Linzwi la Jehova Ki Le Li Pila

Ze Zwile Mubano mwa Buka ya Estere

KU BONAHALA kuli mulelo wa teñi u tamehile ku konda luli. Ku lelilwe kuli Majuda kaufela ba yundiswe ko ba inzi kaufela. Ka zazi le liñwi le li tomilwe, Majuda kaufela ba ba mwa mubuso, o kalela kwa India ku yo li ti esi kwa Etopia, ba ka yundiswa. Seo kona sa bata munna ya lelile pulao yeo. Kono ku na ni nto ye ñwi ye tuna ya sa zibi munna yo. Ha zibi kuli Mulimu wa mahalimu wa kona ku lamulela batu ba hae mwa muinelo ufi kamba ufi o lubeta. Tamulelo yeo i ñozwi mwa buka ya Bibele ya Estere.

Buka ya Estere i ñozwi ki munna wa Mujuda wa musupali, ya bizwa Morodekai, mi i kandeka ze ne ezahezi mwa lilimo ze bat’o ba ze 18 ka nako ya puso ya Mulena wa Muperesia ya bizwa Asuerusi kamba Xerxes I. Likande le, li bonisa Jehova mwa lamulela batanga ba hae muta lila za bona li lela ku ba eza maswe niha ba hasani maswe mwa mubuso o mutuna. Kacenu le tumelo ya batu ba Jehova ba ba mu sebeleza mwa linaha ze 235 ya tiyanga ha ba hupula ze ne ezahezi fo. Hape buka ya Estere i lu fa mitala ya batu bo lu swanela ku likanyisa ni ba bañwi bo lu swanela ku tokolomoha. Kaniti luli, “Linzwi la Mulimu ki le li pila, mi li na ni mata.”—Maheberu 4:12.

KI NAKO YA KULI MUOLI A NGE MUHATO

(Estere 1:1–5:14)

Ka mwaha wa bulalu wa puso ya hae (493 B.C.E.), Mulena Asuerusi u eza mukiti. Muoli Vashiti ya ile kabubo kabakala bunde bwa hae u nyemisa mulena mi u tululwa fa situlo sa buoli. Musizana wa Mujuda ya bizwa Hadasa wa ketiwa mwahal’a basizana ba bande kaufela ba balyanjo ba mwa naha mi u yoliswa fa buoli. A mano laelwa ki muhulwan’a hae, Morodekai, Hadasa ha itibahazi kuli ki Mujuda mi u itusisa libizo la hae la Siperesia la Estere.

Hañihañi munna ya ikankabeka wa libizo la Hamani u fiwa situlo se si pahami sa bungambela. Hamani wa nyema bakeñisa kuli Morodekai u hana ku ‘inama kamba ku kubama fapil’a Hamani,’ mi kacwalo u lela ku tanyela Majuda kaufela ba ba mwa Mubuso wa Peresia. (Estere 3:2) Hamani u kolwisa mulena Asuerusi ku lumelelana ni yena mi hañihañi mulena u laela kuli Majuda ba yundiswe. Morodekai u “apala lisila la saka, [mi u] isukululela mulola.” (Estere 4:1) Cwale ki nako ya kuli Estere a nge muhato. U mema mulena ni ngambela kwa mukiti wa lukisize. Ba mano ca mukiti wo ka tabo, Estere u ba kupa ku taha kwa mukiti o muñwi habusa. Hamani wa nyakalala. Kono u nyemiswa ki Morodekai ya hana ku mu kuteka. Hamani u lela ku bulaya Morodekai habusa pili a si ka ya kale kwa mukiti.

Lipuzo Za mwa Mañolo Za Alabiwa:

1:3-5—Kana mukiti wo ne u tandile mazazi a 180? Liñolo leo ha li bonisi kuli mukiti wo ne u ngile nako ye kuma fo, kono li bonisa kuli mulena na bonisize makwambuyu ba hae bufumu bwa mubuso wa hae o bubekeha ka mazazi a 180. Mwendi mulena na ngile nako ye telele cwalo kwa ku bonisa makwambuyu bufumu bwa mubuso wa hae ilikuli a ba tabise ni ku ba kolwisa kuli na kona ku peta milelo ya hae. Kabakaleo, timana 3 ni timana 5 li bulela za mukiti wa mazazi a supile o no ezizwe kwa mafelelezo a mukopano o no tandile mazazi a 180.

1:8—Ku kona ku bulelwa cwañi kuli ne ku ‘tomilwe mulao wa kuli mutu a si ke a hapelezwa ku nwa’? Ka nako ye ne u ciwa mukiti wo, Mulena Asuerusi na si ka latelela mukwa o bonahala kuli ne li sizo sa Maperesia wa ku hapelezana ku nwa ka sipimo se si tomilwe fa mikiti ye cwalo. Hatiso ye ñwi i li: “Ne ba kona ku iketela ku imbotisa bucwala ka mo ba latela kamba ku nwa fela hanyinyani.”

1:10-12—Ki kabakalañi Muoli Vashiti ha na hanile ku taha ku mulena? Licaziba ba bañwi ba akaleza kuli muoli na hanile ku ya bakeñisa kuli na sa lati ku ishwaulisa fapil’a baenyi ba mulena ba ne ba kozwi. Kamba mwendi muoli ya buheha yo na sa ipeyi kwatasi luli. Hailif’o Bibele ha i bonisi libaka Vashiti ha na ezize cwalo, banna ba ba butali ba mwa miteñi yeo ne ba ngile kuli taba ya ku sa kuteka munn’a hae ne li ye tuna ni kuli mutala o maswe wa na tomile ne u ka susueza basali kaufela ku eza nto ye swana kwa banna ba bona mwa mileneñi kaufela ya Peresia.

2:14-17—Kana Estere na ezize buozwa ni mulena? Kalabo kikuli batili. Taba i lu taluseza kuli kakusasana basali ba bañwi ba ne ba tisizwe ku mulena ne ba kutisizwe mwa ndu ya bubeli ye ne babalelwa ki sikombwa sa mwa ndu ya mulena, yena “mulisana wa bonalutio.” Kacwalo basali ba ne ba tozi ni mulena busihu ki bona ba ne ba fetuhile bonalutio kamba liendi za hae. Kono Estere yena ha sa bonani ni mulena na si ka kutisezwa kwa ndu ya bubeli ya liendi za mulena. Estere ha na tisizwe fapil’a Asuerusi, “mulena a lata Estere ku fita basali kamukana ba bañwi; mi Estere a lumelelwa mi a tabelwa ki mulena, ku fita basizana ba bañwi kaufela.” (Estere 2:17) Kiñi se ne si tisize kuli a ‘lumelelwe mi a tabelwe’ ki Asuerusi? Ki ka libaka le li swana le ne li tisize kuli a tabelwe ki ba bañwi. “Hegai a katelwa musizana yo, mi a mu olisa.” (Estere 2:8, 9) Nto ye tuna ye ne tisize kuli Hegai a olise Estere ne li ponahalo ya hae ni tulemeno twa hae to tunde. Mane “kaufela ba ba ne ba bona Estere ne ba mu katelwa.” (Estere 2:15) Ni yena mulena na tabezi za na boni ku Estere mi kacwalo a mu lata luli.

3:2; 5:9—Ki kabakalañi Morodekai ha na hanile ku kubamela Hamani? Maisilaele ne ba sa fosi ha ne ba ka bonisa likute la bona ku mutu ya na ni situlo se si pahami ka ku kubama fapila hae. Kono haili ka za Hamani, ki ze ñata ze ne amiwa. Hamani na li wa lusika lwa Agagi mi mwendi na li Muamaleke, mi Jehova na laezi kuli Amaleke a yundiswe. (Deuteronoma 25:19) Kona libaka Morodekai ha na hanile ku kubamela Hamani kakuli na bata ku sepahala ku Jehova. Na hanile ka t’ata ka ku talusa kuli yena na li Mujuda.—Estere 3:3, 4.

Ze Lu Ituta:

2:10, 20; 4:12-16. Estere na amuhezi ketelelo ni kelezo ya mulapeli wa Jehova ya hulile kwa moya. Lu swanela ku “[utwa] bazamaisi ba [luna], mi [lu] ipeye kwatas’a bona.”—Maheberu 13:17.

2:11; 4:5. Lu si ke lwa ‘tokomela za luna fela, kono lu talime ni za ba bañwi.’—Mafilipi 2:4.

2:15. Estere na bonisize buishuwo ni buiswalo ka ku sa kupa kuli a ekelezwe kwa lika za bukabali kamba liapalo ze ñwi ze nde kwand’a za na filwe ki Hegai. Se ne si tisize kuli Estere a katelwe ki mulena kikuli na kabisize “mutu wa mwahali, ya mwa pilu, ka kabiso ye sa sinyehi ya moya o na ni musa ni bunolo.”—1 Pitrosi 3:4.

2:21-23. Estere ni Morodekai ki mitala ye minde ya batu ba ne ba “[ipeile] mwatas’a ba ba beilwe fa bulena.”—Maroma 13:1.

3:4. Ka linako ze ñwi, ku kana kwa ba hande ku sa itibahazanga sina mwa na ezelize Estere. Kono haiba lu ipumana mwa muinelo o lu tokwa ku yemela bubusi bwa Jehova kamba ku bonisa busepahali bwa luna, ha lu swaneli ku saba ku itibahaza kuli lu Lipaki za Jehova.

4:3. Muta lu ipumana mwa miliko, lu swanela ku lapela ku Jehova ni ku kupa kuli a lu tiise ni ku lu fa butali.

4:6-8. Morodekai na itwanezi ka mulao bakeñisa mifumbo ya za na lelile ku eza Hamani.—Mafilipi 1:7.

4:14. Morodekai ki mutala o munde wa mutu ya na sepile Jehova.

4:16. Bakeñisa kuli na sepile Jehova ka ku tala, Estere ka bundume ni ka busepahali na ezize nto ye ne kabe i tisize kuli a bulawe. Ki kwa butokwa kuli lu itute ku sepa Jehova isiñi ku isepa ili luna.

5:6-8. Bakeñisa kuli na bata ku shemubiwa ki Asuerusi, Estere na mu memile kwa mukiti o muñwi. Na ezize ka maseme mi ni luna lu swanela ku eza lika ka nzila ye swana.—Liproverbia 14:15.

LIKA ZA CINCA

(Estere 6:1–10:3)

Hañihañi, lika za cinca. Hamani wa pahekiwa fa kota ya silaha ya pangezi Morodekai, mi munna ya na lelilwe ku pahekiwa fa kota yeo u fiwa situlo sa bungambela! Kono ku cwañi he ka za mulelo wa ku timeza Majuda? Mulao wo ni wona wa cinciwa luli.

Estere ya sepahala wa itwanela hape. U beya bupilo bwa hae mwa lubeta ka ku taha ku mulena ni ku kupa kuli mulelo wa Hamani u yemiswe. Asuerusi wa ziba se si swanelwa ku eziwa. Kacwalo lizazi le ne ba swanela ku bulaiwa Majuda ha li fita, ba ba bulaiwa haki Majuda kono ku bulaiwa bona ba ne ba lelile ku holofaza Majuda. Morodekai u laela kuli Mukiti wa Purimi u eziwange ka silimo mi u be kupuzo ya puluso ye tuna ye. Ka ku ba wa bubeli ku zwa ku Mulena Asuerusi, Morodekai u ‘batela sicaba sa habo bunde, mi s’a bulela kaufela ki sa ku batiseza ba mushobo wa habo za kozo.’—Estere 10:3.

Lipuzo Za mwa Mañolo Za Alabiwa:

7:4—Ku timezwa kwa Majuda ne ku ka tisa cwañi kuli mulena a ‘sinyehelwe’? Ha na akaleza ka sitalifi kuli ku mbubo Majuda ha ne ba ka lekiswa fela kuli ba be bazike, Estere na tisize taba ya kuli mulena na ka sinyehelwa Majuda ba sa timezwa fela. Mali a litalenta za silivera ze eza 10,000 a na sepisize ku tisa Hamani mwa sibulukelo sa mulena na li a manyinyani hahulu ha na ka bapanywa kwa mali a na ka fumanwa kambe Hamani na lelile ku lekisa Majuda. Kambe mulelo wa Hamani ne u petahalile kambe muoli ni yena na kabe a bulailwe.

7:8—Ki kabakalañi likombwa za mulena ha ne li apesize pata ya Hamani ka lisila? Seo mwendi ne si bonisa kuli kezo yeo ne i swabisa kamba Hamani na tuha a bulaiwa. Ka ku ya ka hatiso ye ñwi, “batu ba kwaikale fokuñwi ne ba apesanga litoho za batu ba ne ba tuha ba bulaiwa.”

8:17—Ki ka nzila ifi yeo ‘ba bañata ku ba mishobo ya mwa naha ne ba ikezize Majuda’ ka yona? Ku bonahala kuli buñata bwa Maperesia ne ba bile baproselite ba Majuda ka ku nahana kuli ku cinciwa kwa taelo ye ne filwe ne ku bonisa kuli Mulimu na shemuba Majuda. Ku cwalo ni kwa talelezo ya bupolofita bo bu mwa buka ya Zakaria. Bu li: “Banna ba ba lishumi, ba malimi kaufela a macaba, ba ka swalelela mungundo wa kubo ya munna wa Mujuda, ba li: Lu ka ya ni mina; kakuli lu utwile kuli [Muñ’a] Bupilo u inzi ni mina.”—Zakaria 8:23.

9:10, 15, 16—Nihaike taelo ye ne filwe ne i lumeleza ku hapa ze ne luwilwe ki lila za bona, ki kabakalañi Majuda ha ne ba si ka eza cwalo? Ku hana kwa bona ne ku bonisize fo ku sweu kuli se ne ba bata luli ne li ku isileleza isiñi bufumu.

Ze Lu Ituta:

6:6-10. “Buikuhumuso bu zamaya shandauko kwapili, mi ku izinika ku isa kwa ku wa.”—Liproverbia 16:18.

7:3, 4. Kana lwa itibahazanga ka bundume kuli lu Lipaki za Jehova nihaikaba kuli ku eza cwalo ku kona ku tisa kuli lu nyandiswe?

8:3-6. Lwa kona ku ipileza kwa muuso ni likuta za mulao kuli lu isileleze kwa lila za luna mi mane ki swanelo ya luna.

8:5. Estere ka maseme na si ka talusa kuli mulena ne li yo muñwi wa ba ne ba file taelo ya ku yundisa banabahabo Estere. Ni luna lu swanela ku ba ni maseme ha lu kutaza kwa makwambuyu ba muuso.

9:22. Lu si ke lwa libala babotana ba ba mwahal’a luna.—Magalata 2:10.

Jehova U Ka Lu ‘Tusa ni ku Lu Lamulela’

Morodekai u bonisa kuli ne li tato ya Mulimu kuli Estere a eziwe muoli. Muta Majuda ba ipumana mwa kozi, ba itima lico mi ba kupa tuso ka tapelo. Muoli u ya ku mulena niha si ka memiwa mi wa amuhelwa hande mita kaufela. Busihu bo buñwi, mulena u ba ni sikobyoti. Kaniti buka ya Estere ki likande le li bonisa mwa zamaisezanga Jehova lika kuli a kone ku tusa batu ba hae.

Likande le li tabisa la buka ya Estere la susueza sihulu ku luna ba ba pila mwa “nako ya maungulo.” (Daniele 12:4) “Mwa mazazi a kwapili,” ona mafelelezo luli a nako ya maungulo, Gogo wa kwa Magogo, yena Satani Diabulosi, u ka shaka ndwa ya meto-mafubelu ya ku lwanisa batu ba Jehova. F’o mulelo wa hae i ka ba ku kelyenga balapeli ba niti kaufela. Kono sina mo ne ku bezi mwa linako za Estere, Jehova u ka ‘tusa ni ku lamulela’ balapeli ba hae.—Ezekiele 38:16-23; Estere 4:14.

[Siswaniso se si fa likepe 10]

Estere ni Morodekai ba fapil’a Asuerusi