Ngambolo Ya Fa Lilundu Yezibahala Hahulu

Jesu ulukela kuba yakatezi hamulaho wa kulapela busihu kaufela ni kuketa balutiwa ba 12 kuba baapositola. Ki kale lipazula, kono Jesu usanani maata ni takazo ya kutusa batu. Ueza cwalo kwatuko a lilundu mwa Galilea, mwendi ili bukaufi ni Kapernauma, kona kwanaainanga ni kwanaapetezi hahulu bukombwa bwahae.

Batu babañata babazwa kwa libaka za kwahule batile ku yena. Babañwi bazwa kwa mboela, ili kwa Jerusalema ni libaka za mwa Judea. Babañwi bona bazwa kwa mutulo-wiko, ili kwa litolopo za Tire ni Sidoni ze kwa likamba. Bateziñi ku Jesu? “Batile kuto muteeleza ni kuto foliswa matuku abona.” Mi Jesu ‘wabafolisa kaufelaa bona.’ Munahane feela taba yeo! Bakuli kaufela bafoliswa. Jesu utusa ni “bane bakatazwa ki mioya yemasila,” ili batu bane banyandiswa ki mangeloi amaswe a Satani.—Luka 6:17-19.

Jesu cwale uya fa sibaka sesipatami sesi kwatuko ni lilundu, mi buñata bukubukanela ku yena. Balutiwa bahae, sihulu baapositola ba 12, mwendi ki bona babainzi hahulu bukaufi ni yena. Batu kaufela banyolezwi kuteeleza ku muluti yo yakona kueza misebezi yemaata. Jesu ufa ngambolo yetusa bateelezi bahae. Kuzwa ona zazi leo, batu babañwi babañata-ñata ni bona batusizwe ki ngambolo yeo. Ni luna lwakona kutusiwa ki yona bakeñisa kuli litaba za butokwa ze ku yona nelibulezwi ka nzila yebunolo ni yeutwahala. Jesu ubulela litaba zeezahala ni lika zebaziba batu. Kueza cwalo kutahisa kuli zabulela liutwisiswe ki batu bababata kupila hande ka nzila yelumelelwa ki Mulimu. Ki litaba lifi zetuna za mwa ngambolo ya Jesu zetisa kuli ibe ya butokwa hahulu?

Mutu kaufela ubata kuba ni tabo. Ka kuziba cwalo, Jesu ukala ka kutalusa batu babanani tabo luli. Munahane feela taba yeo moihohela mamelelo ya bateelezi bahae. Kono bakomokiswa ki litaba zeñwi.

Jesu uli: “Tabo ki ya babalemuha kuli batokwa za Mulimu, kakuli Mubuso wa mahalimu ki wabona. Tabo ki ya babalila, kakuli bakaomba-ombiwa. . . . Tabo ki ya babautwa tala ni linyolwa la kuluka, kakuli bakakuliswa. . . . Tabo ki ya babanyandiselizwe kuluka, kakuli Mubuso wa mahalimu ki wabona. Tabo ki yamina, batu haba mishubula ni kuminyandisa . . . kabakala ka. Mutabe mi munyakalale hahulu.”—Mateu 5:3-12.

Jesu utalusañi habulela kuli “tabo”? Hatalusi tabo ya batu babaikola nto yeñwi inze baikashaula kuseha. Zeo haki zona zeitalusa tabo ya niti. Tabo ya niti iama kuba ni buikolwiso bwa luli, kukolwa ka sanani sona mutu mwa bupilo.

Jesu ubulela kuli batu babaziba kuli batokwa za Mulimu, babaswabiswa ki libi zabona, ni babafita fa kuziba Mulimu ni kumusebeleza ki bona babatabile luli. Niha batoiwa kamba kunyandiswa kabakala kueza zalata Mulimu, batabile kakuli baziba kuli batabisa Mulimu ni kuli uka bafa mupuzo wa bupilo bobusa feli.

Kono batu babañata banahana kuli kuba ni sifumu ni kuikola minyaka ki kona kokutahiseza mutu tabo. Jesu ubulela kuli zeo haki zona zetahisa tabo. Ka kubonisa kuli zeo halitahisi tabo, Jesu ubulela manzwi atahisa kuli baba muteeleza banahanisise zabulela, uli: “Bumai ki bwamina babafumile, kakuli muikola zamina ka kutala. Bumai ki bwamina babakusi cwale, kakuli mukalapa. Munani bumai mina babaseha cwale, kakuli mukaswaba ni kulila. Munani bumai batu kaufela haba mibulela hande, kakuli zeo kona lika zeswana zene baezanga bo kuku wabona kwa bapolofita ba buhata.”—Luka 6:24-26.

Ki kabakalañi kuba ni sifumu, kuseha, ni kulumbiwa ki babañwi hakutahisa bumai? Kakuli haiba mutu unani lika zeo mi ulilata hahulu, hana kusebeleza hande Mulimu mi hana kuba ni tabo ya niti. Jesu hatalusi kuli mutu hali feela mubotana kamba hashwa tala kipeto ukaba ni tabo. Kono hañata babotana ki bona babalumelanga lituto za Jesu ni kufumana tabo ya niti.

Ka kuama kwa balutiwa bahae, Jesu uli: “Mu lizwai la lifasi.” (Mateu 5:13) Fo, hatalusi kuli balutiwa bahae ki bona lizwai luli. Kono uama kwa taba ya kuli lizwai litahisa kuli lico lisike zasinyeha. Lizwai leliñata libulukiwangwa bukaufi ni aletare kwa tempele ya Mulimu mi liitusiswangwa kwa kulunga linubu. Hape lizwai liyemela kusabola. (Livitike 2:13; Ezekiele 43:23, 24) Balutiwa ba Jesu ki bona “lizwai la lifasi” kakuli batusa batu kuba ni silikani sesinde ni Mulimu ni kusa ikenya mwa muzamao omaswe. Kaniti, lushango lwabona lwakona kusileleza batu kaufela baba luamuhela.

Jesu hape ubulelela balutiwa kuli: “Mu liseli la lifasi.” Lambi haibeiwangi mwa sizuma, kono ibeiwanga fa matomelo ayona kuli imonyehele batu. Ka mukwa ocwalo, Jesu ubasusueza kuli: “Liseli lamina limonyehele batu cwalo, kuli babone misebezi yamina yeminde mi bakanyise Ndataa mina ya kwa mahalimu.”—Mateu 5:14-16.

Baeteleli ba bulapeli bwa Sijuda bali Jesu uloba Mulao wa Mulimu, mi kihona hane basazo lelisana za kumubulaya. Ka mukwa ocwalo, Jesu ubulela kuli: “Musike mwahupula kuli nitilo felisa Mulao kamba Bapolofita. Nitezi kuto taleleza, isiñi kuto felisa.”—Mateu 5:17.

Kaniti, Jesu ukuteka hahulu Mulao wa Mulimu mi ususueza babañwi kuli ni bona baukuteke. Mane ubulela kuli: “Mutu kaufela yatula omuñwi wa milao ye yeminyinyani hahulu mi aluta batu kueza cwalo, ukabizwa yomunyinyani hahulu mwa Mubuso wa mahalimu.” Utalusa kuli mutu yacwalo hana kukena mwa Mubuso. Uekeza kuli: “Kono mutu kaufela yaimamela ni kuiluta, ukabizwa yomuhulu mwa Mubuso wa mahalimu.”—Mateu 5:19.

Jesu unyaza nihaiba mikwa yekona kutahisa kuli mutu atule Mulao wa Mulimu. Ka kuziba kuli Mulao ubulela kuli “usike wabulaya yomuñwi,” Jesu uli: “Mutu kaufela yazwelapili kubifela mwanahabo yena ukaatulwa mwa kuta yenyinyani.” (Mateu 5:21, 22) Kuzwelapili kubifela mutu yomuñwi ki nto yemaswe luli, mi mane kukona kutahisa kuli mutu abulaye yomuñwi. Ka mukwa ocwalo, Jesu utalusa zaswanela kueza mutu kuli atahise kozo, uli: “Cwalehe hautisa mpo yahao kwa aletare mi hauli kwateñi uhupula kuli mwanahenu wabilaela ka za hao, usiye mpo yahao fapilaa aletare, mi uye. Pili uyo kutisana pilu ni mwanahenu, mi cwale ukute utofa mpo yahao.”—Mateu 5:23, 24.

Mulao omuñwi ki ohanisa bubuki. Jesu uli: “Muutwile kuli nekubulezwi kuli: ‘Usike wabuka.’ Kono na, nimibulelela nili, mutu kaufela yaswalelela kutalima musali ka kumulakaza seabukile kale ni yena mwa pilu yahae.” (Mateu 5:27, 28) Jesu habuleli feela za kuba ni mihupulo yemaswe, kono utalusa zekona kuzwa mwa ‘kuswalelela kutalima.’ Kuswalelela kutalima hañata kutahisanga takazo yetuna. Mi haiba kuba ni kolo mutu wakona kueza bubuki. Mutu ukona kutibela cwañi muinelo wo? Utokwa kuunga muhato otiile. Jesu uli: “Cwale haiba liito lahao la bulyo lakusitatalisa, ulikumule mi ulinepele kwahule ni wena. . . . Haiba lizoho lahao la bulyo lakusitatalisa, ulipume mi ulinepele kwahule ni wena.”—Mateu 5:29, 30.

Batu babañwi baitombolanga kuli bapumiwe lizoho kamba lihutu lelinani butuku bobubulaya kuli bapilise bupilo bwabona. Jesu ubulela kuli sa butokwa ni kufita ki ‘kunepela kwahule’ nto ifi kamba ifi, inge cwalo liito kamba lizoho, kuli mutu aambuke mihupulo yemaswe ni likezo zetiswa ki yona. Jesu uli: “Sesinde ku wena ki kulatehelwa ki silama silisiñwi fa mubili wahao kufita kuli mubili wahao kaufela unepelwe mwa Gehena” (sona sibaka sa manyalala sesituka mulilo, sesi kwande a lukwakwa lwa Jerusalema), ili kutalusa sinyeho ya kuya kuile.

Jesu hape ufa kelezo ya mwakuezeza batu babautwisa babañwi butuku kamba kubafoseza. Ubulela kuli: “Usike wakutiseza mutu yamaswe, kono mutu ufi kamba ufi yakubakula kwa lilama lahao la bulyo, umufetulele ni leliñwi.” (Mateu 5:39) Taba yeo haitalusi kuli mutu hakoni kuitamulela kamba kulamulela lubasi lwahae halulwaniswa. Jesu ubulela za kubakulwa kwa lilama, ili kezo yesaezezwi kuholofaza hahulu mutu kamba kumubulaya; kono ki kezo yemushwaulisa. Ubulela kuli haiba mutu utahisa mifilifili kamba kañi, ka kumibakula kwa lilama kamba kumilwaha, musike mwamukutiseza.

Kelezo yeo ilumelelana ni mulao wa Mulimu oama kulata babañwi. Ka mukwa ocwalo, Jesu ueleza bateelezi bahae kuli: “Muzwelepili kulata lila zamina ni kulapelela baba minyandisa.” Utalusa libaka lelituna habaswanela kueza cwalo, uli: “Kuli muipake kuba bana ba Ndataa mina ya mwa mahalimu, kakuli yena upazuliseza babamaswe ni babande lizazi lahae.”—Mateu 5:44, 45.

Jesu ufeleleza taba yeo ka kubulela kuli: “Mulukela kupetahala cwalo ni mina, sina Ndataa mina ya kwa lihalimu hali yapetahalile.” (Mateu 5:48) Kaniti, Jesu hatalusi kuli batu bakona kuba babapetahalile ka kutala. Kono ka kulikanyisa Mulimu, lwakona kuekeza kwa lilato laluna ka kulata nihaiba lila zaluna. Ka mubulelelo womuñwi, Jesu uli: “Muzwelepili kuba ni sishemo, sina Ndataa mina hanani sishemo.”—Luka 6:36.

Jesu uzwelapili ni ngambolo yahae ka kususueza bateelezi bahae kuli: “Mutokomele kuli musike mwabonisanga kuluka kwamina fapilaa nyangela kuli mubonwe ki batu.” Jesu unyaza moya wa kuiponahaza kuli mutu ki mulapeli, uli: “Haufa limpo za sishemo, usike waliza tolombita pili, sina mobaezeza baipi.” (Mateu 6:1, 2) Sesinde ki kufela limpo za sishemo kwa mukunda.

Kutuha fo, Jesu uli: “Hamulapela, musike mwaeza sina baipi, kakuli bona balata kulapela bayemi mwa masinagoge ni fa makona a makululu kuli babonwe ki batu.” Kono ubulela kuli: “Hamulapela, mukene mwa muzuzu wamina, mi hase mukwalile sikwalo, mulapele ku Ndataa mina ya kwa mukunda.” (Mateu 6:5, 6) Jesu hanyazi litapelo kaufela zelapelwa fa nyangela, kakuli ni yena naalapezi litapelo zecwalo. Unyaza litapelo zelapelwa ka nzila ya kutabisa feela bateelezi ni ya kuli mutu alumbiwe.

Jesu ueleza buñata kuli: “Hamulapela, musike mwakuta-kutela kubulela manzwi aswana, sina mobaezeza ba macaba.” (Mateu 6:7) Jesu hatalusi kuli kukutela kulapela ka za nto yeswana kufosahalile. Unyaza mukwa wa kubulelanga manzwi aswana apetilwe ‘ka kukuta-kutela’ mutu halapela. Kihona cwale afa tapelo yeli mutala yenani likupo ze 7. Likupo zapili zetaalu libulela za tukelo ya Mulimu ya kubusa ni za mulelo wahae—za kuli libizo lahae likeniswe, Mubuso wahae utahe, ni kuli tato yahae iezwe. Hase lubulezi likupo zeo, cwale lwakona kuikupela lico zelutokwa ka zazi ni kuikupela kuswalelwa libi, hamoho cwalo ni kukupa kuli lusike lwalikiwa ka muliko olusa koni kutiyela ni kukupa kuli lulamulelwe ku yamaswe.

Luswanela kuunga cwañi liluwo laluna? Jesu ususueza buñata kuli: “Mutuhele kuikubukanyeza bufumu mwa lifasi, mokunani mafele ni mafumi akona kusinya ni mokunani masholi babakona kupunya ni kuuzwa.” Yeo ki kelezo yende luli! Sifumu sakona kufela mi safelanga; kuba ni sona hakutahisi kuli lube baba butokwa ku Mulimu. Ka mukwa ocwalo, Jesu uzwelapili kubulela kuli: “Muikubukanyeze bufumu kwa lihalimu.” Lwakona kueza cwalo ka kuunga sebelezo yaluna ku Mulimu kuba nto ya butokwa hahulu mwa bupilo bwaluna. Hakuna yakona kuluamuha silikani saluna ni Mulimu kamba mupuzo wa bupilo bobusa feli. Manzwi a Jesu ki a niti luli, ali: “Kokuinzi bufumu bwahao, ki kona koiinzi ni pilu yahao.”—Mateu 6:19-21.

Jesu ukoñomeka taba yeo ka kufa swanisezo, uli: “Lambi ya mubili ki liito. Cwale haiba liito lahao litalimezi feela nto iliñwi, mubili wahao kaufela ukaba mwa liseli. Kono haiba liito lahao linani muna, mubili wahao kaufela ukaba mwa lififi.” (Mateu 6:22, 23) Liito laluna halisebeza hande, liswana sina lambi yelumonyehela. Kono kuli lilumonyehele, liswanela kutalimela feela nto iliñwi; hakusi cwalo, lukona kuba ni mubonelo ofosahalile ka za bupilo. Kuisa hahulu pilu kwa liluwo laluna kufita kusebeleza Mulimu kukona kutahisa kuli ‘mubili waluna kaufela ube mwa lififi,’ mwendi ili kutahisa kuli lukalise kueza lika ka kusasepahala.

Jesu cwale ufa mutala otusa hahulu, uli: “Hakuna mutu yakona kusebeleza malena bababeli; kakuli ukatoya alimuñwi ni kulata yomuñwi, kamba ukakumalela alimuñwi ni kushwaula yomuñwi. Hamukoni kusebeleza Mulimu ni Bufumu.”—Mateu 6:24.

Batu babañwi babateeleza ku Jesu mwendi babilaezwa ki mobaswanela kuungela zebatokwa kwa mubili. Ka mukwa ocwalo, Jesu ubataluseza kuli habaswaneli kubilaezwa ki zona haiba feela baanga sebelezo ya bona ku Mulimu kuba ya butokwa kufita lika zeñwi. Ubabulelela kuli: “Hamutalimisise linyunywani za lihalimu; halicali peu kamba kukutula kamba kukubukanya mwa mabulukelo, kono Ndataa mina ya kwa lihalimu walifepa.”—Mateu 6:26.

Kono kucwañi ka za mayangayanga a mwa naheñi a fa malundu? Jesu uli “nihaiba yena Salumoni mwa kanya yahae kaufela, naasika kaba sina leliñwi laona.” Taba ye ibonisañi? Jesu ubulela kuli: “Haiba Mulimu uapesa cwalo limela za mwa naheñi, zeliteñi kacenu mi kamuso linepelwa mwa mulilo, kana hana kumiapesa hahulu ni kufita?” (Mateu 6:29, 30) Jesu ufa susuezo yetusa, uli: “Musike mwabilaela, muli: ‘Lukacañi?’ kamba, ‘Lukanwañi?’ kamba, ‘Lukaapalañi?’ . . . Ndataa mina ya kwa lihalimu waziba kuli mwatokwa lika zeo kaufela. Cwale muzwelepili kubata pili Mubuso ni kuluka kwahae, mi lika zeñwi zeo kaufela muka liekelezwa kwateñi.”—Mateu 6:31-33.

Baapositola ni batu babañwi ba lipilu zende babata kupila ka nzila yetabisa Mulimu, kono miinelo yabona itahisa kuli kubabele taata. Ka mutala, Bafalisi babañata balata hahulu kunyaza babañwi ni kubaatula. Ka mukwa ocwalo, Jesu ulemusa bateelezi bahae kuli: “Mutuhele kuatula kuli musike mwaatulwa; kakuli mukaatulwa ka katulo yemuatula babañwi.”—Mateu 7:1, 2.

Kuetelelwa ki Bafalisi babalata hahulu kunyaza babañwi kukona kutahisa kozi, sina feela mwabulelela Jesu kuli: “Kana sibofu sakona kuzamaisa sibofu sesiñwi? Kana halina kuwela mwa musima bubeli bwazona?” Cwale bateelezi ba Jesu baswanela kuunga cwañi babañwi? Habaswaneli kunyaza-nyaza babañwi, kakuli kueza cwalo kumaswe hahulu. Jesu ubuza kuli: “Ukona kubulelela cwañi mwanahenu kuli, ‘Wahesu, tuhela nizwise kacwañi kaka mwa liito lahao,’ hailifo hauboni musumo o mwa liito lahao? Wena muipi! Pili uzwise musumo o mwa liito lahao, kihona ukabona hande mwakuzwiseza kacwañi kaka mwa liito la mwanahenu.”—Luka 6:39-42.

Taba ye haitalusi kuli balutiwa habaswaneli kueza katulo ifi kamba ifi. Jesu ususueza kuli: “Musike mwafa linja lika zekenile kamba kunepela lipelela zamina kwa likulube.” (Mateu 7:6) Lituto zeluituta mwa Linzwi la Mulimu ki za butokwa hahulu sina lipelela. Haiba batu babañwi baeza sina lifolofolo, ili kusabonisa buitumelo kwa lituto za butokwa zeo, balutiwa baswanela kubasiya ni kubata batu babatabela.

Jesu ukutela kubulela za tapelo, mi ukoñomeka kuli ki kwa butokwa kutundamena kulapela. Uli: “Muzwelepili kukupa, mi mukafiwa.” Mulimu walata kualaba litapelo, sina mwabulelela Jesu ka kubuza kuli: “Ki mañi ku mina yakafa mwanaa hae licwe haamukupile sinkwa? . . . Cwale haiba mina babamaswe muziba kufa limpo zende kwa bana bamina, Ndataa mina ya kwa mahalimu yena uka mifita hahulu mwa kufa lika zende ku baba mukupa!”—Mateu 7:7-11.

Jesu cwale ubulela manzwi abile sikuka sesizibahala hahulu sa muzamao, uli: “Lika kaufela zemubata kuli batu bamiezeze, mubaezeze zona ni mina.” Kana kaufelaa luna haluswaneli kusebelisa kelezo yende yeo yebonisa molukona kupilisanela hande ni babañwi? Nihakulicwalo, kulatelela kelezo yeo kukona kuba taata, sina mwaboniseza Jesu hanaalaezi kuli: “Mukene mwa munyako okumbani, kakuli munyako oya kwa sinyeho uatami, mi ni nzila yeya kwateñi ki yetuna, mi babakena ku ona ki babañata; kono munyako oya kwa bupilo ukumbani ni nzila yeya kwateñi ki yesisani, mi baba ifumana ki basikai.”—Mateu 7:12-14.

Kunani batu bababata kukelusa balutiwa mwa nzila yeisa kwa bupilo. Ka mukwa ocwalo, Jesu ufa temuso yeli: “Mutokomele bapolofita ba buhata babataha ku mina mwa liapalo za lingu, kono mwahali ki maakanyani aashwile tala.” (Mateu 7:15) Jesu ubulela kuli kota yende ni kota yemaswe izibwa ka miselo yayona. Ni batu bacwalo. Ka mukwa ocwalo, lwakona kuziba bapolofita ba buhata ka lituto ni likezo zabona. Kaniti, Jesu utalusa kuli zabulela mutu haki zona feela zemuzibahaza kuba mulutiwa wahae kono hape ni zaeza. Batu babañwi baipapata kuli Jesu ki Mulenaa bona, kono kucwañi habasa ezi tato ya Mulimu? Jesu uli: “Nikaba bulelela kuli: ‘Nalikuba nimizibe! Hamuzwe ku na, mina babaeza zemaswe!’”—Mateu 7:23.

Jesu ufeleleza ngambolo yahae ka kubulela kuli: “Mutu kaufela yautwa manzwi aka a, ni kuamamela, ukaswana ni mutu yabutali yanaayahile ndu yahae fa licwe. Mi pula yasuluha mi muunda wabayula ni moya wafuka ni kulenga ndu yeo, kono neisika wa, kakuli neitomilwe fa licwe.” (Mateu 7:24, 25) Ki kabakalañi ndu hane isika wa? Kakuli muñaa yona “naayepile hahulu mwa mubu ni kuyo yahela mutomo fa licwe.” (Luka 6:48) Ka mukwa ocwalo, mutu utokwa kueza zeñata kwandaa kuutwa feela manzwi a Jesu. Luswanela kuikataza “kuamamela.”

Kucwañi ka za mutu “yautwa manzwi” kono ‘asa amameli’? Mutu yo, uswana sina “muuna wa sikuba yanaayahile ndu yahae fa mushabati.” (Mateu 7:26) Pula, munda, ni moya nelika wisa ndu yeo.

Buñata bukomokiswa ki mulutelo wa Jesu mwa ngambolo ye. Kakuli ubaluta sina mutu yanani maata, isiñi sina baeteleli ba bulapeli. Mwendi babañata ku babateeleza ku yena baba balutiwa bahae.