KAUHANYO 11

“Linzila za Hae Kaufela Li Lukile”

1, 2. (a) Ki lifi ze maswe hahulu ze n’e ezahezi ku Josefa? (b) Jehova n’a lukisize cwañi mafosisa ao?

NE LI katulo ye fosahezi hahulu. Mutangana ya buheha ha ku na s’a n’a fosize, kono n’a lengilwe mwa tolongo, n’a tamelelizwe ku lika ku swala musali likalala. Kono l’o ne si lona lwa pili ku ezwa maswe. Lilimo-limo kwamulaho, ha n’a na ni lilimo ze 17, Josefa, yena mutangana y’o, n’a betekilwe ki bahulwani ba hae, be ne ba batile ku mu bulaya. Kiha lekiswa mwa butanga kwa naha i sili. Teñi k’o ki kona kwa n’a hanezi ku lobala ni musal’a mulen’a hae. Musali ya n’a swabisizwe y’o a mu tameleza taba, mi ki mona mwa n’a lengezwi mwa tolongo. Ka bumai, ne ku sa bonahali kuli ku na ni ya n’a yemela Josefa.

² Niteñi, Mulimu ya “lata niti ni katulo” n’a bona ze n’e ezahala. (Samu 33:5) Jehova a lukisa mafosisa ao, a zamaisa miinelo ye n’e konisize kuli Josefa a lukululwe. Mi mane, Josefa—ya n’a lengilwe mwa “tolongo”—hasamulaho a fiwa situlo se si pahami ni likute le lituna hahulu. (Genese 40:15; 41:41-43; Samu 105:17, 18) Kwa mafelelezo, Josefa a zwiswa mulatu wa n’a tamelelizwe, mi a itusisa situlo sa hae se si pahami kwa ku zwisezapili mulelo wa Mulimu.—Genese 45:5-8.

 3. Ki kabakalañi ha ku sa komokisi kuli kaufel’a luna lu bata ku ezwa hande?

³ Taba yeo i lu utwisa makeke, nji hakucwalo? Ki mañi ku luna ya si ka bona kale mutu h’a ezwa maswe kamba ya si ka ezwa kale maswe? Kaniti, kaufel’a luna lu bata ku ezwa hande ka ku luka. Seo hasi komokisi, kakuli Jehova n’a lu file tulemeno twa hae, mi katulo ye lukile ki ka kañwi ka tulemeno twa hae to tu tuna. (Genese 1:27) Kuli lu zibe Jehova hande, lu tokwa ku utwisisa katulo ya hae ye lukile. Fohe, lu ka itebuha hahulu mikwa ya hae ye komokisa ni ku susuezwa ku sutelela hahulu ku yena.

Katulo Ye Lukile Kiñi?

 4. Batu hañata b’a nga kuli katulo ye lukile i talusañi?

⁴ Kwa batu, katulo ye lukile hañata i ngiwa fela kuli ki ku sebelisa mulao ka ku luka. Buka ye bizwa Right and Reason—Ethics in Theory and Practice i bulela kuli “katulo ye lukile i ama mulao, tamo, litukelo, ni buikalabelo, mi i fiwa ku si na sobozi kamba i fiwa ka ku ya ka se si ezizwe.” Kono katulo ye lukile ya Jehova ha i talusi fela ku sebelisa litaelo ka ku ezeza fela mulao kamba kabakala tamo.

5, 6. (a) Manzwi a’ itusisizwe mwa puo ya makalelo a’ tolokilwe kuli “katulo ye lukile” a talusañi? (b) Ku bulela kuli Mulimu u atula ka ku luka ku talusañi?

⁵ Katulo ye lukile ya Jehova i konwa ku utwisiswa hande hahulu ka ku nyakisisa manzwi a mwa puo ya makalelo a’ itusisizwe mwa Bibele. Mwa Mañolo a Siheberu, ku itusisizwe manzwi a malalu a matuna. Linzwi le li tolokilwe hañata kuli “katulo ye lukile” hape li kona ku tolokiwa kuli ‘ku eza ka ku luka.’ (Genese 18:25) Manzwi a mañwi a mabeli hañata a tolokiwanga kuli “ku luka.” Mwa Mañolo a Sigerike a Sikreste, linzwi le li tolokilwe kuli “ku luka” li talusizwe kuli ki “mukwa wa ku atula ka ku luka.” Kacwalo, ha ku na shutano mwahal’a ku luka ni katulo ye lukile.—Amosi 5:24.

⁶ Kabakaleo, Bibele ha i bulela kuli Mulimu u atula ka ku luka, i lu taluseza kuli u ezanga ze lukile ni kuli u ezanga cwalo kamita, ku si na sobozi. (Maroma 2:11) Mane, ku libelelwa kuli a eze cwalo. Elihu ya sepahala n’a ize: “Taba ya kuli Mulimu u ka eza bumaswe i kwahule, kamba Ya-Mata-Kaufela ku fosisa litaba.” (Jobo 34:10) Ee luli, Jehova ha koni “ku fosisa litaba.” Kabakalañi? Kabakala mabaka a mabeli a butokwa.

7, 8. (a) Ki kabakalañi Jehova ha sa koni ku fosisa litaba? (b) Ki nto mañi ye tahisa kuli Jehova a sebelisane ni batu ka ku luka?

⁷ Libaka la pili kikuli ki ya kenile. Sina mo ne lu bonezi mwa Kauhanyo 3, Jehova ki ya kenile ni ya lukile ka ku fitisisa. Kacwalo, ha koni ku eza lika ka ku sa luka. Mu nahane taluso ya seo. Bukeni bwa Ndat’a luna wa kwa lihalimu bu lu kolwisa luli kuli ha na ku eza maswe bana ba hae. Jesu n’a lumela cwalo. Mwa busihu bwa hae bwa mafelelezo fa lifasi-mubu, n’a lapezi kuli: “Ndate ya Kenile, u buluke ka Libizo la hao [balutiwa] b’o ni file.” (Joani 17:11) Mwa Mañolo, ki Jehova fela ya bizwa “Ndate ya Kenile.” Kucwalo luli kakuli ha ku na ndate wa butu ya kenile inge Yena. Jesu n’a sepile hande-nde kuli balutiwa ba hae ne ba ka babalelwa ki Ndat’ahe ya kenile ka ku fitisisa ili ya ikauhanyize ka ku tala kwa sibi kaufela.—Mateu 23:9.

⁸ Libaka la bubeli kikuli lilato ki ona mukwa luli wa Mulimu. Lilato leo ki lona le li tahisa kuli a sebelisane ni batu ka ku luka. Kono ku sa luka ko kuñata ko ku kopanyeleza cwalo saluluti, ketululo, ni sobozi hañata ku tahiswa ki mukwañuli ni buitati, isi lilato. Ka za Mulimu ya lilato, Bibele i lu kolwisa kuli: “[Muñ’a] Bupilo ki ya na ni niti, mi u lata buniti.” (Samu 11:7) Jehova u ipulela kuli: “Na, [Muñ’a] Bupilo, ni lata ku atula ka mulao.” (Isaya 61:8) Kana ha ku tiisi pilu ku ziba kuli Mulimu wa luna u lata ku eza ze lukile?—Jeremia 9:24.

Makeke ni Katulo Ye Petehile ya Jehova

9-11. (a) Katulo ya Jehova i zamaelela cwañi ni makeke a hae? (b) Katulo ye lukile ya Jehova ni makeke a hae li bonahezi cwañi ka mw’a ezeza baezalibi?

⁹ Katulo ye lukile ya Jehova, sina tulemeno twa hae to tuñwi to tu tuna kaufela, ki ye petehile, ha ku na se i tokwile. Mushe n’a ñozi ka ku lumbeka Jehova kuli: “Ki Yena Licwe; musebezi wa hae u lukile; kakuli linzila za hae kaufela li lukile; ki Mulimu ya sepahala, ya si na bumaswe, Ya na ni niti, ya eza ka ku luka.” (Deuteronoma 32:3, 4) Katulo ya Jehova kaufela ki ye si na katowati—haki ye bubebe ku fiteleza, haki ye buhali ku fiteleza.

¹⁰ Katulo ya Jehova i zamaelela hahulu ni makeke a hae. Samu 116:5 i li: “[Muñ’a] Bupilo u na ni sishemo ni [“katulo ye lukile,” The New American Bible], E, Mulimu wa luna u na ni makeke.” Kaniti, Jehova u na ni katulo ye lukile ni makeke. Mikwa ye mibeli yeo ha i lwanisani. Ha bonisa makeke ha ku talusi kuli u fokolisa katulo ya hae, inge kuli kambesi cwalo n’a ka atula ka t’ata. Kono hañata u bonisanga mikwa yeo ye mibeli ka nako i liñwi, mane mwa taba ye swana. Mutala ki wo.

¹¹ Batu kaufela ba hozize sibi mi kacwalo koto ya sibi ye ba swanela ki lifu. (Maroma 5:12) Kono Jehova ha tabeli lifu la baezalibi. Ki “Mulimu ya lata ku swalela, ni ku shemuba, ni ku utwela mutu butuku.” (Nehemia 9:17) Niteñi bakeñisa kuli ki ya kenile, ha koni ku tuhelela bumaswe. Kacwalo, n’a ka bonisa cwañi makeke kwa batu ba ba hozize sibi? Kalabo i fumaneha ku ye ñwi ya litaba za butokwa ka ku fitisisa za mwa Linzwi la Mulimu: tukiso ya Jehova ya ku liulula batu ilikuli ba piliswe. Mwa Kauhanyo 14, lu ka ituta ze ñata ka za tukiso ye lilato yeo. Ki katulo ye lukile hahulu ni ye makeke ka ku fitisisa. Ka tukiso yeo, Jehova wa kona ku bonisa makeke kwa baezalibi ba ba bakile mi ka nako ye swana ni ku kumalela lipimo za katulo ya hae ye petehile.—Maroma 3:21-26.

Katulo ya Jehova Ya Tabisa

12, 13. (a) Ki kabakalañi katulo ya Jehova ha i lu suteleza ku yena? (b) Ki lifi za n’a bulezi Davida ka za katulo ye lukile ya Jehova, mi li kona ku lu tiisa cwañi pilu?

¹² Katulo ya Jehova haki nto ye t’ata ye lu sabisa, kono ki kalemeno ka kande ka ka lu suteleza ku yena. Bibele i talusa hande-nde katulo ya Jehova ye makeke. Ha lu nyakisiseñi linzila ze ñwi ze tabisa zeo Jehova a bonisa ka zona katulo ya hae ye lukile.

¹³ Katulo ya Jehova ye petehile i mu bisanga ya sepahala kwa batanga ba hae. Walisamu Davida n’a til’o iponela nto yeo ye bonisa katulo ye lukile ya Jehova. Kabakala za n’a iponezi ni za n’a itutile ka za mikwa ya Mulimu, Davida n’a buleziñi? N’a ize: “[Muñ’a] Bupilo u lata ku atula ka mulao, mi h’a tuheli ba hae ba ba kenile; ba babalelwa ku ya ku ile.” (Samu 37:28) Ki sepiso ye tiisa pilu luli! Mulimu wa luna ha na ku fulalela ni kamuta ba ba sepahala ku yena. Kacwalo lwa kona ku sepa silikani ni pabalelo ya hae ye lilato. Katulo ye lukile ya hae ki yona ye lu kolwisa cwalo!—Liproverbia 2:7, 8.

14. Pabalelo ya Jehova ku ba ba nyandile i bonahala cwañi mwa Mulao wa n’a file Isilaele?

¹⁴ Katulo ye lukile ya Mulimu i ziba butokwi bwa ba ba nyandile. Pabalelo ya Jehova ku ba ba nyandile ya bonahala mwa Mulao wa n’a file Isilaele. Ka mutala, Mulao ne u file litukiso ze ipitezi za ku babalela ka zona likuzana ni limbelwa. (Deuteronoma 24:17-21) Jehova ha n’a boni kuli bupilo ne bu ka tatafalela mabasi a cwalo, a ba yena Muyemeli ni Musilelezi wa bona, ya “atulela kuzana ni mbelwa.” (Deuteronoma 10:18; Samu 68:5) Jehova n’a lemusize Maisilaele kuli ha ne ba ka kataza basali ni banana ba ba nyandile, kaniti luli n’a ka utwa mihuwelezo ya bona. N’a ize: “Buhali bwa ka bu ka tuka.” (Exoda 22:22-24) Buhali niha bu si mukwa o mutuna wa Jehova, u banga ni buhali bo bu lukile haiba batu ba ezwa maswe ka bomu, sihulu haiba batu bao ki babotana ni ba ba nyandile.—Samu 103:6.

15, 16. Ki ifi nto ye komokisa luli ye bonisa kuli Jehova ha na sobozi?

¹⁵ Jehova hape u lu kolwisa kuli ha ‘ezi mutu ka sobozi, ha amuheli limpo [likweta, NW].’ (Deuteronoma 10:17) Ka ku fapana ni batu ba bañata ba ba m’ata, Jehova ha talimangi kwa sifumu kamba ponahalo ya mutu. Ha na ketululo ni ye kana. Mu nahane nto ye ye komokisa luli ye bonisa kuli Jehova ha na sobozi. Kolo ya ku ba balapeli ba hae ba niti, ba ba ka pila ku ya ku ile, haki ya ba sikai fela ba ba tumile. Kono “mwa sicaba ni sicaba, ya mu saba mi a eza se si lukile, u lumelelwa ki Yena.” (Likezo 10:34, 35) Kolo ye nde-nde yeo i filwe ku bote ku si na taba ni sicaba, ni mubala wa bona, kamba naha mo ba pila. Kana yeo haki katulo ye lukile ka ku fitisisa?

¹⁶ Ku na ni nto ye ñwi ka za katulo ya Jehova ye petehile ye lu tokwa ku nyakisisa ni ku kuteka. Nto yeo ki mw’a atulela ba ba loba milao ya hae ye lukile.

Ku Sa Latula Mulatu wa Sifosi

17. Mu taluse libaka bumaswe mwa lifasi le ha bu sa sinyi ni hanyinyani katulo ye lukile ya Jehova.

¹⁷ Ba bañwi ba kana ba li: ‘Bakeñisa kuli Jehova ha tuheleli bumaswe, lu kona ku talusa cwañi libaka mwa lifasi kacenu ha ku atile manyando ni likezo ze bolile?’ Bumaswe bo bu cwalo ha bu sinyi ni hanyinyani katulo ye lukile ya Jehova. Bumaswe bo buñata mwa lifasi le le li maswe bu tahiswa ki sibi se ba hozize batu ku Adama. Mwa lifasi m’o batu ba ba si ka petahala ba iketezi linzila za bona za sibi, bumaswe bu atile—kono ha bu na ku zwelapili ka nako ye telele.—Deuteronoma 32:5.

18, 19. Ki sifi se si bonisa kuli Jehova ha na ku tuhelela ku ya ku ile ba ba tula ka bomu milao ya hae ye lukile?

¹⁸ Nihaike kuli Jehova u na ni makeke hahulu ku ba ba sutelela ku yena ha buniti, ha na ku tuhelela ku ya ku ile muinelo o tahisa nyazo fahalimw’a libizo la hae le li kenile. (Samu 74:10, 22, 23) Mulimu wa katulo ye lukile ha koni ku pumiwa; ha na ku sileleza ba ba eza sibi ka bomu kwa timezo ye ba swanela. Jehova ki “Mulimu ya na ni makeke ni musa, ya sa akufi ku halifa, ya tezi sishemo, ya na ni niti; . . . kono ki ya sa latuli mulatu wa ya fosize.” (Exoda 34:6, 7) Mi sina mo a boniseza manzwi ao luli, Jehova fokuñwi u timelize batu ba ba lobile ka bomu milao ya hae ye lukile.

¹⁹ Ka mutala, mu nahane Mulimu mwa n’a ezelize Isilaele wa kwaikale. Niha se ba yahile mwa Naha ya Sepiso, Maisilaele ne ba kuta-kutezi ku sa sepahala. Nihaike kuli mikwa ya bona ye bolile ne i “swabisa” Jehova, n’a si ka ba fulalela honaf’o fela. (Samu 78:38-41) Kono ka makeke, n’a ba file kolo ya ku cinca mupilelo wa bona. N’a kupile kuli: “Ha ni tabeli lifu la ya maswe; kono ni tabela ya maswe h’a bakela mizamao ya hae, kuli a pile. A mu bake, a mu bakele mizamao ya mina ye maswe; mu batelañi ku shwa mina ba ndu ya Isilaele?” (Ezekiele 33:11) Ka ku bona kuli bupilo ki bwa butokwa, Jehova n’a kuta-kutezi ku luma bapolofita ba hae kuli Maisilaele ba tuhele bumaswe bwa bona. Kono buñata bwa batu ba ba omelezi lipilu bao ne ba hanile ku teeleza ni ku baka. Kwa mafelelezo, kabakala libizo la hae le li kenile ni ze li yemela kaufela, Jehova a ba fa mwa mazoho a lila za bona.—Nehemia 9:26-30.

20. (a) Ka m’o Jehova n’a ezelize Isilaele ku lu lutañi ka za hae? (b) Ki kabakalañi tau ha i swaniseza hande katulo ye lukile ya Jehova?

²⁰ Ka m’o Jehova n’a ezelize Isilaele ku lu luta ze ñata ka za hae. Lu ituta kuli meto a hae a’ bona lika kaufela a bonanga bumaswe mi u swabiswa hahulu ki z’a bona. (Liproverbia 15:3) Hape kwa tiisa pilu ku ziba kuli u batanga ku bonisa makeke haiba ku na ni libaka. Mi hape, lu ituta kuli ha akufangi ku atula batu. Bakeñisa pilu-telele ya Jehova, batu ba bañata ba nahana ka mafosisa kuli ha na ku timeza ba ba maswe. Kono hakucwalo, kakuli Mulimu mwa n’a ezelize Isilaele hape ku lu luta kuli pilu-telele ya hae i na ni maciñekelo. Jehova u tiyela ze lukile. Ka ku fapana ni batu ba ba sabanga ku atula ka mulao, Jehova kamita u banga ni bundume bwa ku yemela ze lukile. Ki lona libaka tau ye yemela katulo ye bundume ha i swalisaniswa ni Mulimu ni lubona lwa hae.a (Ezekiele 1:10; Sinulo 4:7) Kacwalo lwa kona ku kolwa kuli u ka taleleza sepiso ya hae ya ku zwisa bumaswe fa lifasi fa. Ee, muatulelo wa hae u kona ku bulelwa ka ku kusufazwa cwana: ku tiya fo ku swanela, makeke f’a tokwa ku boniswa.—2 Pitrosi 3:9.

Ku Sutelela ku Mulimu wa Katulo Ye Lukile

21. Ha lu nahanisisa ka m’o Jehova a atulela batu, lu swanela ku mu nahana cwañi, mi ki kabakalañi?

²¹ Ha lu nahanisisa ka m’o Jehova a atulela batu, ha lu swaneli ku nahana kuli ki muatuli ya t’ata, ya sabisa ya bata fela ku atula baezalibi. Kono lu swanela ku nahana kuli ki Ndate ya lilato, ili hape ya tiile ya ezanga kamita bana ba hae hande ka mw’a konela kaufela. Ka ku ba Ndate ya lukile, Jehova u yemela ka ku tiya ze lukile kono hape u na ni makeke kwa bana ba hae ba fa lifasi-mubu ba ba tokwa tuso ni swalelo ya hae.—Samu 103:10, 13.

22. Kabakala katulo ya hae ye lukile, Jehova u lu konisize ku ba ni sepo mañi, mi ki kabakalañi h’a lu eza cwalo?

²² Lwa itumela hahulu kuli katulo ya Mulimu ha i talusi ku atula fela baezalibi! Kabakala katulo ya hae ye lukile, Jehova u lu konisize ku ba ni sepo ye nde hahulu—ya ku pila mwa bupetehi ku ya ku ile mwa lifasi “mo ku yahile Ku Luka.” (2 Pitrosi 3:13) Mulimu wa luna u lu eza cwalo kakuli katulo ya hae ye lukile i mu ezisa ku bata ku pilisa batu ku fita ku ba timeza. Kaniti, ku utwisisa hande katulo ya Jehova ku lu suteleza ku yena! Mwa likauhanyo ze tatama, lu ka nyakisisa hahulu ka m’o Jehova a boniseza kalemeno ka katuna kao.

[Litaluso za kwatasi]

Lipuzo za ku Nahanisisa

Jeremia 18:1-11 Jehova n’a lutile cwañi Jeremia kuli ha akufangi ku timeza batu?

Habakuki 1:1-4, 13; 2:2-4 Jehova n’a kolwisize cwañi Habakuki kuli Ha na ku tuhelela bumaswe ku ya ku ile?

Zakaria 7:8-14 Jehova u ikutwa cwañi ka za ba ba hatikela litukelo za ba bañwi?

Maroma 2:3-11 Jehova u atulelañi batu ni macaba?

[Siswaniso se si fa likepe 111]

Josefa n’a nyandile “mwa tolongo” ku si na s’a fosize