Lituto ze Itutiwa mwa Limakazo za Jesu

“KA LIZAZI la bulalu, kwa ezwa mukiti wa linyalo mwa Kana wa Galilea; . . . Jesu ni yena a bizwa kwa linyalo ni balutiwa ba hae. Veine i sin’o taela, m’ahe Jesu a li ku yena: Ba felezwi ki veine.” Yona kezahalo yeo ne i tahisize miinelo kwa neku la makazo ya pili ya Jesu.—Joani 2:1-3.

Kana but’ata bo bu cwalo ne bu si bo bu si na hahulu butokwa, bo bu nyinyani hahulu, kwa neku la ku bu tisa kwa mamelelo ya Jesu? C’aziba yo muñwi wa litaba za Bibele u talusa kuli: “Kamuhelo kwa Upa ne li musebezi o’ li tamo ye kenile . . . Kamuhelo luli, sihulu kwa mukiti wa linyalo, ne i tokwa lico ni lino ze atile hahulu. Haiba z’e li teñi ne [li ka fela] kwa mukiti wa linyalo, lubasi ni bosinyalana ba banca ni kamuta ne ba si ke ba felelwa ki maswabi a seo.”

Jesu kacwalo n’a ngile muhato. N’a lemuhile “lipiza za macwe ze 6 ze tomilwe fo, ili ze tapelwa ka mukwa wa Majuda.” Ku tapa kwa ka sizo pili ba si k’a ca ne ku li mukwa mwahal’a Majuda, mi ne ku tokwahezi mezi a mañata mwa ku taleleza butokwi bwa ba ne ba li teñi. “Mu sele mezi mwateñi, li tale,” ki mwa n’a laelezi Jesu ba ne ba weta mwahal’a baeti. Jesu ne si yena “muabi wa lico,” kono n’a bulezi ka ku nonga ni ka ku ba ni m’ata a tamaiso. Taba yeo i bulela kuli: “Muabi wa lico a sin’o hupa mezi [na s’a] fetuhile veine.”—Joani 2:6-9; Mareka 7:3.

Ne u kana wa bonahala ku ba muinelo o si wa kamita kuli nto ye si ka ipitela ye cwale ka sinawenga neikaba kezahalo yeo ku yona Jesu a eza makazo ya hae ya pili, kono kezahalo yeo i patulula ze ñata ka za Jesu. N’a li likwasha, mi ka linako ze ñwi hamulaho n’a buhisani lituso za bukwasha ni balutiwa ba hae. (Mateu 19:12) Nihakulicwalo, ku fumaneha kwa hae kwa mukiti wa linyalo ne ku bonisize kuli ka buniti fela n’a si ya nyaza linyalo. N’a na ni buitikanelelo, ya n’a fa kemelo kwa tukiso ya linyalo; n’a nga yona yeo sina nto ye kutekeha mwa meto a Mulimu.—Mu bapanye Maheberu 13:4.

Jesu n’a si muikambusi ya s’a sikuluhi y’o baswanisi ba keleke ne ba mu bonahalisize ku ba. Ka ku utwahala fela n’a lata ku ba ni batu mi n’a si k’a toya ku ba ni silikani ni bona. (Mu bapanye Luka 5:29.) Likezo za hae kacwalo ne li tomezi balateleli ba hae sikuka. Jesu yena ka butu n’a bonisize kuli ne ku si na tokwahalo ya kuli ba ishonde kamba ku s’a ba ni mwangalwa—inge kuli ku luka ku talusa ku s’a ba ni tabo. Ka ku fapahana, Bakreste hamulaho ne ba laezwi kuli: “Mu be ba ba tabile kamita ku Mulena.” (Mafilipi 4:4) Bakreste kacenu ba bonisa pabalelo ya ku buluka ku itabisa mwahal’a maciñekelo a’ utwahala. Ba fumana tabo ya bona mwa sebelezo ya Mulimu, kono ka ku latelela mutala wa Jesu, ka linako ze ñwi ba fumana nako ya ku ikola ku ba hamoho yo muñwi ni yo muñwi ka ku kopana kwa balikani.

Hape mu lemuhe bunolo bwa maikuto a Jesu. N’a siyo mwa tamo ya ku eza makazo. Ne ku si na bupolofita bo ne bu na ni ku talelezwa mwa taba ye. Ka bupaki, Jesu ka bunolo fela n’a susuelizwe ki ku iyakatwa kwa bom’ahe ni bumai bwa ba ne ba nyalana. N’a na ni mamelelo kwa maikuto a bona mi n’a bata ku tibela ku fita kwa bona fa ku ba ni maswabi. Kana seo ha si tiisi buikolwiso bwa mina bwa kuli Kreste u na ni cisehelo luli ku mina—mane ni kwa but’ata bwa mina bwa kamita?—Mu bapanye Maheberu 4:14-16.

Bakeñisa kuli piza ye ñwi ni ye ñwi “ne ka likanwa ki mahemele a malalu” a mezi, makazo ya Jesu ne i ama veine ye ñata luli—mwendi malita a’ 390 (magaloni a’ 105)! (Joani 2:6) Ki kabakalañi ha ne ku ezizwe ye ñata cwalo? Jesu n’a s’a susuezi bucakolwa, ili nto yeo Mulimu a nyaza. (Maefese 5:18) Ka ku fapahana, n’a bonisa sishemo se si swana ni sa Mulimu. Bakeñisa kuli veine ne li sino se si itusiswa kamita, ifi kamba ifi ye siyezi ne i konwa ku itusiswa ka linako li sili.—Mu bapanye Mateu 14:14-20; 15:32-37.

Bakreste ba kwa makalelo ne ba likanyisize mutala wa Jesu wa sishemo. (Mu bapanye Likezo 4:34, 35.) Mi batu ba Jehova kacenu ka ku swana ba susuezwa ‘ku fana.’ (Luka 6:38) Nihakulicwalo, makazo ya pili ya Jesu hape i na ni butokwa bwa bupolofita. I supa kwa nako ya kwapili muta Mulimu ka sishemo a k’a lukisa “mukiti wa lico ze nunile, wa liveine ze munati ze tabusa,” ili ku feliseleza tala.—Isaya 25:6.

Ku cwañi he ka za limakazo ze ñata zeo Jesu n’a ezize ze ne li amile ku folisa kwa mubili? Ki sifi se lu kona ku ituta ku zona?

Ku Eza se Sinde la Sabata

“Yema, u lwale mulobalo wa hao, mi u zamaye.” Jesu n’a bulezi manzwi ao ku munna ya n’a kulile ka lilimo ze 38. Taba ya mwa Buka ya Evangeli i zwelapili kuli: “Honafo mutu yo a tuseha, a lwala mulobalo wa hae, mi a zamaya.” Ka ku komokisa, haki b’ote ba ne ba tabisizwe ki kezahalo yeo. Taba i bulela kuli: “Majuda kiha ba zuma Jesu, kakuli n’a eza zeo ka la Pumulo.”—Joani 5:1-9, 16.

Sabata ne i lelezwi ku ba lizazi la pumulo ni ku taba ku b’ote. (Exoda 20:8-11) Nihakulicwalo, lizazi la Jesu ha li t’o esha, ne se i fitile fa ku ba sishañata se si lyanganisa sa milao ye hatelela, ye ezizwe ki batu. C’aziba Alfred Edersheim n’a ñozi kuli mwa likalulo ze telele za mulao wa Sabata wa mwa buka ya Talmud, “litaba li buhisanwa ka ku tiya sina za butokwa bo butuna bwa bulapeli, ili zeo mutu a s’a koni ku hupula kuli y’a iketile mwa munahano w’a kona ku li isa pilu.” (The Life and Times of Jesus the Messiah) Baluti ne ba file butokwa bo bu kona ku ama bupilo kamba lifu kwa milao ye si ya butokwa, ya buñañeli fela ili ye ne i zamaisa ibata i’ba muinelo kamukana wa bupilo bwa Mujuda—hañata ili ka ku s’a beya mwa munahano maikuto a batu ka mukwa o’ situhu. Mulao o muñwi wa la Sabata ne u laezi kuli: “Muyaho ha u wela mutu mi kw’a kakanyiwa ka za haiba u teñi m’o kamba kutokwa, kamba haiba wa pila kamba u shwile, kamba haiba ki mulicaba kamba Muisilaele, ne ba kana ba zwisa mabunda fahalimu a hae. Haiba ba mu fumana a pila ne ba kana ba ekeza ku a zwisa fahalimu a hae; kono haiba [u] shwile, b’a mu siya.”—Pampili ya Yoma 8:7, The Mishnah, ye tolokilwe ki Herbert Danby.

Jesu n’a nga cwañi zona litaba za milao zeo ze si za butokwa? Ha n’a nyazizwe kabakala ku folisa la Sabata, n’a bulezi kuli: “Ndate wa sebeza ku fitela cwale; ni na, na sebeza.” (Joani 5:17) Jesu n’a s’a ezi musebezi wa silifasi kuli a ipumanele sifumu. Ka ku fapahana, n’a eza tato ya Mulimu. Sina Malivi ha ne ba lumelelizwe ku zwelapili ku eza sebelezo ya bona ye kenile la Sabata, Jesu n’a na ni tukelo ya ku eza misebezi ya hae y’a filwe ki Mulimu ka ku ba Mesiya a s’a lobi Mulao wa Mulimu.—Mateu 12:5.

Lifoliso za Jesu za la Sabata hape ne li beile fa ngandaleza bañoli ni Bafalisi ba Majuda kuli ne ba ‘ikeza ba ba na ni niti ku feleleza’—ili ku s’a sikululeha ni ku tokwa buitikanelelo mwa minahano ya bona. (Muekelesia 7:16) Ka buniti fela, ne si tato ya Mulimu kuli misebezi ye minde i eziwe fela mwa mazazi a mañwi a viki; mi hape Mulimu n’a si ka lela kuli Sabata i be mukombo o’ si na tuso wa ku latelela fela milao. Jesu n’a bulezi kwa Mareka 2:27 kuli: “La Pumulo li ezelizwe mutu; isi mutu ku ezezwa la Pumulo.” Jesu n’a lata batu, isiñi milao ya buñañeli fela.

Bakreste kacenu kacwalo ba eza hande ku s’a tula tikanyo mwa ku s’a sikuluha kamba ku zamaiswa ki milao mwa munahano wa bona. Ba ba na ni m’ata a tamaiso mwa puteho ba tokolomoha ku imeza ba bañwi ka milao ni mikwa ye miñata ye ezizwe ki batu. Mutala wa Jesu hape u lu susueza ku bata linako za ku eza ze nde. Sina ka mutala, ni kamuta Mukreste h’a na ku nahana kuli u k’a abana niti ya Bibele muta fela a li mwa bukombwa bwa fa ndu ni ndu kamba h’a bulela kwa nyangela. Mukreste, ka mwa bulelela muapositola Pitrosi, u swanela kuli a “itukiseze kamita ku ikalabela ku ya ka mi buza sepo ye li teñi ku mina.” (1 Pitrosi 3:15) Ku eza se sinde ha ku na nako ye ku haniswa.

Tuto ka za Mufelañeke

Makazo ye ñwi ye zwile mubano i ñozwi kwa Luka 7:11-17. Ka ku ya ka taba yeo, Jesu “a ya mwa munzi o bizwa Naine; mi balutiwa ba hae ba bañata ne ba mu latelela.” Ku t’o fita ni la kacenu, mayumbelo a konwa ku bonwa kwa mboela-upa ya munzi wa Ma-Arab wa mwa linako za cwale wa Nein. “H’a sutelezi fa munyako wa munzi,” a talimana ni muinelo o’ lilata. “A katana ba ba lwezi mufu, mwana a li muñwi ku m’ahe, mi ki musali wa mbelwa; mi buñata bo butuna bwa batu ba munzi bwa zamaya ni yena.” H. B. Tristram n’a ñozi kuli “muezezo wa za ku buluka mufu ha u si k’a cinca” ku zwa kwa linako za kwaikale, mi u ekeza kuli: “Ni boni basali ba ba zamaya kwapil’a lukutu, ba etelezwi ki basali ba ba li balili ba ba sebeza. Ba kasheza mazoho a bona mwahalimu, ku hoha milili ya bona, ka ponahazo ya maswabi ya ka ku tokwa buiswalo, mi ba mbey’anga libizo la mufu.”—Eastern Customs in Bible Lands.

Mwahal’a sibondingani se si lilata cwalo ne ku zamaya mbelwa ya mwa maswabi luli ili y’o ponahalo ya hae ku lukela ku ba kuli ne li ya butuku fela. Ka ku ba ya n’a se a latehezwi kale ki munn’a hae, n’a nga mwan’a hae, ka manzwi a musimululi Herbert Lockyer, sina “lutaa lwa mwa busupali bwa hae, ni ku omba-ombiwa kwa mwa buinosi bwa hae—mutomo ni musumo wa ndu yeo. Ka ku latehelwa ki mwan’a hae wa libanda, matiyelo a mafelelezo a n’a siyezi n’a zwisizwe.” (All the Miracles of the Bible) Jesu n’a ngile cwañi muhato? Ka manzwi a Luka a’ utwahala hande, “Mulena h’a mu bona, a mu utwela butuku, mi a mu bulelela, a li: U si ke wa lila.” Pulelo ya ku “utwela butuku” i’ ngilwe fa linzwi la Sigerike leo ka mo li inezi luli li talusa “mala.” I talusa “ku nyangumunwa mwahali luli kwa mutu.” (Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words) Ee, Jesu n’a nyangumuzwi ku fita kwa butungi bwa maikuto a hae luli.

Ne ku kana kw’a ba kuli m’ahe Jesu yena ka sibili n’a li mbelwa ka nako yeo, kacwalo n’a kana a ziba hande butuku bwa ku shwelwa ha n’a latehezwi ki ndat’ahe wa muañuli, Josefa. (Mu bapanye Joani 19:25-27.) Ne ku si k’a ba ni tokwahalo ya kuli mbelwa y’o a kupe Jesu ka t’ata. Ka ku susuezwa ki miinelo, “a sutelela kwa lukutu,” ku si na taba ni kuli mwatas’a Mulao wa Mushe ku swala situpu ne ku tisa kuli mutu a silafale. (Numere 19:11) Ka m’ata a hae a ku eza limakazo, Jesu n’a kona ku zwisa teñi simbule luli sa silafalo! “Jesu a li: Mucaha, na ku bulelela, Zuha! Mufu a zuha, mi a kala ku bulela; mi Jesu a mu kutiseza ku m’ahe.”

Yeo ki tuto ye nyangumuna hakalo ya za swalelo! Bakreste ha ba swaneli ku likanyisa mubonelo o’ si na lilato, o’ si na maikuto a mande o’ boniswa mwahal’a “mazazi a maungulelo” a. (2 Timotea 3:1-5) Ka ku fapahana, 1 Pitrosi 3:8 i eleza kuli: “Ka ku feleleza, ni li: Mu be ni maikuto a li mañwi kamukan’a mina, mu be ni mukekecima ni musa.” Bao lu zibana ni bona ha lu ipumana mwa ku shwelwa kamba mwa ku ba ni makulano a matuna, ha lu koni ku zusa mufu kamba ku folisa mukuli. Kono lwa kona ku fa tuso ye sebeza ni ku omba-omba, mwendi ka bunolo fela ili ka ku ba teñi ni ku lila ni bona.—Maroma 12:15.

Yona zuho yeo ye lemuseha ye ne i ezizwe ki Jesu hape i supa kwa nako ya kwapili—ili nako yeo “ba ba li mwa mabita kaufela, ba ka utwa linzwi la hae, Mi ba zwe”! (Joani 5:28, 29) Mwa lifasi-mubu kamukana, ba ba shwezi ka butu ba k’a iponela mufelañeke wa Jesu muta b’ome, bondate, bana, ni balikani ba ba shwile ba k’a kuta ku zwa kwa libita!

Lituto za Limakazo

Ka mo ku bonahalela fela, kacwalo he, limakazo za Jesu ne li li liponahazo ze nyangumuna hahulu za m’ata. Ne li tisize tumbo ku Mulimu, ili ku tomela Bakreste mutala ili bao ba susuezwa ku ‘lumbeka Mulimu.’ (Maroma 15:6) Ne li susuelize ku eza se sinde, ku bonisa sishemo, ku bonisa mufelañeke. Sa butokwa ni ku fita, ne li sebelize sina nto ye bonisa cimo misebezi ye m’ata ye k’a eziwa mwahal’a Puso ya Kreste ya Lilimo ze Sikiti.

Ha n’a li fa lifasi-mubu, Jesu n’a ezize misebezi ya hae ye m’ata mwahal’a kalulo ye nyinyani ka bapanyo. (Mateu 15:24) Ka ku ba mulena ya filwe kanya, kalulo ya k’a busa teñi i k’a ba ye yandulukile mwa lifasi-mubu kamukana! (Samu 72:8) Kwamulaho kw’ani, bao ba ne ba amuhezi lifoliso ni lizuho za ka makazo kwa nalule-lule ne ba fitile fa ku shwa. Mwatas’a bulena bwa hae bwa kwa lihalimu, sibi ni lifu li k’a zwisiwa ka ku tala, ili ku kwalula nzila ya bupilo bo bu s’a feli. (Maroma 6:23; Sinulo 21:3, 4) Ee, limakazo za Jesu li supa nzila ya nako ye kanya ya kwapili. Lipaki za Jehova se ba tusize bolule-lule ku tahisa sepo luli ya ku ba kalulo ya yona. Ku fitela nako yeo i taha, ki ku bonela cimo kwa ku komokisa kwa se si k’a ezahala ona cwale-cwale fa ko ku fiwa ka limakazo za Jesu Kreste!

[Siswaniso se si fa likepe 7]

Jesu u fetula mezi ku ba veine