Batu ba Mulimu Ba Ba Uta Hande Bana

 1. Bakreste ba bañwi ba kona ku iketela ku ba ni tohonolo mañi?

¹ “A mu bone, bana ki sanda se si zwa ku [Muñ’a] Bupilo; mi se si pepwa ki mba, ki mupuzo w’a fa mutu. Sina masho a mwa lizoho la ndume, ni bana ba bunca bwa mutu ba cwalo. Ya na ni tasi ye tezi bana, u filwe mbuyoti.” Manzwi ao a fumaneha kwa Samu 127:3-5. Mi a bonisa kuli ku ba bashemi ki mpo ye tuna yeo Jehova Mubupi n’a file kwa batu ba babeli ba pili ni kwa bana ba bona.—Gen. 1:28.

2-4. Miinelo ya linako i kona ku ama cwañi bashemi ni bana?

² Ku Pepa Bana mwa Isilaele: Ku si na kuli cwañi, mwa Isilaele ku pepa bana ne ku ngiwa kuli ki mbuyoti ye zwa ku Jehova. (Samu 128:3, 4) Kono lu swanela ku hupula kuli Samu 127 ne i ñozwi ki Mulena Salumoni mi miteñi ya puso ya hae ne li nako ye nde hahulu mwa Isilaele. Bibele i bulela cwana ka za miteñi yeo: “Majuda ni Maisilaele ne ba li ba bañata sina mushabati o fa likamba la liwate, ba ca, ba nwa, inze ba wabezwi. Majuda ni Maisilaele, ku [simuluha] fa Dani [kwa mutulo] ku y’o fita kwa Beeresheba [kwa mboela], ne ba pila ba iketile, mutu ni mutu mwa kota ya hae ya veine ni mwa kota ya hae ya feiga, mwa mazazi kamukana a Salumoni.”—1 Mal. 4:20, 25.

³ Kono ne ku na ni miteñi ye miñwi mwa Isilaele ili f’o ku pepa bana n’e si tohonolo. Ka nako ya sinyeho ya pili ya Jerusalema, mupolofita Jeremia n’a ñozi kuli: “Meto a ka a fela kabakala mioko. . . . Kakuli bana ba banyinyani, ni ba ba anya, ba welela mwa mapatelo a munzi. . . . Kana kwa lukela kuli basali ba ce ba ba pepilwe ki bona, bona banana ba ba cikiswa mwa mazoho?” “Basali ba ba na ni mukekecima ba apeile bana ba bona ka mazoho a bona.”—Mali. 2:11, 20; 4:10.

⁴ Ku bonahala kuli likezo ze swabisa ze swana ne li ezahezi hape ibat’o ba lilimo ze 700 hamulaho wa f’o. Josephus caziba wa litaba za kwaikale n’a bonisize kuli Jerusalema ha ne i ambekilwe ki limpi ka 70 C.E., bana ne ba byanguzi lico kwa milomo ya bondat’a bona, mi basali ne ba amuhile lico kwa milomo ya limbututu za bona.

5, 6. (a) Manzwi a Jesu a bonisa kuli puteho ya Sikreste ne i ka hula cwañi? (b) Bakreste ba bañwi ba kona ku iketela ku ezañi?

⁵ Ku Pepa Bana Mwahal’a Bakreste ba Pili: Ku pepa bana ne ku ngiwa cwañi ki Bakreste ba kwa makalelo? Pili lu lukela ku hupula kuli Jesu n’a hanisize balutiwa ba hae ku nyala libali ni ku ba ni liendi. N’a tomile sinca mulao wa Jehova wa kuli munna u swanela fela ku ba ni musali a li muñwi. (Mat. 19:4-9) Maisilale ba kwaikale ne ba bile ba bañata ka ku pepa bana, kono Maisilaele ba kwa moya bona ne ba ka ekezeha ka ku tahisa balutiwa.—Mat. 28:19, 20; Lik. 1:8.

⁶ Kambe kuli Bukreste ne bu ka hula ka ku pepa bana, Jesu n’a si ke a susueza balutiwa ba hae kuli ba iketele ku ba makwasha “kabakala mubuso wa kwa lihalimu.” (Mat. 19:10-12) Muapositola Paulusi n’a si ke a ñola kuli: “Ya nyalisa mwan’a hae wa musizana, u eza hande; mi ya sa mu nyalisi, u eza hande mane ku fita.”—1 Makor. 7:38.

 7. Muapositola Paulusi n’a file kelezo mañi ye nde ka ketelelo ya moya wa Mulimu?

⁷ “Manyando mwa Nama”: Kono lu swanela ku lemuha kuli mwa liñolo la hae la pili kwa Makorinte, yena muapositola Paulusi ya swana n’a file akalezo ye ñwi hape ye tusa kwa limbelwa. N’a bulezi kuli kelezo ya hae ya kuli ba nyalwe n’a i fezi ku ba “ezeza bunolo.” N’a ñozi kuli: “Ku ba ba si ka nyala, ni kwa basali ba limbelwa, se ni ka bulela ki se: Bunde kiha ba ka itulela sina na. Kono ha ba palelwa ku iswala ba nyale. Kakuli bunde ki ku nyala, isi ku bulaiwa ki takazo. Kono mulomo wa ka ki wo: [Mbelwa] h’a ka itulela fela, u ka ba ya iketile ni ku fita. Mi ni hupula kuli, ni na, ni na ni Moya wa Mulimu.”—1 Makor. 7:6, 8, 9, 40.

 8. Ki lika mañi ze kopanyelezwa mwa “manyando” a batu ba ba mwa manyalo?

⁸ Paulusi n’a talusize kuli: “Musizana nih’a nyalwa h’a ezi sibi. Kono ba ba cwalo, ba ka ba ni manyando mwa nama; mi na, ni lata ku mi tokwisa ona.” (1 Makor. 7:28) Ka ku ama kwa “manyando mwa nama” a cwalo, Bibele ya New World Translation i ama kwa Genese 3:16, ko lu bala kuli: “[Jehova] a li ku musali: Mwa ku itwala kwa hao ni ka ekeza kwa butuku bwa hao hahulu-hulu, u ka pepa bana ka tata; litakazo za hao li ka ba ku munn’a hao, mi u ka buswa ki yena.” Kwand’a matata a kona ku zuha mwa manyalo, “manyando mwa nama” a ba ba mwa manyalo hape a kopanyeleza ni matata a ku pepa bana. Nihaike kuli Paulusi n’a si ka hanisa manyalo kamba ku pepa, ku si na kuliñi n’a ikutwile ku tameha ku lemusa Bakreste sina yena kuli lika zeo li kona ku tahisa matata ni mipateho ye kona ku ba palelwisa ku eza hande mwa sebelezo ya Jehova.

 9. Miinelo ye cinca-cinca ya lifasi i ama cwañi liketo za Bakreste ba niti?

⁹ “Nako Ki Ye Kuswani”: Mwa miteñi ya baapositola, Bakreste ne ba sa pili sina mo ne ba pilela batu ba lifasi. Muinelo wo ne u amile nihaiba manyalo a bona. Paulusi n’a ñozi kuli: “Banabahesu, se ni bulela ki se, nako ki ye kuswani; ku zwa cwale ba ba na ni basali, ba be inge ha ba na bona. . . . Ba ba itusisa ka za lifasi le, ba be inge ha ba itusisi ka zona; kakuli mukwa wa lifasi le wa fela. Mi se ni lata kikuli mu tokwe pilaelo. . . . Ha ni bulela seo, ki ku mi tusa, isi ku mi swasa inge ka lilaba; kono ki ku mi isa ku ze swaneleha, kuli mu sebeleze Mulena, ku si na se si mi zwisa.”—1 Makor. 7:29-35.

10. (a) Jesu n’a si ka hanisa balateleli ba hae nto mañi kono ki taba mañi ya butokwa ya n’a ba lemusize? (b) Likezahalo za hasamulaho ne li ka bonisa cwañi kuli ne ba ezize katulo ye nde?

¹⁰ Bakreste ba mwa Judea ni Jerusalema sihulu ne ba tokwa hahulu ku ‘libelela’ ni ku tona. Jesu ha n’a file temuso ya kuli Jerusalema ne i ka sinyiwa hape lwa bubeli, n’a ize: “Ba ka ba ni bumai basali ba ba itwezi, ni ba ba anyisa, mwa mazazi ao.” (Mat. 24:19) Jesu f’o n’a si ka taluseza Bakreste ba mwa miteñi yeo kuli ba si ke ba pepa bana. N’a file fela bupolofita bwa kuli muta ne ku ka utwahala muhuwo wa kuli Jerusalema a tuha a sinyiwa, basali ba ba itwezi ni ba ba anyisa ne ba ka fumana t’ata ku baleha. (Luka 19:41-44; 21:20-23) Nihakulicwalo, mifilifili ha ne i nze i ekezeha mwa Judea mwa lilimo za ma-66 C.E., ku si na kakanyo Bakreste ne ba hupuzi temuso ya Jesu mi ne i amile likatulo za bona ka za ku pepela bana mwa lifasi la mifilifili leo.

11, 12. (a) Bana ba Nuwe ku bonahala kuli ne ba ikatulezi ku sa ezañi mi ki ka mabaka mañi a mande? (b) Bosinyalana kacenu ba kona ku hupulañi ka ku beya mwa munahano musebezi wa Sikreste o lu filwe?

¹¹ Mutala wa Kwaikale: Jesu n’a ize “ku taha kwa Mwan’a mutu” ku ka swana ni mo ne ku inezi mwa “mazazi a Nuwe.” (Mat. 24:37) Nuwe ni bana ba hae ne ba na ni musebezi o ne ba swanela ku peta pili Munda u si ka taha kale. Musebezi wo ne li wa ku yaha aleka ye tuna ni ku kutaza kwa batu. (Gen. 6:13-16; 2 Pit. 2:5) Jehova ha n’a file Nuwe litaelo za mwa ku yahela aleka, ku bonahala kuli bana ba Nuwe ne se ba nyezi kale. (Gen. 6:18) Ha lu zibi hande kuli aleka ne i ngile nako ye kuma kai kuli i yahiwe, kono ku bonahala kuli ne i ngile lilimo-limo. Se si komokisa kikuli mwahal’a nako yeo kaufela, bana ba Nuwe ni basali ba bona ne ba si ka pepa bana. Muapositola Pitrosi n’a bulezi kuli ‘batu ba 8, ne ba pilisizwe kwa mezi,’ ili ku talusa kuli ne ba si na bana. (1 Pit. 3:20) Libaka li kona ku ba lifi bana ba Nuwe ha ne ba ikatulezi ku sa pepa pili munda u si ka taha kale? Mwendi ki ka mabaka a mabeli. Libaka la pili kikuli, bakeñisa kuli sinyeho ya mezi a munda ne i li fa ngo ni mulomo, ne ba filwe musebezi ki Mulimu o ne ba tokwa ku eza ku si na filikanyo. Mi la bubeli ki la kuli, ku si na kakanyo ne ba si ka tabela ku pepela bana mwa lifasi ili m’o ‘bumaswe bwa batu ne li bo butuna, mi mihupulo kamukana ya lipilu za batu ne li ye maswe fela, ka mazazi kamukana’ ili ‘lifasi le ne li tezi ku bulayana kwa batu.’—Gen. 6:5, 13.

¹² F’o ha ku talusi kuli mo ne ba ezelize bana ba Nuwe ni basali ba bona pili Munda u si ka taha kale ki mona mo ba swanela ku ezeza bosinyalana kaufela kacenu. Nihakulicwalo, bakeñisa kuli Jesu n’a bapisize miteñi ya Nuwe ku ya luna, lu tokwa ku nahanisisa hahulu muhato o ne ba ngile.

13, 14. Mu taluse libaka ku uta mwana mwa miteñi ye ya maungulelo ha ku li t’ata hahulu ku fita sa pili.

¹³ Linako Ze Tata: Sina Nuwe ni lubasi lwa hae, ni luna lu pila mwa “lifasi la banyefuli.” (2 Pit. 2:5) Sina bona, lu mwa “mazazi a maungulelo” a muinelo wo wa linto o tuha u sinyiwa. Muapositola Paulusi n’a polofitile kuli “mazazi a maungulelo” a muinelo wa Satani n’a ka ba “linako ze tata.” Ka ku bonisa kuli ku uta bana neikaba musebezi o t’ata, n’a ekelize ka ku bulela kuli bana ikaba “ba ba sa utwi bashemi ba bona.” N’a bonisize kuli batu ba lifasi, ku kopanyeleza cwalo ni banana, ne ba ka ba “ba ba si na buitumelo, ba ba hana za Mulimu; ikaba batu ba ba si na lilato la taho.” (2 Tim. 3:1-3) Nihaike kuli Paulusi f’o n’a talusa za miinelo ya batu ba lifasi, ku si na kakanyo miinelo yeo ne i ka tisa kuli ku uta bana ku be t’ata hahulu kwa Bakreste, mi ba bañata ba fumani kuli ku cwalo luli. Mi mane ku banga t’ata hahulu bakeñisa miinelo ye t’ata ya kutokwa mali ili ye palelwisa batu ku uta ni ku fepa lubasi lo lutuna.

¹⁴ Lika zeo kaufela li bonisa kuli ku pepa bana ku lukelwa ku ngiwa ka nzila ye swanela. Ku kona ku tahisa tabo kono hape ku kona ku tahisa masitapilu. Ki ko kunde kono hape ku maswe.

15. Ba ba bata ku ba bashemi ba swanela ku hupula nto mañi ka tokomelo?

¹⁵ Limbuyoti, Buikalabelo, ni Masitapilu: Bashemi ba bande ba ka hupula kuli mbututu ye sa zwo pepwa haki sibapaliso fela kono ki mutu luli ili y’o ba ka ikalabela ka za hae ku Mubupi. Bashemi ha ba pepa mwana, ba lukela ku itukiseza ku lwala buikalabelo bo butuna mi ba lukela ku bu lwala luli. Ki musebezi wa lilimo ze 20 wa ku fepa, ku apesa, ku babalela, ni ku luta mwana, inze ba sa zibi luli kuli mwana yo u ka ba cwañi kwapili.

16. Ha ku taha kwa ku uta bana, maeluda ni batanga ba bukombwa ba tokwiwa ku ezañi ka Mañolo?

¹⁶ Muapositola Paulusi n’a ñozi kuli: “Muluti u swanezi ku tokwa ni se si nyazahala, ibe munna wa musali a li muñwi, . . . Ibe ya busa ba ndu ya hae hande, a utwiwe ki bana ba hae, ba be ni kutwisiso. Kakuli mutu h’a sa zibi ku busa ba ndu ya hae hande, u ka lisa cwañi Keleke ya Mulimu?” Paulusi n’a ekelize kuli: “Mutanga wa Keleke ibe munna wa musali a li muñwi; ba zamaise bana ba bona ni mandu a bona hande.”—1 Tim. 3:2-5, 12.

17. Ki kabakalañi banna ba bañwi ba Sikreste ha ba si na buikalabelo mwa puteho?

¹⁷ Ki niti kuli maeluda ba Sikreste ni batanga ba bukombwa ha ba koni ku fiwa mulatu haiba bana ba bona ba tuhela ku sebeleza Jehova ha se ba hulile. Kono ba ka ikalabela ka za bana ba bona ba banyinyani kamba bana ba bahulu ba ba pila fa lapa la bona. Maeluda ni batanga ba bukombwa ba bañwi ba zwile fa buikalabelo bwa bona bakeñisa kuli ba tuhezi kamba ku keshebisa ku latelela taelo ya ka Mañolo ya ku ‘busa ba ndu ya bona hande.’ Ba ba cwalo ni ba bañwi ba fumani kuli bana ba bona ha ba si ka ba tiseza tabo kono ba ba tiselize fela masitapilu. Hañata lishitanguti le li li “mwana wa litanya ki bumai ku ndat’ahe” li bile la niti!—Liprov. 19:13.

18, 19. Lilato sakata li kona ku susueza munna wa Sikreste ku nahana kuli ki lika mañi za butokwa mi ku eza cwalo ku kona ku tusa cwañi musal’a hae?

¹⁸ Ku Ba Bashemi Ba Bande: Banna kaufela ba Sikreste, ibe kuli ba na ni buikalabelo mwa puteho kamba kutokwa, ba swanela ku nahana hape taba ya kuli ku uta bana ku kona ku ama cwañi mo ba ezeza basali ba bona kwa moya. Haiba musali ha si ka tiya kwa moya, ku ba ni mbututu kamba limbututu ku kona ku ama cwañi tuto ya hae ya ka butu ni musebezi wa hae wa ku kutaza?

¹⁹ Kana banna ba ziba kuli ku uta mbututu kamba mwanana yo munyinyani hañata ku palelwisanga basali ba bona ku abana ni ku teeleza kwa Tuto ya Buka ya Puteho, kwa mikopano ya kwa Ndu ya Mubuso, kwa mikopano ya mupotoloho ni ya sikiliti? Muinelo o cwalo u kona ku tanda likweli, kamba mane lilimo, haiba limbututu li pepwa ka ku tatamana hahulu. Mi ka taho ba ba ezanga musebezi wo sihulu ki basali isi banna. Ku lemuhilwe kuli fokuñwi banna ba Sikreste ba hulanga kwa moya ku fita mane fa ku fiwa buikalabelo mwa puteho, kono basali ba bona ba fokolanga kwa moya. Kabakalañi? Hañata ki kabakala kuli bana ba bona ba banyinyani ba palelwisa bafumahali ba bona ku teeleza kwa mikopano, ku eza tuto ya ka butu, kamba ku abana hahulu mwa musebezi wa ku kutaza. Kana mutu wa kona ku bulelwa kuli ki ndate yo munde haiba a tuhelela miinelo ye cwalo?

20, 21. Mwa silalanda sa mina, ki afi mabaka a’ utwahala a ku ba ni lubasi lo lunyinyani?

²⁰ Muta bana ba pepwa ka ku tatamana hahulu, lika ha li na ku zamaya hande ku musali ni kwa bana. Kaizeli ha na ku ba ni nako ya ku ituta kamba ku kutaza; ha na ku teeleza kwa mikopano; mane ku fumanehile kuli mapaina ba bañata ki mizwale isi likaizeli.

²¹ Ka ku ya ka Awake! ya February 22, 2003, likepe 7, banana ba ba pepiwa ka ku tatamana hahulu hañata ba kulanga matuku a tala. Baalafi ba bulela kuli musali u na ni ku fitisa nako ku zwa fa mulwalo ni ku puluha kuli a itwale hape. Hakusicwalo, ha na ku ba ni m’ata a ku pepa bana ba ba iketile hande. (Mu bone Awake! ya September 22, 1988, like. 5) Kacwalo, kana mutu u kona ku bulelwa kuli ki ndate yo munde haiba a sa nahani bumaswe bwa ku pepa bana ka ku tatamana hahulu?

22. Ki lipuzo mañi ze ba swanela ku ipuza banna ba Sikreste?

²² Bo ndate-lubasi ba bañata ba ezanga ka mo ba konela kaufela ku uta bana ba bona. Ba tokomelanga bana ba bona ilikuli ba ine inze ba kuzize mwahal’a mikopano. Mwan’a bona ha kala ku lila kamba ku tisa lilata, ba nganga muhato wa ku mu isa fande ku yo mu kalimela. Ha ku na libaka la ku siyela basali buikalabelo b’o ba nosi ni ku yawa mikopano. Fa lapa, banna ba bande ba tusanga basali ba bona ku eza misebezi ya fa lapa ni ku lobaza bana ba bona ilikuli sibeli sa bona ba ine fafasi ku nyakisisa ka ku kuza lika za kwa moya.

23, 24. Ku konwa ku bulelwañi ka za ku pepa bana kacenu, mi ki kabakalañi ha lu sa swaneli ku nyaza ba bañwi?

²³ Taba ya ka Butu: Kacenu, Jehova ha si ka laela batu ba hae kuli ba pepe bana. Nihakulicwalo, isali tohonolo ya file ku bosinyalana haiba ba itakaleza ku eza cwalo. Kacwalo, bosinyalana ba Sikreste ba ba eza katulo ya ku ba ni lubasi ha ba swaneli ku nyaziwa; mi ni ba ba ikatulezi ku sa pepa hape ha ba swaneli ku nyaziwa.

²⁴ Kacwalo taba ya ku pepa bana ka nako ye ya maungulo ki taba ya ka butu ye ba swanela ku ikatulela bo munna ni musali ba ba nyalani. Kono bakenisa kuli “nako ki ye kuswani” ye siyezi, bosinyalana ba ka eza hande ku lapela ni ku nyakisisa ka tokomelo bunde ni bumaswe bwa ku ba ni bana mwa miteñi ye. (1 Makor. 7:29) Ba ba ikatulela ku pepa bana ba ka fumana bunde mwa ku pepa kono hape ha ba swaneli ku libala buikalabelo ni butata bo ba kona ku ba ni bona ni bo bu kona ku tahela bana bo ba ka pepa. Banna ba swanela ku nyakisisa taba yeo ni basali ba bona. Ha mu swaneli ku keshebisa fela taba yeo, kono mu swanela ku i nyakisisa ka tokomelo. Bakreste ba kana ba hupula kuli hailif’o Bibele ha i nyazi ku ba ni bana, kwa 1 Timotea 5:8 ku bulelwa kuli: “Mutu h’a sa babaleli banabahabo, sihulu ba ndu iliñwi ni ya hae, ki ya latuzi tumelo, mi u fitwa ki ya si ka lumela.” Ku ba ni bana ba bañata ku kona ku palelwisa bashemi ku fumanela bana lico, liapalo, ni makundamo.—Mu bone Awake! ya September 22, 1988, like. 5.

25. Nihaike kuli ku pepa bana mwa nako ye ya maungulelo ki taba ya ka butu, ki kelezo mañi ya n’a file Jesu kwa Mateu 28:19?

^25. Bakreste ba ba na ni bana ba swanela ku amuhela buikalabelo bwa bona bwa ku ba bashemi. Seo si tokwa kuli ba kone ku ezañi? Mukreste ya ineezi ha katana mutu ya tabela niti, u ka kala ku zamaisa tuto ya Bibele ya fa ndu ku mutu y’o. Ha sa kalile tuto yeo, Paki y’o u ka tukufalelwa ku zamaisa tuto yeo sunda ni sunda kuli a tuse mutu ya tabela y’o ku hula kwa moya. Ki nto ye swana ni ha mu uta bana. Mu tokwa ku zamaisa tuto ya Bibele ya kamita ye lukisizwe hande sunda ni sunda, ku kala kwa bwanana bwa bona, ilikuli mu ba tuse ku hula kwa moya ni ku ituta ku lata Mubupi wa bona. (2 Tim. 3:14, 15) Ku zwa f’o, bashemi ba swanela ku eza lika ka tokomelo fa lapa ilikuli ba tomele bana ba bona mutala o munde, sina mo ba ezeza kwa Ndu ya Mubuso. Mi ha ku konahala, ba ka lika ka t’ata ku luta bana ba bona sebelezo ya mwa simu. Ka nzila yeo, kwand’a ku kutaza fela ku ba bahulu, ka tuso ya Jehova, bashemi ba ka tahisa balutiwa ba bana ba bona.—Mat. 28:19.

26, 27. (a) Ki nto mañi ye ka ezahala honafa, mi Jesu n’a bonisize kuli ku ka ba ni butata mañi? (b) Manzwi a Jesu a ama cwañi taba ya ku pepa bana mwa mazazi a maungulelo?

²⁶ Hona cwale fa ku ka taha ‘ñalelwa ye tuna; la li ku simuluha lifasi, ku tisa cwale, ha ku si ka bonwa ñalelwa ye tuna cwalo, mane ni kwapili.’ (Mat. 24:21) Ikaba nako ya ñalelwa ku ba bahulu ni kwa banana.

²⁷ Likupuliso ze, ze filwe ki Sitopa Se Si Etelela, li bonisa muhupulo wa Jehova mi isi wa sizo se siñwi cwalo kamba mwa huliselizwe mutu. Li na ni likelezo ze nde mi li ka mi tusa ku eza likatulo ze nde fa taba ya ku pepa bana.

28. (a) Bashemi niha ba kona ku nahana za kwapili, ki kabakalañi ha ba sa swaneli ku ikalelwa? (b) Bashemi ni bana ba bona ba kona ku ba ni sepo mañi?

²⁸ Nihaike kuli bashemi ba ba na ni bana ba banyinyani ba swanela ku hupula matata a kona ku ba teñi kwapili, ha ba swaneli ku ikalelwa hahulu za kwapili. Haiba ba zwelapili ku sepahala ni ku eza ka mo ba konela kaufela ku hulisa bana ba bona ka “ku ba lemusa, ni ka tuto ya Mulena,” ba ka ba ni sepo ya kuli bana ba bona ba ba utwa ni bona ba ka piliswa. (Maef. 6:4; mu bone 1 Makorinte 7:14.) Ka ku ba mwahal’a “buñata bo butuna bwa batu,” bashemi bao ni bana ba bona ba banyinyani ba ka kona ku punyuha “ñalelwa ye tuna.” Haiba bana bao ba ka zwelapili ku ba batanga ba Jehova ba ba sepahala, ba ka itumela ku yena kamita-ni-mita kwa ku ba fa bashemi ba bande ba ba ba hulisize hande.—Sin. 7:9, 14; Liprov. 4:1, 3, 10.