Mikiti ye Zwile Mubano mwa Litaba za Isilaele

“Halalu ka mwaha, banna kaufela ba haenu ba ka y’o iponahalisa ku [Jehova, NW] Mulimu wa hao, mwa sibaka s’a ka keta . . . ba si ke ba iponahalisa ku [Jehova, NW] mazoho-zoho fela.”—DEUTERONOMA 16:16.

 1. Ki sifi se si konwa ku bulelwa ka za linako za mikiti mwa miteñi ya likezahalo za mwa Bibele?

KI SIFI se si taha mwa munahano ha mu nahana ka za mukiti? Mikiti ye miñwi ya kwaikale ne i zibahala ka likezo ze tulile tikanyo ni muzamao o maswe. Mikiti ye miñwi ya mwa lizazi la cwale ni yona i cwalo. Kono mikiti ye talusizwe mwa Mulao wa Mulimu wa n’a file Isilaele ne i fapahana. Hailif’o ne li linako za tabo, hape i konwa ku taluswa ku ba “mikopano ye kenile.”—Livitike 23:2.

 2. (a) Banna ba Maisilaele ne ba tokwiwa ku ezañi halalu ka silimo? (b) “Mukiti” ki nto mañi, ka mo li itusiselizwe linzwi leo kwa Deuteronoma 16:16?

² Banna ba Maisilaele ba ba sepahala—ba ne ba yanga kamita ni mabasi a bona—ne ba tabile ku ya kwa Jerusalema, sona ‘sibaka sa n’a ketile Jehova,’ mi ne ba fanga linubu kwa mikiti ye milalu ye mituna. (Deuteronoma 16:16) Buka ye bizwa Old Testament Word Studies i talusa linzwi la Siheberu le li tolokilwe kwa Deuteronoma 16:16 sina “mukiti” ku ba “nako ya tabo ye tuna . . . muta likezo ze ipitezi za ku shemubiwa ki Mulimu ne li ezezwa mukiti wa matabelo ni malyalya.”a

Butokwa bwa Mikiti ye Mituna

 3. Mikiti ye milalu ya ka silimo ne i hupulisa ka za limbuyoti lifi?

³ Bakeñisa kuli Maisilaele ne ba li nyangela ya linjimi, ne ba itingile fa ku fuyaulwa ki Mulimu ka ku fiwa pula. Mikiti ye milalu ye mituna ya mwa Mulao wa Mushe ne i zamaelela ni kutulo ya mabele kwa makalelo a maliha, kutulo ya buloto kwa mafelelezo a maliha, ni kutulo ya lico ze ñwi kaufela kwa mafelelezo a mbumbi. Zeo ne li linako za tabo ye tuna ni buitumelo ku Mutahisi wa mupotoloho wa mezi ni Muezi wa naha. Kono mikiti yeo ne i ama ze ñata ku fita.—Deuteronoma 11:11-14.

 4. Ki kezahalo ifi ya kwaikale ye ne ezezwa mukiti wa pili?

⁴ Mukiti wa pili ne u eziwa mwa kweli ya pili fa kalenda ya kwaikale ya likezahalo za mwa Bibele, ku kala ka la Nisani 15 ku isa ka la 21, yeo cwale ili mafelelezo a March kamba makalelo a April. Ne u bizwa Mukiti wa Mahobe a’ si na Mumela, mi bakeñisa kuli ne u eziwa hasamulaho fela wa Paseka ya la Nisani 14, hape ne u bizwa “mukiti wa Paseka.” (Luka 2:41; Livitike 23:5, 6) Mukiti wo ne u hupulisa Maisilaele ka za ku lukululwa kwa manyando a mwa Egepita, mahobe a si na mumela ka ku ba a n’a bizwa “mahobe a maswabi.” (Deuteronoma 16:3) Ne u ba hupulisa kuli ku baleha kwa bona mwa Egepita ne li kwa ka putako hahulu kuli mane ne ku si ka ba ni nako ya ku beya mumela kwa bupi bwa bona ni ku bu litela kuli bu huhumuhe. (Exoda 12:34) Mwahal’a mukiti wo ha ku na buhobe bo bu ile mumela bo ne bu swanela ku fumaneha mwa ndu ya Muisilaele. Muabani kaufela, hamoho ni muzwahule, ya n’a ca buhobe bo ne bu ile mumela n’a na ni ku fiwa koto ya ku bulaiwa.—Exoda 12:19.

 5. Ki ifi tohonolo ye neikana i hupuzwi mwahal’a mukiti wa bubeli, mi ki bomañi ba ne ba na ni ku kopanyelezwa mwa tabo yeo?

⁵ Mukiti wa bubeli ne u eziwa liviki ze 7 (mazazi a 49) hamulaho wa Nisani 16 ili ka lizazi la bu-6 mwa kweli ya bulalu, ya Sivani, yeo cwale ili mafelelezo a May. (Livitike 23:15, 16) Ne u bizwa Mukiti wa Lisunda (mwa lizazi la Jesu, hape ne u bizwa Pentekonta, ku talusa “La bu-15” mwa Sigerike), mi ne u eziwa ka nako ya silimo ye bat’o swana ni yeo Isilaele n’a keni mwa bulikani bwa Mulao fa lilundu la Sinai. (Exoda 19:1, 2) Mwahal’a mukiti wo Maisilaele ba ba sepahala ne ba kana ba hupuzi ka za tohonolo ya bona ya ku kauhanyiwa ku ba sicaba sa Mulimu se si kenile. Ku ba kwa bona sicaba sa Mulimu se si ketilwe ne ku tokwa ku ipeya ku utwa Mulao wa Mulimu, inge cwalo taelo ya ku babalela ka lilato ba ba nyandile kuli ni bona ba ikole mukiti wo.—Livitike 23:22; Deuteronoma 16:10-12.

 6. Mukiti wa bulalu ne u hupulisize batu ba Mulimu ka za nto mañi?

⁶ Wa mafelelezo kwa mikiti ye milalu ye mituna ya ka silimo ne u bizwa Mukiti wa Kutulo, kamba Mukiti wa Minganda. Ne u eziwa mwa kweli ya bu-7, ya Tishri, kamba Etanimi, ku kala ka lizazi la bu-15 ku isa la bu-21, yeo cwale ili makalelo a October. (Livitike 23:34) Mwahal’a yona nako yeo, batu ba Mulimu ne ba pila kwande a mandu a bona kamba mwa mizuzu ya bona ya swalelele (minganda) ye ne eziwa ka mitai ya likota ni matali. Seo ne si ba hupulisa ka za musipili wa bona wa lilimo ze 40 wa ku zwa mwa Egepita ku ya mwa Naha ya Sepiso, muta sicaba ne si itutile ku itinga ku Mulimu kwa neku la ze tokwahala za ka zazi.—Livitike 23:42, 43; Deuteronoma 8:15, 16.

 7. Ku nyakisisa ka za mikiti ya Isilaele wa kwaikale ku lu tusa cwañi?

⁷ Ha lu nyakisiseñi ka za mikiti ye miñwi ye ne zwile mubano mwa litaba za batu ba Mulimu ba kwaikale. Seo si swanela ku lu susueza kacenu, kakuli ni luna lu memilwe ku kopana hamoho kamita ka viki ni viki ni halalu ka silimo kwa mikopano ye mituna.—Maheberu 10:24, 25.

Mwa Nako ya Malena Ba Lusika lwa Davida

 8. (a) Ki ufi mukiti o zwile mubano o ne u ezizwe mwa mazazi a Mulena Salumoni? (b) Lu libelela mafelelezo afi a makaza a Mukiti wa Minganda o ne u swaniselizwe?

⁸ Ku nyakalala ko ku zwile mubano mwa nako ya Mukiti wa Minganda ne ku bile teñi mwa puso ya bumbombo ya Mulena Salumoni, mwan’a Davida. “Kopano ya batu ba bañata” ba ne ba zwa kwa libaka za kwahule za Naha ya Sepiso ne ba tile kwa Mukiti wa Minganda ni kwa kakulo ya tempele. (2 Makolonika 7:8) Ha se u felile, Mulena Salumoni a fundula baabani, ili bao “ha ba se ba fuyozi mulena, ba ikela kwahae mwa litende za bona ka lipilu ze tabile, ze tabezi ze nde kamukana z’a ezize [Jehova, NW], z’a ezelize Davida mutang’a hae ni sicaba sa hae sa Isilaele.” (1 Malena 8:66) Wo luli ne li mukiti o ne zwile mubano. Kacenu, batanga ba Mulimu ba libelela mafelelezo a makaza a Mukiti wa Minganda o ne u swaniselizwe kwa mafelelezo a Puso ya Lilimo ze Sikiti ya Salumoni yo mutuna, yena Jesu Kreste. (Sinulo 20:3, 7-10, 14, 15) Ka yona nako yeo, batu ba ba pila mwa lifasi kamukana, ili ba ba zuhile kwa bafu ni bapunyuhi ba Armagedoni, ba ka swalisana mwa ku lapela Jehova Mulimu ka tabo.—Zakaria 14:16.

 9-11. (a) Ki sifi se ne si tahisize kuli mukiti u zwe mubano mwa mazazi a Mulena Ezekiasi? (b) Ki ufi mutala o ne ba tomile ba bañata ba ne ba zwa kwa mubuso wa kwa mutulo wa masika a lishumi, mi seo si lu hupulisa nto mañi kacenu?

⁹ Mukiti o tatama o tumile ili o bihilwe mwa Bibele ne u ezizwe hamulaho wa puso ya Mulena Akazi ya maswe, ya n’a kwalile tempele ni ku kenya mubuso wa Juda mwa bukwenuheli. Ya n’a yolile Akazi ne li Mulena Ezekiasi yo munde. Mwa silimo sa pili mwa puso ya hae, inze a na ni lilimo za buhulu ze 25, Ezekiasi a kalisa tukiso ye tuna ya ku kutisa sinca miinelo ni ku i lukisa. Honaf’o fela a kwalula tempele mi a eza litukiso za ku i lukisa. Cwale mulena a lumela mañolo kwa Maisilaele ba ne ba pila kwa mutulo mwa mubuso wa Isilaele o situhu wa masika a lishumi, ku ba mema kuli ba tahe kwa mukiti wa Paseka ni Mukiti wa Mahobe a’ si na Mumela. Ba bañata ne ba tile, ku si na taba ni ku sheununwa ki bahaho bona.—2 Makolonika 30:1, 10, 11, 18.

¹⁰ Kana mukiti wo ne u kondile? Bibele i biha kuli: “Bana ba Isilaele ba ba ne ba kopanezi mwa Jerusalema, ba ca mukiti wa mahobe a’ si na mumela mazazi a 7, ba na ni tabo ye tuna. Malivi ni baprisita ne ba lumba [Jehova, NW] ka zazi ni zazi, ba opelela [Jehova, NW] inze ba liza liopeliso ze mulumo o mutuna.” (2 Makolonika 30:21) Maisilaele bao ne ba tomezi batu ba Mulimu kacenu mutala o munde hakalo, bao buñata bwa bona ba tiyela twaniso ni ku zamaya musipili o mutelele kuli ba fumanehe kwa mikopano!

¹¹ Sina ka mutala, ha mu nyakisise Mikopano ya Sikiliti ye milalu ya “Buipeyo bwa Bumulimu” ye ne ezelizwe mwa Poland ka 1989. Mwahal’a baputehi ba 166,518 ne ku na ni likwata ze tuna ze ne zwa ku ye ne bizwa pili Soviet Union ni linaha ze ñwi za kwa Upa wa Yurope k’o musebezi wa Lipaki za Jehova ne u yemisizwe ka nako yeo. Buka ye bizwa Jehovah’s Witnesses—Proclaimers of God’s Kingdomb i biha kuli: “Ba bañwi ba ne ba fumanehile ku yona mikopano yeo, ne li lwa pili ku fumaneha mwa sikwata se situna sa batu ba Jehova ba ba fitelela 15 kamba 20. Lipilu za bona ne li tezi buitebuho ha ne ba nze ba bona batu ba likiti ze mashumi-shumi mwa libaka za mukopano, ku lapela hamoho ni bona, ni ku swalisana hamoho mwa ku opelela Jehova milumbeko.”—Likepe 279.

12. Ki sifi se ne si tahisize kuli mukiti u zwe mubano mwa puso ya Mulena Josiasi?

¹² Ezekiasi ha sa shwile, ba mwa Judea ba kutela mwa bulapeli bwa buhata mwatas’a Malena bo Manase ni Amoni. Cwale kwa taha puso ya Mulena yo muñwi yo munde, Josiasi wa mwanana, y’o ka bundume n’a ngile muhato wa ku kutisa sinca bulapeli bwa niti. Ha n’a na ni lilimo za buhulu ze 25, Josiasi a laela kuli tempele i lukiswe. (2 Makolonika 34:8) Ku lukisa ha ne ku sweli ku eziwa, Mulao wa n’a ñozi Mushe wa fumanwa mwa tempele. Mulena Josiasi a susuezwa hahulu ki za n’a balile mwa Mulao wa Mulimu mi a lukisa kuli u balelwe batu kamukana. (2 Makolonika 34:14, 30) Cwale, ka ku latelela se ne si ñozwi, a lukisa mukiti wa Paseka. Mulena hape a toma mutala o munde ka ku zwiseza nubu kezahalo yeo. Kabakala seo, Bibele i biha kuli: “Ne ku si ka eziwa Paseka ye cwalo mwa Isilaele haisali ku zwiwa kwa linako za mupolofita Samuele.”—2 Makolonika 35:7, 17, 18.

13. Mikiti ya Ezekiasi ni Josiasi i lu hupulisa ka za nto mañi kacenu?

¹³ Ku lukisa miinelo kwa Ezekiasi ni Josiasi kwa swana ni ku kutiswa sinca ko ku makaza kwa bulapeli bwa niti ko ku bile teñi kwa Bakreste ba niti ku kala ka 1914 muta Jesu n’a beilwe fa lubona. Sina Josiasi sihulu mwa n’a lukiselize miinelo, ku lukisa miinelo kwa mwa lizazi la cwale ku tomile ku ze ñozwi mwa Linzwi la Mulimu. Mi, ka ku swana ni mazazi a Ezekiasi ni Josiasi, ku lukisa sinca miinelo kwa mwa lizazi la cwale ku boniswa ka mikopano ye mituna k’o bupolofita bwa Bibele bu taluswa ka ku nyangumuna mi ili k’o likuka za Bibele li taluswa mo li sebeleza. Palo ye tuna ya ba ba kolobezwa i ekezanga kwa tabo ya zona linako zeo za tuto. Sina Maisilaele ba ne ba bakile ba mwa mazazi a Ezekiasi ni Josiasi, ba ba sa zo kolobezwa ba fulalezi likezo ze maswe za Krestendomu ni lifasi kamukana la Satani. Ka 1997 ba ba fitelela 375,000 ne ba kolobelizwe ili ku bonisa buineelo bwa bona ku Mulimu ya kenile, Jehova.—ili avareji ya ba ba fitelela 1,000 ka zazi ni zazi.

Hamulaho wa Butanga

14. Ki sifi se ne si tahisize mukiti o zwile mubano ka 537 B.C.E.?

¹⁴ Josiasi ha sa shwile, sicaba sa kutela mwa bulapeli bwa buhata bo bu silafezi. Kwa mafelelezo, ka 607 B.C.E., Jehova a fa batu ba hae koto ka ku tahisa kuli mpi ya Sibabilona i lwanise Jerusalema. Muleneñi ni tempele ya ona za shandaulwa, mi naha ya siyala matota. Kwa latelela lilimo ze 70 zeo Majuda ne ba li mwa butanga mwa Babilona. Cwale Mulimu a kutisa bomasiyaleti ba Majuda ba ne ba bakile, ba ne ba kutezi kwa Naha ya Sepiso kwa ku toma sinca bulapeli bwa niti. Ba fita mwa muleneñi o ne u shandauzwi wa Jerusalema mwa kweli ya bu-7 ka silimo sa 537 B.C.E. Nto ya pili ye ne ba ezize ne li ku toma aletare fa ku fela matabelo a kamita ka zazi ni zazi sina mo ne ku boniselizwe mwa bulikani bwa Mulao. Yeo hape ne li nako ya mukiti o muñwi o zwile mubano. ‘Ba eza mukiti wa minganda, sina mo ku ñolezwi.’—Ezira 3:1-4.

15. Ki ufi musebezi o ne u li fapil’a bomasiyaleti ba ne ba kutile ka 537 B.C.E., mi muinelo o swana ne u bile teñi cwañi ka 1919?

¹⁵ Musebezi o mutuna ne u li fapil’a bona bao ba ne ba kutile mwa butanga—ku yaha sinca tempele ya Mulimu ni Jerusalema ni mamota o yona. Ne ba lwaniswa hahulu ki bomuyahwa ni bona ba ba muna. Tempele ha ne i sweli ku yahiwa, ne li “lizazi la litaba ze nyinyani.” (Zakaria 4:10) Muinelo wo ne u swana ni muinelo wa Bakreste ba ba tozizwe ba ba sepahala ka 1919. Ka sona silimo seo se si zwile mubano, ne ba lukuluzwi mwa butanga bwa kwa moya bwa Babilona yo Mutuna, yona kopano ya lifasi kamukana ya bulapeli bwa buhata. Ne ba li likiti ze sikai fela mi ne ba talimani ni lifasi le li situhu. Kana lila za Mulimu ne li ka kona ku yemisa zwelopili ya bulapeli bwa niti? Kalabo kwa puzo yeo i hupulisa mikiti ye mibeli ya mafelelezo ye ñozwi mwa Mañolo a Siheberu.

16. Ki sifi se ne si zwile mubano ka za mukiti wa ka 515 B.C.E.?

¹⁶ Kwa nalulelule tempele ya yahiwa sinca mwa kweli ya Adara ka 515 B.C.E., ku sa siyezi nakonyana kuli ku eziwe mukiti wa maliha mwa Nisani. Bibele i biha kuli: “Ba eza mukiti wa mahobe a’ si na mumela ka mazazi a 7 ka tabo; [Jehova, NW] n’a ba wabelisize, kakuli n’a ba sikululezi pilu ya mulena wa Asirya, kuli a tiise mazoho a bona mwa musebezi wa Ndu ya Mulimu wa Isilaele.”—Ezira 6:22.

17, 18. (a) Ki ufi mukiti o zwile mubano u ne u bile teñi ka 455 B.C.E.? (b) Lu mwa muinelo o swana cwañi kacenu?

¹⁷ Hamulaho wa lilimo ze 60, ka 455 B.C.E., kwa eziwa nto ye ñwi ye zwile mubano. Mukiti wa Minganda wa silimo seo ne u supa kwa ku fela kwa ku yahiwa sinca kwa mamota a Jerusalema. Bibele i biha kuli: “Kopano kaufela ya ba ba kutile kwa butanga ya yaha mapapela cwalo, mi ba ina mwa minganda yeo; kakuli bana ba Isilaele ne ba si ka eza cwalo, ku zwa kwa linako za Joshua mwan’a Nuni, ku fitela kacenu. Tabo ya ba ye tuna.”—Nehemia 8:17.

¹⁸ Ne li ku tomwa sinca kwa bulapeli bwa Mulimu bwa niti ko ku zwile mubano hakalo mwahal’a twaniso ye maswe hahulu! Muinelo wa swana kacenu. Ku si na taba ni nyandiso ni twaniso, musebezi o mutuna wa ku kutaza taba ye nde ya Mubuso wa Mulimu u fitile mwa lifasi kamukana, mi lushango lwa katulo ya Mulimu lu utwahalizwe kai ni kai. (Mateu 24:14) Ku swaiwa kwa mafelelezo kwa ba ba sa siyezi ba 144,000 ba ba tozizwe ku fakaufi. “Lingu ze ñwi” ba ba swalisana ni bona ili ba ba fitelela bolule ba ketalizoho ba kubukanyizwe ku zwa mwa macaba kaufela ku ba beya mwa “mutapi u li muñwi” ni bomasiyaleti ba ba tozizwe. (Joani 10:16; Sinulo 7:3, 9, 10) Ki talelezo ye makaza hakalo ya swanisezo ya bupolofita ya Mukiti wa Minganda! Mi ona musebezi o mutuna wo wa ku kubukanya u ka zwelapili ni mwa lifasi le linca bolule-lule ba ba zusiwa kwa bafu ha ba ka memiwa ku t’o swalisana mwa ku eza Mukiti wa Minganda wa swanisezo.—Zakaria 14:16-19.

Mwa Lilimo za Mwanda wa Pili C.E.

19. Ki sifi se ne si tahisize kuli Mukiti wa Minganda wa mwa 32 C.E. u zwe mubano?

¹⁹ Ku si na kakanyo mwahal’a mikiti ye zwile hahulu mubano ye ñozwi mwa Bibele ku na ni ya n’a fumanehile teñi Mwan’a Mulimu, Jesu Kreste. Sina ka mutala, mu nyakisise ku fumaneha kwa Jesu fa Mukiti wa Minganda ka silimo sa 32 C.E. N’a itusisize sona sibaka seo ku luta liniti za butokwa ni ku yemela lituto za hae ka ku ama kwa Mañolo a Siheberu. (Joani 7:2, 14, 37-39) Muinelo wa kamita wa mukiti wo ne li mukwa wa ku tukisa lilambi ze tuna z’e ne mwa lapa la tempele la mwahali. Seo ne si ekelize kwa ku ikola mukiti o ne u zwelapili ku fita busihu. Ka mo ku bonahalela fela, Jesu n’a ama ku lona liseli le lituna leo ha n’a ize: “Ki na liseli la lifasi; ya ni latelela h’a na ku zamaya mwa lififi, kono u ka ba ni liseli la bupilo.”—Joani 8:12.

20. Ki kabakalañi Paseka ya 33 C.E. ha ne i zwile mubano?

²⁰ Cwale kwa eziwa Paseka ni Mukiti wa Mahobe a’ si na Mumela mwa silimo se si zibahala sa 33 C.E. Fa lizazi leo la Paseka, Jesu a bulaiwa ki lila za hae mi a ba Ngunyana ya Paseka ya n’a swaniselizwe, ya n’a shwile ili ku zwisa “sibi sa lifasi!” (Joani 1:29; 1 Makorinte 5:7) Ha se ku fitile mazazi a malalu, ka la Nisani 16, Mulimu a zusa Jesu kwa bafu a na ni mubili wa moya o sa shwi. Seo ne si zamaelelezi ni ku fiwa kwa matabelo a mitamuno ya kutulo ya mabele sina ka mo ne u bulelela Mulao. Kacwalo, Mulena Jesu Kreste ya n’a zusizwe kwa bafu a ba “yena mitamuno ya ba ba lobezi.”—1 Makorinte 15:20.

21. Ki sifi se ne si ezahezi fa Pentekonta ya 33 C.E.?

²¹ Mukiti o ne u zwile mubano ka buniti ne li Pentekonta ya 33 C.E. Ka lizazi leo Majuda ba bañata ni baproselite ne ba putehani mwa Jerusalema, ni balutiwa ba Jesu ba bat’o ba 120. Mukiti ha ne u sweli ku eziwa, Mulena Jesu Kreste ya n’a zusizwe kwa bafu a sululela moya o kenile wa Mulimu fahalimw’a ba 120. (Likezo 1:15; 2:1-4, 33) Kacwalo ne ba tozizwe mi ba ba sicaba sa Mulimu se sinca se si ketilwe ka bulikani bo bunca bwa n’a yemela Jesu Kreste. Ku ona mukiti wo muprisita yo mutuna wa Sijuda n’a fa Mulimu linkwa ze peli ze si ka ya mumela ze ezizwe fa mitamuno ya kutulo ya buloto. (Livitike 23:15-17) Ona linkwa ze si ka ya mumela zeo li swaniseza batu ba ba si ka petahala ba 144,000 bao Jesu n’a ‘liululezi Mulimu’ kuli ba sebeze sina ‘malena ni maprisita ba ba busa lifasi.’ (Sinulo 5:9, 10; 14:1, 3) Taba ya kuli bona babusi ba kwa lihalimu bao ba zwa mwa likwata ze peli za mufuta wa mutu wa sibi, ili Majuda ni Balicaba, hape i kana i swaniselizwe ki linkwa ze peli ze si ka ya mumela.

22. (a) Ki kabakalañi Bakreste ha ba sa ezi mikiti ya mwa bulikani bwa Mulao? (b) Ki sifi se si ka nyakisiswa mwa taba ye tatama?

²² Bulikani bo bunca ha ne bu kalile ku sebeza fa Pentekonta ya 33 C.E., ne ku talusa kuli bulikani bwa Mulao bwa kale cwale ne si bwa butokwa ku Mulimu. (2 Makorinte 3:14; Maheberu 9:15; 10:16) Seo hasi talusi kuli Bakreste ba ba tozizwe ha ba na mulao. Ba mwatas’a mulao wa bumulimu wa n’a lutile Jesu Kreste mi ili o ñozwi mwa lipilu za bona. (Magalata 6:2) Kacwalo, mikiti ye milalu ya ka silimo, ka ku ba kalulo ya bulikani bwa kale bwa Mulao, ha i eziwi ki Bakreste. (Makolose 2:16, 17) Nihakulicwalo, lwa kona ku ituta ze ñata kwa mubonelo wa batanga ba Mulimu ba ne ba pila nako ya Bukreste i si ka fita kale kwa neku la mikiti ya bona ni mikopano ye miñwi ya bulapeli. Mwa taba ya luna ye tatama, lu ka nyakisisa mitala yeo ku si na kakanyo i ka susueza luna kaufela ku itebuha tokwahalo ya ku fumaneha kamita kwa mikopano ya Sikreste.

[Litaluso za kwatasi]

Lipuzo za Lundululo

◻ Mikiti ye mituna ye milalu ya Isilaele ne i peta mulelo mañi?

◻ Ki sifi se ne si ezahezi fa mikiti ya mwa lizazi la Ezekiasi ni Josiasi?

◻ Ki ufi mukiti o zwile mubano o ne u ezizwe ka 455 B.C.E., mi ki kabakalañi ha u lu susueza?

◻ Ki sifi se ne si zwile mubano ka za Paseka ni Pentekonta ya 33 C.E.?

[Mbokisi fa likepe 26]

TUTO KU LUNA KACENU KA ZA MUKITI

Bote ba ba ka fumana tuso ye inelela kwa sitabelo sa Jesu se si lifa libi ba lukela ku pila ka ku lumelelana ni se u swaniseza Mukiti wa Mahobe a’ si na Mumela. Mukiti wo o ne u swaniselizwe ki mukiti wa tabo ya Bakreste ba ba tozizwe ya ku lukululwa kwa lifasi le li maswe le ni ku zwisiwa kwa nyazo ya sibi ka tiululo ya Jesu. (Magalata 1:4; Makolose 1:13, 14) Mukiti tenyene ne u’ nga mazazi a 7—ili palo yeo mwa Bibele i talusa ku kwana kwa kwa moya. Mukiti o ne u swaniselizwe u eziwa mwa nako kaufela ya ku ba teñi kwa puteho ya Bakreste ba ba tozizwe fa lifasi-mubu mi u swanela ku eziwa ka ‘bukeni ni niti.’ Seo si talusa ku tokomela kamita mumela wa swanisezo. Mumela mwa Bibele u itusiswa ku swaniseza lituto ze silafezi, buipi, ni bumaswe. Balapeli ba Jehova ba niti ba swanela ku toya ona mumela o cwalo, ku sa u tuhelela ku silafaza bupilo bwa bona ni ku sa u tuhelela ku sinya bukeni bwa puteho ya Sikreste.—1 Makorinte 5:6-8; Mateu 16:6, 12.

[Siswaniso se si fa likepe 23]

Ñata ya mabele a sa zo kutulwa ne i fiwa silimo ni silimo ka la Nisani 16, ili lizazi leo Jesu n’a zusizwe kwa bafu

[Siswaniso se si fa likepe 24]

Jesu n’a kana a amile kwa liseli la fa mukiti ha n’a ipizize “liseli la lifasi”