Ba Ba Maswe Ba Ka Ba Teñi ku Isa Lili?
“Kiñi ha . . . unz’o ikuzelize [Jehova], ya maswe nih’a miza ya mu fita kwa ku luka?”—HABAKUKI 1:13.
1. Lifasi-mubu li ka tala luli lili zibo ya kanya ya Jehova?
KANA Mulimu u ka timeza ba ba maswe muta o muñwi? Haiba u ka ba timeza, lu lukela ku libelela ku isa lili? Lipuzo zeo li buziwa ki batu mwa lifasi kaufela. Lu kona ku fumana kai likalabo? Lu kona ku li fumana mwa manzwi a bupolofita a’ buyelezwi ki Mulimu a za nako ye tomilwe. A lu kolwisa kuli Jehova u ka tuha a atula ba ba maswe kaufela. Kihona lifasi-mubu kaufela “li ka tala zibo ya kanya ya [Muñ’a] Bupilo, sina mo ku talezi mezi mwa liwate.” Yeo ki yona sepiso ya bupolofita ye mwa Linzwi le li Kenile la Mulimu kwa Habakuki 2:14.
2. Mwa buka ya Habakuki ku ñozwi likatulo lifi ze talu za Mulimu?
2 Buka ya Habakuki ne i ñozwi ibat’o ba ka 628 B.C.E., mi ku ñozwi likatulo za Jehova Mulimu ze talu za ka ku tatamana. Ze peli kwa likatulo zeo se li fitisizwe kale. Ya pili ne li katulo ya Jehova kwa sicaba sa Juda wa kwaikale sa buipanguli. Ya bubeli bo? Ne li katulo ya Mulimu kwa Babilona ye n’e hatelela. Kacwalo he, lwa kona ku kolwa hande-nde kuli ni katulo ya Mulimu ya bulalu i ka fitiswa. Mane, lu kona ku libelela kuli i ka tuha i fitiswa. Kabakala ba ba lukile ba mwa mazazi a, a maungulo, Mulimu u ka timeza ba ba maswe kaufela. Ba mafelelezo ku bona ba ka timezwa fa “ndwa ya lizazi le lituna la Mulimu Ya-Mata-Kaufela” ye atumela ka bubebe.—Sinulo 16:14, 16.
3. Ki nto mañi ye tamehile ku tulukela ba ba maswe mwa miteñi ye?
3 Ndwa ya lizazi le lituna la Mulimu i sweli ya sutelela. Mi katulo ya Mulimu ya ku timeza ba ba maswe mwa miteñi ye i tamehile ku fitiswa sina mo ne li fitiselizwe likatulo za Jehova za ku timeza Juda ni Babilona. Kono ka nako ya cwale, ha lu ngeni kuli lu mwa Juda mwa miteñi ya Habakuki. Ku ezahalañi mwa naha yeo?
Naha Ye mwa Misunga
4. Habakuki u utwa liñusa mañi le li kakamalisa?
4 Mu nahane kuli Habakuki mupolofita wa Jehova u inzi fa situwa se si lapami sa ndu ya hae, u ikola kamoya ka manzibwana. Kwatuko ni yena ku na ni siopeliso. (Habakuki 1:1; 3:19, litaku ze tuna) Kono Habakuki u utwa liñusa le li kakamalisa. Mulena Jojakimi wa Juda u bulaile Uria mi u latezi situpu sa mupolofita y’o mwa mabita a nyangela. (Jeremia 26:23) Ki niti kuli Uria n’a tuhezi ku sepa Jehova, n’a sabile ni ku balehela kwa Egepita. Kono Habakuki wa ziba kuli Jojakimi za n’a ezeza mifilifili n’e si ku lakaza ku kuteka Jehova. Se si paka cwalo kikuli mulena y’o n’a sa lateleli mulao wa Mulimu mi n’a toile mupolofita Jeremia ni ba bañwi be ne ba sebeleza Jehova.
5. Bulapeli bwa Juda bu cwañi, mi Habakuki u eza cwañi kabakaleo?
5 Habakuki u bona musi wa insense ha u nze u tunya fa lituwa za mandu a’ li mabapa. Batu ha ba cisa insense cwalo haki kuli ba lapela Jehova. Ba sweli ku ikenya mwa likezo za bulapeli bwa buhata bo bu yemelwa ki Jojakimi Mulena wa Juda ya maswe. Ki muinelo kwa ku swabisa! Habakuki u yenga-yenga mioko, mi u lapela kuli: “Mawe [Muñ’a] Bupilo, ni ka biza ku Wena hakai u sa ni utwi? Ni itilelela ku Wena kabakala bumaswe, ibo ha u lamuleli! U ni bonisezañi ze maswe, mi u ni talimisezañi za ku nyandisa? Fapil’a ka ki lisinyehelo ni nalu; ki lifapano fela, mifilifili ya lindwa. Kabakaleo, mulao ha u sa na mata, ha ku sa na ya atula ka swanelo; kakuli ya maswe u koma ya lukile, mi likatulo li tokwile niti.”—Habakuki 1:2-4.
6. Ku ezaheziñi kwa mulao ni katulo mwa Juda?
6 Ka niti, lisinyehelo ni mifilifili li atile. Kw’a talima Habakuki kaufela, u bona butata, lifapano, ni lindwa. “Mulao ha u sa na mata.” Katulo bo? “Ha ku sa na ya atula ka swanelo”! Ha i fitiswi ni hanyinyani. Se si ezahala kikuli “ya maswe u koma ya lukile,” u tula milao ye lelezwi ku sileleza ya si na mulatu. Ka niti, “likatulo li tokwile niti.” Za kopamiswa. Ki muinelo kwa bumaswe!
7. Habakuki u ikatulela ku ezañi?
7 Habakuki wa kutumana, u nahana za muinelo wo. Kana u ka tuhela? Kutokwa! Ha s’a nyakisisize mo ba nyandiselizwe batanga ba Mulimu ba ba sepahala, musepahali y’o u ikatulela hape ku zwelapili ku tiya a li mupolofita wa Jehova. Habakuki u ka zwelapili ku zibahaza lushango lwa Mulimu, niha ku kona ku bulaisa.
Jehova U Eza “Musebezi” O Komokisa
8, 9. Jehova u ka eza “musebezi” mañi o komokisa?
8 Mwa pono, Habakuki u bona balapeli ba buhata, ba ba shwaula Mulimu. Mu teeleze s’a ba bulelela Jehova kuli: “Mu libelele macaba, mi mu bone, mu komoke ka ku mbemuka!” Mwendi Habakuki wa komoka libaka Mulimu ha bulelela ba ba maswe bao cwalo. Cwale u utwa Jehova ha ba bulelela kuli: “Kakuli mwa linako ze za mina, ni ka eza musebezi o mu ka palelwa ku kolwa kuli n’o ka ezwa.” (Habakuki 1:5) Mane, ki Jehova ka sibili ya eza musebezi wo o ba palelwa ku kolwa kuli n’o ka ezwa. Kono ki musebezi mañi?
9 Habakuki u teeleza ka tokomelo ku za ka bulela Mulimu hape, ze kwa Habakuki 1:6-11. Ki lushango lwa Jehova l’o—mi ha ku na mulimu wa buhata kamba siswaniso se si sa pili se si kona ku lu tibela ku talelezwa. U li: “Kakuli ni ka tuha ni biza Makalade, sona sicaba se si buhali, se si kanyanyu, se si ka pazula manaha mwa butuna bwa ona, ku t’o hapa minzi y’e si ya sona. Ki sicaba se si sabisa, se si sa konwi. Ku ba ni mata ni ku ipusa, ki zona ze si ipeile. Lipizi za sona li fita lingwe kwa lubilo, li sabisa ku fita [maakanyani a, NW] busihu. Bapahami ba zona ba zamaya ka sikeu, ba zwa kwahule, ba fufa sina mbande ye fuumukela kwa ku ca. Kaufela ba tela ku sinya; lipata za bona li tukufalezwi ku talima ko ba ya, sina moya wa kwa Upa ha u fuka ka ku swalelela. Ba hapa batu ike ki ku ñwata mushabati. E, ba seha malena; ku bona, manduna ki sisomo fela; ba seha minzi ye tiile, kakuli ba i ubelela muundo mi ba i kena. Kiha ba ipa mata, ba ipitela inge moya, ba atelwa ki milatu. Ku bona, mata a bona ki mulimu wa bona.”
10. Jehova u tahisa bomañi?
10 Ki temuso ya bupolofita kwa butuna yeo ye zwelela ku Mwambakani-ya-Pahami! Jehova u ka tahisa Makalade, sona sicaba sa Babilona se si situhu. Ha si nze si “pazula manaha mwa butuna bwa ona,” si ka hapa minzi ye miñata-ñata. Haki ku sabisa ni k’o! Sicaba sa Makalade sa ‘sabisa, ha si konwi,’ sa mbemukisa ni ku ngangamisa. Si itomela milao ye sa cinciwi. ‘Si na ni mata a ku ipusa.’
11. Ne mu ka talusa cwañi mo li tahela limpi za Sibabilona ku to lwanisa Juda?
11 Kwa lubilo, lipizi za Babilona li fita lingwe ze mata hahulu. Bapahami ba zona ba sabisa hahulu ku fita maakanyani a lapile a zuma busihu. Kakuli ba lakaza ku funduka, ‘bapahami ba zona ba zamaya ka sikeu,’ ku si na tiyeho. Ku zwa k’o kwa Babilona kwahule-hule, ba liba kwa Juda. Makalade ba fufa sina mbande ye fuumukela kwa lico ze munati, mi ba tuha ba tulukela mbuya ya bona. Kono kana ikaba sinyeho ye nyinyani fela, ili masole ba sikai fela ba ba hapa? Kutokwa! “Kaufela ba tela ku sinya,” ba li mpituna ye tela ku t’o shandaula. Lipata za bona li tukufalezwi, ba libile kwa wiko kwa Juda ni Jerusalema, ba taha ka lubilo lo lutuna sina moya wa kwa upa. Limpi za Sibabilona li kungushula bahapiwa ba bañata kuli mane ba sweli ku ‘hapa batu inge ki ku ñwata mushabati.’
12. Mababilona ba ezañi, mi zona lila zeo ze sabisa li “atelwa ki milatu” mañi?
12 Mpi ya Makalade i seha malena ni ku soma manduna, mi kaufel’a bona ha ba koni ku yemisa tasezo ya yona ye sa konwi ku tuhelwa. I “seha minzi ye tiile,” kakuli munzi ufi kamba ufi o tiile u wela fafasi Mababilona ha ba u “ubelela muundo” ka ku eza lilundu la mubu f’o ba u taseza. Ka nako y’a tomile Jehova, lila zeo ze sabisa li “ka ipa mata, ba ipitela inge moya.” Ha ba lwanisa Juda ni Jerusalema cwalo, ba “ka atelwa ki milatu” ya ku holofaza batu ba Mulimu. Hamulaho wa ku tula ka bubebe-bebe, muhali wa Makalade u ka itumba a li: ‘Mata a luna ki mulimu wa luna.’ Kono luli u mwa lififi!
Mutomo O Tiile wa Sepo
13. Ki kabakalañi Habakuki ha na ni sepo ni buikolwiso?
13 Habakuki ha utwisisize hande mulelo wa Jehova, sepo ya hae i ba ye tuna. Ka buikolwiso bo bu tezi, u lumbaeta Jehova. Ka mo ku ñolezwi kwa Habakuki 1:12, mupolofita y’o u li: “Mawe [Muñ’a] Bupilo Mulimu wa ka, Ya-Kenile wa ka, ha ni li, ki Wena ya n’a li teñi kwa simuluho? Ha [u] na ku shwa!” Ka niti, Jehova ki Mulimu “ku zwa ko ku si na makalelo, ku ya ko ku si na mafelelezo”—u teñi kamita-ni-mita.—Samu 90: 1, 2.
14. Bakwenuheli ba mwa Juda ba ezizeñi?
14 Ha nahanisisa pono ya filwe ki Mulimu ni ku tabela kutwisiso ye ne i mu file, mupolofita y’o hape u li: “Mawe [Muñ’a] Bupilo, sicaba sani ki Wena ya si bizelize ku atula. Wena Licwe, ki wena ya si file ku tiya kuli si nate.” Mulimu u atuzi maswe bakwenuheli ba Juda, mi Jehova u ka ba nyaza, ni ku ba ota maswe. Ne ba swanela ku itinga ku yena ku ba Licwe la bona, yena fela mapilelo, sisabelo, ni Ya ba punyusa. (Samu 62:7; 94:22; 95:1) Niteñi, baeteleli ba Juda ba bakwenuheli ha ba suteleli ku Mulimu, mi ba zwelapili ku nyandisa balapeli ba hae ba bande.
15. Jehova ki “wa meto a kenile a’ sa koni ku bona sibi” ka mukwa ufi?
15 Muinelo wo u filikanya hahulu mupolofita wa Jehova y’o. Kacwalo u li: “Wena wa meto a kenile a’ sa koni ku bona sibi, Wena ya sa koni ku talima bumaswe.” (Habakuki 1:13) Ka niti, Jehova ki “wa meto a kenile a’ sa koni ku bona sibi,” ili ku talusa kuli, ha koni ku tuhelela bufosi.
16. Ne mu ka kusufaza cwañi ze ñozwi kwa Habakuki 1:13-17?
16 Habakuki kacwalo u ba ni lipuzo ze ñwi ze tahisa nahanisiso. U buza kuli: “Kiñi ha u tuhelela ba ba maswe, unz’o ikuzelize, ya maswe nih’a miza ya mu fita kwa ku luka? Kiñi ha u eza kuli batu ba swane sina litapi za mwa liwate, kamba sina ze zamaya ka mba, ili ze si na ya li busa? Sila sa ba yabula kaufela ka kashuto, sa ba yamba kaufela ka sikundi sa hae, ni ku ba kopanya ka liomba; ibe kihona sa taba, sa nyakalala. Kabakaleo, yena u yumbangeta sikundi sa hae, mi u ciseza liomba la hae insense; kakuli ki ka zona h’a fumani mbuya ye nunile, ni za ku ca ze ñata. Kikuli u ka n’a zwelapili cwalo, a yambule lituwa la hae ka nako ni nako, a sa liseli ku bulaya macaba a mañata?”—Habakuki 1:13-17.
17. (a) Mababilona ha ba taseza Juda ni Jerusalema, ba peta cwañi mulelo wa Mulimu? (b) Jehova u ka patululelañi Habakuki?
17 Mababilona ha ba taseza Juda ni muleneñi wa yona, ona Jerusalema, ba ka eza mo ba latela. Ha ba na ku ziba kuli ki Mulimu ya itusisa bona kuli a fitise katulo ya hae ye lukile ya ku ota sicaba se si sa sepahali. Ki lona libaka Habakuki ha fumana t’ata ku utwisisa kuli Mulimu n’a ka itusisa Mababilona ba ba maswe kuli a fitise katulo ya Hae. Makalade ba ba situhu bao hasi balapeli ba Jehova. Ku bona, batu ki ‘litapi fela kamba ze zamaya ka mba’ ze na ni ku swaliwa ni ku hapiwa. Kono Habakuki ha na ku ina nako ye telele a komokisizwe ki litaba zeo. Jehova u ka tuha a patululela mupolofita wa hae y’o kuli Mababilona ba ka fiwa koto kabakala ku hapa kwa bona ka buitati ni ku bulaya batu ba bañata-ñata.—Habakuki 2:8.
Ku Libelela Manzwi a Mañwi a Jehova
18. Lu kona ku itutañi kwa mubonelo wa Habakuki, ka mo ku boniselizwe kwa Habakuki 2:1?
18 Kono ka nako ya cwale, Habakuki u libelela ku utwa ze ñwi z’a ka mu bulelela Jehova. Mupolofita y’o u bulela ka bundume kuli: “Na y’o yema mwa sibaka sa ka sa bulibeleli, na pahama fa tawala, kuli ni libelele, mi ni utwe s’a ka ni bulelela [Muñ’a] Bupilo, ni mo ni ka ikalabelela bakeñisa pilaelo ya ka.” (Habakuki 2:1) Habakuki u lakaza hahulu ku ziba zeo Mulimu a ka bulela hape ka yena ka ku ba mupolofita. Tumelo ya hae ya kuli Jehova ki Mulimu ya sa tuheleli bumaswe i mu bisa ya komoka se bu atezi bumaswe, kono u itatela kuli munahanelo wa hae u sikululwe. Luna bo? Ha lu sa zibi libaka lika ze ñwi ze maswe ha li tuhelezwi, tumelo ya luna ya kuli Jehova Mulimu ki ya lukile i swanela ku lu tusa ku tiya ni ku itinga ku yena.—Samu 42:5, 11.
19. Sina mwa n’a bulelezi Mulimu ka Habakuki, ne ku ezaheziñi kwa Majuda ba baipanguli?
19 Sina mwa n’a bulelezi ka Habakuki, Mulimu n’a fitisize katulo ya hae ya ku timeza sicaba sa Majuda ba buipanguli ka ku tuhelela Mababilona ku shandaula Juda. Ka 607 B.C.E., ba sinya Jerusalema ni tempele, ku bulaya ba bahulu hamoho ni banana, ni ku hapa batu ba bañata-ñata. (2 Makolonika 36: 17-20) Ha se ba bile batanga mwa Babilona ka nako ye telele, bomasiyaleti ba Majuda ba ba sepahala ne ba kutezi habobona mi kwa nalulelule ba yaha sinca tempele. Kono hasamulaho, Majuda ne ba sa sepahali hape ku Jehova—sihulu ha ne ba hanile Jesu kuli haki Mesiya.
20. Paulusi n’a itusisize cwañi Habakuki 1:5 ha n’a bulela za ku hana Jesu?
20 Kwa Likezo 13:38- 41, muapositola Paulusi n’a bonisize Majuda ba kwa Antioke se ne si ka zwa mwa ku hana Jesu ili ku nyefula sitabelo sa hae sa tiululo. Paulusi ha n’a kutezi manzwi a kwa Habakuki 1:5 a mwa toloko ya Septuagint ya Sigerike, n’a lemusize kuli: “Mu tokomele kihona, mu ka swana mu tahelwa ki se si bulezwi ki bapolofita kuli: A mu bone, mina bokamashungu, mu komoke he, mi mu yunde; kakuli ni ka eza musebezi mwa mazazi a mina, ili musebezi o mu si ke mwa lumela kuli wa koneha, mutu nih’a mi taluseza ona.” Sina manzwi ao a n’a kutezi Paulusi mo ne a boniselize, ne ku bile ni talelezo ya bubeli ya Habakuki 1:5 mpi ya Maroma ha ne i shandauzi Jerusalema ni tempele ya yona ka 70 C.E.
21. Majuda ba mwa miteñi ya Habakuki ne b’a ngile cwañi “musebezi” wa Mulimu wa ku lumeleza Mababilona ku shandaula Jerusalema?
21 Kwa Majuda ba mwa miteñi ya Habakuki, “musebezi” wa Mulimu wa ku lumeleza Mababilona ku sinya Jerusalema ne u sa utwisisehi kakuli muleneñi wo ne li ona mutomo wa bulapeli bwa Jehova ili sibaka mwa n’a pila mulena ya tozizwe. (Samu 132:11-18) Kacwalo, ku t’o fita nako yeo, kwa li ku simwa Jerusalema i sa sinyiwi. Kwa li ku simwa tempele ya yona i sa cisiwi. Kwa li ku simwa ndu ya Davida ya silena i sa tululwi. Ne ku sa nahaniwi kuli Jehova wa kona ku lumeleza lika ze cwalo ku ezahala. Kono ka Habakuki, Mulimu n’a file temuso ye likani ya kuli ze kakamalisa zeo ne li ka ezahala luli. Mi ze ezahezi li bonisa kuli ne ku bile fela sina mo ne ku polofitezwi.
“Musebezi” wa Mulimu O Komokisa mwa Miteñi Ye
22. “Musebezi” wa Jehova o komokisa u ka amañi mwa miteñi ye?
22 Kana Jehova u ka eza “musebezi” o komokisa mwa miteñi ye? Mu kolwe kuli u ka eza se siñwi, bahononi niha ba sa kolwi cwalo. Musebezi wa Jehova o komokisa cwale u ka ba sinyeho ya Krestendomu. Sina Juda wa kwaikale, Krestendomu i ipapata ku lapela Mulimu kono i silafezi ka ku tala. Jehova u ka tuha a bona teñi kuli bulapeli bwa Krestendomu kaufela bwa tanyelwa, sina mw’a ka tanyelelwa “Babilona yo mutuna” kamukana, yona kopano ya mwa lifasi kamukana ya bulapeli bwa buhata.—Sinulo 18:1-24.
23. Moya wa Mulimu ne u susuelize Habakuki ku ezañi hape?
23 Jehova n’a file Habakuki musebezi o mutuna kuli a u pete pili Jerusalema i si ka sinyiwa kale ka 607 B.C.E. Mulimu n’a ka bulelelañi hape mupolofita wa hae? Habakuki n’a ka utwa litaba ze n’e ka mu ezisa k’u nga siopeliso sa hae ni ku opelela Jehova lipina za malilo. Kono pili moya wa Mulimu ne u ka ezisa mupolofita y’o ku shaela liziyezi ze kakamalisa. Ka niti ne lu ka itebuha ku utwisisa taluso ye tungile ya manzwi a bupolofita ao a za nako ye tomilwe ki Mulimu. Kacwalo ha lu teelezeñi hape kwa bupolofita bwa Habakuki.
Kana Mwa Hupula?
• Ne ku bile cwañi mwa Juda mwa miteñi ya Habakuki?
• Jehova n’a ezize “musebezi” mañi o komokisa mwa miteñi ya Habakuki?
• Habakuki n’a na ni mutomo mañi wa sepo?
• Mulimu u ka eza “musebezi” mañi o komokisa mwa miteñi ye?
[Siswaniso se si fa likepe 15]
Habakuki n’a ipuzize libaka Mulimu ha n’a tuhelezi bumaswe ku ata. Mina bo?
[Siswaniso se si fa likepe 16]
Habakuki n’a polofitile kuli naha ya Juda i ka telwa ki likayamana ka Mababilona
[Siswaniso se si fa likepe 16]
Litutuma ze pumbuzwi za Jerusalema, ye n’e shandauzwi ka 607 B.C.E.