“Zeo Li Tamehile ku Taha”

“Jesu a ba alaba, a li: . . . Zeo li tamehile ku taha; kono, fo, ha ku si ka ba kale mafelelezo.”—MATEU 24:4-6.

 1. Ki taba mañi ye lu swanela ku iseza pilu?

KANITI mu na ni taba ni bupilo bwa mina ni nako ya mina ya kwapili. Fohe mu swanela ku isa pilu ni kwa taba ye ne hohile mamelelo ya C. T. Russell ka 1877. Russell, ya n’a tilo toma Watch Tower Society, n’a ñozi bukanyana ye bizwa The Object and Manner of Our Lord’s Return. Bukanyana yeo ya makepe a’ 64 ne i nyakisisa za ku kuta, kamba ku taha kwa Jesu mwa nako ya kwapili. (Joani 14:3) Zazi le liñwi ha ne ba li fa lilundu la likota za Olive, baapositola ne ba buzize ka za ku kuta k’o, kuli: “U lu bulelele zeo fo li ka bonahalela, ni se si ka supa ku taha [kamba, “ku ba teñi,” NW] kwa hao, ni ku fela kwa lifasi.”—Mateu 24:3.

 2. Ki kabakalañi ha ku na ni mihupulo ye miñata ye lwanisana ka za zeo Jesu n’a polofitile?

² Kana mwa ziba ni ku utwisisa kalabo ya Jesu? I fumaneha ku ze talu za libuka za Evangeli. Caziba D. A. Carson u li: “Kwa likauhanyo za Bibele, ki ze sikai ze tisize hahulu lifapano mwahal’a batalusi ba mañolo ku fita ya Mateu 24 ni ze swana ni yona za Mareka 13 ni Luka 21.” H’a feza u fa muhupulo wa hae—o li o muñwi wa mibonelo ya butu ye lwanisana. Mwa silimo sa mwanda o felile ni cwalo-cwalo, buñata bwa mibonelo ye cwalo ne i bonisa kutokwa tumelo. Be ne ba i fa ne ba ñañelela kuli Jesu a li ku ba a bulele ze lu bala mwa libuka za Evangeli, kuli lipulelo za hae ne li kopamisizwe hasamulaho, kamba kuli za n’a polofitile ne li si ka talelezwa—ili mibonelo ye ne tisizwe ki bocaziba ba ba honona likalulo ze ñwi mwa Bibele. Muhononi yo muñwi mane n’a tatubile Evangeli ya Mareka ‘ka ku itusisa mihupulo ya bulapeli bwa Mahayana bwa si-Buddha’!

 3. Lipaki za Jehova ba nga cwañi bupolofita bwa Jesu?

³ Kono Lipaki za Jehova ba lumela kuli Bibele ha i na mashano mi ya sepeha, mi ba nga cwalo ni zeo Jesu n’a bulelezi baapositola ba bane be ne ba inzi ni yena fa lilundu la likota za Olive mazazi a malalu pili a si ka shwa kale. Ku zwa miteñi ya C. T. Russell, sicaba sa Mulimu ba zwezipili ku utwisisa hahulu bupolofita bwa n’a bulezi Jesu fani. Mwa lilimonyana ze felile, Tora ya ku Libelela i ekelize ku talusa hande mo ba ngela bupolofita b’o. Kana mu utwiselize litaba zeo, ni ku bona mo li amela bupilo bwa mina?a Ha lu li lundululeñi.

Kozi Ye Bat’o Talelezwa

 4. Mwendi baapositola ne ba buzelizeñi Jesu ka za kwapili?

⁴ Baapositola ne ba ziba kuli Jesu ki yena Mesiya. Kacwalo, ha ne ba mu utwile a bulela za lifu, zuho, ni ku kuta kwa hae, ne ba kana ba ipuzize kuli, ‘Haiba Jesu a shwa ni ku lu siya, u kona ku peta cwañi lika ze makaza zeo Mesiya a libelelwa ku eza?’ Jesu n’a bulezi ni za mafelelezo a Jerusalema ni tempele ya yona. Baapositola ne ba kana ba ipuzize kuli, ‘Nto yeo i ka ezahala cwañi, mi ili lili?’ Ka ku bata ku utwisisa lika zeo, baapositola ba buza, ba li: “Ki lili fo li ka bonahalela litaba zeo? Ni sisupo ki sifi se si ka supa kuli li ka tuha li taha kamukana?”—Mareka 13:4; Mateu 16:21, 27, 28; 23:37-24:2.

 5. Za n’a bulezi Jesu ne li talelelizwe cwañi mwa lilimo za mwanda wa pili?

⁵ Jesu n’a polofitile kuli ne ku ka ba ni lindwa, matala, matuku, lizikinyeho, ku toiwa ni ku nyandiswa kwa Bakreste, bo mesiya ba buhata, ni ku kutaza ko kutuna kwa taba ye nde ya Mubuso. Kihona ha ne ku ka taha mafelelezo. (Mateu 24:4-14; Mareka 13:5-13; Luka 21:8-19) Jesu n’a bulezi zeo kwa makalelo a silimo sa 33 C.E. Mwa lilimo-limo ze ne latelezi, balutiwa ba hae be ne ba tona ne ba kona ku bona kuli luli lika ze ne polofitilwe ne li sweli ku ezahala ka nzila ye iponahaza. Ee, ze ezahezi li bonisa kuli sisupo ne si talelelizwe ka nako yeo, sa libisa kwa mafelelezo a muinelo wa linto wa Sijuda ka Maroma mwa 66 ku isa70 C.E. Ne li tile cwañi zeo?

 6. Ne ku ezaheziñi mwahal’a Maroma ni Majuda ka 66 C.E.?

⁶ Ka nako ya mbumbi ya Juda ye ne cisize hahulu, ili ka 66 C.E., masole ba ba li Majuda ba etelela ndwa ya ku lwanisa balibeleli ba Maroma kwa munzi o tiile, bukaufi ni tempele ya mwa Jerusalema, mi ba tumbula cwalo misunga ko kuñwi mwa naha. Caziba Heinrich Graetz, mwa hatiso ye bizwa History of the Jews, u kandeka kuli: “Cestius Gallus, Mubusisi wa Siria, ya n’a na ni buikalabelo bwa ku yemela libubo la limpi za Maroma, . . . n’a sa koni ku zwelapili ku buha fela petuhelo ye ne sweli ku yamba sibaka sa n’a zamaisa a sa liki ku i felisa. A kunga limpi za hae, mi babusi be ne ba li mabapa ba itatela ku luma masole ba bona.” Mpi yeo ya masole ba 30,000 ya potoloha Jerusalema. Ha se ba lwanile nakonyana, Majuda ba menuha ku y’o ipata kwamulaho a mamota fakaufi ni tempele. “Ka mazazi a’ ketalizoho Maroma ba ukama mamota, kono ne ba nze ba hapelezwa ku menuha kabakala lilwaniso za Majuda. Ne li fela fa lizazi la busilela fo ne ba konezi ku yepa kwatas’a kalulo ya limota la kwa mutulo fapil’a Tempele.”

 7. Balutiwa ba Jesu ne ba kona k’u ngelañi lika mu sili ku fita mo ne ba li ngela buñata bwa Majuda?

⁷ Mu nahane fela mo ne ba kabe ba lyanganezi Majuda, kakuli ku zwa kale-kale, ne ba ikutwa kuli Mulimu n’a ka ba sileleza hamoho ni muleneñi wa bona o kenile! Kono balutiwa ba Jesu ne ba lemusizwe cimo kuli kozi ne i libile Jerusalema. Jesu n’a polofitile kuli: “Mazazi a ka ku tahela, lila za hao ha li ka ku potolosa ka lukwakwa, li ku ambeke, li ku kwalele kai ni kai; ba ka ku wiseza fafasi, wena ni bana ba hao ba ba ku wena.” (Luka 19:43, 44) Kono kana nto yeo ne i ka bulaisisa Bakreste be ne ba li mwa Jerusalema ka 66 C.E.?

 8. Jesu n’a polofitile kozi mañi, mi ki bomañi “baketwa” be ne ba pumezwi kwa mazazi?

⁸ Ha n’a alaba baapositola fa lilundu la likota za Olive, Jesu n’a bulezi cimo kuli: “Mwa mazazi ao, ñalelwa ikaba ye tuna; la li ku simuluha lifasi le li bupilwe ki Mulimu, ku tisa cwale, ha ku si ka bonwa ñalelwa ye tuna cwalo, mane ni kwapili ha i sa na ku bonwa. Mi kabesi Mulena ku puma kwa mazazi ao, kabe ku si na sibupiwa se si ka piliswa; kono kabakala baketwa, ili bona b’a ketile, u pumile kwa mazazi ao.” (Mareka 13:19, 20; Mateu 24:21, 22) Kacwalo mazazi ao n’a ka pumiwa mi “baketwa” ne ba ka punyuha. Ne li bomañi bona bao? Ku si na kuliñi, ne si Majuda ba mangulunde be ne ba ipala kuli ne ba lapela Jehova kono ili be ne ba yayile Mwan’a hae. (Joani 19:1-7; Likezo 2:22, 23, 36) Baketwa ba luli nako yeo ne li Majuda ni ba ba si Majuda be ne ba lumezi kuli Jesu ki yena Mesiya ni Mupilisi. Mulimu n’a ketile ba ba cwalo, mi la Pentekonta ya 33 C.E., a ba eza sicaba sa kwa moya se sinca, yena “Isilaele wa Mulimu.”—Magalata 6:16; Luka 18:7; Likezo 10:34-45; 1 Pitrosi 2:9.

 9, 10. Mazazi a twaniso ya Maroma n’a ‘pumilwe’ cwañi, mi ne ku ezaheziñi kabakaleo?

⁹ Kana mazazi n’a ‘pumilwe’ mi baketwa ba ba tozizwe mwa Jerusalema ne ba pilisizwe? Caziba Graetz u akaleza kuli: “[Cestius Gallus] n’a boni kuli ne ku si ke kwa tusa ku zwelapili ku lwanisa masole ba ba itombozi bupilo bwa bona bao ni ku lwana ndwa ye telele ka nako ya silimo yeo, f’o pula ya mbumbi ya maliha n’e bat’o seula . . . mi mwendi ni ku paleliswa mpi ku amuhela liitusiso. Mwendi ki kabakaleo ha n’a nahanile kuli ne ku ka ba hande ku menuha fela.” Za n’a nahana Cestius Gallus kamba ki lifi, mpi ya Maroma ya menuha ku siya muleneñi w’o, mi ya tabaniswa maswe ki Majuda be ne ba i putuma.

¹⁰ Menuho ye komokisa ya Maroma yeo ne i konisize kuli ku piliswe ‘libupiwa’—bona balutiwa ba Jesu be ne ba ipumani mwa kazuma mwa Jerusalema. Ze ezahezi li bonisa kuli ha ne ku bile ni kolo yeo, Bakreste ne ba tunuhile mwa silalanda seo. Nto yeo ne i bonisize hande hahulu buikoneli bwa Mulimu bwa ku ziba za kwapili ni ku bona kuli balapeli ba hae ba piliswa! Kono kiñi ze ne ezahezi kwa Majuda be ne ba si ka lumela be ne ba siyezi mwa Jerusalema ni Judea?

Ba Ba Pila ka Nako ye Swana Ne Ba Ka I Bona

11. Jesu n’a buleziñi ka za “lusika lo”?

¹¹ Majuda ba bañata ne ba nahana kuli bulapeli bwa bona, bo ne bu tomile mwa tempele, ne bu ka zwelapili. Kono Jesu n’a ize: “Mu itemuse ka . . . kota ya feiga: Mitai ya yona ha i ba bunolo, mi i shoshela matali, mu ziba kuli mbumbi i fakaufi. Honacwalo, ni mina ha mu bona zeo kaufela, mu zibe kuli Mwan’a mutu u fakaufi, u fa munyako. Kaniti na mi bulelela, ni li: Lusika lo lwa kacenu ha lu na ku fela, konji zeo kaufela li bonahale pili. Lihalimu ni lifasi li ka fela, kono manzwi a ka h’a na ku fela.”—Mateu 24:32-35; litaku li siyamisizwe ki luna.

12, 13. Balutiwa ne ba kana ba utwisisize cwañi Jesu ha n’a bulela za “lusika lo”?

¹² Mwa lilimo pili 66 C.E. i si ka fita kale, Bakreste ne ba kabe ba boni talelezo ya buñata bwa likezahalo za pili za sisupo sa likalulo ze ñata seo—ili lindwa, matala, mane ni ku kutaza hahulu kwa taba ye nde ya Mubuso. (Likezo 11:28; Makolose 1:23) Kono mafelelezo n’a ka taha lili? Jesu n’a talusañi ha n’a ize: ‘Lusika lo [ge·ne·a ka Sigerike] ha lu na ku fela’? Jesu hañata n’a bulelanga kuli likwanamunu la sikwata sa Majuda be ne ba pila ka nako ye swana, ili be ne ba mu hanyeza, hamoho ni baeteleli ba bulapeli, ki “lusika lo lu na ni lunya ni bubuki.” (Mateu 11:16; 12:39, 45; 16:4; 17:17; 23:36) Kacwalo, ha n’a bulezi hape za “lusika lo” inz’a li fa lilundu la likota za Olive, ku bonahala kuli n’a sa talusi sicaba sa Majuda ko ba ya ko ba kuwa, ku kalela ko ba simwa; mi n’a sa talusi balutiwa ba hae, nihaike ne ba li “lusika lo lu ketilwe.” (1 Pitrosi 2:9) Mi Jesu n’a sa talusi kuli “lusika lo” ki nako ye ñwi.

¹³ Kono Jesu n’a talusa Majuda be ne ba mu hanyeza ka nako yeo ili be ne ba ka tulukelwa ki talelezo ya sisupo sa n’a file. Ka za “lusika lo” lo lu bulezwi kwa Luka 21:32, Caziba Joel B. Green u li: “Mwa buka ya Evangeli ya bulalu, ‘lusika lo’ (ni lipulelo ze zamaelela ni yeo) hañata lu talusanga mufuta wa batu ba ba lwanisa mulelo wa Mulimu. . . . [Lu talusa] batu bao ka muñañatoho ba si na taba ni mulelo wa Mulimu.”b

14. “Lusika” lwani ne lu wezwi kiñi, kono ze ne ezahezi kwa Bakreste ne li shutana cwañi?

¹⁴ Lusika lo lu lunya lwa Majuda be ne ba hanyeza ili be ne ba kona ku iponela sisupo si nze si talelezwa ne ba ka bona ni mafelelezo. (Mateu 24:6, 13, 14) Mi ne ba iponezi ona! Ka 70 C.E., mpi ya Maroma ya kuta, inze i etelelwa ki Titus, mwan’a Mubusi Vespasian. Matomola a n’a cile Majuda be ne ba swasehile hape mwa muleneñi wo a kakamalisa luli.c Flavius Josephus ya n’a iponezi ona u talusa kuli ka nako ye ne ba tubile muleneñi Maroma, Majuda ba ba bat’o eza 1,100,000 ne ba shwile mi ba ba bat’o eza 100,000 ne ba hapilwe, mi buñata bwa bona bao ne ba shwile monde ka lukupwe kamba mwa mabuhelo a Maroma. Kaniti, ñalelwa ya 66 C.E. ku isa 70 C.E. ne li yona ye tuna ka ku fitisisa ye n’e kile ya wela Jerusalema ni muinelo wa Sijuda, mi ne i si ke ya fitwa ki ye ñwi. Kono ki nto kwa ku fapana ye ne ezahezi kwa Bakreste be ne ba mamezi temuso ya bupolofita ya Jesu ili be ne ba tunuhile mwa Jerusalema limpi za Maroma ha ne li fundukile ka 66 C.E.! Bakreste “ba ba ketilwe” ili ba ba tozizwe ne ba ‘pilisizwe,’ kamba ku silelezwa, ka 70 C.E.—Mateu 24:16, 22.

Talelezo Ye Ñwi Ye Sa Taha

15. Lu kona ku kolwelañi kuli bupolofita bwa Jesu ne bu ka ba ni talelezo ye tuna luli hamulaho wa 70 C.E.?

¹⁵ Kono kao ne si kona kaungu-ungu. Kwa makalelo, Jesu n’a bonisize kuli hamulaho wa ku tubiwa kwa muleneñi wani, n’a ka taha ka libizo la Jehova. (Mateu 23:38, 39; 24:2) Ku tuha fo a talusa hande taba yeo mwa bupolofita bwa n’a bulezi fa lilundu la likota za Olive. Ha s’a bulezi za “ñalelwa ye tuna” ye ne ka taha, a talusa kuli hamulaho bo Kreste ba buhata ne ba ka bonahala, mi Jerusalema ne i ka hatikelwa ki macaba ka nako ye telele. (Mateu 24:21, 23-28; Luka 21:24) Esi mwendi talelezo ye ñwi ye tuna ne i sa taha? Litaba li bonisa kuli i sa taha. Ha lu bapanya Sinulo 6:2-8 (ye ne ñozwi hamulaho wa ñalelwa ye ne tulukezi Jerusalema ka 70 C.E.) ni Mateu 24:6-8 ni Luka 21:10, 11, lu bona kuli lindwa, matala, ni lincwa ze tulile tikanyo ni ku fita ne li sa taha. Talelezo ye tuna yeo ya manzwi a Jesu se i bile teñi ku kala ka Ndwa ya Lifasi ya pili ye n’e tumbukile ka 1914.

16-18. Ki lifi ze lu libelela ku ezahala?

¹⁶ Ka lilimo-limo, Lipaki za Jehova se ba lutile kuli talelezo ya cwale ya sisupo sani i bonisa kuli “ñalelwa ye tuna” ye ñwi i sa taha. “Lusika” lwa ibalelo lo lu maswe lu ka bona ñalelwa yeo. Ku bonahala kuli hape ku ka ba ni kalulo ya makalelo (twaniso ya bulapeli bwa buhata kaufela), sina twaniso ya Gallus ka 66 C.E. ha ne i kwaluzi ñalelwa ye ne tahezi Jerusalema.d Mi, hamulaho wa nako ye si ka bulelwa fo i ka kuma, kihona mafelelezo a ka taha—ili sinyeho ye ka ba kai ni kai mwa lifasi, ye ka swana ni ye ne ezahezi ka 70 C.E.

¹⁷ Ka za ñalelwa ye tuha i tumbuka, Jesu n’a ize: “Ñalelwa ya mazazi ao [sinyeho ya bulapeli bwa buhata] i man’o fela, lizazi li ka unsufala, kweli i ka tokwa liseli, mi linaleli li ka wa kwa lihalimu; mi ze mata ze kwa lihalimu li ka zikinyeha. Kiha ku ka taha kwa lihalimu sisupo sa Mwan’a mutu; mi macaba kaufela a lifasi a ka [lila, Bibele ye Kenile, hatiso ya 1984], mi a ka bona Mwan’a mutu a taha ka malu a lihalimu, ka mata a matuna ni ka kanya ye tuna.”—Mateu 24:29, 30.

¹⁸ Kacwalo, Jesu yena ka sibili u li “ñalelwa ya mazazi ao i man’o fela,” kwa lihalimu ku ka ezahala lika ze ñwi. (Mu bapanye Joele 2:28-32; 3:15.) Zeo li ka sabisa ni ku mbemukisa batu ba mangulunde kuli mane ba ka “lila.” Ba bañata ba ka “omelela kabakala ku saba ni ku libelela ze ka ta mwa lifasi.” Kono lika ha li na ku ba cwalo kwa Bakreste ba niti! Bona ba ka ‘inuka, kakuli ku liululwa kwa bona ku se ku li fakaufi.’—Luka 21:25, 26, 28.

Katulo I Fitile!

19. Lu kona ku ziba cwañi f’o nguli ya za lingu ni lipuli i ka talelelezwa?

¹⁹ Mu lemuhe kuli Mateu 24:29-31 i polofita kuli (1) Mwan’a mutu wa taha, (2) ku taha k’o ku ka ba ka kanya ye tuna, (3) mangeloi a ka ba ni yena, ni kuli (4) macaba kaufela a lifasi a ka mu bona. Jesu u kutela lika zeo mwa nguli ya za lingu ni lipuli. (Mateu 25:31-46) Kabakaleo, lwa kona k’u nga kuli nguli yeo i talusa nako, hamulaho wa ku tumbuka kwa pili kwa ñalelwa, f’o Jesu a ka taha ni mangeloi a hae ni ku ina fa lubona lwa hae kuli a atule. (Joani 5:22; Likezo 17:31; mu bapanye 1 Malena 7:7; Daniele 7:10, 13, 14, 22, 26; Mateu 19:28.) Ku ka atulwa bomañi, mi ku ka ezahalañi kabakaleo? Nguli yeo i bonisa kuli Jesu u ka nyakisisa macaba kaufela, inge kuli ba kubukani fapil’a lubona lwa hae luli lwa kwa lihalimu.

20, 21. (a) Ku ka ezahalañi kwa lingu za n’a bulezi Jesu mwa nguli ya hae? (b) Ku ka ezahalañi kwa lipuli kwapili?

²⁰ Batu ba ba swana sina lingu ba ka kauhanyezwa ku la bulyo la Jesu la mbuyoti. Libaka? Kakuli ne ba itusisize kolo kaufela ya ku eza hande banyani ba hae—ili Bakreste ba ba tozizwe ba ba ka busa mwa Mubuso wa Kreste wa kwa lihalimu. (Daniele 7:27; Maheberu 2:9–3:1) Ka mo i boniseza nguli yeo, bolule-lule ba Bakreste ba ba swana sina lingu ba zibile banyani ba Jesu ba kwa moya ni ku sebelisana ni bona. Kabakaleo, “buñata bo butuna” ba na ni sepo ye tomile fa Bibele ya ku punyuha “ñalelwa ye tuna” mi ni ku pila ku ya ku ile mwa Paradaisi, yona kalulo ya fafasi ya Mubuso wa Mulimu.—Sinulo 7:9, 14; 21:3, 4; Joani 10:16.

²¹ Kono ze ka ezahala kwa lipuli li ka fapana hakalo! Kwa Mateu 24:30, ba taluswa kuli b’a “lila” Jesu h’a taha. Mi kwa swanela, kakuli ba kabe ba bonisize kale kuli ba hanile taba ye nde ya Mubuso, ku hanyeza balutiwa ba Jesu, ni ku keta lifasi le li yunda. (Mateu 10:16-18; 1 Joani 2:15-17) Ki Jesu ya keta ba ba li lipuli—isiñi balutiwa ba hae fa lifasi. Jesu u ba talusa kuli: “Bona bao ba ka ya mwa [lifu la ku ya ku ile, NW].”—Mateu 25:46.

22. Ki ifi kalulo ya bupolofita bwa Jesu ye lu swanela ku nyakisisa?

²² Zwelopili ya luna mwa ku utwisisa bupolofita bo bu mwa Mateu likauhanyo 24 ni 25 i bile ye nyangumuna. Kono ku na ni kalulo ya bupolofita bwa Jesu ye lu sa swanela ku iseza pilu—ili ‘bumaswe bo bu shandaula bo bu inzi mwa sibaka se si kenile.’ Jesu n’a susuelize balutiwa ba hae ku bu lemuha ni ku itukiseza ku eza se siñwi. (Mateu 24:15, 16) “Bumaswe” b’o kiñi? Bu ina lili mwa sibaka se si kenile? Mi litibelelo za luna za cwale ni za kwapili li amiwa cwañi? Taba ye tatama i ka talima zeo.

[Litaluso za kwatasi]

Kana Mwa Hupula?

◻ Mateu 24:4-14 ne i talelelizwe cwañi mwa lilimo za mwanda wa pili?

◻ Mwa miteñi ya baapositola, mazazi n’a fukulizwe cwañi mi libupiwa ne li pilisizwe cwañi, ka mo ne i polofitezi Mateu 24:21, 22?

◻ “Lusika” lo lu bulezwi kwa Mateu 24:34 ne lu li cwañi?

◻ Lu ziba cwañi kuli bupolofita bo ne bu bulezwi fa lilundu la likota za Olive ne bu ka ba ni talelezo ye ñwi ye tuna ni ku fita?

◻ Nguli ya lingu ni lipuli i ka talelezwa cwañi mi ili lili?

[Siswaniso se si fa likepe 20]

Litaba ze fa lihaha le li bizwa Arch of Titus mwa Rome, le li bonisa ze n’e tukutilwe hamulaho wa sinyeho ya Jerusalema

[Manzwi a bañi ba siswaniso]

Soprintendenza Archeologica di Roma