1. Ki lifi ze zibahala ka za Ninive wa kwaikale?

“BUPOLOFITA fahalimu a Ninive.” (Nah. 1:1) Bupolofita bwa Nahumi bu kala ka manzwi a tiseza bumaswe ao. Kono ki kabakalañi ha n’a ezize yona zibahazo ya sinyeho yeo? Ki lifi ze zibahala ka za Ninive wa kwaikale? Litaba za hae ze ezahezi li beilwe ka bukuswani ki Nahumi mwa manzwi a malalu kuli: “munzi wa mali!” (3:1) Milunda ye mibeli ye fa likamba la kwa upa la nuka ya Tigris ku talimana ni muleneñi wa Mosul wa mwa lizazi la cwale, o’ mwa kalulo ya kwa mutulo ya Iraq, ki fona fo ne ku yemi Ninive wa kwaikale. Munzi wo ne u tiisizwe hahulu ka mamota ni mikokolombwa mi ne li ona muleneñi wa mubuso wa Asirya mwa litaba za ona za mafelelezo. Nihakulicwalo, simuluho ya munzi i kuta mwa mazazi a Nimrodi, “sizumi se si m’ata fapil’a [Jehova, NW]. . . . A ya kwa Asuri, mi a yaha Ninive.” (Gen. 10:9-11) Ninive kacwalo ne i bile ni makalelo a maswe. N’a til’o tuma sihulu mwahal’a lipuso za bo Sarigoni, Senakeribi, Ezaradoni, ni Ashubanipali, mwa linako za mafelelezo za mubuso wa Asirya. Ka lindwa ni litulo, n’a ifumisize mi n’a tumile ka mipilisezo ye situhu, ili ye si ya butu yeo babusi ba hae ne ba pilisa ka yona buñata bwa bahapiwa.a C. W. Ceram mwa buka ya hae ye bizwa Gods, Graves and Scholars (1954) fa likepe 266, u bulela kuli: “Ninive n’a hupulwa ki mufuta wa mutu sihulu ka bubulai, ku hapa, ku hatelela, ni nyandiso ya ba ba fokola; ka lindwa ni mifuta kaufela ya mifilifili; ka likezo za lusika lwa babusi ba libangoki be ne ba busa batu ka ku ba sabisa mi ili be ne ba fokoliswa hañata ki lila ze n’e na ni buhali ku ba fita.”

 3. (a) Libizo la Nahumi ki le li swanela ka nzila ifi? (b) Bupolofita bwa Nahumi bu wela mwa nako ifi?

³ Mwa bupolofita bwa Nahumi, niha bu li bo bu kuswani, ku iputezi ze ñata. Ze lu ziba kaufela ka za yena mupolofita ka sibili li fumaneha mwa timana ya pili: “Buka ya pono ya Nahumi wa kwa Elikoshi.” Libizo la hae (Na·chumʹ, ka Siheberu) li talusa “Muomba-ombi.” Ka buniti fela lushango lwa hae ne lu si lo lu omba-omba ku Ninive, kono kwa batu ba Mulimu ba niti, ne lu tisa kimululo ye buniti ili ya kamita kwa sila se si sa koni ku kuyulwa ili se si m’ata. Ki ko ku omba-omba, hape, kuli Nahumi h’a buleli ka za libi za sicaba sa habo tota. Nihaike Elikoshi ha i zibahali hande ko ne i inezi, ku bonahala kuli bupolofita ne bu ñolezwi mwa Juda. (Nah. 1:15) Ku wa kwa Ninive, ko ne ku ezahezi ka 632 B.C.E., ne ku sa li kwapili Nahumi ha n’a ñola bupolofita bwa hae, mi u bapanya yona kezahalo yeo ni ku wa kwa No-Amoni (Thebes, mwa Egepita) ko ne ku itangetile hanyinyani fela. (3:8) Kacwalo, Nahumi u lukela ku ba ya n’a ñozi bupolofita bwa hae mwahal’a yona nako yeo.