‘Ka Libizo la Moya o Kenile’

“Mu ye cwale, mu lute macaba kaufela, mu ba kolobeze ka Libizo la . . . Moya o Kenile.”—MATEU 28:19.

 1. Ki pulelo mañi ye nca yeo Joani Mukolobezi n’a itusisize ye ama kwa moya o kenile?

KA SILIMO sa 29 sa Nako ya luna ye Zibahala, Joani Mukolobezi n’a sweli musebezi wa ku lukiseza Mesiya nzila mwa Isilaele, mi mwahal’a bukombwa bwa hae, a zibahaza nto ye ñwi ye nca ka za moya o kenile. Ka mo ku inezi fela, Majuda ne se ba zibile seo Mañolo a Siheberu n’a si bulela ka za moya. Nihakulicwalo, ne ba kana ba bile be ne ba komokile Joani ha n’a bulezi kuli: “Na, ni mi kolobeza ku baka, ka mezi fela; kono ya taha mwamulaho wa ka, . . . yena [u] ka mi kolobeza ka Moya o Kenile.” (Mateu 3:11) ‘Kolobezo ka moya o kenile’ ne li pulelo ye nca.

 2. Ki pulelo mañi ye nca ye ama moya o kenile yeo Jesu na i tahisize?

² Ya taha ne li Jesu. Mwahal’a bupilo bwa hae bwa fa lifasi, Jesu n’a si ka kolobeza mutu ni yo mukana ka moya o kenile, nihaike kuli n’a bulezi ka za moya hañata. Fahalimw’a seo, hamulaho wa zuho ya hae, n’a amile kwa moya o kenile niteñi ka nzila ye ñwi ye nca. N’a bulelezi balutiwa ba hae kuli: “Mu ye cwale, mu lute macaba kaufela, mu ba kolobeze ka Libizo la Ndate, ni la Mwana, ni la Moya o Kenile.” (Mateu 28:19) Pulelo ya kuli “ka Libizo la” i talusa kuli “ka ku amuhela.” Kolobezo ya ka mezi ka ku amuhela Ndate, Mwana, ni moya o kenile ne i ka ba ye fapahana kwa kolobezo ka moya o kenile. Ni yona hape ne ili pulelo ye nca.

Ku Kolobezwa ka Moya o Kenile

 3, 4. (a) Likolobezo za pili ka moya o kenile ne li ezahezi l’ili? (b) Kwand’a ku ba kolobeza, moya o kenile ne u’ ngile muhato kamukwaufi kwa neku la balutiwa ba Jesu fa Pentekonta ya 33 C.E.?

³ Haili ka za kolobezo ka moya o kenile, Jesu n’a sepisize balutiwa ba hae pili fela a si ka kambamela kale kwa lihalimu kuli: “Mu ka kolobezwa ka Moya o Kenile, ha ku se ku fitile mazazi a manyinyani.” (Likezo 1:5, 8) Hakuswanyani fela hamulaho yona sepiso yeo ne i talelelizwe. Moya o kenile ne u tile fahalimw’a balutiwa ba ba bat’o eza 120 ba ne ba kopani mwa muzuzu wa kwahalimu mwa Jerusalema muta Jesu, inz’a li kwa lihalimu, n’a ezize likolobezo za hae za pili za ka moya o kenile. (Likezo 2:1-4, 33) Ki ka ku ba ni se ne si zwile mwateñi sifi? Balutiwa ne ba bile kalulo ya mubili wa Kreste wa kwa moya. Sina muapositola Paulusi ha talusa, ‘kaufela ba kolobelizwe mwa Moya u li muñwi, kuli ba be mubili u li muñwi.’ (1 Makorinte 12:13) Ka nako ye swana, ne ba tozizwe kuli ba te ba be malena ni baprisita mwa Mubuso wa Mulimu wa kwa lihalimu. (Maefese 1:13, 14; 2 Timotea 2:12; Sinulo 20:6) Moya o kenile hape ne u sebelize sina liswayo ni sisupo za pili za sanda sa kwapili se si kanya seo, kono ne isi zeo fela.—2 Makorinte 1:21, 22.

⁴ Lilimo li sikai kwamulaho, Jesu n’a bulezi ku Nekudema kuli: “Mutu h’a sa pepwi sinca, h’a koni ku bona mubuso wa Mulimu. . . . Mutu h’a sa pepwi ka mezi ni ka Moya, h’a koni ku kena mwa mubuso wa Mulimu.” (Joani 3:3, 5) Cwale batu ba ba eza 120 ne ba pepilwe sinca. Ne ba añuzwi sina bana ba Mulimu ba kwa moya, banyani ba Kreste, ka moya o kenile. (Joani 1:11-13; Maroma 8:14, 15) Ona misebezi yeo kaufela ya moya o kenile mwa nzila ya yona ye ipitezi ki ye makalisa hahulu ku fita limakazo. Fahalimw’a seo, ka ku sa swana limakazo ze ne kile za ezahala ka nako ye ñwi, moya o kenile ne u si ka tuhela hamulaho wa lifu la baapositola kono u zwezipili ku sebeza ka mukwa w’o ku t’o fita ni mwa lizazi la luna. Ki tohonolo ya Lipaki za Jehova ku ba ni ba mafelelezo ba lilama za mubili wa Kreste ba ba kolobelizwe ka moya ku fumaneha mwahal’a bona, mi bao ba sebeza sina “mutanga ya sepahala, ya na ni kutwisiso” ku fa sico sa kwa moya ka nako ye swanela.—Mateu 24:45-47.

Ku Kolobezwa “ka Libizo la . . . Moya o Kenile”

 5, 6. Likolobezo za pili ka moya o kenile ne li isize cwañi kwa likolobezo za ka mezi?

⁵ Kono ku cwañi ka za kolobezo ya ka mezi ka libizo la Ndate, la Mwana, ni la moya o kenile ye ne sepisizwe? Balutiwa ba pili bao ba ne ba kolobelizwe ka moya ne ba si ka kena mwa kolobezo ya ka mezi ye cwalo. Ne se ba fumani kale kolobezo ya ka mezi ya Joani, mi bakeñisa kuli yeo ne ili ye amuheleha ku Jehova ka nako yeo, ne ku sa tokwahali kuli ba kolobezwe sinca. Kono ka Pentekonta ya 33 C.E., sikwata se situna sa batu ne si amuhezi kolobezo yeo ye nca ya ka mezi. Seo ne si ezahalile kamukwaufi?

⁶ Kolobezo ya b’a 120 bao ka moya o kenile ne i ezahalile mwahal’a lilata le lituna ili leo ne li hohile buñata-ñata bwa batu. Bao ne ba komokile ku utwa balutiwa ba bulela ka lipuo, f’o kikuli, ka lipuo za sizwahule ze ne li utwiwa ki bao ba ne ba li teñi. Muapositola Pitrosi n’a talusize kuli makazo yeo ne ili bupaki bwa kuli moya wa Mulimu ne u sululezwi ku bona ki Jesu, y’o n’a zusizwe ku zwa kwa bafu mi cwale na inzi kwa lizoho la silyo la Mulimu mwa lihalimu. Pitrosi n’a susuelize bateelezi ba hae kuli: “Ba ndu ni ndu ya Isilaele ba zibe kuli ki [niti], kuli Jesu yo, ye mu kokotezi fa [kota ya linyando, NW], Mulimu u mu ezize Mulena ni Kreste.” Cwale a feleleza ka ku bulela kuli: “Mu bake, mi mutu ni mutu wa mina a kolobezwe ka Libizo la Jesu Kreste, kuli a fiwe swalelo ya libi; mi mu ka amuhela mpo ya Moya o Kenile.” Mioyo ye bat’o eza 3,000 ne i’ ngile muhato.—Likezo 2:36, 38, 41.

 7. B’a 3,000 ba ne ba kolobelizwe fa Pentekonta ya 33 C.E. ne ba kolobelizwe cwañi ka libizo la Ndate, la Mwana, ni la moya o kenile?

⁷ Kana kwa konwa ku bulelwa kuli bao ne ba kolobelizwe ka libizo la (ka ku amuhela) Ndate, Mwana, ni moya o kenile? Ee. Nihaike kuli Pitrosi n’a si ka ba taluseza ku kolobezwa ka libizo la Ndate, ne se ba amuhezi kale Jehova sina Mulena Mubusi, bakeñisa kuli ne ba li Majuda ba ka sipepo, ili lilama za sicaba se ne si neezwi ku Yena. Pitrosi n’a bulezi kuli: ‘Mu kolobezwe ka libizo la Mwana.’ Kacwalo kolobezo ya bona ne i supa ku amuhela kwa bona Jesu sina Mulena ni Kreste. Cwale ne se ba li balutiwa ba hae mi ne ba amuhezi taba ya kuli ku zwelela onaf’o swalelo ya libi ki ka yena. Ka ku feleleza, kolobezo ne ili ka ku amuhela moya o kenile, mi ne i fitiwa ku yona ka k’u nga muhato kwa sepiso ya kuli ne ba ka amuhela moya sina mpo ya fela.

 8. (a) Fahalimw’a kolobezo ya ka mezi, ki kolobezo mañi ye ñwi yeo Bakreste ba ba tozizwe ba amuhezi? (b) Ki bomañi kwand’a ba 144,000 ba ba amuhela kolobezo ya ka mezi ka libizo la moya o kenile?

⁸ Bao ba ne ba kolobelizwe ka mezi fa lizazi la Pentekonta 33 C.E. ne ba kolobelizwe hape ka moya, ku toziwa sina malena ni baprisita ba nako ya kwapili mwa Mubuso wa kwa lihalimu. Ka ku ya ka buka ya Sinulo, ba ba cwalo ki ba 144,000 fela. Kacwalo bao ba ba kolobezwa ka moya o kenile ni ku ‘swaiwa’ kwa nalulelule sina bacalifa ba Mubuso ba fita fela fa 144,000. (Sinulo 7:4; 14:1) Nihakulicwalo, balutiwa ba banca kaufela—ku si na taba ni kuli sepo ya bona ki ifi—ba kolobezwa mwa mezi ka libizo la Ndate, Mwana, ni moya o kenile. (Mateu 28:19, 20) Ki sikamañi, cwalehe, seo kolobezo ka libizo la moya o kenile i si talusa kwa Bakreste kamukana, nih’a ba li ba “mutapinyana” kamba ba “lingu ze ñwi”? (Luka 12:32; Joani 10:16) Lu si ka alaba kale seo, ha lu boneñi misebezi ye miñwi ya moya mwa linako za Bakreste.

Muselo wa Moya

 9. Ki musebezi mañi wa moya o kenile wa butokwa kwa Bakreste kamukana?

⁹ Musebezi o’ butokwa wa moya o kenile ki wa ku lu tusa ku hulisa butu bwa Sikreste. Ki niti, bakeñisa ku s’a petahala ha lu koni ku pima ku eza sibi. (Maroma 7:21-23) Kono ha lu baka ka buniti, Jehova wa lu swalela ka mutomo wa sitabelo sa Kreste. (Mateu 12:31, 32; Maroma 7:24, 25; 1 Joani 2:1, 2) Fahalimu a seo, Jehova hape u libelela luna ku lwanisa tengamo ya luna ya ku eza sibi, mi moya o kenile wa lu tusa ku eza seo. “Mu zamaye ka Moya,” ki mwa n’a bulelezi Paulusi, “mi mu si ke mwa eza se si lakazwa ki nama.” (Magalata 5:16) Paulusi n’a zwezipili ku bonisa kuli moya wa kona ku tahisa tulemeno to tu nde ka ku fitisisa ku luna. N’a ñozi kuli: “Muselo wa Moya ki lilato, ni tabo, ni kozo, ki pilu-telele, ni musa, ni bunde, ki busepahali, Ni ku ishuwa, ni buiswalo.”—Magalata 5:22, 23.

10. Muselo wa moya u tahiswa cwañi ku Mukreste?

¹⁰ Moya u konahalisa cwañi muselo o cwalo ku Mukreste? Seo ha si ezahali ku si na buikatazo bakeñisa fela kuli lu Bakreste ba ba ineezi ni ba ba kolobelizwe. Lu na ni ku si sebeleza. Kono haiba lu swalisana ni Bakreste ba bañwi ba ba bonisa tulemeno t’o, haiba lu lapela ku Mulimu kuli moya wa hae u lu tuse ku tahisa tulemeno to tuñwi, haiba lu tokolomoha litwaelano ze maswe mi ni ku ituta Bibele kuli lu fumane kelezo ni mitala ye minde, kacwalo muselo wa moya u ka hula ku luna.—Liproverbia 13:20; 1 Makorinte 15:33; Magalata 5:24-26; Maheberu 10:24, 25.

Ku Ketiwa ki Moya o Kenile

11. Ki kamukwaufi maeluda ba ketiwa ki moya o kenile?

¹¹ Paulusi, ha na bulela kwa maeluda ba kwa Efese, n’a talusize musebezi o muñwi wa moya o kenile ha n’a bulezi kuli: “Mu itibelele, mi mu lise mutapi kaufela o mu beilwe balibeleli ba ona ki Moya o Kenile, ku uta Keleke ya Mulimu ye a itekezi ka mali a [Mwan’a, NW] hae luli.” (Likezo 20:28) Ee, baokameli ba mwa puteho, kamba maeluda, ba ketilwe ki moya o kenile. Kamukwaufi? Ka mukwa wa kuli maeluda ba ba ketilwe ba lukela ku fita ku ze konisa ze bonisizwe mwa Bibele ye buyelezwi. (1 Timotea 3:1-13; Tite 1:5-9) Ba kona fela ku hulisa zona ze konisa zeo ka ku ba ni tuso ya moya o kenile. Fahalimw’a seo, sitopa sa maeluda se si babaza eluda yo munca si lapelela ketelelo ya moya o kenile kuli si lemuhe haiba w’a fita ku ze konisa kamba kutokwa. Mi keto yona ka sibili i eziwa mwatas’a tamaiso ya mutanga ya sepahala ni ya na ni kutwisiso y’o ili ya tozizwe ka moya.

Mu Zamaiswe ki Moya

12. Moya u kona ku lu susueza cwañi ka Bibele?

¹² Bakreste ba amuhela taba ya kuli Mañolo a Kenile ne a ñozwi mwatas’a susuezo ya moya o kenile. Kacwalo, ba batisisa ku ona butali bo bu buyelezwi ka moya, sina mo ne ba ezelize lipaki za Jehova mwa linako za Bukreste bu si ka kalisa kale. (Liproverbia 2:1-9) Ba a bala, ku a fa nahanisiso ye tuna, ni ku a tuhelela ku etelela bupilo bwa bona. (Samu 1:1-3; 2 Timotea 3:16) Kacwalo ba tusiwa ki moya ‘ku batisisa ku ze tungile za Mulimu.’ (1 Makorinte 2:10, 13; 3:19) Ku zamaisa batu ba Mulimu ka mukwa w’o ki musebezi o mutuna wa moya wa Mulimu wa mwa nako ya luna.

13, 14. Ki nto mañi ya n’a itusisize Jesu ku talima butata bwa mwa puteho, mi u eza cwañi nto ye swana kacenu?

¹³ Fahalimw’a seo, mwa buka ya Sinulo, Jesu y’a n’a sa zusizwe n’a lumile litaba kwa liputeho ze supile mwa Asia Minor. (Sinulo, likauhanyo 2 ni 3) Ku zona n’a patuluzi kuli n’a tatubile liputeho mi n’a lemuhile muinelo wa zona wa kwa moya. Ze ñwi, n’a fumani kuli, ne li fa mutala o munde wa tumelo. Ku ze ñwi, maeluda ne ba lumeleza tukwata-kwata twa bulapeli, buozwa, ni ku enya li nze li sinya mayemo a mande a mutapi. Puteho ya kwa Sarde, kwand’a ba banyinyani fela ba ne ba sepahala, ne i shwile kwa moya. (Sinulo 3:1, 4) Jesu n’a talimile cwañi butata b’o? Ka moya o kenile. Ha n’a fa likelezo kwa liputeho ze supile, lushango lwa Jesu mwa kelezo ni kelezo ne lu fela ka pulelo ya kuli: “Ya na ni lizebe a utwe seo Moya u si bulelela Likeleke.”—Sinulo 2:7, 11, 17, 29; 3:6, 13, 22.

¹⁴ Kacenu, hape, Jesu u tatuba liputeho. Mi h’a lemuha butata, u sa bu talima ka moya o kenile. Moya wa kona ku lu tusa ku lemuha ni ku tula butata ka ku nonga ka ku bala Bibele kwa luna. Tuso hape i kona ku taha ka ku bala kwa luna lihatiso za Bibele ze hatisizwe ki mutanga ya sepahala ni ya na ni kutwisiso y’a tozizwe ka moya. Kamba i kona ku zwa kwa maeluda ba ba ketilwe ki moya mwa puteho. Ku si na taba ni seo muinelo u li sona, haiba kelezo ki ya kwa batu ka buñwi kamba kwa puteho kamukana, kana lwa utwa manzwi a Jesu a’ li: “Ya na ni lizebe a utwe seo Moya u si bulelela Likeleke”?

Moya ni Musebezi wa ku Kutaza

15. Moya ne u sebeza cwañi ku Jesu kwa neku la musebezi wa ku kutaza?

¹⁵ Ka nako ye ñwi Jesu ha n’a kutalize mwa sinagoge ya mwa Nazareta, n’a bonisize hape musebezi o muñwi wa moya. Taba ye ñozwi i lu taluseza kuli: “A apula buka mi a fumana fo ku ñozwi kuli: Moya wa Mulena u fahalimw’a ka, Kakuli u ni tozize, kuli ni bulelele babotana Evangeli; U ni lumile ku folisa ba ba lobehile lipilu. Cwale a kala ku ba bulelela, a li: Kacenu liñolo leo li ezahezi, mu nze mu ikutwela.” (Luka 4:17, 18, 21; Isaya 61:1, 2) Ee, Jesu n’a ketilwe ki moya o kenile ku kutaza taba ye nde.

16. Mwa lilimo za mwanda wa pili, moya o kenile ne u amilwe cwañi ka butungi mwa ku kutazwa kwa taba ye nde?

¹⁶ Hakuswanyani pili a si ka shwa kale, Jesu n’a bulelezi cimo ka za musebezi o mutuna wa ku kutaza o n’o ka petiwa ki balateleli ba hae. Na bulezi kuli: “Evangeli i na ni ku bulelwa . . . mwa macaba kaufela.” (Mareka 13:10) Manzwi ao n’a na ni talelezo ya makalelo mwa lilimo za mwanda wa pili, mi kalulo ye ne i ezizwe ki moya o kenile ne ili ye lemuseha. Ne ili moya o kenile o n’o etelezi Filipi ku y’o kutaza ku nduna wa Muetopia. Moya o kenile ne u etelezi Pitrosi ku Kornele, mi moya o kenile ne u etelezi kuli Paulusi ni Barnabasi ba lumiwe sina baapositola ku zwa kwa Antioke. Hasamulaho, muta Paulusi n’a bata ku kutaza mwa Asia ni Bitinia, moya o kenile ka mukwa o muñwi wa mu hanisa. Mulimu n’a bata musebezi wa ku kutaza ku ya mwa Yurope.—Likezo 8:29; 10:19; 13:2; 16:6, 7.

17. Kacenu, moya o kenile u amilwe cwañi mwa musebezi wa ku kutaza?

¹⁷ Kacenu, moya o kenile hape ki wo amilwe hahulu mwa musebezi wa ku kutaza. Mwa talelezo ye ñwi ya Isaya 61:1, 2, moya wa Jehova u tozize banyani ba Jesu kuli ba kutaze. Mwa talelezo ya mafelelezo ya Mareka 13:10, ba ba tozizwe bao, ba ba tusiwa ki buñata bo butuna, ba kutalize taba ye nde ka mo ku inezi fela “mwa macaba kaufela.” (Sinulo 7:9) Mi moya wa ba fa kemelo kaufel’a bona mwa musebezi wo. Sina mo ne ku inezi mwa lilimo za mwanda wa pili, u kwalula likalulo ni ku etelela zwelopili ya ka nañungelele ya musebezi. U tiisa batu ka buñwi, ku ba tusa ku tula boi ni ku zwisezapili buikoneli bwa bona bwa ku luta. Fahalimw’a seo, Jesu n’a bulelezi balutiwa ba hae kuli: “Mu ka isiwa kwa babusisi ni kwa malena, kabakala ka, kuli ibe bupaki ku bona ni kwa macaba. Kono ha ba ka mi swalisa bona, mu si ke mwa bilaela ka mukwa o mu ka alaba, ni ka se mu ka bulela . . . Kakuli hasi mina mu ka bulela; kono Moya wa Ndat’a mina, ki ona o ka bulela mo ku mina.”—Mateu 10:18-20.

18, 19. Ki kamukwaufi moya u ba hamoho ni munyaliwa mwa ku mema ba lipilu ze ishuwa kuli b’a “nge fela kwa mezi a bupilo”?

¹⁸ Mwa buka ya Sinulo, Bibele hape i koñomeka ku amiwa teñi kwa moya o kenile mwa musebezi wa ku kutaza. Teñi m’o muapositola Joani u biha kuli: “Moya ni munyaliwa ba li: Taha! Mi ni yena ya utwa a bulele, a li: Taha! Mi ya shwile linyolwa a tahe; ya lata, a nge fela kwa mezi a bupilo.” (Sinulo 22:17) Munyaliwa, ya yemelwa ki ba ba sa li teñi ba b’a 144,000 ba ba sa li fa lifasi-mubu, ba mema batu kaufela ku ikungela fela kwa mezi a bupilo. Kono mu lemuhe kuli, moya o kenile hape u bulela kuli “Taha!” Ki kamukwaufi?

¹⁹ Ka mukwa wa kuli taba ye swelwi ku kutazwa ki ba sikwata sa munyaliwa—ba ba tusiwa kacenu ki buñata bo butuna bwa lingu ze ñwi—i zwa mwa Bibele, ye ne ñozwi mwatas’a susuezo ye nongile ya moya o kenile. Mi moya o swana w’o u kwaluzi lipilu ni minahano ya sikwata sa munyaliwa kuli ba utwisise Linzwi le li buyelezwi ni ku li taluseza ba bañwi. Bao ba ba kolobelizwe sina balutiwa ba banca ba Jesu Kreste ba taba ka ku ikungela fela kwa mezi a bupilo. Mi ki ba ba tabile ku swalisana hamoho ni moya ni munyaliwa mwa ku bulela kuli “Taha!” ku ba bañwi hape. Kacenu, ba ba fitelela bolule ba bane ba abana hamoho ni moya mwa musebezi wo.

Ku Pila Sina ka Kolobezo ya Luna

20, 21. Lu kona cwañi ku pila sina ka kolobezo ya luna ya ka libizo la moya o kenile, mi lu swanela ku bona cwañi kolobezo yeo?

²⁰ Kolobezo ka libizo la moya o kenile ki zibahazo ya fa nyangela ya kuli lu amuhela moya o kenile ni ku lumela kalulo yeo u taleleza mwa milelo ya Jehova. I talusa kuli lu ka swalisana ni moya, ka ku s’a eza se siñwi se si kaula ku sebeza kwa ona hande mwahal’a batu ba Jehova. Kacwalo, lu amuhela ni ku swalisana ni mutanga ya sepahala ni ya na ni kutwisiso. Lu swalisana ni tukiso ya ku ba ni maeluda mwa puteho. (Maheberu 13:7, 17; 1 Pitrosi 5:1-4) Lu pila ka butali bwa kwa moya, isi bwa kwa mubili mi lu lumeleza moya ku bupa butu bwa luna, ku bu eza bo bu swana ni bwa Kreste. (Maroma 13:14) Mi ka pilu kaufela lu ba hamoho ni moya ni munyaliwa mwa ku bulela kuli “Taha!” ku bolule-lule ba ba kana b’a nga muhato.

²¹ Ki nto kwa butuna hakalo ku kolobezwa ‘ka libizo la moya o kenile’! Niteñi, ki limbuyoti kwa butuna hakalo ze kona ku zwa mwateñi! Haike palo ya bao ba ba kolobezwa cwalo i zwelepili ku ekezeha. Mi haike kaufel’a luna lu zwelepili ku pila ka taluso ya kolobezo yeo, ha lu nze lu sebeleza Jehova ni ku zwelapili ku ba “ni ku tukufalelwa mwa moya.”—Maroma 12:11.

Ki Sifi se Mu Hupula ka za Moya o Kenile?

◻ Moya o kenile ne u sebelize mwa linzila lifi fa Pentekonta ya 33 C.E.?

◻ Lu kona ku tahisa cwañi miselo ya moya?

◻ Ki mwa nzila mañi maeluda ba ketiwa ki moya o kenile?

◻ Jesu u talima cwañi butata mwa puteho ka ku itusisa moya o kenile?

◻ Moya u amilwe cwañi ka butungi mwa musebezi wa ku kutaza?

[Siswaniso se si fa likepe 15]

Kolobezo yeo Pitrosi n’a kutalize ne ili hape ka libizo la Ndate ni la moya o kenile

[Siswaniso se si fa likepe 17]

Moya ki w’o amilwe ka butuna mwa ku kutaza taba ye nde