Likuka Zetusa Mwa Musebezi wa Kutoloka Bibele

Babañwi bakona kunahana kuli toloko ya linzwi ka linzwi, yeswana ni yeitusisizwe mwa Bibele ya Interlinear ki yona yekona kutusa mubali kuutwisisa mihupulo sina feela mone iñolezwi mwa lipuo zene itusisizwe kwa kuñola Bibele kwa makalelo. Kono hakubangi cwalo mwa miinelo kaufela. Hamunyakisise mabaka asikai abonisa cwalo:

• Hakuna lipuo zepeli zeswana ka moabeelwa manzwi mwa mibamba, zenani manzwi alikanelela, ni zenani litaba zeñolwa mwa mibamba ka kuswana. Caziba yomuñwi wa puo ya Siheberu yabizwa S. R. Driver, naañozi kuli, lipuo “zashutana ka moabeelwa manzwi mwa mibamba ni simuluho yaona, mi hape . . . zashutana ka moibeelwa mihupulo mwa mubamba.” Batu bababulela lipuo zeshutana banahana ka kushutana. Caziba yaswana yabizwa Driver uzwelapili kubulela kuli: “Ka mukwa ocwalo, batu mobabulelela litaba ze mwa mubamba kwashutana ka kuya ka puo yebabulela.”

• Hakuna puo yebulelwa mwa miteñi yacwale yeswana luli ni Siheberu, Siarami, ni Sigerike zeneitusiswa kwa kuñola Bibele. Ka mukwa ocwalo, toloko ya linzwi ka linzwi ikona kutahisa kuli litaba lisike zautwahala kamba mane kufa muhupulo ofosahalile.

• Taluso ya linzwi kamba pulelo yeñwi yakona kucinca ka kuya ka litaba molifumaneha linzwi kamba pulelo yeo.

Mutoloki wakona kutoloka taluso luli ya linzwi leliitusisizwe mwa puo ya kwa makalelo mwa litaba zeñwi, kono utokwa kutokomela hahulu.

Ki ye mitala yebonisa mo toloko ya linzwi ka linzwi ikona kutahisa kuli batu bapalelwe kuutwisa litaba zetolokilwe:

• Mwa Mañolo kuitusisizwe pulelo ya ‘kulobala’ kamba ‘kuitobalela’ ili kutalusa kulobala buloko luli kamba buloko bwa lifu. (Mateu 28:13; Likezo 7:60) Lipulelo zeo haliitusisizwe mwa litaba zebulela za lifu, batoloki ba Bibele bakona kuitusisa manzwi a cwale ka ‘kuitobalela ka lifu,’ atusa babali kuli basike balyanganeha.—1 Makorinte 7:39; 1 Matesalonika 4:13; 2 Pitrosi 3:4.

• Muapositola Paulusi naaitusisize pulelo yefumaneha kwa Maefese 4:14, mi pulelo yeo haitolokiwa ka moiinezi luli, italusa “ka bupumi bwa batu ba likwinano za masheleñi.” Pulelo ya kwaikale yeo isupa kwa likezo za bupumi zeitusiswanga kwa likwinano za masheleñi. Mwa lipuo zeñata, kutoloka pulelo ye ka moiinezi luli kukatahisa kuli litaba zebulelwa lisike zautwahala. Pulelo yeo haitolokilwe kuli “bupumi bwa batu,” itusa mutu kuutwisisa hande taluso yayona.

• Kwa Maroma 12:11, kuitusisizwe pulelo ya Sigerike, ili yeo haitolokiwa ka kuya ka moiinezi luli, ikatalusa kuli “kwa moya obila.” Kutoloka pulelo yeo ka nzila ye, hakuna kufa taluso yeswanela mwa Silozi, ki lona libaka mwa Bibele ye, pulelo yeo itolokilwe kuli “mutukufalelwe kabakala moya.”

• 

  Mwa ngambolo yahae yezibahala hahulu ya fa lilundu, Jesu naaitusisize pulelo yetolokilwe hañata kuli: “Mbuyoti ki ya babaikutwa bubotana mwa moya.” (Mateu 5:3, King James Version) Kono mwa lipuo zeñata, kutoloka pulelo yeo ka moiinezi luli kutahisa kuli kube taata kuutwisisa taluso yayona. Mwa miinelo yemiñwi, kutoloka pulelo yeo ka moiinezi luli kukona kutalusa kuli “babaikutwa bubotana mwa moya” ki batu babasika konda hande mwa munahano kamba babasina hande maata ni tundamo. Kono Jesu naaluta batu kuli nebakaba ni tabo isiñi ka libaka la kuli banani zebatokwa kwa mubili, kono ka libaka la kuli balemuha kuli batokwa kuetelelwa ki Mulimu. (Luka 6:20) Ka mukwa ocwalo, kutoloka pulelo yeo kuli “babalemuha kuli batokwa za Mulimu” kamba “babaziba kuli batokwa Mulimu” kufa taluso yenepahezi ya manzwi anaaitusisizwe lwapili.—Mateu 5:3; The New Testament in Modern English.

• Mwa mañolo amañata, linzwi la Siheberu lelitolokilwe kuli “lifufa,” linani taluso yeswana ni ya linzwi la Silozi leliitusisiswanga hahulu kutalusa maikuto a bunyemi atiswa ki kusasepahala kwa mutu yali mulikani kamba maikuto a kuutwela babañwi muna bakeñisa lika zebanani zona. (Liproverbia 6:34; Isaya 11:13) Kono hape linzwi leliswana la Siheberu leo, linani taluso yeñwi yende. Ka mutala, lakona kuitusiswa kutalusa “cisehelo,” kamba kuba ni lilato lelituna la kubata kusileleza, ili leo Jehova abonisa kwa batanga bahae kamba kutalusa kalemeno kahae ka ‘kutokwa kulapelwa feela anosi.’ (Exoda 34:14; 2 Malena 19:31; Ezekiele 5:13; Zakaria 8:2) Hape lakona kuitusiswa kutalusa ‘tukufalelo’ yebanani yona batanga ba Mulimu babasepaha ku yena ni kwa bulapeli bwahae kamba mukwa wabona wakusa ‘tuhelela’ batu babasika sepahala ku yena.—Samu 69:9; 119:139; Num. 25:11.

• 

  Linzwi la Siheberu leliitusiswanga kutalusa lizoho la mutu, linani litaluso zeñata. Kulikana ni litaba zeambolwa, linzwi le likona kutalusa “bulena,” “bufani,” kamba “maata.” (2 Samuele 8:3; 1 Malena 10:13; Liproverbia 18:21) Mi mane linzwi le, litolokilwe ka linzila zefitelela 40 mwa Bibele ya Sikuwa ya Toloko ya Lifasi Lelinca.

Ka mukwa ocwalo, kutoloka Bibele hakutalusi feela kutoloka linzwi la mwa puo yene itusisizwe kwa makalelo ka kuitusisa linzwi leliswana folifumaneha kaufela. Mutoloki utokwa kubona teñi kuli waketa manzwi aswanela ili akafa taluso yende ya mihupulo yeneli mwa litaba zeneñozwi mwa lipuo za makalelo za Bibele. Kuzwa fo, mutoloki utokwa kuñola mibamba ka kulatelela milao ya puo yahae ili kutahisa kuli litaba zeñozwi libaliwe ka bunolo.

Nihakulicwalo, mutoloki haswaneli kutoloka litaba ka kulitalusa feela mwa liutwisiseza ka mulelo wa kunolofaza hahulu litaba zeo. Mutoloki yatoloka litaba za mwa Bibele ka nzila yeo kabakala kuli uutwisisize muhupulo wa litaba zatoloka wakona kucinca taluso yazona. Kukona kuezahala cwañi cwalo? Mutoloki ka kusalela, wakona kubeya mihupulo yahae ka za mwautwisiseza litaba zeshutana ni taluso ya manzwi anaaitusisizwe kwa makalelo, kamba wakona kutula litaba za butokwa hahulu zene liteñi mwa Bibele hane iñozwi kwa makalelo. Nihaike kuli Libibele zetolokilwe ka kutalusa feela likona kuba bunolo kulibala, mutolokelo ocwalo ukona kutahisa kuli mubali asike autwisisa lushango lwa niti lwa mwa Bibele.

Ku bunolo ku mutoloki kubeya litaba zalumela mwa toloko yahae. Ka mutala, Mateu 7:13 ibulela kuli: ‘Nzila yeya kwa sinyeho iatami.’ Batoloki babañwi, mwendi kabakala kuyemela tumelo ya bulapeli bwabona, baitusisize linzwi la “lihele”[10] kufita kuitusisa linzwi lelifa taluso luli ya linzwi la Sigerike, lona la “sinyeho.”

Mutoloki wa Bibele hape uswanela kulemuha kuli Bibele neiñozwi mwa puo yene baitusisa batu zazi ni zazi, ili batu babacwale ka balimi, balisana, ni bayambi. (Nehemia 8:8, 12; Likezo 4:13) Ka mukwa ocwalo, toloko yende ya Bibele itahisa kuli lushango lolu mwateñi luutwisiswe ki batu babatabela kuituta za Mulimu, kusina taba ni lisimuluho zabona. Manzwi abunolo kuautwisisa, ebaitusisanga batu ka zazi ni zazi, ki ona atokwahala kuitusiswa mwa sibaka sa kuitusisa manzwi ebasa itusisangi hahulu batu-tu feela.

Batoloki ba Bibele babañatanyana baezize mafosisa a kusabeya libizo la Mulimu, lona la Jehova, mwa litoloko za Bibele za cwale, nihaike kuli libizo leo lafumaneha mwa miputo yakale ya Bibele. (Mubone Litaba Zeekelizwe A4..) Mwa Libibele zeñata, libizo la Mulimu liyolisizwe ka mabizo a cwale ka “Mulena,” mi Libibele zeñwi mane litahisa kuli batu baange kuli Mulimu hana libizo. Ka mutala, mwa Libibele zeñwi, tapelo ya Jesu yeñozwi kwa Joani 17:26 ili: “Neni kuzibahalize ku bona,” mi Joani 17:6, ili: “Nikupatuluzi kwa batu bane unifile.” Kono toloko yenepahalile ya tapelo ya Jesu ibala kuli: “Nizibahalize libizo lahao ku bona,” mi “nibonahalize libizo lahao kwa batu bane unifile.”

Sina mokutaluselizwe mwa manzwi a makalelo a Bibele ya Sikuwa ya pili ya Toloko ya Lifasi Lelinca: “Halutoloki Mañolo ka kutalusa feela litaba. Luikatalize kutoloka litaba za mwa Bibele ka moliinezi luli haiba pulelo ya Sikuwa ni yona yakona kuitusiswa, mi haiba kutoloka pulelo ka moinezi luli hakuna kuyumba muhupulo wa litaba zetolokwa.” Ka mukwa ocwalo, ba Katengo ka Bibele ya Toloko ya Lifasi Lelinca balikile kuba ni mubonelo oitikanelezi hane baitusisa manzwi ni mibulelelo yebonisa mone iinezi puo ya kwa makalelo, kono nebaambukile muñolelo olyanganisa kamba otahisa kuli mihupulo ya mwa Mañolo isike yautwahala. Kabakaleo, Bibele ye, ibunolo kuibala mi itahisa kuli mubali asepe kuli litaba zayona zeñozwi ka kususumezwa ki moya wa Mulimu, litolokilwe ka kunepahala.—1 Matesalonika 2:13.