Mpo ya Jehova ya Moya o Kenile
“Ndate ya kwa lihalimu u ka mi fita hahulu mwa ku fa Moya o Kenile ku ba ba u kupa ku yena.”—LUKA 11:13.
1, 2. (a) Ki sepiso mañi ya kile a eza Jesu ka za moya o kenile, mi ki kabakalañi seo ha si li se si omba-omba luli? (b) Moya o kenile ki sikamañi?
MWA nako ye mwahal’a maliha ni mbumbi ya silimo sa 32 C.E. Jesu ha n’a kutaza taba ye nde mwa Judea, n’a bulezi kwa balutiwa ba hae ka za bufani bo butuna bwa Jehova. N’a itusisize liswanisezo ze tiile mi cwale kih’a na ezize sepiso ye makalisa, ka ku bulela kuli: “Mbali mina ba ba na ni lunya, mu ziba ku fa bana ba mina lika ze nde, Ndate ya kwa lihalimu u ka mi fita hahulu mwa ku fa Moya o Kenile ku ba ba u kupa ku yena.”—Luka 11:13.
2 Ki ku omba-omba hakalo k’o manzwi ao a na ni kona! Ha lu nze lu tiyela mizanda ya mazazi a mafelelezo a lifasi le, lu talimana ni bulwanisi bwa Satani ni badimona ba hae, mi lu lwanisa litengamo za luna ze maswe, ki ko ku tabisa luli ku ziba kuli Mulimu u ka lu tiisa ka moya wa hae. Ka mo ku inezi fela, buitiiso bo bu sepahala ha bu koni ku ba teñi haiba ku si na yona kemelo yeo. Kana se mu iponezi m’ata a moya w’o, ili m’ata a’ sebeza a Mulimu ka sibili? Kana mwa utwisisa m’o u kona ku mi tuseza? Kana mwa itusisa ona ka ku tala?
M’ata a Moya o Kenile
3, 4. A mu fe swanisezo ka za m’ata a moya o kenile.
3 A mu nahanisise pili m’ata a moya o kenile. Mu hupule za kwamulaho ka 1954. F’o ne ili muta mbomba ya hydrogen ne i tunyiselizwe fa Bikini Atoll mwa South Pacific. Ka nakonyana fela hamulaho wa ku tunya kwa bomba yeo, soli se si buheha seo ne si kwahezwi mwa musili o tuka o muñata luli mi ne si sinyizwe ki ku tunya ko ku m’ata a likana ni a ku tunyiswa kwa matani a eza bolule ba 15 ba TNT (ndalamiti ye m’ata hahulu). Kana m’ata ao kaufela a’ kona ku sinya cwalo n’a zwa kai? N’a zwile mwa k’u ngiwa kwa kalulonyana fela ya uranium ni hydrogen zeo ne li li pilu ya mbomba yeo ni ku cinca kalulonyana yeo ku i bisa m’ata. Ku cwañi, cwalehe, kabe ba sayansi ne ba ka kona ku fetula se ne ba petile fa Bikini? Kabe ne ba ka kona ku kubukanya m’ata a’ buhali ao kaufela ni ku a fetula ku a eza li-kilogram li sikai za uranium ni hydrogen. Ki likulutendano hakalo leo ne ba ka peta! Niteñi, Jehova na ezize nto ye swana ni yeo kono ili fa sipimo se situna hahulu ni ku fita muta “kwa simuluho . . . n’a ezize Lihalimu ni Lifasi.”—Genese 1:1.
4 Jehova u na ni lipulukelo ze tuna za m’ata. (Isaya 40:26) Mwa ku eza pupo, ku lukela ku ba kuli n’a itusisize a mañwi a m’ata ao muta n’a kile a eza ze bonahala kaufela ze kopana ku eza pupo kamukana. Ki sikamañi sa n’a itusisize mwa muhato wa bubupi w’o? Moya o kenile. Lu bala kuli: “Mahalimu a kile a eziwa ka linzwi la [Jehova, NW], Ni limpi za ona kaufela, ka moya wa mwa mulomo wa [hae].” (Samu 33:6) Mi taba ya mwa Genese ka za pupo i bala kuli: “Moya wa Mulimu n’o ambalala fahalimw’a mezi.” (Genese 1:2) Ki m’ata kwa ku tiya hakalo ao Moya o kenile u na ni ona!
Misebezi ye Makaza
5. Ki mwa linzila mañi ze pahami m’o moya o kenile u sebeleza?
5 Moya o kenile u sa sebeza mwa linzila ze pahami hahulu. U zamaisa ni ku etelela kopano ya Jehova ya kwa lihalimu. (Ezekiele 1:20, 21) Sina m’ata a’ zwa mwa mbomba ya hydrogen, u kona ku itusiswa kwa ku sinya ka ku tahisa katulo kwa lila za Jehova, kono hape se u sebelize mwa linzila ze ñwi ze lu nyangumunela kwa ku makala.—Isaya 11:15; 30:27, 28; 40:7, 8; 2 Matesalonika 2:8.
6. Moya o kenile ne u file kemelo kamukwaufi ku Mushe ni bana ba Isilaele mwa ku sebelisana kwa bona ni Egepita?
6 Sina ka mutala, ibata iba ka 1513 B.C.E., Jehova n’a lumile Mushe ku y’o bonana ni Faro wa Egepita ili ku y’o bata tukuluho ya bana ba Isilaele. Ka lilimo ze 40 ze ne felile, Mushe n’a li mulisana mwa Midiani, kacwalo ki kabakalañi Faro ha n’a swanela ku teeleza ku mulisana? Bakeñisa kuli Mushe n’a tile mwa libizo la Mulimu wa niti a nosi, Jehova. Ku bonisa buniti bwa seo, Jehova n’a mu file m’ata a ku eza limakazo. Zona zeo ne ili ze makalisa hahulu kuli mane baprisita ba mabibo ba mwa Egepita ne ba susumelizwe ku lumela kuli: “Ki munwana wa Mulimu.”a (Exoda 8:19) Jehova n’a tisize likoto ze lishumi fahalimw’a Egepita, ya mafelelezo ya zona ne i susumelize Faro ku tuhela batu ba Mulimu ku zwa mwa Egepita. Faro ni mpi ya hae ha ne ba ba latelezi ka bungulunde, Maisilaele ne ba punyuhile nzila ha ne i kwaluzwi ka makazo mwahal’a Liwate le li Fubelu. Mpi ya Maegepita ya ba latelela mi ya yo kwahelwa ki mezi mwa liwate.—Isaya 63:11-14; Hagai 2:4, 5.
7. (a) Ki afi a mañwi a mabaka moya o kenile ha ne u eza limakazo? (b) Nihaike kuli limakazo ze tiswa ki moya o kenile ha li s’a ezahala, ki kabakalañi ku ñolwa kwa zona mwa Bibele ha ku li ko ku omba-omba?
7 Ee, Jehova ka moya wa hae n’a ezize limakazo ze m’ata kwa neku la bana ba Isilaele mwa nako ya Mushe, ni ka linako ze ñwi hape. Ki ufi o ne u li mulelo wa ku tahisa limakazo zeo? Ne li zwisezapili milelo ya Jehova, ku tahiseza libizo la hae ku zibahala, ni ku bonisa m’ata a hae. Mi ka linako ze ñwi, sina ku Mushe, ne li fa buikolwiso bo bu feza bwa kuli mutu ka buñwi yo n’a na ni kemelo ya Jehova. (Exoda 4:1-9; 9:14-16) Nihakulicwalo, limakazo ze tahiswa ka moya o kenile li bile za ka siwela fela mwahal’a litaba za kwaikale kaufela.b Ibata iba kuli, buñata bwa batu ba ne ba pila mwa linako za ku ñolwa kwa Bibele ne ba si ka bona makazo ni ye kana, mi kacenu ha li s’a ezahala. Nihakulicwalo, luna kacenu ha lu nze lu mangana ni butata bo ne bu kana bwa bonahala ku s’a konahala ku tulwa, kana haki ko ku omba-omba ku ziba kuli haiba lu kupa Jehova ka tumelo, u ka lu fa moya o swana o ne u yemezi Mushe fapil’a Faro ni ku kwalulela Maisilaele nzila mwahal’a Liwate le li Fubelu?—Mateu 17:20.
Mañolo a’ Buyelezwi
8. Ki ifi ye ne ili kalulo ya moya o kenile mwa ku fiwa kwa Milao ye Lishumi?
8 Hamulaho wa ku lukululwa kwa bona ku zwa mwa Egepita, Mushe n’a isize Maisilaele kwa lilundu la Sinai, k’o Jehova n’a ezize bulikani ni bona mi a ba fa Mulao wa hae. Kalulo ye butokwa ka ku fitisisa ya Mulao w’o o ne u filwe ka Mushe n’e li Milao ye Lishumi, mi likopi za ona za pili ne li ñozwi fa matapa a macwe. Kamukwaufi? Ka moya o kenile. Bibele i bulela kuli: “[Jehova, NW] h’a s’a felize ku bulela ni Mushe fa lilundu la Sinai, a mu fa matapa a mabeli a Bupaki, ona matapa a macwe a’ ñolilwe ka munwana wa Mulimu.”—Exoda 31:18; 34:1.
9, 10. Moya o kenile ne u sebeza cwañi mwa ku ñolwa kwa Mañolo a Siheberu, mi seo si bonwa kamukwaufi mwa lipulelo ze ne li itusisizwe ki balutiwa ba Jesu?
9 Fahalimw’a Milao ye Lishumi, Jehova ka moya wa hae n’a file Isilaele myanda-nda ya milao ni litaelo za ku etelela bupilo bwa banna ni basali ba ba sepahala. Mi ze ñata ni ku fita ne li na ni ku taha. Lilimo ze myanda-nda hamulaho wa mazazi a bupilo bwa Mushe, Malivi mwa tapelo ya fa nyangela ku Jehova ne ba lumezi kuli: “Wa iswala pilu ka [Maisilaele] myaha ye miñata; wa ba lemusa za bona ka Moya wa hao o n’o bulela ka bapolofita ba hao; kono ha ba si ka teya zebe. Kabakaleo wa ba fa mwa mazoho a macaba a manaha a sili.” (Nehemia 9:5, 30) Bupolofita bo bu buyelezwi bo buñata bo ne bu bulezwi ki bapolofita bao ne bu ñozwi. Fahalimw’a seo, moya o kenile ne u susuelize banna ba ba sepahala ku ñola litaba za kwaikale ze kenile ni lipina za tumbo ze buniti.
10 Paulusi n’a bulela ka zona ze ñozwi kaufela zeo ha n’a bulezi kuli: “Liñolo kamukana li tahile ka Moya wa Mulimu.” (2 Timotea 3:16; 2 Samuele 23:2; 2 Pitrosi 1:20, 21) Ka mo ku inezi fela, ha ne ba ama kwa mañolo ao, balutiwa ba Jesu ba mwa lilimo za mwanda wa pili hañata ne ba itusisa mibulelelo ye cwale ka “Moya o Kenile ka mulomo wa Davida,” “Moya wa Mulimu u bulezi hande ka mupolofita Isaya,” kamba fela kuli “Moya o Kenile, ha u li.” (Likezo 1:16; 4:25; 28:25, 26; Maheberu 3:7) Ki mbuyoti hakalo kuli ona moya o kenile w’o o ne u susuelize ku ñolwa kwa Mañolo a Kenile u a bukelelize kuli a kone ku lu etelela ni ku lu omba-omba kacenu!—1 Pitrosi 1:25.
Ku Itinga fa Moya o Kenile
11. Ki kezahalo mañi ya moya ye ne i bonwi kwa neku la ku yahiwa kwa tabernakele?
11 Maisilaele ha ne ba sa li fa munganda kwatas’a lilundu la Sinai, Jehova a ba laela ku yaha tabernakele sina sibaka sa bulapeli bwa niti. Ne ba ka kona ku peta seo kamukwaufi? “Mushe a li kwa bana ba Isilaele: A mu bone, [Jehova, NW] u bizize ka libizo la hae Bezaleele mwan’a Uri, mwan’a Huri, wa lusika lwa Juda. U mu tazize Moya wa Mulimu; ka Ona u mu file butali ni kutwisiso ni zibo, ni ku mu konisa misebezi kaufela.” (Exoda 35:30, 31) Moya o kenile ne u tiisize buc’aziba kaufela bwa ka sipepo b’o Bezaleele n’a na ni bona, mi n’a ka kona ku okamela ka ku kondisa ku yahiwa kwa muyaho o makaza w’o.
12. Moya ne u tiisize batu ka buñwi kamukwaufi mwa linzila ze si za kamita hamulaho wa nako ya bupilo bwa Mushe?
12 Ka nako ya hasamulaho, moya wa Jehova wa sebeza ku Samisoni, ku mu fa m’ata a fita a butu ili ku mu konisa ku lukulula Isilaele kwa Mafilisita. (Baatuli 14:5-7, 9; 15:14-16; 16:28-30) Niteñi hamulaho ni ku fita, Salumoni n’a filwe butali bo bu ipitezi sina mulen’a batu ba ba ketilwe ba Mulimu. (2 Makolonika 1:12, 13) Mwatas’a hae, Isilaele n’a li mwa mbombolelwa ku fita l’ili kaufela, mi muinelo wa tabo wa sicaba ne u fitile fa ku ba mutala wa limbuyoti zeo batu ba Mulimu ba ka ikola zona mwatas’a Puso ya Lilimo ze Sikiti ya Jesu Kreste, Salumoni yo Mutuna.—1 Malena 4:20, 25, 29-34; Isaya 2:3, 4; 11:1, 2; Mateu 12:42.
13. Taba ya ku tiiswa ki moya kwa Bezaleele, Samisoni, ni Salumoni i lu susueza cwañi kacenu?
13 Ki mbuyoti hakalo ya kuli Jehova u tahisa ona moya o swana w’o ku ba o’ fumaneha ku luna! Muta lu ikutwa ku s’a fita fa ku kona ku taleleza kalulo kamba ku abana mwa musebezi wa ku kutaza, lwa kona ku kupa Jehova ku lu fa moya o swana wa n’a file Bezaleele. Muta lu nyanda ka makulanu kamba lu li mwatas’a nyandiso, ona moya o swana o ne u file Samisoni m’ata a’ fita a kamita u ka lu tiisa—nihaili kuli, ka mo ku inezi fela, isi ka makazo. Mi muta lu talimana ni butata bo butuna kamba ku ba ni ku eza likatulo ze butokwa, lwa kona ku kupa Jehova, ya na file Salumoni butali bo bu fita bwa kamita, ku lu tusa k’u nga muhato ka butali. Cwalehe, sina Paulusi, lu ka bulela kuli: “Ni kona linto kamukana ka [yena, NW] ya ni fa m’ata.” (Mafilipi 4:13) Mi sepiso ya Jakobo i ka sebeza ku luna: “Mutu ku mina h’a tokwa butali, a bu kupe ku Mulimu ya fanga batu kamukana ka bufani bo butuna, a sa kanani; mi u ka bu fiwa.”—Jakobo 1:5.
14. Mwa linako za kwaikale ni kacenu, ki bomañi be se ba yemezwi ki moya o kenile?
14 Moya wa Jehova ne u li hape fahalimw’a Mushe mwa musebezi wa hae wa ku atula sicaba. Muta ba bañwi ne ba ketilwe ku tusa Mushe, Jehova n’a bulezi kuli: “Ni ka nga kwa Moya o ku wena, ni u beye ku bona; ba ka lwala ni wena mutiyo wa sicaba, mi ha u sa na ku u lwala u li nosi.” (Numere 11:17) Kacwalo, banna bao ne ba s’a ngi mihato ka m’ata a bona ka sibili. Moya o kenile ne u ba yemela. Lu bala kuli fa likezahalo za hasamulaho, moya wa Jehova ne u li fahalimw’a batu ka buñwi ba bañwi. (Baatuli 3:10, 11; 11:29) Muta Samuele n’a tozize Davida sina mulena wa nako ya kwapili wa Isilaele, taba ye ñozwi i bulela kuli: “Samuele kih’a nga linaka la oli, a mu toza mwahal’a banabahabo; mi Moya wa [Jehova, NW] wa ta ka mata ku Davida, ku kala lona lizazi leo.” (1 Samuele 16:13) Bao kacenu ba ba na ni buikalabelo bo butuna—bwa lubasi, mwa puteho, kamba mwa kopano—b’a kona ku omba-ombiwa ka ku ziba kuli moya wa Mulimu u sa yemela batanga ba hae ha ba nze ba talima buikalabelo bwa bona.
15. Ki mwa nzila ifi moya o kenile u tiisize kopano ya Jehova (a) mwa mazazi a Hagai ni Zakaria? ni (b) kacenu?
15 Ibata i’ba lilimo ze sikiti hamulaho wa mazazi a bupilo bwa Mushe, ba ba sepahala mwahal’a bana ba Isilaele ne ba kutile kwa Jerusalema ku zwa kwa Babilona ba filwe musebezi wa ku yaha sinca tempele. (Ezira 1:1-4; Jeremia 25:12; 29:14) Nihakulicwalo, butata bo bu palelwisa ne bu zuhile, mi ne ba zwafile ka lilimo ze ñata. Kwa mafelelezo, Jehova a tahisa bapolofita ili Hagai ni Zakaria ku t’o susueza Majuda kuli ba si ke ba itinga fa m’ata a bona. Kono kana musebezi w’o ne u ka petiwa kamukwaufi? “Hasi ka mata, nihaiba ka bulena, kono ki ka Moya wa ka, ku bulela [Jehova, NW] wa limpi.” (Zakaria 4:6) Mi ka ku ba ni kemelo ya moya wa Mulimu, tempele ne i yahilwe. Batu ba Mulimu kacenu ba petile lika ze ñata ka mukwa o swana. Ku kutaziwa kwa taba ye nde se ku hulile ku potoloha lifasi. Bolule-lule ba batu ka buñwi ba sweli ku lutiwa niti ni ku luka. Mikopano ye mituna ya lukiswa. Mandu a Mubuso ni liofisi za mitai za yahiwa. Buñata bwa zeo li ezizwe inze ku talimanwi ni litwaniso ze buhali. Kono Lipaki za Jehova ha ba si ka fita fa ku zwafiswa, ka ku ziba kuli nto kamukana ye ba petile i bile, isiñi ka m’ata a sisole, kamba ka m’ata a butu, kono ka moya wa Mulimu.
Moya wa Mulimu mwa Lilimo za Mwanda wa Pili
16. Ki yeloseli ifi ye ne ba na ni yona batanga ba Jehova ba mwa linako za Bukreste bu si ka kalisa kale ka za misebezi ya moya o kenile?
16 Sina ha se lu boni, batanga ba Mulimu ba mwa linako zeo Bukreste bu si ka kalisa kale ne ba ziba hande ka za m’ata a moya wa Mulimu. Ne ba itingile ku ona ku ba tusa ku taleleza buikalabelo bo butuna ni ku peta tato ya Mulimu. Hape ne ba zibile kuli Mulao ni mañolo a’ kenile a mañwi n’e li ze buyelezwi, ze ne li ñozwi mwatas’a susuezo ya moya wa Jehova, mi kacwalo ne li li ‘Linzwi la Mulimu.’ (Samu 119:105) Ku cwañi, hakulicwalo he, ka za mwa linako za Bukreste?
17, 18. Liponiso ze ñwi ze makalisa za moya o kenile mwa linako za Bukreste ne li lifi, mi ne li peta mulelo mañi?
17 Mwa lilimo za mwanda wa pili wa Nako ya luna ye Zibahala hape ne ku bile ni likezahalo ze makalisa za moya wa Mulimu. Ne ku na ni ku polofita ko ku buyelezwi ka moya. (1 Makorinte 14:1, 3) Ka ku taleleza sepiso ya Jesu ya kuli moya o kenile ne u ka hupulisa balutiwa ba hae lika kamukana za n’a bulezi mi ne u ka ba luta likalulo ze ñwi za niti, libuka ze sikai ne li ñozwi mwatas’a sususezo ya moya o kenile. (Joani 14:26; 15:26, 27; 16:12, 13) Mi ne ku na ni limakazo, sina ha ku ka buhisanwa ka ku tala ni ku fita mwa taba ya luna ye tatama. Ka mo ku inezi fela, lilimo za mwanda wa pili ne li kalisizwe ki makazo ye nyangumuna. Ibata iba mwa silimo sa 2 B.C.E., mbututu ye ipitezi ne i na ni ku pepwa, mi sina sisupo, bom’ahe bao ne ba sa li ba banca ne ba k’a be ba si ka ziba kale munna. Nto ye cwalo ne i ka ezahala cwañi? Ka ku itusiswa kwa moya o kenile. Taba ye ñozwi yeo i bulela kuli: “Ku pepwa kwa Jesu Kreste ku tahile ka mukwa wo: Maria, m’ahe, h’a n’a beelelizwe ki Josefa, a komoka h’a beilwe fa mezi a manca ki Moya o Kenile, ba si ka ina hamoho.”—Mateu 1:18; Luka 1:35, 36.
18 Jesu ha n’a hulile, n’a zwisa badimona, na folisa ba ba kula, mane ni ku zusa ba ba shwile ka m’ata a moya o kenile. Ba bañwi ba balateleli ba hae ni bona ne ba ezize limakazo ni misebezi ye m’ata. Bona buikoneli bo bu ipitezi b’o ne bu li limpo za moya. Ki ufi o ne u li mulelo wo ne li bezi teñi? Sina fela ka mo ne li ezelize limakazo za kwa makalelo, ne li zwisezapili milelo ya Mulimu ni ku sinula m’ata a hae. Fahalimw’a seo, ne li bonisa buniti bwa ku ipapata kwa Jesu kwa kuli n’a lumilwe ku zwa ku Mulimu; mi hasamulaho, ne li bonisa buniti bwa kuli puteho ya Sikreste ya mwa lilimo za mwanda wa pili ne ili sicaba se si ketilwe sa Mulimu.—Mateu 11:2-6; Joani 16:8; Likezo 2:22; 1 Makorinte 12:4-11; Maheberu 2:4; 1 Pitrosi 2:9.
19. Tumelo ya luna i tiiswa cwañi ki taba ye mwa Bibele ya limakazo za Jesu ni za baapositola ba hae?
19 Muapositola Paulusi, nihakulicwalo, n’a bulezi kuli zona liponiso ze makalisa ze cwalo za moya ne li li kalulo ya bwanana bwa puteho mi ne li ka fela, kacwalo luna kacenu ha lu boni limakazo ze cwalo ze tiswa ki moya o kenile. (1 Makorinte 13:8-11) Niteñi, limakazo ze ne ezizwe ki Jesu ni baapositola ba hae li na ni butokwa bo bu fita licisehelo fela za litaba za kwaikale. Li tiisa tumelo ya luna mwa sepiso ya Mulimu ya kuli makulanu ni lifu ha li na ku ba ni sibaka mwatas’a puso ya Jesu mwa lifasi le linca.—Isaya 25:6-8; 33:24; 65:20-24.
Mu Fumane Tuso kwa Moya o Kenile wa Mulimu
20, 21. Lu kona ku fumana cwañi tuso kwa tukiso ya moya o kenile?
20 Ki m’ata a’ tiile hakalo ao moya w’o u na ni ona! Kono Bakreste kacenu ba kona cwañi ku fumana tuso ku ona? Sa pili, Jesu n’a bulezi kuli lu swanela ku kupa kuli lu u fiwe, cwale ki kabakalañi ku s’a eza ona cwalo fela? Mu lapele ku Jehova kuli a mi fe mpo ye makaza yeo isiñi fela mwa linako za butata kono ka linako kaufela. Ka ku ekeza, mu bale Bibele ilikuli moya o kenile u kone ku bulela ku mina. (Mu bapanye Maheberu 3:7.) Mu fe nahanisiso ye tuna ku se mu bala ni ku si sebelisa ilikuli moya o kenile u kone ku ba susuezo mwa bupilo bwa mina. (Samu 1:1-3) Fahalimu a seo, mu swalisane—ka buñwi, mwa liputeho, ni kwa mikopano ye mituna—ni ba bañwi ba ba itinga fa moya wa Mulimu. Ki ka butuna hakalo moya o kenile u tiisa bao ba ba lumba Mulimu wa bona “mwa Mikopano”!—Samu 68:26.
21 Kana Jehova haki Mulimu y’a na ni bufani bo butuna? Yena u bulela kuli lu na ni ku kupa fela moya o kenile mi u ka lu fa ona. Ki ko ku butoto cwañi ku itinga fa butali ni m’ata a luna ka sibili tuso ye m’ata cwalo inze i konwa ku fumanwa! Ku na ni litaba ze ñwi, nihakulicwalo, ka za moya wa Mulimu z’e lu ama sina Bakreste, mi zeo li ka buhisanwa mwa taba ye tatama.
[Litaluso za kwatasi]
a Pulelo ya “munwana wa Mulimu” hañata i talusa moya o kenile.—Mu bapanye Luka 11:20 ni Mateu 12:28.
b Buñata bwa limakazo ze ñozwi mwa Bibele ne li ezahalile mwa linako za Mushe ni Joshua, Elia ni Elisha, ni Jesu ni baapositola ba hae.
Kana mwa Kona ku Alaba Lipuzo ze Tatama?
◻ Jehova n’a bupile cwañi ze bonahala kamukana ze kopana ku eza pupo kamukana?
◻ Ki mwa linzila mañi m’o moya o kenile ne u sebelelize mwa linako zeo Bukreste bu si ka kalisa kale?
◻ Kacenu lu omba-ombiwa cwañi ki ku ziba seo moya o kenile ne u si petile mwa linako za kwaikale?
◻ Lu kona ku fumana cwañi tuso kwa tukiso ya moya o kenile?
[Siswaniso se si fa likepe 10]
Moya o ne u file Samisoni m’ata a’ fita a butu wa kona ku lu fa m’ata kwa lika kaufela