“Tempele” ni “Mulena” Kacenu

“Ha ba kena, mulena u ka kena ni bona; niha ba zwa, ba ka zwa hamoho.”—EZEKIELE 46:10.

 1, 2. Ki ifi niti ye mutomo ye lu tusa ku utwisisa buñata bwa pono ya Ezekiele ya za tempele?

BUKA ya Ezekiele ne i katalize hahulu baluti ba bañwi ba kale ba Majuda. Buka ya Talmud i bulela kuli mane ne ku na ni bañwi ku bona ba ne ba singanyeka ku i kauhanya kwa Mañolo a Kenile. Sihulu ne ba zielizwe ki pono ya za tempele mi ne ba bulezi kuli ha i konwi ku utwisiswa ki mutu. Bocaziba ba bañwi ba za Bibele ba se ba zingilwe ki pono ya Ezekiele ya za tempele ya Jehova. Luna bo?

² Ku zwa fo bu zusezwa bulapeli bo bu kenile, Jehova s’a file batu ba hae kutwisiso ye tuna ya kwa moya, ye kopanyeleza seo tempele ya Mulimu ya kwa moya i li sona—yona tukiso ye swana sina tempele ya Jehova ya bulapeli bo bu kenile.a Niti ye mutomo yeo i lu tusa ku utwisisa buñata bwa pono ya Ezekiele ya za tempele. Ha lu nyakisiseñi hande miinelo ye mine ya pono ye—ili tempele, baprisita, mulena, ni naha. Li talusañi zeo kacenu?

Mo Mu Amelwa ki Tempele

 3. Mabala a matelele a’ kwahela situwa mwahali ni maswaniso a cakuzwi fa mamota mwa makenelo a tempele a lu lutañi?

³ Mu nahane kuli lu sweli lwa pota-pota mwa tempele ye ya mwa pono. Lu pahama fa mapahamelo a 7 a isa ku a mañwi a makenelo a matuna. Ha lu nze lu yemi fa makenelo ao, lu talima kwahalimu ka ku makala luli. Mabala a’ kwahela situwa mwahali a fa bupahamo bo bu lu fitelela ka limita ze 30! Kacwalo lwa hupuliswa ku pahama kwa lipimo za ku kena mwa tukiso ya Jehova ya bulapeli. Liseli le li kenela mwa mahaulo li monyeha maswaniso a nzalu a cakuzwi fa mamota, yeo Mañolo a swaniseza ku luka ka yona. (Samu 92:12; Ezekiele 40:14, 16, 22) Sibaka se si kenile seo ki sa ba ba lukile mwa muzamao ni kwa moya. Ni luna lu bata ku luka kuli Jehova a amuhele bulapeli bwa luna.—Samu 11:7.

 4. Ba ba sa lumelezwi ku kena mwa tempele ki bomañi, mi seo si lu lutañi?

⁴ Kwa maneku a likozwana ku inzi mandu a balibeleli a malalu. Kana balibeleli ba ka lu lumeleza ku kena mwa tempele? Jehova u bulelela Ezekiele kuli ha ku na muzwahule “ya si ka kena mwa mupato wa pilu” ya ka kena. (Ezekiele 40:10; 44:9) Seo si talusañi? Si talusa kuli Mulimu u amuhela fela balapeli ba ba lata milao ya hae ni ku i mamela. (Jeremia 4:4; Maroma 2:29) U amuhela ba ba cwalo mwa tabernakele ya hae ya kwa moya, yona ndu ya hae ya ku lapela teñi. (Samu 15:1-5) Ku zwa fo bu zusezwa bulapeli bo bu kenile ka 1919, kopano ya Jehova ya fa lifasi-mubu i zwezipili ku talusa ni ku yemela milao ya hae ya muzamao. Ba ba loba milao ya hae ka mabomu ha ba amuhelwi mwa swalisano ya batu ba hae. Kacenu, muezezo wa ka Mañolo wa ku lundula lifosi ze sa baki u tusize ku buluka bulapeli bwa luna inze bu kenile.—1 Makorinte 5:13.

 5. (a) Pono ya Ezekiele i swana cwañi ni pono ya Joani ye kwa Sinulo 7:9-15? (b) Mwa pono ya Ezekiele, ki bomañi ba ba swaniseza masika a’ 12 a lapelela mwa lapa la kwande?

⁵ Likozwana li isa mwa lapa la kwande, k’o batu ba lapela ni ku lumbeka Jehova. Seo si lu hupuza pono ya muapositola Joani, ya “buñata bo butuna” ba ba sebeleza Jehova “musihali ni busihu mwa Tempele ya hae.” Sibeli sa lipono zeo li na ni nzalu. Mwa pono ya Ezekiele, nzalu i kabisize mamota a makenelo. Mwa pono ya Joani, balapeli ba sweli nzalu, ili nto ye swaniseza tabo ya bona mwa ku bubeka Jehova ni ku amuhela Jesu ku ba Mulen’a bona. (Sinulo 7:9-15) Mutomo wa litaba za pono ya Ezekiele u bonisa kuli masika a 12 a Isilaele a swaniseza “lingu ze ñwi.” (Joani 10:16; mu bapanye Luka 22:28-30.) Kana ni mina mwa tabela ku bubeka Jehova ni ku shaela Mubuso wa hae?

 6. Mandu a ku cela teñi a n’a li mwa lapa la kwande n’a na ni musebezi mañi, mi seo si kana sa hupuza ba lingu ze ñwi ka za tohonolo mañi?

⁶ Ha lu nze lu pota mwa lapa la kwande, lu bona mandu a ku cela teñi a 30 k’o batu ba cela matabelo e ba file. (Ezekiele 40:17) Kacenu, lingu ze ñwi ha ba fi matabelo a lifolofolo, niteñi ha ba tahi mazoho-zoho kwa tempele ya kwa moya. (Mu bapanye Exoda 23:15.) Muapositola Paulusi n’a ñozi kuli: “Cwale, ka Jesu, lu tiseze Mulimu sitabelo sa milumbeko, kikuli bupaki bo bu zwa mwa milomo ye lumba Libizo la hae. Mu si ke mwa libala ku eza ba bañwi hande, ni ku fana; kakuli Mulimu u tabela matabelo a cwalo.” (Maheberu 13:15, 16; Hosea 14:2) Ki tohonolo ye tuna ku fa Jehova matabelo a cwalo.—Liproverbia 3:9, 27.

 7. Ku likanya tempele ku lu kolwisañi?

⁷ Ezekiele u bona lingeloi inze li likanya tempele ya mwa pono. (Ezekiele 40:3) Ka ku swana, muapositola Joani n’a bulelezwi kuli: “Nanuha, u likanyise Tempele ya Mulimu, ni aletare, ni ba ba lapela mwateñi.” (Sinulo 11:1) Ku likanya k’o kiñi? Bupaki bu bonisa kuli mwa bubeli bwa miinelo yeo lipulelo zeo ne li tiisa kuli ha ku na se si kona ku palelwisa Jehova ku taleleza z’a lelezi bulapeli bo bu kenile. Ka ku swana kacenu, lwa kona ku kolwa kuli ha ku na se si kona ku palelwisa zuho ya bulapeli bo bu kenile—nihaiba nyandiso ye situhu ya milonga.

 8. Ki bomañi ba ba kena mwa makenelo a isa kwa lapa la mwahali, mi makenelo ao a lu hupuza nto mañi?

⁸ Ha lu nze lu pululeza mwa lapa la kwande, lwa bona makenelo a malalu a isa kwa lapa la mwahali; makenelo a mwahali a bapani ni a kwande mi a likana ni ona. (Ezekiele 40:6, 20, 23, 24, 27) Ki baprisita fela ba ba kona ku kena mwa lapa la mwahali. Makenelo a mwahali a lu hupuza kuli ba ba tozizwe ba lukela ku mamela lipimo ni milao ya Mulimu, kono milao ni lipimo ze swana li etelela Bakreste ba niti kaufela. Kono ki ufi musebezi wa baprisita, mi seo si talusañi kacenu?

Baprisita Ba Ba Sepahala

 9, 10. ‘Baprisita ba silena’ ba ba swanisezwa ki sitopa sa baprisita ba mwa pono ya Ezekiele ba file cwañi litaelo za kwa moya?

⁹ Bukreste bu si ka taha kale, baprisita ne ba eza musebezi o t’ata mwa tempele. Ku kañala lifolofolo za matabelo, ku li cisa fa aletare, ni ku sebeleza baprisita ba bañwi ni batu ne li ku mbindana luli. Kono ne ba na ni misebezi ye miñwi ya butokwa. Jehova n’a laelezi baprisita kuli: “Ba ka luta sicaba sa ka za mo li fapanela linto za Mulimu ni z’e si za Mulimu, ba ba lute ku keta se si si ka kena ku se si kenile.”—Ezekiele 44:23; Malaki 2:7.

¹⁰ Kana mwa itebuha musebezi o mutuna ili wa ka buishuwo o si ezize sitopa sa ba ba tozizwe, bona ‘baprisita ba silena,’ mwa bulapeli bo bu kenile? (1 Pitrosi 2:9) Sina baprisita bani ba Malivi ba kale, ba etelezi mwa ku fa litaelo za kwa moya, ili ku luta batu ze kenile ili ze amuheleha ku Mulimu ni z’e si cwalo. (Mateu 24:45) Litaelo ze cwalo, ze fiwa ka lihatiso ze tomile fa Bibele ni ka mikopano ya puteho ni ye miñwi ye mituna ya Sikreste, li tusize bolule-lule ku kutisana ni Mulimu.—2 Makorinte 5:20.

11. (a) Pono ya Ezekiele i koñomeka cwañi tokwahalo ya kuli baprisita ba kene? (b) Mwa mazazi a maungulo, ba ba tozizwe ba kenisizwe cwañi kwa moya?

¹¹ Kono baprisita ha ba luti fela ba bañwi ku kena; ni bona ba lukela ku kena. Kacwalo, Ezekiele n’a bonezi cimo ku keniswa kwa baprisita ba Isilaele. (Ezekiele 44:10-16) Ka ku swana, litaba ze ezahezi li bonisa kuli ka 1918, Jehova a ina “inz’a shengunukisa” tempele ya hae ya kwa moya, ili ku tatuba sitopa sa baprisita ba ba tozizwe. (Malaki 3:1-5) Ba ba ngiwa kuli ba kenile kwa moya ili ba ba bakezi ku lapela maswaniso ko ba kana ba ezize ne ba filwe tohonolo ya ku zwelapili ku sebeza mwa tempele ya hae ya kwa moya. Niteñi, sina batu kaufela, ba ba tozizwe ka buñwi ba kona ku silafala, ibe kwa moya kamba mwa muzamao. (Ezekiele 44:22, 25-27) Se ba satalalile ku “ipabalela ku za lifasi [ba] si na koli.”—Jakobo 1:27; mu bapanye Mareka 7:20-23.

12. Ki kabakalañi ha lu swanela ku itebuha musebezi wa ba ba tozizwe?

¹² Lu kana lwa ipuza kuli, ‘Kana na itebuha mutala o ba file ba ba tozizwe mwa sebelezo ya bona ya ka busepahali ili ya ka nako ye telele? Kana na likanyisa tumelo ya bona?’ Kwa swanela kuli buñata bo butuna ba hupule kuli ha ba na ku inelela ni ba ba tozizwe fa lifasi-mubu fa. Ka za baprisita ba mwa pono ya Ezekiele, Jehova n’a bulezi cwana: “Ha mu na ku ba abela sa ku luwa [naha] mwa Isilaele: Liluwo la bona ki Na.” (Ezekiele 44:28) Ka ku swana, ba ba tozizwe ha ba na ku inelela fa lifasi fa. Sanda sa bona si kwa lihalimu, mi buñata bo butuna ba nga kuli ki tohonolo ku ba tusa ni ku ba susueza ha ba sa li fa lifasi fa.—Mateu 25:34-40; 1 Pitrosi 1:3, 4.

Mulena Ki Mañi?

13, 14. (a) Ki kabakalañi ha ku lukela ku ba kuli malena ba zwa mwahal’a lingu ze ñwi? (b) Malena ba swaniseza bomañi?

¹³ Cwale ki ye puzo ye nyangumuna. Mulena u swaniseza mañi he? Bakeñisa kuli u bulelwa ku ba mutu a li muñwi mi hape ni ku ba sikwata, lu kana lwa nga kuli u swaniseza sitopa sa batu. (Ezekiele 44:3; 45:8, 9) Kono ki bafi bona bao? Bao kaniti haki ba ba tozizwe. Mwa pono, u swalisana hahulu ni baprisita, kono yena haki muprisita. Ka ku fapana ni sitopa sa baprisita, wa fiwa sanda mwa naha mi kacwalo u ka pila fa lifasi fa, isiñi kwa lihalimu. (Ezekiele 48:21) Hape, Ezekiele 46:10 i li: “[Masika a si a baprisita] ha ba kena [mwa lapa la kwande a tempele], mulena u ka kena ni bona; niha ba zwa, ba ka zwa hamoho.” Ha keni mwa lapa la mwahali kono u sebeleza mwa lapa la kwande, ili ku kena ni ku zwa mwa tempele hamoho ni sicaba. Litaba ze li bonisa fo ku sweu kuli malena ba zwa mwahal’a buñata bo butuna ba lingu ze ñwi.

¹⁴ Kaniti, mulena u na ni buikalabelo bo buñwi mwahal’a batu ba Mulimu. Mwa lapa la kwande, u ina mwa malibela a Makenelo a kwa Upa. (Ezekiele 44:2, 3) Seo si bonisa kuli wa okamela, sina banna-bahulu ba mwa Isilaele, ba ne ba inanga fa minyako ya munzi kuli ba atule. (Ruti 4:1-12; Liproverbia 22:22) Ki bafi kwa lingu ze ñwi ba ba okamela kacenu? Ki maeluda ba ba ketilwe ka moya o kenile ba ba na ni sepo ya ku pila fa lifasi-mubu. (Likezo 20:28) Kacwalo sitopa sa malena ba sweli ba bakanyezwa musebezi wa buzamaisi mwa lifasi le linca.

15. (a) Pono ya Ezekiele i utwahaza cwañi mo ba sebelisanela maeluda ba buñata bo butuna ni sitopa sa baprisita ba ba tozizwe? (b) Maeluda ba ba tozizwe ba bile ni ketelelo ifi mwa kopano ya Mulimu ya fa lifasi-mubu?

¹⁵ Cwale ki ifi swalisano ya sitopa sa baprisita ba ba tozizwe ni banna-bahulu ba ba cwalo, ba buñata bo butuna, ili ba ba li baokameli? Pono ya Ezekiele i bonisa kuli maeluda ba ba li lilama za buñata bo butuna ki batusi ili ba mayemo a kwatasi, hailif’o ba ba tozizwe ba fa ketelelo ya kwa moya. Ka mukwa ufi? Mu hupule kuli baprisita mwa pono ne ba filwe buikalabelo bwa ku luta batu za kwa moya. Hape ne ba bulelezwi kuli ba atule mwa mizeko. Mi, Malivi ne ba filwe ku “libelela” minyako ya tempele. (Ezekiele 44:11, 23, 24) Ee, mulena n’a ka amuhela ka buishuwo lisebelezo ni ketelelo za kwa moya za baprisita. Kacwalo kwa swanela ba ba tozizwe ha ba etelezi mwa bulapeli bo bu kenile mwa linako ze. Sina ka mutala, lilama za Sitopa se si Busa sa Lipaki za Jehova ba ketilwe mwahal’a bona. Ka lilimo-limo maeluda ba ba tozizwe bao ba ba sepahala ba lutile sitopa se si hula sa malena, ili ku bakanyeza ba ba ka ba lilama ba sitopa seo zazi ba ka fiwa m’ata a’ tezi a ku zamaisa mwa lifasi la Mulimu le linca le li sa taha.

16. Ka ku ya ka Isaya 32:1, 2, maeluda kaufela ba lukela ku eza cwañi?

¹⁶ Ba ba ka ba lilama bao, ili ba ba ka ekelezwa kwa buikalabelo ka ku ba sitopa sa malena, ki baokameli ba ba cwañi? Bupolofita bwa Isaya 32:1, 2 bu li: “Mi cwale mulena u ka busa ka ku luka, mi ni bona makwambuyu ba ka zamaisa ka mulao. Mutu kih’a ka ba sina mukunda ha ku fuka moya, ni sina sisabelo ha ku taha liñungwa; a be sina linuka ze isa mezi mwa naha ye omile, ni sina muluti wa licwe le lituna mwa naha ye shukezwi mezi.” Bupolofita bo bu sweli bwa talelezwa kacenu, kakuli maeluda ba Sikreste bote ibe ba ba tozizwe kamba ba lingu ze ñwi ba satalala ku sileleza mutapi kwa ‘mañungwa’ a’ cwale ka nyandiso ni ku zwafiswa.

17. Balisana ba Bakreste ba swanela ku ipona cwañi, mi mutapi u swanela ku ba nga cwañi?

¹⁷ Manzwi a “likwambuyu” ni “mulena,” a’ na ni taluso ye swana mwa Siheberu, haki malumbatina a’ lelezwi ku pahamisa batu. A talusa fela buikalabelo bo ba filwe banna bao bwa ku babalela lingu za Mulimu. Jehova u lemusa ka ku tiya, a li: “Mina malena ba Isilaele, ku likani! mu tuhele ku eza ka t’ata ni ka ku koma, mi mu buse ka likatulo za niti, ni ka mulao.” (Ezekiele 45:9) Kwa swanela kuli maeluda kaufela kacenu ba utwe kelezo yeo. (1 Pitrosi 5:2, 3) Ni ona mutapi u lumela kuli Jesu u file balisana bao kuli ba be “batu ba ba li limpo.” (Maefese 4:8, NW) Lipimo ze ba tokwa ku taleleza li talusizwe mwa Linzwi la Mulimu le li buyelezwi. (1 Timotea 3:1-7; Tite 1:5-9) Kacwalo Bakreste ba latelela ketelelo ya maeluda.—Maheberu 13:7.

18. Ki ifi misebezi ye miñwi ye sweli ku eziwa ki se si ka ba sitopa sa malena, mi si ka ba ni misebezi ifi kwapili?

¹⁸ Mwa miteñi ya ze mwa Bibele malena ba bañwi ne ba na ni m’ata a matuna, ba bañwi ne ba na ni a manyinyani. Kacenu, maeluda ba ba li kalulo ya buñata bo butuna ba na ni buikalabelo bo bu fitana-fitana. Ba bañwi ba sebeza mwa puteho i liñwi; ba bañwi ki baokameli ba maeto ba ba sebeleza liputeho ze ñata; ba bañwi ki lilama za Katengo ka Mutai ba ba sebeleza linaha mutumbi; ba bañwi ba tusa mwa tutengo to tu fitana-fitana twa Sitopa se si Busa. Mwa lifasi le linca, Jesu u ka keta “manduna mwa naha kaufela” kuli ba etelele balapeli ba Jehova fa lifasi-mubu. (Samu 45:16) Ku si na kakanyo u ka keta buñata bwa bona kwa maeluda ba kacenu ba ba sepahala. Bakeñisa kuli banna bao ba ipaka cwale, u ka fa ba bañata matohonolo a matuna kwapili ha ka patulula musebezi o si ka eza sitopa sa malena mwa lifasi le linca.

Naha ya Batu ba Mulimu Kacenu

19. Naha ya mwa pono ya Ezekiele i swanisezañi?

¹⁹ Pono ya Ezekiele hape i talusa naha ya Isilaele ye zuhile. Kalulo yeo ya pono i swanisezañi? Bupolofita bo buñwi bwa za ku lukuluha ne bu bulezi kuli naha ya Isilaele neikaba paradaisi sina Edeni. (Ezekiele 36:34, 35) Kacenu, lu ikola ku ba mwa “naha” ye zuhile, mi ni yona i swana inge Edeni. Ka ku swana, hañata lu bulelanga ka za paradaisi ya luna ya kwa moya. Tora ya ku Libelela i se i talusize “naha” ya luna kuli ki “liluko la musebezi” wa sicaba s’a ketile Mulimu.b Kw’a inzi mutang’a Jehova kaufela, u mwa naha yeo ye zuhile ibile fela a satalala ku yemela bulapeli bwa niti ka ku hata mwa n’a hatile Kreste Jesu.—1 Pitrosi 2:21.

20. “Naha ya nubu ye kenile” ya mwa pono ya Ezekiele i lu luta sikuka mañi, mi lu kona ku si sebelisa cwañi?

²⁰ Cwale kalulo ya naha ye bizwa “naha ya nubu ye kenile” kiñi? Yeo ki nubu yeo batu ne ba zwiselize baprisita ni munzi. Ka ku swana, “sicaba kaufela sa mwa naha” ne si na ni ku zwiseza mulena kalulo ya naha. Seo si talusañi kacenu? Hasi talusi kuli batu ba Mulimu ba swanela ku imezwa ka sitopa sa ba bahulu ba bulapeli ba ba lifiwa mali. (2 Matesalonika 3:8) Ka ku fapana, tuso ye fiwa maeluda kacenu sihulu ki ya kwa moya. I kopanyeleza ku abana mwa musebezi o ezwa cwale ni ku bonisa moya wa swalisano ni wa ku ipeya kwatasi. Niteñi, sina mwa lizazi la Ezekiele, nubu yeo i fiwa “Jehova,” isiñi mutu.—Ezekiele 45:1, 7, 16, NW.

21. Ku alula naha mwa pono ya Ezekiele ku kona ku lu lutañi?

²¹ Haki mulena ni baprisita fela ba ba filwe kalulo mwa naha ye zuhile yeo. Ku alulwa kwa naha ku bonisa kuli masika a 12 kaufela a na ni sanda sa ona tota. (Ezekiele 47:13, 22, 23) Kacwalo buñata bo butuna ba na ni ndao mwa paradaisi ya kwa moya kacenu mi hape ba ka fiwa ndao mwa liluko la fafasi la Mubuso wa Mulimu.

22. (a) Munzi wa mwa pono ya Ezekiele u swanisezañi? (b) Munzi o na ni makenelo kwa maneku kaufela u kona ku lu lutañi?

²² Ka ku feza, munzi wa mwa pono u swanisezañi? Haki munzi wa kwa lihalimu, kakuli u mwahal’a naha ya “nyangela,” (ye silafezi). (Ezekiele 48:15-17) Kacwalo u lukela ku ba wa fa lifasi-mubu. Munzi kiñi? Kana seo hasi mi hupulisi batu ba ba swalisana ili ku tahisa nto ye lukisizwe hande? Ee. Kacwalo, ku bonahala kuli munzi wo u swaniseza sibaka sa tamaiso sa fa lifasi se si ka tusa bote ba ba ka ba nyangela ya fa lifasi-mubu ye lukile. U ka sebeza ka ku tala mwa “lifasi le linca” le li taha. (2 Pitrosi 3:13) Makenelo a munzi a’ kwa maneku kaufela, ao lusika ni lusika lu na ni ona, a swaniseza muinelo wa ku patuluha. Kacenu, batu ba Mulimu ha ba yo mwa tamaiso ya ka ku pata-pata. Mizwale ba ba etelela ba lukela ku ba ba ba atumeleha; likuka ze ba etelela za zibahala ku bote. Taba ya kuli batu ba masika kaufela ba lima naha ye tusa munzi i lu hupuza kuli, nihaiba ka lika za kwa mubili, lingu ze ñwi ba yemela litukiso za tamaiso ze lukiselizwe batu ba Mulimu mwa lifasi kaufela.—Ezekiele 48:19, 30-34.

23. Lu ka nyakisisañi mwa taba ye tatama?

²³ Cwale nuka ye zwa mwa sibaka se si kenile sa tempele bo? Ze i swaniseza kacenu ni kwapili ki yona taba ya bulalu ili ya mafelelezo mwa nyakisiso ye.

[Litaluso za kwatasi]

Lisupo za Lundululo

◻ Tempele mwa pono ya Ezekiele i swanisezañi?

◻ Baprisita ba ba sebeza kwa tempele ba swaniseza bomañi?

◻ Sitopa sa malena kiñi, mi ki ifi misebezi ye miñwi ya sona?

◻ Naha ya mwa pono ya Ezekiele kiñi, mi i abelwa cwañi masika a’ 12?

◻ Munzi u swanisezañi?

[Siswaniso/Mapa ye fa likepe 25]

(Kuli mu bone mo i hatiselizwe luli, mu bone hatiso)

Ku alula naha ka mo ku boniselizwe mwa pono ya Ezekiele

MASIKA A’ 12

DANI

ASERE

NAFETALI

MANASE

EFRAIMI

RUBENI

JUDA

MULENA

BENJAMINE

SIMIONI

ISAKARE

ZEBULONI

GADI

Liwate la Galilea

Nuka ya Jordani

Liwate la Lizwai

Liwate le lituna

[Siswaniso]

YANDULUKO YA NAHA YA NUBU YE KENILE

A. “Jehova U Mwateñi Mo” (Jehova-Sama); B. masimu a munzi a’ nunile

Sanda sa Malivi

Sibaka se si Kenile sa Jehova

Sanda sa Baprisita

B A B