Kana Mu Ka Piliswa Muta Mulimu A K’a Nga Muhato?

“Kabesi kuli mazazi ao a ka fukuzwa, kabe ku si na sibupiwa se si ka piliswa; kono kabakala ba ba ketilwe, mazazi ao a ka fukuzwa.”—MATEU 24:22.

 1, 2. (a) Ki kabakalañi ku ba ni cisehelo ya za nako ya luna ya kwapili ha ku li kwa ka sipepo? (b) Ne ku kana kwa ba kuli cisehelo ya ka sipepo ne i amilwe mwa lipuzo lifi za butokwa hahulu?

MU BA ba na ni cisehelo ye kuma kai ka za mina tota? Ba bañata kacenu ba cisehela za bona tota ka ku tula tikanyo, ili ku ba ni buitati. Niteñi, Bibele ha i nyazi ku ba ni cisehelo ye swanela ku ze lu ama. (Maefese 5:33) Seo si kopanyeleza cwalo ni ku cisehela za nako ya luna ya kwapili. Kacwalo ne ku ka ba ko ku lukile ku mina ku bata ku ziba ze mwa nako ya mina ya kwapili. Kana mu na ni cisehelo ku zeo?

² Lwa kona ku ikolwisa kuli baapositola ba Jesu ne ba na ni cisehelo ye cwalo ku za mwa nako ya bona ya kwapili. (Mateu 19:27) Ku kana kwa ba kuli leo ne li le liñwi la mabaka a puzo muta ba bane ba bona ne ba li ni Jesu fa Lilundu la Likota za Olive. Ne ba buzize kuli: “Ki lili fo li ka bonahalela litaba zeo? Ni sisupo ki sifi se si ka supa kuli li ka tuha li taha kamukana?” (Mareka 13:4) Jesu n’a si ka kasheza kwatuko cisehelo yeo ya ka sipepo ya ka za nako ya kwapili—ili cisehelo ya bona ni ya luna. Ka ku kuta-kutela n’a koñomekile ka m’o balateleli ba hae ne ba ka amelwa ni se ne si ka zwa mwateñi kwa mafelelezo.

 3. Ki kabakalañi ha lu swalisanisa kalabo ya Jesu ni linako za luna?

³ Kalabo ya Jesu ne i file bupolofita bo bu na ni talelezo ye tuna mwa linako za luna. Lwa kona ku bona seo ku zwelela mwa lindwa za lifasi ni litwanisano ze ñwi mwa lilimo za mwanda wa luna, lizikinyeho ze timeza batu ba ba sa balwi, matala a’ tisa makulano ni lifu, ni matuku—ku zwa ku bwa Spanish influenza bo ne bu li kai ni kai ka 1918 ku taha kwa ncwa ya cwale ya AIDS. Nihakulicwalo, buñata bwa kalabo ya Jesu hape ne bu bile ni talelezo ye isa kwa ku sinyiwa ki Maroma kwa Jerusalema ka 70 C.E. mi ili ye kopanyeleza ni ku sinyiwa k’o. Jesu n’a lemusize balutiwa ba hae kuli: “Mu tone; kakuli ba ka mi isa kwa Likuta, ba mi shape mwa masinagoge; mu ka iswa fapil’a babusisi ni malena kabakala ka, mu y’o tahisa bupaki ku bona.”—Mareka 13:9.

Sa N’a Bulezi Cimo Jesu, ni Se Ne Si Ezahezi

 4. Ki litemuso lifi ze ñwi ze ne li mwa kalabo ya Jesu?

⁴ Jesu n’a bulezi cimo nto ye fita fela ka m’o ba bañwi ne ba k’a ngela balutiwa ba hae. Hape n’a ba lemusize ka za m’o bona ka sibili ba swanela k’u ngela muhato. Sina ka mutala: “Ha mu ka bona bumaswe bo bu shandaula, kuli bu inzi fo isi tukelo, (ya bala a utwiseze), fohe ba ba inzi mwa Judea, ba sabele kwa malundu.” (Mareka 13:14) Taba ye swana yeo kwa Luka 21:20 i bulela kuli: “Ha mu bona Jerusalema u ambekilwe ki limpi.” Seo ne si bonahezi cwañi ku ba se si nepahezi mwa talelezo ya pili?

 5. Ki sifi se ne si ezahezi mwahal’a Majuda mwa Judea ka 66 C.E.?

⁵ Buka ya The International Standard Bible Encyclopedia (1982) i lu bulelela kuli: “Majuda ne ba zwelapili ku ba ni simonyi mwatas’a tamaiso ya Roma mi babusi ne ba zwelapili ku ba ni mifilifili, situhu, ni ku sa sepahala. Kwenuhelo ya fa patalaza ne i tile ka A.D. 66. . . . Ndwa ne i kalisize muta Mazeloti ne ba hapile Masada mi hamulaho wa f’o, mwatas’a Menahem, ne ba taselize Jerusalema. Ka nako ye swana Majuda ba mwa muleneñi wa mubusisi ili mwa Sesarea ne ba bulailwe, mi taba ka za yona sinyehelo yeo ne i hasani mwa naha kaufela. Masheleñi a manca a muwayawaya ne a ñozwi Silimo 1 ku isa Silimo 5 sa kwenuhelo yeo.”

 6. Kwenuhelo ya Majuda ne i tisize kuli Maroma ba eze cwañi?

⁶ Kalulo ya Mpi ya Siroma ye ne i etelelwa ki Cestius Gallus ne i zwile mwa Siria, ya shandaula Galilea ni Judea, mi hamulaho ya taseza muleneñi, mane ni ku hapa kalulo ya kwahalimu ya “Jerusalema . . . munzi o kenile.” (Nehemia 11:1; Mateu 4:5; 5:35; 27:53) Ka ku kusufaza litaba ze ne ezahezi, buka ya The Roman Siege of Jerusalem i bulela kuli: “Ka mazazi a’ ketalizoho Maroma ne ba likile ku pahama limota, mi ne ba kutiswa ka nako ni nako. Kwa nalulelule basilelezi, ka ku tulwa ki ze ne ba posiwa, ne ba tuhezi. Ka ku eza se si bizwa testudo—ili muezezo wa ku shobanisa hamoho litebe za bona fahalimu a litoho za bona kuli ba isileleze—masole ba Siroma ne ba fokolisize limota mi ne ba likile ku cisa sikwalotuna ka mulilo. Basilelezi ne ba swelwi ki luwewe lo lutuna.” Bakreste ba ne ba li mwa muleneñi ne ba kona ku hupula manzwi a Jesu ni ku lemuha kuli bumaswe ne bu inzi mwa sibaka se si kenile.a Kono muleneñi ha u nze u potolohilwe, Bakreste ba ba cwalo ne ba ka baleha cwañi, sina mwa n’a elezezize Jesu?

 7. Tulo ha ne i se i li bukaufi ka 66 C.E., Maroma ne ba ezizeñi?

⁷ Muñoli wa litaba ze ezahezi Flavius Josephus u kandeka kuli: “Cestius [Gallus], ka ku sa ziba ku zwafa kwa ba ba taselizwe kamba maikuto a batu, a tuhelisa masole ba hae ka sipundumukela twaniso yeo, a fulalela sepo ya ku tula nihaike kuli n’a si ka tulwa, mi ku si na libaka le li utwahala a siya Muleneñi w’o.” (The Jewish War, II, 540 [xix, 7]) Ki kabakalañi Gallus ha n’a menuhile? Libaka la hae niha ne li ka ba lifi kamba lifi, ku menuha kwa hae ne ku file Bakreste sibaka sa ku ipeya ku utwa taelo ya Jesu ya ku sabela kwa malundu ni ko ku si na lubeta.

 8. Ki ifi ye ne i li kalulo ya bubeli ya ku lwanisa Jerusalema kwa Maroma, mi ba ne ba bandukile ne ba ipumani mwa nto mañi?

⁸ Ku ipeya ku utwa ne ku punyusize bupilo. Hañihañi Maroma ne ba tile ku t’o shandaula kwenuhelo. Muhato wa mpi mwatas’a Muzamaisi Titus ne u fitile fa kaungu-ungu mwa ku tasezwa kwa Jerusalema ku zwa ka April ku isa August ya 70 C.E. Ki nto ye sisimusa mubili ku bala tolongosho ya Josephus ya ka mo ne ba nyandezi Majuda. Kwand’a ba ne ba bulailwe ka ku lwanisa Maroma, Majuda ba bañwi ne ba bulailwe ki likwata za Majuda ba mihupulo i sili, mi lukupwe ne lu isize kwa ku ca batu. Tulo ya Maroma ha i t’o fita, Majuda b’a 1,100,000 ne se ba shwile.b Ku ba ba eza 97,000 ba ne ba sa pila, ba bañwi ne ba bulailwe kapili-pili; ba bañwi ne ba isizwe mwa butanga. Josephus u li: “Ba lilimo za buhulu ze fitelela 17 ne ba beilwe mwa mawenge ni ku iswa kwa ku eza misebezi ye t’ata mwa Egepita, mi ba bañata-ñata ne ba filwe ki Titus kwa lilalo kuli ba shwele mwa libaka za mabapalelo ka mukwale kamba ka libatana.” Kona ku aba k’o ha ne ku nze ku eziwa, mapantiti ba ba eza 11,000 ne ba bulailwe ki lukupwe.

 9. Ki kabakalañi Bakreste ha ne ba si ka ipumana ku se ne ba ipumani ku sona Majuda, mi ki lipuzo lifi ze siyezi?

⁹ Bakreste ne ba kona ku itumela kuli ne ba ipeile ku utwa temuso ya Mulena ni ku saba mwa munzi w’o pili mpi ya Maroma i si ka kuta kale. Kacwalo ne ba punyusizwe kwa kalulo ya seo Jesu n’a bizize ‘ñalelwa ye tuna ye ne i si ka bonwa la li ku simuluha lifasi, mane ni kwapili’ ili ye ne i tahezi Jerusalema. (Mateu 24:21) Jesu n’a ekelize kuli: “Kabesi kuli mazazi ao a ka fukuzwa, kabe ku si na sibupiwa se si ka piliswa; kono kabakala ba ba ketilwe, mazazi ao a ka fukuzwa.” (Mateu 24:22) Seo ne si talusañi ka nako yeo, mi si talusañi ka nako ya cwale?

10. Mwa linako za kwamulaho se lu talusize cwañi Mateu 24:22?

¹⁰ Mwa linako za kwamulaho ne ku talusizwe kuli “sibupiwa se si ka piliswa” ne si ama kwa Majuda ba ne ba punyuhile ñalelwa ye ne i tahezi Jerusalema ka 70 C.E. Bakreste ne ba sabile, kacwalo Mulimu n’a kona ku tuhelela Maroma kuli ba tise sinyeho ya kapili. Ka mubulelelo o muñwi, kabakala taba ya kuli “ba ba ketilwe” ne se ba zwile mwa sibaka se si lubeta, mazazi a ñalelwa ne a konwa ku kusufazwa, ili ku konahalisa kuli ‘libupiwa’ ze ñwi za Sijuda li piliswe. Ne ku nahanilwe kuli Majuda ba ne ba bandukile ne ba yemela ba ne ba ka punyuha ñalelwa ye tuna ye taha mwa lizazi la luna.—Sinulo 7:14.

11. Ki kabakalañi ha ku bonahala kuli taluso ya Mateu 24:22 i swanelwa ku nyakisiswa sinca?

¹¹ Kono kana yona taluso yeo ya lumelelana ni se ne si ezahezi ka 70 C.E.? Jesu n’a bulezi kuli ‘libupiwa’ za butu ne li ka “piliswa” ka ku zwa mwa ñalelwa ye tuna. Kana ne mu ka itusisa linzwi la ku “piliswa” mwa ku talusa babanduki ba ba eza 97,000 bani, ka ku beya mwa munahano taba ya kuli hañihañi likiti-kiti za bona ne ba bulailwe ki lukupwe kamba ne ba bulaezwi mwa libapalelo? Josephus u bulela ka za libapalelo le liñwi le li kwa Sesarea kuli: “Palo ya ba ne ba shwile mwa ku lwanisana ni libatana kamba mwa ku itwanisa kamba ka ku cisiwa ka mulilo ba nze ba pila ne i fitelela 2,500.” Nihaike kuli ne ba si ka shwa mwa ku tasezwa kwa muleneñi, ne ba si ka “piliswa” ni hanyinyani. Mi kana Jesu n’a ka b’a nga kuli ne ba swana ni bapunyuhi ba ba tabile ba “ñalelwa ye tuna” ye sa taha?

Libupiwa za Piliswa—Ka Mukwa Ufi?

12. Ki bomañi ba ne ba li “ba ba ketilwe” mwa lilimo za mwanda wa pili ili bao Mulimu n’a na ni cisehelo ku za bona?

¹² Ka silimo sa 70 C.E., Mulimu n’a s’a tuhezi k’u nga Majuda ba ka sipepo sina batu ba hae ba ba ketilwe. Jesu n’a bonisize kuli Mulimu n’a hanile sicaba seo mi n’a ka tuhelela muleneñi, tempele, ni muinelo wa bulapeli bwa sona kuli li fite fa ku fela. (Mateu 23:37–23:2) Mulimu n’a ketile sicaba se sinca, ili Isilaele wa kwa moya. (Likezo 15:14; Maroma 2:28, 29; Magalata 6:16) Ne i ezizwe ka banna ni basali ba ba ketilwe mwa macaba kaufela mi ili ba ba tozizwe ka moya o kenile. (Mateu 22:14; Joani 15:19; Likezo 10:1, 2, 34, 35, 44, 45) Lilimo-limo pili twaniso ya Cestius Gallus i si ka ezahala kale, Pitrosi n’a ñolezi “ba ba zibilwe pili ki Mulimu Ndate, ba ba kenisizwe ki Moya.” Ba ba tozizwe ka moya ba ba cwalo ne ba li “lusika lo lu ketilwe, . . . buprisita bwa silena, . . . mushobo o kenile.” (1 Pitrosi 1:1, 2; 2:9 litaku li siyanisizwe ki luna.) Mulimu n’a ka isa ba ba ketilwe ba ba cwalo kwa lihalimu kuli ba y’o busa ni Jesu.—Makolose 1:1, 2; 3:12; Tite 1:1; Sinulo 17:14.

13, 14. ‘Libupiwa’ ne li pilisizwe cwañi mpi ya Siroma ha ne i fulalezi Jerusalema ka ku sa libelelwa ka 66 C.E.?

¹³ Ku fita fa ku ziba ba ba ketilwe k’o ki ko ku tusa, kakuli Jesu n’a bulezi cimo kuli mazazi a ñalelwa a ka fukuzwa “kabakala ba ba ketilwe.” Kana ku na ni se ne si ezahezi se ne si ba tusize kamba se ne si li “kabakala” Bakreste ba ne ba sa koni ku zwa mwa Jerusalema?

¹⁴ Mu hupule kuli ka 66 C.E., Maroma ne ba fitile mwa naha, ku t’o ina mwa kalulo ya kwañambamo ya Jerusalema, mi ne ba kalisize ku fokolisa limota. Josephus u li: “Kabe fela n’a zwezipili ka nakonyana mwa ku lwanisa k’o, n’a ka be a hapile Muleneñi onaf’o fela.” Mu ipuze kuli, ‘Ki kabakalañi mpi ya Siroma ye m’ata ha ne i ka fulalela twaniso ka sipundumukela ni ku menuha “ku si na libaka le li utwahala”?’ Rupert Furneaux, ya li caziba mwa ku talusa litaba za limpi, u li: “Ha ku na caziba wa litaba ze ezahezi ya konile ku fa libaka le li kwanile la katulo ye sienyi ili ye maswe ya n’a ezize Gallus.” Kono ku si na taba ni libaka la seo, se ne si zwile mwateñi ki sa kuli ñalelwa ne i fukuzehisizwe. Maroma ne ba menuhile, mi Majuda ne ba ba shenja ha ne ba nze ba ya. Ku cwañi ka za batoziwa “ba ba ketilwe” ba Sikreste ba ne ba sa koni ku zwa mwa Jerusalema? Ku tuhela twaniso ne ku talusize kuli ne ba pilisizwe kwa ku bulaiwa kufi kamba kufi ko ne ku ba tahela mwahal’a ñalelwa. Kacwalo, Bakreste bao ba ne ba tusizwe ki ku fukuzwa kwa ñalelwa ka 66 C.E. ne ba li ‘libupiwa’ ze ne li pilisizwe ili ze bulezwi kwa Mateu 24:22.

Ki Sifi Se Si mwa Nako ya Mina ya Kwapili?

15. Ki kabakalañi ha ne mu ka bulela kuli Mateu kauhanyo 24 i swanelwa ku ba ye cisehelwa ka ku ipitela mwa lizazi la luna?

¹⁵ Mutu n’a kana a buza kuli, ‘Ki kabakalañi ha ni swanela ku cisehela hahulu yona kutwisiso ye utwahalizwe hande ye ya manzwi a Jesu?’ Kihona, ku na ni mabaka a’ likani a ku fita fa kutwisiso ya kuli bupolofita bwa Jesu ne bu na ni ku ba ni talelezo ye tuna ni ku fita, hamulaho wa se ne si ezahezi pili 70 C.E. i si ka esha kale hamohocwalo ni ku yona.c (Mu bapanye Mateu 24:7; Luka 21:10, 11; Sinulo 6:2-8.) Ka lilimo ze mashumi-shumi, Lipaki za Jehova se ba kutalize kuli talelezo ye tuna ye sweli ku ezahala mwa nako ya luna i bonisa kuli lu kona ku libelela “ñalelwa ye tuna” ya sipimo se situna ye li kwapilinyana. Mwahal’a yona, manzwi a bupolofita a’ kwa Mateu 24:22 a ka talelezwa cwañi?

16. Ki taba mañi ye susueza yeo Sinulo i fa ka za ñalelwa ye tuna ye sweli ku atumela?

¹⁶ Lilimo ze bat’o ba ze mashumi a mabeli hamulaho wa ñalelwa ye ne i tahezi Jerusalema, muapositola Joani n’a ñozi buka ya Sinulo. Ne i koñomekile kuli ñalelwa ye tuna ne i li kwapili. Mi, ka ku ba ni cisehelo ku se si lu ama ka butu, ne lu kana lwa imululwa ki ku ziba kuli Sinulo i lu kolwisa ka bupolofita kuli libupiwa za butu li ka piliswa mwa ñalelwa ye tuna ye taha. Joani n’a bulezi cimo ka za “buñata bo butuna bwa batu . . . ba zwa mwa macaba kaufela, ni mwa mishobo, ni mwa masika, ni mwa lipuo kaufela.” Ki bomañi bona bao? Linzwi le li zwa kwa lihalimu li alaba kuli: “Bao ki ba ba zwa mwa ñalelwa ye tuna.” (Sinulo 7:9, 14) Ee, ba ka ba bapunyuhi! Sinulo hape i lu fa kutwisiso ya ka mo li ka ezahalela lika mwa ñalelwa ye tuna ye taha ni ka mo i ka talelezwa Mateu 24:22.

17. Kalulo ya makalelo ya ñalelwa ye tuna i ka kopanyeleza nto mañi?

¹⁷ Kalulo ya makalelo ya ñalelwa yeo ikaba twaniso kwa lihule la swanisezo le li bizwa “Babilona yo mutuna.” (Sinulo 14:8; 17:1, 2) U yemela kopano ya mwa lifasi kamukana ya bulapeli bwa buhata, mi Krestendomu ki yena ya nyazahala ka ku fitisisa ku yena. Ka ku ya ka manzwi a Sinulo 17:16-18, Mulimu u ka kenya mwa lipilu za ba bupolitiki kuli ba lwanise lona lihule la swanisezo leo.d Mu nahane ka mo ne si ka bonahalela seo ku “ba ba ketilwe” ba Mulimu ni balikani ba bona, ba “buñata bo butuna.” Yona twaniso ye sinya bulapeli yeo ha i nze i zwelapili, ne ku kana kwa bonahala kuli i ka tanyela likopano kaufela za bulapeli, ku kopanyeleza teñi cwalo ni batu ba Jehova.

18. Ki kabakalañi ha ne ku kana kwa bonahala kuli ha ku na “sibupiwa” se si ka piliswa mwa kalulo ya makalelo ya ñalelwa ye tuna?

¹⁸ Fa ki fona f’o manzwi a Jesu a’ fumanwa kwa Mateu 24:22 a k’a talelezwa ka sipimo se situna. Sina ba ba ketilwe mwa Jerusalema ha ne ba bonahala ku ba mwa lubeta, batanga ba Jehova ne ba kana ba bonahala ku ba mwa lubeta lwa ku yundiswa mwahal’a ku lwaniswa kwa bulapeli, inge kuli yona twaniso yeo i ka yundisa ‘libupiwa’ kamukana ze li batu ba Mulimu. Niteñi, ha lu hupuleñi se ne si ezahezi kwamulaho k’o ka 66 C.E. Ñalelwa ye ne i tisizwe ki Maroma ne i fukuzehisizwe, ili ku fa batoziwa ba Mulimu ba ba ketilwe sibaka se si likani sa kuli ba balehe ni ku zwelapili ku pila. Kacwalo, lwa kona ku ikolwisa kuli twaniso ye sinya yeo ya ku lwanisa bulapeli ha i na ku lumelezwa ku bulaya puteho ya mwa lifasi kamukana ya balapeli ba niti. I ka ezahala kapili, inge “mwa lizazi li li liñwi.” Nihakulicwalo, ka mukwa o muñwi, i ka fukuzwa, ha i na ku lumelezwa ku feleleza mulelo wa yona, ilikuli batu ba Mulimu ba kone ku “piliswa.”—Sinulo 18:8.

19. (a) Hamulaho wa kalulo ya pili ya ñalelwa ye tuna, ki sifi se si ka bonahala? (b) Seo si ka isa kwa nto mañi?

¹⁹ Miinelo ye miñwi ya kopano ya fa lifasi-mubu ya Satani Diabulosi i ka ba teñi ka nakonyana fela hamulaho wa f’o, inze i lila ka za ku latehelwa ki ku sebelisana ni ya n’a li nyazi wa yona wa bulapeli. (Sinulo 18:9-19) Ha ku ka fitiwa ka nako ye ñwi, i ka lemuha kuli batanga ba Mulimu ba niti ba sa siyezi, ‘ba iketile, ba yahile mwa minzi ye si na makwakwa’ mi ba nze ba bonahala ku konwa ku fenyiwa ka bunolo hahulu. Ki miinelo ye komokisa cwañi ye libelezi balwanisi bao! Ka k’u nga muhato kwa ku lwaniswa kwa batanga ba hae kwa luli kamba ko ku atumela, Mulimu u ka atula lila za hae mwa kalulo ya mafelelezo ya ñalelwa ye tuna.—Ezekiele 38:10-12, 14, 18-23.

20. Ki kabakalañi kalulo ya buleli ya ñalelwa ye tuna ha i si ke ya ba ye lubeta kwa batu ba Mulimu?

²⁰ Kalulo yeo ya bubeli ya ñalelwa ye tuna i ka swana ni se ne si ezahezi kwa Jerusalema ni bayahi ba yona mwa twaniso ya bubeli ya Maroma ka 70 C.E. I ka ba yona “ñalelwa . . . ye tuna; la li ku simuluha lifasi, ku tisa [nako yeo], ha ku si ka bonwa ñalelwa ye tuna cwalo, mane ni kwapili.” (Mateu 24:21) Nihakulicwalo, lwa kona ku ikolwisa kuli ba ba ketilwe ba Mulimu ni balikani ba bona ha ba na ku ba mwa sibaka se si lubeta, kamba ku ba mwa mayemo a ku konwa ku bulaiwa. Ee, ha ba na ku matela kwa sibaka tenyene se siñwi. Bakreste ba mwa lilimo za mwanda wa pili ba ne ba li mwa Jerusalema ne ba kona ku saba mwa munzi w’o ni ku balehela kwa libaka za malundu, ze cwale ka Pela mwa buse bwa Jordani. Kono mwa nako ya kwapili Lipaki ze sepahala za Mulimu ba ka ba mwa lifasi kamukana, kacwalo silelezo ni pukelezo ha li na ku itinga fa sibaka tenyene s’a li ku sona mutu.

21. Ki bomañi ba ba ka lwana mwa ndwa ya mafelelezo, mi se si ka zwa mwateñi ki sifi?

²¹ Sinyeho yeo ha i na ku tiswa ki limpi za Roma kamba kopano ifi kamba ifi ya batu. Ka ku fapahana, buka ya Sinulo i talusa kuli limpi ze tisa sinyeho yeo li ka zwa kwahalimu. Ee, kalulo yeo ya mafelelezo ya ñalelwa ye tuna ha i na ku eziwa ki mpi ya butu, kono i ka eziwa ki “Linzwi la Mulimu,” yena Mulena Jesu Kreste, ka ku tusiwa ki “limpi ze kwa lihalimu,” ku kopanyeleza teñi ni Bakreste ba batoziwa ba ba se ba zusizwe. “Mulena wa malena, ni Mubusisi wa babusisi” u ka peta pulao ye tezi hahulu ku fita ye ne ba ezize Maroma ka 70 C.E. I ka feza batu kaufela ba ba lwanisa Mulimu—malena, baeteleli ba limpi, ba ba lukuluhile ni batanga, ba banyinyani ni ba batuna. Mane ni likopano za butu za mwa lifasi la Satani li ka fita fa ku fela.—Sinulo 2:26, 27; 17:14; 19:11-21; 1 Joani 5:19.

22. Ki ka muhupulo ufi o muñwi ‘libupiwa’ li ka piliswa?

²² Mu hupule kuli ‘libupiwa,’ ili za bomasiyaleti ba batoziwa hamohocwalo ni ba “buñata bo butuna,” li ka be se li pilisizwe fa ku sinyiwa kwa Babilona yo Mutuna ka bubebe ni ka ku tala mwa kalulo ya pili ya ñalelwa. Ka ku swana, mwa kalulo ya mafelelezo ya ñalelwa, ‘libupiwa’ ze sabezi kwa lineku la Jehova li ka piliswa. Seo si ka fapahana hakalo ku se ne si zwile mwateñi kwa Majuda ba bukwenuheli ka 70 C.E.!

23. Ki nto mañi yeo ‘libupiwa’ ze ka punyuha li kona ku libelela?

²³ Ka ku nahana ka za se si kona ku ba mwa nako ya kwapili ya mina ni ya balatiwa ba mina, ha mu bone se si sepisizwe kwa Sinulo 7:16, 17: “Ha ba sa na ku lapa ni ku shwa linyolwa; ha ba sa na ku ciswa ki lizazi ni ki se siñwi; Kakuli Ngunyana ya mwahali a Lubona u ka ba lisa, a ba ise kwa maweluwelu a mezi a bupilo; mi Mulimu u ka takula miyoko kaufela kwa meto a bona.” Ka buniti fela, k’o ki ku “piliswa” luli ka kutwisiso ye makalisa, ili ye inelela.

[Litaluso za kwatasi]

Ne Mu Ka Alaba Cwañi?

◻ Ki likalulo lifi ze peli ze ne li teñi mwa ku lwaniswa kwa Jerusalema ki mpi ya Roma?

◻ Ki kabakalañi ha ku sa koni ku ba kuli Majuda ba ba eza 97,000 ba ne ba sa pila ka 70 C.E. ne li bona ‘libupiwa’ ze bulezwi kwa Mateu 24:22?

◻ Mazazi a ñalelwa ya Jerusalema ne a fukuzehisizwe cwañi, mi ‘libupiwa’ ne li pilisizwe cwañi kacwalo?

◻ Mwa ñalelwa ye tuna ye sweli ku atumela, mazazi a ka fukuzwa cwañi mi ‘libupiwa’ li ka piliswa cwañi?

[Siswaniso se si fa likepe 10]

Sheleñi ya Sijuda ye ne i tahisizwe hamulaho wa kwenuhelo. Miñolo ya Siheberu yeo i li “Silimo sa bubeli,” ili ku talusa 67 C.E., silimo sa bubeli sa buipusi bwa bona

[Manzwi a bañi]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Siswaniso se si fa likepe 11]

Sheleñi ya Siroma ye ne i tahisizwe ka 71 C.E. Kwa nzohoto ku na ni Muroma ya na ni lilwaniso; kwa silyo ki musali wa Mujuda ya mwa sililo. Manzwi a “IVDAEA CAPTA” a talusa kuli “Judea ye Hapilwe”

[Manzwi a bañi]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.