusisize mupolofita Mushe sina yena muyema-mwahali wa Hae mwa ku kopanya hamoho sicaba sa Isilaele hamulaho wa ku lukululwa kwa sona ku zwa mwa Egepita, puso ya lifasi ya pili mwa litaba za kwaikale za Bibele. Mwatas’a Mulao wa Mushe, Isilaele ne i fitile fa ku ba kalulo ye bonahala ya kopano ya Jehova ya mwa pupo kamukana. Mukopanyi ya n’a zwile mubano mwahal’a bona batu bao ba Mulimu ba ne ba ketilwe ne li mulena ya n’a li mulisana Davida, ili y’o lu bala ka za hae kuli: “Davida a ba kopanya hamoho [Malivi ba ne ba sebeza kwa ndu ya Jehova] mwa likwata, ze ne li bizwa Gerishoni, Kohati, ni Merari, bana ba Livi.” “A ba kopanya hamoho [baprisita] ka ku itusisa loto mwahal’a bona, kakuli ne li manduna ba ba kenile ni mandun’a Mulimu mwa mubamba wa Aliazare ni wa Itamare.”—1 Makolonika 23:3, 6; 24:1, 5, The New English Bible.
15. (a) Ki ufi mukwa o ne ba fundukile Maisilaele ka ona ku zwa mwa Egepita? (b) Ki bo mañi hape ba ne ba ketile ku siya Egepita, mi kana ne ba siyezi cwalo ni Maisilaele?
15 Lilimo ze myanda-nda pili nako ya Davida i si ka fita kale, Maisilaele ha ne ba siile Egepita, ne ba si ka ungutuka ka sibondingani se situna kono ne ba fundukile ka mukwa wa ka mulao. Seo ne si bonisa musebezi wa tamaiso ye nde kwa neku la muyema-mwahali wa bona, Mushe. Buñata bo butuna bwa be ne ba si Maisilaele bwa funduka ni bona, ka ku iketela ku ba kalulo ya batu ba Mulimu ya eza limakazo, Jehova, ili y’o n’a na ni m’ata a matuna ku fita milimu kamukana ya Egepita. Ku si na taba ni mabangatiko a mañata, ha se ku fitile nako hasamulaho sona “silundwamanje sa batu ba mishobo ye kopa-kopani” seo se ne si na ni tato ye nde kwa neku la batu ba Jehova ba ba ketilwe ne si li teñi ni bona mwa lihalaupa le li sabisa la Sinai. (Exoda 12:37-51; Numere 11:4) Ka ku ba hamoho ni Maisilaele, sona silundwamanje se si kopakopani seo ka ku ya ka bupaki ne si keni mwa Naha ya Sepiso mwatas’a ketelelo ya muyoli wa Mushe, Joshua, kakuli Mulimu n’a laezi kuli tukiso i eziwe teñi k’o kwa neku la bazwahule ba ba cwalo.
16. (a) Silundwamanje sa batu ba mishobo ye kopa-kopani ne si swaniseza bo mañi? (b) Bona bao ki sifi se ba lukela ku eza kuli ba punyuhe mafelelezo a muinelo wo?
16 Silundwamanje sa batu ba mishobo ye kopa-kopani seo se ne si zwa mwa Egepita wa Faro ne si swaniseza buñata bo butuna bwa mwa lilimo za mwa mwanda wa bu 20. Haki Maisilaele ba kwa moya kono ki lingu ze ñwi za Mulisana yo Munde, Jesu Kreste. Hamoho ni bo masiyaleti ba ba tozizwe, ba talimela kwapili kwa tukuluho ye tezi ya ku zwa mwa Egepita wa swanisezo, muinelo wa linto wa lifasi ili w’o Faro yo Mutuna, Satani Diabulosi, ki yena mulimu wa ona. (Joani 10:16; 2 Makorinte 4:4; Sinulo 7:9) Kono ki sifi se ba lukela ku eza kuli ba punyuhe mafelelezo a maswe a lifasi la kale la Satani ni ku kena mwa lifasi le linca le li sepisizwe mwatas’a Joshua yo Mutuna, Jesu Kreste? (2 Pitrosi 3:13) Ba lukela ku zamaelela hamoho ni litukiso za kopano za mutomo wa kopano ya Jehova ye bonahala, bo masiyaleti ba ba tozizwe.
17. Mwa lifasi le le li kauhani, bao ba buñata bo butuna ba nga muhato mañi, mi ki kwa nto mañi ko ba talimezi kwapili?
17 Sihulu haisali ku zwiwa fahal’a lilimo ze mashumi a mane za lilimo za mwanda wa bu 20 buñata bo butuna bwa lingu ze ñwi bu se bu tisizwe mwa mutapi u li muñwi o tamani mwatas’a Mulisana ya filwe kanya, Mulena ya busa, Jesu Kreste. Mwa lifasi le li zwelapili ku kauhana ni ku fita ku si na taba ni kuli Kopano ya Bamacaba i teñi, bao ba buñata bo butuna ba fa kemelo ya ka pilu kaufela ku bo masiyaleti ba ba tozizwe mi kacwalo ba fa bupaki bwa m’ata a Jehova a swalisanisa ona moya o kenile. Ka tundamo, ba zwelapili ku kopana hamoho ni bo masiyaleti ha ba nze ba talimezi kwapili kwa sebelezo ye ipitezi fa lifasi-mubu mwahal’a Puso ya Jesu Kreste ya Lilimo ze Sikiti.
Ki Ifi Mihupulo Ya Mina?
◻ Ki sifi seo Mañolo a si bonisa ka za nako ni muinelo wa Puso ya Jesu Kreste ya Lilimo ze Sikiti?
◻ Ki sifi se si butokwa ka ku fitisisa ku fita puluso ya mufuta wa mutu?
◻ Pili Nako ya luna ye Zibahala i si ka fita kale, ki kopano ifi ye ne i fitile fa ku ba kalulo ya kopano ya Jehova ya mwa pupo kaufela?
◻ Bao ba ne ba swanisezwa ki silundwamanje sa batu ba mishobo ye kopa-kopani ba punyuha kamukwaufi ni ku kena mwa Puso ya Lilimo ze Sikiti?