Mu Ise Pilu ya Mina kwa Kutwisiso

“[Jehova, NW] ki Yena ya fana butali, zibo ni kutwisiso li zwa mwa mulomo wa hae.”—LIPROVERBIA 2:6.

 1. Lu kona cwañi ku isa pilu ya luna kwa kutwisiso?

JEHOVA ki yena Muluti wa luna ya Makaza. (Isaya 30:20, 21) Kono ki sifi se lu lukela ku eza kuli lu fumane tuso kwa “ku ziba za Mulimu” ko ku patuluzwi mwa Linzwi la hae? Nto ye ñwi ki ya kuli, lu lukela ku ‘isa pilu ya luna kwa kutwisiso’—ku ba ni takazo ya ka maikuto a tungile ya ku fumana ni ku bonisa kalemeno kao. Kwa neku la seo, lu lukela ku itinga ku Mulimu, kakuli munna ya butali n’a bulezi kuli: “[Jehova, NW] ki Yena ya fana butali, zibo ni kutwisiso li zwa mwa mulomo wa hae.” (Liproverbia 2:1-6) Zibo, butali, ni kutwisiso ki lika mañi?

 2. (a) Zibo ki nto mañi? (b) Ne mu ka talusa cwañi butali? (c) Kutwisiso ki nto mañi?

² Zibo ki ku lemuha litaba tota ili ko ku fumanwa ka yeloseli, ku iponela, kamba ku ituta. Butali ki buikoneli bwa ku sebelisa zibo. (Mateu 11:19) Mulena Salumoni n’a bonisize butali muta basali ba babeli ne ba kananezi mwana a li muñwi mi n’a itusisize zibo ya hae ya za buipeyo bwa me kwa bana ba hae mwa ku tatulula kañi yeo. (1 Malena 3:16-28) Kutwisiso ki “buanyu bwa ku lemuha.” Ki “m’ata kamba muinelo wa munahano ili w’o ka ona u taluhanya lika.” (Webster’s Universal Dictionary) Haiba lu isa pilu ya luna kwa kutwisiso, Jehova u ka lu fa yona ka Mwan’a hae. (2 Timotea 2:1, 7) Kono kutwisiso i kona ku ama cwañi likalulo ze fitana-fitana za bupilo?

Kutwisiso ni Lipulelo za Luna

 3. Ne mu ka talusa cwañi Liproverbia 11:12, 13 ni se si taluswa ki ‘ku sa ba ni butali’?

³ Kutwisiso i lu tusa ku lemuha kuli ku na ni “nako ya ku kuza, ni nako ya ku bulela.” (Muekelesia 3:7) Kalemeno kao hape ka lu tahiseza ku tokomela ka za se lu bulela. Liproverbia 11:12, 13 i bulela kuli: “Ya shwaula wahabo h’a na butali; kono ya na ni kutwisiso wa ikuzeza. Lihata le li pota-pota li punya makunutu; kono wa pilu ye sepahala u buluka taba.” Ee, munna kamba musali ya shwaula mutu yo muñwi “h’a na butali.” Ka ku ya ka Wilhelm Gesenius muñoli wa madikishinari, mutu ya cwalo “h’a na kutwisiso.” H’a na buanyu bwa ku lemuha hande lika, mi h’a na tulemeno to tunde twa mutu wa mwahali. Haiba ya ipala ku ba Mukreste a ka ba ni buipuleleli bo bu mu fitisa fa ku ba musawani kamba mulwahi, maeluda ba ba ketilwe ba lukela k’u nga muhato wa kuli ba felise muinelo o maswe w’o mwa puteho.—Livitike 19:16; Samu 101:5; 1 Makorinte 5:11.

 4. Bakreste ba ba na ni kutwisiso ni ba ba sepahala ba eza cwañi ka za litaba za kunutu?

⁴ Ka ku sa swana ni ‘ba ba si na butali,’ batu ba ba na ni “kutwisiso” ba ikuzeza ha ku li ko ku swanela ku eza cwalo. Ha ba punyi likunutu. (Liproverbia 20:19) Ka ku ziba kuli buipuleleli bwa ka ku tokwa buiswalo bu kona ku tisa kolofalo, batu ba ba na ni kutwisiso ba ba ni “pilu ye sepahala.” Ba sepahala kwa balumeli sina bona mi ha ba patululi litaba za likunutu ze ne li kana za beya ba bañwi bao mwa lubeta. Bakreste ba ba na ni kutwisiso ha ba amuhela litaba za kunutu za mufuta ufi kamba ufi ze ama puteho, ba ipulukela zona ku fitela kopano ya Jehova i li zibahaza ka nzila ya yona tota ya ku li hasanya.

Kutwisiso ni Muzamao wa Luna

 5. ‘Matanya’ ba nga cwañi muzamao wa ka ku tokwa buiswalo, mi ki kabakalañi?

⁵ Mashitanguti a Bibele a lu tusa ku itusisa kutwisiso ni ku pima muzamao o sa swaneli. Sina ka mutala, Liproverbia 10:23 i bulela kuli: “Ku litanya, ku lela bumaswe ki papali ye mu tabisa; kono mutu ya na ni kutwisiso u tabela butali.” Bao muzamao wa ku tokwa buiswalo u li sina “papali” ku bona ha ba boni bumaswe bwa nzila ya bona mi ha ba bali kuli Mulimu ki yena y’o bote ba na ni ku ikalabela ku yena. (Maroma 14:12) ‘Matanya’ ba ba cwalo ba fita fa ku sitana mwa minahano ya bona mi ba fita fa sipimo sa k’u nga kuli Mulimu ha boni bumaswe bo ba eza. Ka likezo za bona, ba bulela kuli: “Ha ku na Mulimu.” (Samu 14:1-3; Isaya 29:15, 16) Ka ku sa etelelwa ki likuka za silumeli, ha ba na kutwisiso mi ha ba koni ku atula litaba ka ku nepahala.—Liproverbia 28:5.

 6. Ki kabakalañi muzamao wa ka ku tokwa buiswalo ha u li butanya, mi lu ka u’ nga cwañi haiba lu na ni kutwisiso?

⁶ “Mutu ya na ni kutwisiso” u lemuha kuli muzamao wa ka ku tokwa buiswalo haki “papali.” Wa ziba kuli ha u tabisi Mulimu mi u kona ku sinya swalisano ya luna ni yena. Muzamao o cwalo ki butanya kakuli u amuha batu buikuteki, u shandaula manyalo, u holofaza munahano hamohocwalo ni mubili, mi u isa kwa ku latehelwa ki mayemo a kwa moya. Kacwalo ha lu iseñi pilu ya luna kwa kutwisiso mi lu pime muzamao wa ka ku tokwa buiswalo kamba o maswe wa mufuta ufi kamba ufi.—Liproverbia 5:1-23.

Kutwisiso ni Moya wa Luna

 7. Ki kufi ku ama ko kuñwi kwa buhali fa mubili?

⁷ Ku isa pilu ya luna kwa kutwisiso hape ku lu tusa ku zamaisa moya wa luna. “Ya sa halifi kapili u na ni ngana ye tuna,” ki mo i bulelela Liproverbia 14:29, “kono wa kacima-cima u bonahala bukuba.” Libaka le liñwi mutu ya na ni kutwisiso ha lika ka t’ata ku pima buhali bwa ka ku sa iswala ki la kuli bu na ni ku ama ko ku maswe fa mubili wa luna. Bu kona ku lukumisa hahulu pilu ni ku tisa ku sa buyela hande. Baalafi se ba supile buhali ni mabifi kuli ki ona maikuto a’ ekeza kamba ku tisa matuku a’ cwale ka asima, matuku a litalo, butata bwa mwa mba, ni litombo.

 8. Ku ba ni kacima-cima ku kona ku isa kwa nto mañi, kono kutwisiso i kona ku lu tusa cwañi mwa taba ye?

⁸ Haki ka libaka fela la ku pima ku ponganisa buikangulo bwa luna ha lu swanela ku itusisa kutwisiso ni ku ba ba ba “sa halifi kapili.” Ku ba ni kacima-cima ku kona ku isa kwa likezo za bukuba ze ka lu tahiseza ku inyaza. Kutwisiso i lu tahiseza ku nyakisisa se ne si ka zwa mwa lipulelo ze si na buiswalo kamba likezo za kayeye mi kacwalo i lu tibela ku “bonahala bukuba” ka ku eza nto ye ñwi ye si ya ka butali. Sihulu kutwisiso i lu tusa ku lemuha kuli mabifi a kona ku filikanya ku nahana kwa luna, ili ku lu palelwisa ku lemuha lika hande. Seo si ka holofaza buikoneli bwa luna bwa ku eza tato ya bumulimu ni ku pila ka likuka za Mulimu ze lukile. Ee, ku iteselela kwa buhali bo bu sa zamaiswi ki ko ku sinya kwa moya. Mane, “buhali” bu balelwa kwa “misebezi ya nama” ye nyenyisa ili ye ne ka lu tibela ku ca sanda sa Mubuso wa Mulimu. (Magalata 5:19-21) Ka ku ba Bakreste ba ba na ni kutwisiso, ha lu beñi ba ba ‘teeleza kapili, ba ba liyeha kwa ku bulela, ba ba liyeha kwa ku halifa.’—Jakobo 1:19.

 9. Kutwisiso ni lilato la ku lata mizwale li kona ku lu tusa cwañi ku tatulula lifapahano?

⁹ Haiba lu fita fa ku halifa, kutwisiso neikana ya bonisa kuli lu swanela ku kuza ilikuli lu pime mizanda. Liproverbia 17:27 i li: “Ya iswala mwa lipuo u na ni zibo ya niti, mi ya wile pilu u na ni kutwisiso.” Kutwisiso ni lilato la sizwale li ka lu tusa ku bona tokwahalo ya ku zamaisa kukuezo ya ku bata ku mbwasauka lipulelo ze foseza batu. Haiba ku longoboshola litaba kwa ka bunyemi ki kale ku ezahala, lilato ni buikokobezo li ka lu susueza ku kupa swalelo ni ku lukisa muinelo. Kono ku cwañi haiba mutu yo muñwi u lu foselize. Lu bulele ni yena a nosi ka nzila ya buishuwo ni buikokobezo mi ili ka ku ba ni mulelo o mutuna wa ku hulisa kozo.—Mateu 5:23, 24; 18:15-17.

Kutwisiso ni Lubasi lwa Luna

10. Ki kalulo mañi yeo butali ni kutwisiso li peta mwa bupilo bwa lubasi?

¹⁰ Lilama za lubasi ba tokwa ku bonisa butali ni kutwisiso, kakuli tulemeno t’o tu ka yaha lapa. Liproverbia 24:3, 4 i li: “Butali ki muyahisi wa ndu, ngana [“kutwisiso,” NW] ki mukondisi wa yona; ka zibo mandu a ka tala maluwo, ni za butokwa, ni ze tabisa.” Butali ni kutwisiso li swana sina liyahiso ze nde za bupilo bwa lubasi bo bu kondile. Kutwisiso i tusa bashemi ba Sikreste ku tahiseza bana ba bona kuli ba taluse maikuto ni lipilaelo za bona. Mutu ya na ni kutwisiso wa kona ku ambola, ku teeleza ni ku utwisisa ka butungi maikuto ni minahano ya sinyalana ni yena.—Liproverbia 20:5.

11. Musali ya nyezwi ili ya na ni kutwisiso u kona cwañi ku “yaha ndu ya hae”?

¹¹ Ku si na kakanyo butali ni kutwisiso ki za butokwa hahulu kwa neku la bupilo bwa lubasi bwa tabo. Sina ka mutala, Liproverbia 14:1 i li: “Musali ya butali u yaha ndu ya hae; kono wa sikuba wa i yahulula ka mazoho a hae.” Musali ya nyezwi ya butali ya na ni kutwisiso mi ili ya ipeya kwatas’a munn’a hae ka swanelo u ka sebeza ka t’ata kwa neku la ku tusa lapa mi kacwalo u ka tusa mwa ku yaha lubasi lwa hae. Nto ye ñwi ye ka “yaha ndu ya hae” ki ya kuli kamita u bulela hande ka za munn’a hae mi kacwalo u ekeza kwa likute leo ba bañwi ba ba ni lona ku munn’a hae. Mi musali wa miswalo, ya na ni kutwisiso ili ya saba Jehova ka likute le lituna u ipumanela tumbo.—Liproverbia 12:4; 31:28, 30.

Kutwisiso ni Nzila ya Luna mwa Bupilo

12. Ba ba “si na ngana” ba nga cwañi butanya, mi ki kabakalañi?

¹² Kutwisiso i lu tusa ku buluka nzila ye swanela mwa litaba za luna kaufela. Seo si bonisizwe kwa Liproverbia 15:21, ye bulela kuli: “Ya si na ngana u ikola butanya; kono mutu ya na ni temuho [“kutwisiso,” NW] u zamaya mwa nzila ye lukile.” Lu swanela ku utwisisa cwañi lishitanguti leo? Ka mo ku inezi fela butanya, kamba butoto, ki nto ye tisa tabo kwa banna, basali, ni ba banca ba ba sa nahani. Ki ba ba “si na ngana,” ba ba si na mulelo o munde, mi ki ba ba si na hahulu butali kuli mane ba ikola butanya.

13. Ki sifi sa n’a utwisisize Salumoni ka za liseho ni ku keshebisa lika?

¹³ Mulena Salumoni wa Isilaele ya n’a na ni kutwisiso n’a itutile kuli ku keshebisa lika haki se siñwi. N’a itumelezi kuli: “Na ipulelisa mwa pilu, na li: Itiise! ni ka ku lika ka mikiti; ki fo u ka fumana ku itabisa; konohe, ni zona ne li za mbango. Ka za ku seha, na li: Ku seha ki butanya! Ni ka mikiti na li: I tusañi?” (Muekelesia 2:1, 2) Ka ku ba munna ya na ni kutwisiso, Salumoni n’a fumani kuli likeya ni liseho fela ha li kolwisi, kakuli ha li tahisi tabo ya luli ili ye inelela. Liseho ne li kana la lu tusa ku libala butata bwa luna ka nakonyana, kono hasamulaho ne bu kana bwa t’o bonahala ka butuna ni ku fita. Salumoni ka swanelo n’a kona ku biza liseho kuli ki “butanya.” Kabakalañi? Kakuli ku seha-seha ko ku si na nahanisiso ku pukutisa ku lemuha hande lika. Ne ku kana kwa lu tahiseza k’u nga litaba ze tuna ka likesha. Mufuta wa ku taba ko ku ama manzwi ni likezo za mangundungundu ha u konwi ku bulelwa kuli ki o tisa nto ye ñwi ya butokwa. Ku utwisisa butokwa bwa mihato ya Salumoni ya ku batisisa za liseho ni likeya ku lu tusa ku pima ku ba “ba ba lata minyaka, isi Mulimu.”—2 Timotea 3:1, 4.

14. Ki ka mukwa ufi mutu ya na ni kutwisiso a zamaya “mwa nzila ye lukile”?

¹⁴ Ku ba cwañi kuli mutu ya na ni kutwisiso u zamaya “mwa nzila ye lukile”? Kutwisiso ya kwa moya ni ku sebeliswa kwa likuka za silumeli li isa batu mwa nzila ye lukile, ye namile. Toloko ya Byington i bulela ngambu kuli: “Bukuba bwa tabisa ku mutu ya si na booko, kono ya na ni ngana u ka liba mo ku otolohile.” “Mutu ya na ni kutwisiso” u ezeza mautu a hae linzila ze otolohile mi wa kona ku lemuha fapahano ye mwahal’a se si lukile ni se si fosahezi bakeñisa ku sebelisa Linzwi la Mulimu mwa bupilo.—Maheberu 5:14; 12:12, 13.

Mu Itinge ku Jehova Kamita kwa Neku la Kutwisiso

15. Lu itutañi kwa Liproverbia 2:6-9?

¹⁵ Kuli lu latelele nzila ye lukile ya bupilo, kaufel’a luna lu tokwa ku lemuha ku sa petahala kwa luna ni ku itinga ku Jehova kwa neku la kutwisiso ya kwa moya. Liproverbia 2:6-9 i bulela kuli: “[Jehova, NW] ki Yena ya fana butali, zibo ni kutwisiso li zwa mwa mulomo wa hae; u bulukela ba ba lukile butali bo bu tiile, ki Yena tebe ku ba ba zamaya ka mukwa o sepahala; u sileleza linzila ze na ni niti, mi u libelela nzila ya ba ba ketilwe ki Yena. Mi cwale wena u ka lemuha se si lukile, se si na ni niti, ni swanelo; u lemuhe ni linzila ze nde kamukana.”—Mu bapanye Jakobo 4:6.

16. Ki kabakalañi ha ku si na butali, kutwisiso, kamba kelezo ze kona ku kondisa mwa ku lwanisa Jehova?

¹⁶ Ka ku itumelela ku itinga ku Jehova kwa luna, ha lu bateñi ka buikokobezo ku utwisisa tato ya hae ka ku shwashwata ka butungi mwa Linzwi la hae. U na ni butali bo bu tezi, mi kelezo ya hae ki ye tusa kamita. (Isaya 40:13; Maroma 11:34) Mane, kelezo ifi kamba ifi ye mu lwanisa haki ya butokwa. Liproverbia 21:30 i li: “Ha ku na butali, ha ku na ngana, niheba mulelo, o kona [Jehova, NW].” (Mu bapanye Liproverbia 19:21.) Ki kutwisiso ya kwa moya fela, ye tahisizwe ka tuto ya Linzwi la Mulimu ya ka tuso ya lihatiso ze fiwa ka “mutanga ya sepahala, ya na ni kutwisiso,” ye ka lu tusa ku ndongwama nzila ye swanela ya bupilo. (Mateu 24:45-47) Kacwalo ha lu zamaiseñi mupilelo wa luna ka ku lumelelana ni kelezo ya Jehova, ka ku ziba kuli ku si na taba ni m’o kelezo ye lwanisa ne i ka bonahalela ku swanehela, ha i koni ku likana ni Linzwi la hae.

17. Ki sifi se si kona ku ba teñi haiba ku fiwa kelezo ye fosahezi?

¹⁷ Bakreste ba ba na ni kutwisiso ba ba fa kelezo ba lemuha kuli i swanela ku toma fa Linzwi la Mulimu ka ku tiya ni kuli tuto ya Bibele ni ku yeya za tokwahala pili mutu a si ka alaba kale puzo. (Liproverbia 15:28) Haiba lipuzo ka za litaba ze tuna li alabiwa ka mafosisa, ku kona ku ba ni kolofalo ye tuna. Kacwalo, maeluda ba Sikreste ba tokwa kutwisiso ya kwa moya mi ba swanela ku lapelela ketelelo ya Jehova ha ba nze ba lika ku tusa balumeli sina bona kwa moya.

Mu Atelwe ki Kutwisiso ya kwa Moya

18. Haiba ku zuha butata mwa puteho, kutwisiso i kona ku lu tusa cwañi ku buluka buitikanelelo bwa luna bwa kwa moya?

¹⁸ Kuli lu tabise Jehova, lu tokwa “kutwisiso ya litaba kaufela.” (2 Timotea 2:7) Tuto ya Bibele ya ka cisehelo ni ku latelela ketelelo ya moya ni kopano ya Mulimu li ka lu tusa ku utwisisa sa ku eza ha lu talimana ni miinelo ye ne i ka lu isa mwa nzila ye fosahezi. Sina ka mutala, ku cwañi haiba nto ye ñwi mwa puteho ha i si ka ezwa ka mo lu nahanela kuli ki mona mo i swanelwa ku ezezwa. Kutwisiso ya kwa moya i ka lu tusa ku bona kuli leo haki libaka la ku tuhela ku swalisana ni batu ba Jehova ni ku tuhela ku sebeleza Mulimu. Mu nahane ka za tohonolo ya luna ya ku sebeleza Jehova, ka za tukuluho ya kwa moya ye lu ikola, ka za tabo ye lu kona ku fumana mwa sebelezo ya luna sina bashaeli ba Mubuso. Kutwisiso ya kwa moya i lu konisa ku ba ni mubonelo o lukile ni ku lemuha kuli lu ineezi ku Mulimu mi lu swanela ku lata hahulu swalisano ya luna ni yena, ku si na taba ni ze ba eza ba bañwi. Haiba ha ku na se lu kona ku eza ka teokratiki mwa ku talima butata bo buñwi, lu tokwa ku libelela ka pilu-telele kuli Jehova a lukise muinelo. Mwa sibaka sa ku tuhela kamba ku komiwa ki zwafo, ha lu ‘sepeñi Mulimu.’—Samu 42:5, 11.

19. (a) Ki sifi se ne si li sisupo se situna sa tapelo ya Paulusi ya n’a lapelezi ba kwa Filipi? (b) Kutwisiso i kona ku lu tusa cwañi haiba lu sa utwisisi nto ye ñwi ka ku tala?

¹⁹ Kutwisiso ya kwa moya i lu tusa ku zwelapili lu nze lu sepahala ku Mulimu ni kwa batu ba hae. Paulusi n’a bulelezi Bakreste ba kwa Filipi kuli: “Se ni mi lapelela, kikuli lilato la mina li ye li ekezehe mwa zibo ni mwa kutwisiso kaufela; kuli mu zibe ku lemuha linto ze nde ku fita; mi mu be ba ba kenile, ba ba si na mulatu, ku isa kwa lizazi la Kreste.” (Mafilipi 1:9, 10) Kuli lu nahane hande, lu tokwa “zibo [ye nepahezi] ni . . . kutwisiso kaufela.” Linzwi la Sigerike le li tolokilwe “kutwisiso” li talusa “buikoneli bwa ku utwisisa hande za muzamao.” Ha lu ituta nto ye ñwi, lu bata ku utwisisa swalisano ya yona ni Mulimu ni Kreste ni ku yeya ka mo i lumbekela butu ni litukiso za Jehova. Seo si tiisa kutwisiso ya luna ni buitebuho bwa luna bwa seo Jehova Mulimu ni Jesu Kreste ba lu ezelize. Ha lu sa utwisisi hande nto ye ñwi, kutwisiso i ka lu tusa ku lemuha kuli ha lu lukeli ku fulalela tumelo ya luna mwa lika za butokwa kaufela ze lu itutile ka za Mulimu, Kreste, ni mulelo wa bumulimu.

20. Lu kona ku atelwa cwañi ki kutwisiso ya kwa moya?

²⁰ Lu ka atelwa ki kutwisiso ya kwa moya haiba lu swalisanisa kamita minahano ni likezo za luna kwa Linzwi la Mulimu. (2 Makorinte 13:5) Ku eza seo ka nzila ye yahisa ku lu tusa ku ba ba buikokobezo, isiñi ba ba ikutwisisa ni ku nyaza-nyaza ba bañwi. Kutwisiso i ka lu tusa ku fumana tuso kwa sikululo ni ku lemuha linto ze nde ku fita. (Liproverbia 3:7) Kacwalo he, ka takazo ya ku tabisa Jehova, ha lu bateñi ku tala zibo ye nepahezi ya Linzwi la hae. Seo si ka lu konisa ku utwisisa shutano ye li ku se si lukile ni se si fosahezi, ku fita fa ku ziba se si li sa butokwa luli, ni ku kumalela ka busepahali kwa swalisano ya luna ni Jehova ya butokwa hahulu. Zeo kaufela ki ze konahala haiba lu isa pilu ya luna kwa kutwisiso. Niteñi, ku na ni nto ye ñwi hape ye tokwahala. Lu lukela ku tuhelela kutwisiso kuli i lu sileleze.

Ne Mu Ka Alaba Cwañi?

◻ Ki kabakalañi ha lu swanela ku isa pilu ya luna kwa kutwisiso?

◻ Kutwisiso i kona ku ama cwañi lipulelo ni muzamao wa luna?

◻ Kutwisiso i kona ku ba ni ku ama kufi fa moya wa luna?

◻ Ki kabakalañi ha lu swanela ku itinga ku Jehova kamita kwa neku la kutwisiso?

[Siswaniso se si fa likepe 10]

Kutwisiso i lu tusa ku zamaisa moya wa luna

[Siswaniso se si fa likepe 12]

Mulena Salumoni ya n’a na ni kutwisiso n’a lemuhile kuli likesha ne li sa kolwisi luli