Kuzwa Mwa Butanga Mwa Linako za Kwamulaho ni Kacenu

Bo Blessinga habafita mwa Europe nebasepisizwe kufiwa musebezi wa kuota milili ya basali. Kono hamulaho wa kunatakiwa ka mazazi a 10, ni kubembiwa kuli lubasi lwabona nelukayo natiwa, bahapelezwa kueza pisinisi ya buhule.

Bo Blessing nebatokwa kufumananga masheleñi a ma euro aeza 200 kuisa ku a 300 mwa busihu bulibuñwi, ilikuli balife sikoloti sa ma euro afitelela 40,000 ku musali yanaali mubelekisi wabona.b Bo Blessing babulela kuli: “Nenibatanga kupicuka, kono nenisaba zene bakaeza kwa lubasi lwaka. Nenili mwa kazuma kakasina mwaalo.” Zeneezahezi ku bo Blessing, lisweli kuezahala kwa batu bababato eza 4 milyoni babakenyiwanga mwa butanga kwa linaha lisili bwa kueza pisinisi ya buhule.

Ibato ba lilimo ze 4,000 kwamulaho, mutangana wa libizo la Josefa naalekisizwe ki bahulwani bahae. Ayoba mutanga mwa ndu ya mutu yanaanani mayemo apahami mwa naha ya Egepita. Ka kushutana ni bo Blessing, Josefa naasika eziwa maswe ki mubelekisi wahae kwa makalelo. Kono hanaahanile kulatelela litaelo zemaswe za musalaa muñaa hae, atamelezwa kuli naabata kuswala musali yo likalala. Alengiwa mwa tolongo ni kubeiwa mwa lisipi.—Genese 39:1-20; Samu 105:17, 18.

Josefa neli mutanga mwa linako za kwamulaho, kono bo Blessing neli batanga ba mwa linako zaluna. Kono kaufelaa bona nebalekisizwe ni kuiswa kwa linaha lisili, ili pisinisi yetahisa kuli batu baangiwe sina lika zelekiswa ni kusababalelwa haibile feela balekisi bafumana masheleñi.

Lindwa litahisize kuli linaha lifumane batanga ka bunolo. Mulena wa Egepita yabizwa Thutmose III ubulelwa kuli naahapile batanga ba 90,000 hamulaho wa kuyolwana ndwa mwa Kanana. Maegepita basebelisa batu bao sina batanga mwa mikoti, kubayahisa litempele, ni kuyepa mikokolombwa.

Mwa Mubuso wa Roma, batu nebafumananga batanga ka buñata ka kulwana lindwa, mi batu bane batokwanga batanga nebayanga kwa lindwa fokuñwi. Kuakalezwa kuli mwa linako za baapositola, ibato ba licika la batu bane bapila mwa Roma neli batanga. Buñata bwa batanga ba mwa Egepita ni ba mwa Roma nebanyandiswa hahulu. Ka mutala, mutanga yanaasebeleza mwa mikoti ya mwa Roma, fokuñwi naakona feela kupila lilimo ze 30.

Nako hane inze iya, butanga bwazwelapili kuba teñi. Kuzwa mwa lilimo za ma 1500 kuto fita mwa lilimo za ma 1800, kulekisa batanga babazwa mwa Africa kuya kwa America neli pisinisi yenenani hahulu pulofiti. Ka kuya ka piho ya ba UNESCO, ‘kuakalezwa kuli baana, basali, ni banana babaeza palo ye mwahalaa 25 milyoni ni 30 milyoni nebalekisizwe mwa butanga. Kuakalezwa kuli buñata bwa batu nebashwile ka nako yenebasilanga liwate la Atlantic. Bo Olaudah Equiano, bane babalehile kwa batanga babañwi, nebabulezi kuli: “Mihuwo ya basali bane bautwiswa butuku, ni sitongo sa kushwa nelibonisa mone banyandisezwanga batanga ha situhu.”

Ka bumai, butanga nebusa ezahalangi feela mwa linako za kwaikale. Ka kuya ka piho ya ba International Labour Organization, baana, basali, ni banana ba 21 milyoni, basa sebeza mwa butanga, mi basebeliswa inze baholisiwanga feela masheleñi amanyinyani kamba mane kutokwa. Batanga ba mwa linako zaluna basebeza mwa mikoti, mwa mafakitoli apanga masila, mwa mafakitoli apanga masitina, mwa miyaho ya mahule babalifiwa masheleñi, ni mwa mandu a batu. Nihaike kuli butanga bo habulumelezwi, butanga bwa mufuta ocwalo buzwelapili kuekezeha.

Kunyandiswa hahulu kutahisize kuli batanga babañata baitwanele kuli balukuluhe. Mwa linako za baapositola, batanga ba 100,000 ni mutanga yomuñwi yanaalwananga ni lifolofolo ka mulelo wa kutabisa sicaba, bakwenuhela muleneñi wa Roma, kono mulelo wabona neusika konda. Mwa lilimo za ma 1700, batanga bane bali fa sioli sa Caribbean sa kwa Hispaniola bakwenuhela malenaa bona. Kabakala kuli batanga bao nebanyandisizwe hahulu mwa masimu a mishwati, kwaba ni ndwa ya mukowa yeneingile lilimo ze 13, yenetahisize kuli kutomiwe naha yenca ya Haiti ka silimo sa 1804.

Kwa batu kaufela bane bakile balukuluha mwa butanga, Maisilaele ki bona bane balukuluhile hande mwa butanga bwa kuzwa mwa Egepita. Ibato ba batu ba 3 milyoni, ili sicaba kaufela sa Isilaele, nebalukuluhile mwa butanga bwa Egepita. Nebaswanela kulukuluha. Bibele ibulela za mo Maegepita nebapiliseza Maisilaele ka ‘kubanyandisa ka misebezi kaufela ya butanga.’ (Exoda 1:11-14) Faro alukisa kuli banana babulaiwe kuli palo ya Maisilaele isike yazwelapili kuekezeha.—Exoda 1:8-22.

Kulukuluha kwa Maisilaele mwa Egepita mone banyandiswa hahulu neli nto yeipitezi hahulu kakuli Mulimu ki yena yanaabatusize. Mulimu naabulelezi Mushe kuli: “Niziba hande manyando abona. Nikashetumuka niyo balamulela.” (Exoda 3:7, 8) Ni kacenu, Majuda kai ni kai baezanga mukiti wa Paseka kuhupula kezahalo yeo.—Exoda 12:14.

Bibele ibulela kuli: “Jehova Mulimu waluna haatuli ka kusaluka,” mi ilukolwisa kuli Mulimu hacinci. (2 Makolonika 19:7; Malaki 3:6) Mulimu naalumile Jesu kuto “kutaza babahapilwe kuli bakalukululwa . . . , ni kulukulula babahatelezwi.” (Luka 4:18) Kana taba yeo italusa kulukululwa kwa mutu yali mutanga kaufela? Hakubonahali cwalo. Kakuli Jesu naalumilwe kuli atolukulula batu mwa butanga bwa sibi ni lifu. Jesu naabulezi kuli: “Niti ika milukulula.” (Joani 8:32) Nihaiba kacenu, niti yanaalutile Jesu ilukulula batu mwa linzila zeñata.—Mubone mbokisi yeli: “Kulukululwa Kwa Mufuta Omuñwi wa Butanga.”

Mane Mulimu naatusize Josefa ni bo Blessing kulukuluha mwa butanga ka linzila zeshutana. Mwakona kuipalela likande lelinde la Josefa mwa likauhanyo  39 kuisa 41 za buka ya mwa Bibele ya Genese. Kabakala kuikataza kubata kulukululwa mwa butanga, bo Blessing nebalukuluzwi ka nzila yekomokisa.

Hase balelekilwe mwa naha yeñwi ya kwa Europe, bo Blessing baya kwa Spain. Teñi ko bayokopana ni Lipaki za Jehova mi bakalisa kuituta Bibele ni bona. Kabakala kubata kulukisa miinelo mwa bupilo bwabona, bafumana musebezi mi bakolwisa musali yanaabanga mubelekisi wabona kuli akutise kwa masheleñi a sikoloti ane baswanela kulifanga ka kweli. Zazi leliñwi, bo Blessing balizezwa luwaile ki musali yanaabanga mubelekisi wabona. Musali yo abulelela bo Blessing kuli batuhele kulifa sikoloti seo mi abakupa kuli abaswalele. Ki kabakalañi hanaababulelezi cwalo? Kakuli musali yo ni yena naakalile kuituta Bibele ni Lipaki za Jehova! Bo Blessing babulela kuli: “Niti ikona kulukulula mutu ka linzila zekomokisa.”

Jehova Mulimu naaikutwile bumaswe kabakala mone banyandisezwa Maisilaele mwa Egepita; ni kacenu, Jehova uikutwa bumaswe kabakala batu babanyandiswa. Kusina kukakanya, kuli butanga kaufela bufele, kutokwa kuba ni cinceho yetuna mwa bupilo bwa batu. Mulimu usepisa kuli ukaeza cinceho yeo. “Kunani mahalimu amanca ni lifasi lelinca zelulibelezi ka kuya ka sepiso yahae, mi ku zona kukaba kuluka.”—2 Pitrosi 3:13