Ku Pila ka Buineelo bwa Luna “ka Zazi ni Zazi”

“Mutu h’a lata ku ni latelela, u na ni ku itoboha, a lwale [kota ya hae ya linyando, NW] ka zazi ni zazi, mi a ni siyale mwamulaho.”—LUKA 9:23.

 1. Ki ifi nzila ye ñwi ye lu kona ku pima ka yona ku kondisa lika kwa luna ka ku ba Bakreste?

“KANA kaniti ne lu li banna ba buineelo?” Kalabo kwa puzo ye, ka ku ya ka John F. Kennedy, Prezidenti wa bu-35 wa United States, ki muinelo o muñwi mwa ku pima sipimo sa ku kondisa lika kwa bao ba ba na ni buikalabelo mwa liofisi za nyangela. Puzo ne i ka ama ka butungi bo butuna sina tatubo kwa ku kondisa kwa luna sina likombwa za Sikreste.

 2. Dikishinari i talusa cwañi linzwi la “buineelo”?

² Niteñi, kanti buineelo kiñi? Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary i bu talusa sina “kezo kamba muhato wa ka sizo wa ku ineela ku mutu ya li mulimu kamba kwa musebezi o kenile,” “buipeyo kamba muinelo wa ku beya kwatuko kwa neku la mulelo o ipitezi,” “buipeyo bwa buitomboli.” Ka mo ku bonahalela fela John F. Kennedy na itusisa linzwi leo ku talusa “buipeyo bwa buitomboli.” Ku Mukreste, buineelo bu talusa nto ye tuna ni ku fita.

 3. Buineelo bwa Sikreste kiñi?

³ Jesu Kreste na bulelezi balutiwa ba hae kuli: “Mutu h’a lata ku ni latelela, u na ni ku itoboha, a lwale [kota ya hae ya linyando, NW], mi a ni siyale mwamulaho.” (Mateu 16:24) Ku fa tuso ye kenile ha ku ami fela ku eza kezo ya bulapeli la Sunda kamba ha ku potelwa sibaka se siñwi sa ku lapelela teñi. Ku ama mupilelo kaufela wa mutu. Ku ba Mukreste ku talusa ku itoboha kamba ku itatula kwa mutu ili yena h’a nze a sebeleza Mulimu y’o Jesu a sebelelize, Jehova. Fahalimu a seo, Mukreste u lwala “kota ya hae ya linyando” ka ku tiyela manyando afi kamba afi a’ konwa ku tiswa ki ku ba mulateleli wa Kreste.

Mutala o Petehile

 4. Kolobezo ya Jesu ne i yemela nto mañi?

⁴ Ha n’a li fa lifasi-mubu, Jesu na bonisize seo ku ineela ku Jehova ku si ama. Maikuto a hae ne li a kuli: “Ha u si ka lata sitabelo nihaiba nubu, Kono u ni lukiselize mubili.” Kiha ekeza kuli: “Ki na yo, na ta, (sina ha ku ñozwi za ka mwa buka,) Ni t’o eza se si latwa ki Wena, Mulimu.” (Maheberu 10:5-7) Ka ku ba silama sa sicaba se si ineezi, n’a ineezi ku Jehova fa ku pepwa kwa hae. Niteñi, fa ku kalisa bukombwa bwa hae bwa fa lifasi-mubu, na ifanile isali yena kwa kolobezo sina swanisezo ya ku itahisa ili yena mwa ku eza tato ya Jehova, ili yeo ku yena ne i ka kopanyeleza ku fana bupilo bwa hae sina sitabelo sa tiululo. Kacwalo na tomile mutala kwa Bakreste ku eza seo kaufela Jehova a lata.

 5. Jesu na bonisize cwañi mutala kwa mubonelo wa lika za kwa mubili?

⁵ Hasamulaho wa kolobezo Jesu na latelezi nzila ya bupilo yeo kwa mafelelezo ne i mu isize kwa lifu la sitabelo. N’a si na takazo ya ku ipundekela mali kamba ku pila bupilo bwa mbombolelwa. Ka ku fapahana, bupilo bwa hae ne bu itingile fa bukombwa bwa hae. N’a susuelize balutiwa ba hae ku ‘bata pili mubuso wa Mulimu ni Ku Luka kwa Hae,’ mi yena ka sibili na mamezi manzwi ao. (Mateu 6:33) Ee, ka nako ye ñwi na bulezi kuli: “Bo luwawa ba na ni misima, ni linyunywani za lihalimu li na ni liyaleto; kono Mwan’a mutu u tokwile f’a ka samela toho ya hae.” (Mateu 8:20) N’a kabe a ezize tukiso ye ñwi mwa ku luta kwa hae ilikuli a fumane mali kwa balutiwa ba hae. Ka ku ba mubeti na kabe a beile nako kwatuko ya ku beta nto ye ñwi ye nde ya ku lekisa ilikuli a kone ku ba ni mali a silivera a’ ekezehile. Kono na si ka itusisa buc’aziba bwa hae mwa ku bata sifumu sa kwa mubili. Ka ku ba batanga ba Mulimu ba ba ineezi, kana lwa likanyisa Jesu ka ku ba ni mubonelo o lukile wa za lika za sifumu?—Mateu 6:24-34.

 6. Lu kona ku likanyisa cwañi Jesu mwa ku ba batanga ba Mulimu ba ba li baitomboli, ba ba ineezi?

⁶ Jesu n’a si ka bata licisehelo za hae ka ku beya sebelezo ya hae ku Mulimu ku ba ya pili. Bupilo bwa hae mwahal’a lilimo ze t’alu ni licika za bukombwa bwa hae bwa fa nyangela ne li bwa buitomboli. Ka nako ye ñwi hasamulaho wa lizazi la mipateho, mane nihaiba ku tokwa ni nako ya ku ca sico, Jesu na itatezi ku luta batu ba ne ba “katezi, ba hasani, inge lingu ze si na mulisana.” (Mateu 9:36; Mareka 6:31-34) Nihaike kuli “n’a katezi mwa musipili,” n’a ngile muhato wa ku bulela ku musali wa Musamaria ya na tile ku t’o ka mezi kwa lisima la Jakobo mwa Sikare. (Joani 4:6, 7, 13-15) Nako kaufela n’a beile licisehelo za ba bañwi fapili ku fita za hae. (Joani 11:5-15) Lwa kona ku likanyisa Jesu ka ku itombola ka sishemo licisehelo za luna mwa ku sebeleza Mulimu ni ba bañwi. (Joani 6:38) Ka ku nahana luli ka mo lu ka tabiseza Mulimu ku fita ku eza fela ka bunyinyani bo bu tokwahala, lu ka pila ka buineelo bwa luna.

 7. Lu kona ku likanyisa cwañi Jesu mwa ku fa tumbo ku Jehova nako kaufela?

⁷ Jesu n’a sa liki ka nzila ifi kamba ifi ku hoha mamelelo ya batu ku ili yena ka ku ba tusa. N’a ineezi ku Mulimu ku eza tato ya Hae. Kacwalo kamita n’a boni teñi kuli Jehova, Ndat’ahe, n’a amuhela tumbo ya se ne si petilwe kaufela. Mubusi yo muñwi ha na mu bizize kuli “Muluti yo munde” ka ku itusisa linzwi la “yo munde” sina lilumbatina, Jesu na mu hakuluzi ka ku bulela kuli: “Ha ku na yo munde konji Mulimu a li nosi.” (Luka 18:18, 19; Joani 5:19, 30) Kana, lu swana sina Jesu, ku ba ni kazatu mwa ku libisa tumbo ku zwa ku luna ku i isa ku Jehova?

 8. (a) Ka ku ba mutu ya n’a ineezi, Jesu n’a ikauhanyize cwañi kwa lifasi? (b) Lu swanela ku mu likanyisa cwañi?

⁸ Jesu n’a bonahalize kuli na ipeile isali yena kwa neku la sebelezo ya bumulimu mwahal’a bupilo bwa buineelo bwa hae kaufela fa lifasi-mubu. N’a ipulukile a li ya kenile ilikuli a kone ku ifana isali yena sina “ngunyana ye si na se si nyazahala kamba litiba” ku ba sitabelo sa tiululo. (1 Pitrosi 1:19; Maheberu 7:26) N’a mamezi likuka kaufela za mulao wa Mushe, ili ku taleleza Mulao w’o. (Mateu 5:17; 2 Makorinte 1:20) N’a pilile ka ku swalisana ni lituto za hae fa mizamao. (Mateu 5:27, 28) Ha ku na mutu ni yo mukana ya na ka ba ni tukelo ya ku mu tamilikeza milelo ye maswe. Ka mo ku inezi fela, ‘n’a toile bumaswe.’ (Maheberu 1:9) Ka ku ba batanga ba Mulimu, ha lu likanyise Jesu ka ku buluka mipilelo ya luna mane ni milelo ya luna inge i kenile mwa meto a Jehova.

Mitala y’e Li Temuso

 9. Ki kwa mutala ufi o’ li temuso w’o Paulusi na amile, mi ki kabakalañi ha lu swanela ku nyakisisa mutala w’o?

⁹ Ka ku fapahana ni mutala wa Jesu, lu na ni mutala o’ li temuso wa Maisilaele. Mane ni hasamulaho wa ku zibahaza kuli ne ba ka eza zeo kaufela Jehova na ba bulelezi ku li eza, ne ba palezwi ku eza tato ya hae. (Daniele 9:11) Muapositola Paulusi na susuelize Bakreste ku ituta ku zwelela ku se ne si tahezi Maisilaele. Ha lu tatubeñi likezahalo ze ñwi zeo Paulusi na amile ku zona mwa liñolo la hae la pili ku ba mwa Korinte ni ku bona mabeta ao batanga ba Mulimu ba ba ineezi ba tokwa ku tokolomoha mwa nako ya luna.—1 Makorinte 10:1-6, 11.

10. (a) Maisilaele ne ba ‘lakalize cwañi ze maswe’? (b) Ki kabakalañi Maisilaele ha ne ba na ni ku ikalabela ni ku fita ka za lico ha ne ba tong’okile lwa bubeli, mi lu kona ku ituta nto mañi ku zwelela kwa mutala o’ li temuso w’o?

¹⁰ Sa pili, Paulusi na lu elelize ku sa “lakaza ze maswe.” (1 Makorinte 10:6) Seo ne si kana sa mi hupuza ka za nako yeo Maisilaele ne ba bilaezi ka za ku ca fela manna a nosi. Jehova n’a ba lumezi makwali. Nto ye swana ne i ezahezi i b’ato ba silimo pili yeo isi ka ezahala kale mwa lihalaupa la Sini, nakonyana pili Maisilaele ba si ka zibahaza kale buineelo bwa bona ku Jehova. (Exoda 16:1-3, 12, 13) Kono muinelo ne u si o’ swana luli. Jehova ha na ba file makwali lwa pili, n’a si ka fa Maisilaele mulatu ka za ku tong’oka kwa bona. Nihakulicwalo, ka nako yeo, muinelo ne u cincize. “Kono nama isali mwa meno a bona, i si ka tafunwa, buhali bwa [Jehova, NW] bwa tukela sicaba, mi [Jehova, NW] a nata sicaba ka lifu la supamweto.” (Numere 11:4-6, 31-34) Ki sifi se ne si cincize? Ka ku ba sicaba se ne si ineezi, ne ba na ni ku ikalabela. Ku tokwa buitebuho kwa bona kwa litukiso za Jehova ne ku ba tiselize ku bilaela ku Jehova, ku si na taba ni sepiso ya bona ya ku eza zeo kaufela Jehova n’a bulezi! Ku bilaela ka za tafule ya Jehova kacenu ki nto ye swana. Ba bañwi ba palelwa ku itebuha tukiso ya Jehova ya kwa moya ye fiwa ki “mutanga ya sepahala, ya na ni kutwisiso.” (Mateu 24:45-47) Niteñi, mu hupule kuli, buineelo bwa luna bu lu tokwa ku beya mwa munahano ka buitumelo zeo Jehova a lu ezelize ni ku amuhela sico sa kwa moya seo Jehova a lu fa.

11. (a) Maisilaele ne ba silafalize cwañi bulapeli bwa bona bwa Jehova ka ku lapela milimu ya maswaniso? (b) Ne lu kana lwa amiwa cwañi ki mufuta wa ku lapela milimu ya maswaniso?

¹¹ Se si tatama, Paulusi n’a elelize kuli: “Hape mu si ke mwa fetuha ba ba lapela milimu ya maswaniso sina ba bañwi ku bona.” (1 Makorinte 10:7) Fa muapositola ka bupaki n’a ama kwa ku lapelwa kwa namani ko ne ku ezahalile hasamulaho fela Maisilaele ha ne ba ezize bulikani ni Jehova kwa Lilundu la Sinai. Ne mu kana mwa bulela kuli, ‘Ka ku ba mutang’a Jehova ya ineezi, ha ni na ku abana mwa ku lapela milimu ya maswaniso ni kamuta.’ Nihakulicwalo, mu lemuhe kuli, ka mubonelo wa Maisilaele, ne ba si ka tuhela ku lapela Jehova; niteñi, ne ba tisize kezo ya ku lapela namani—nto ye nyenyisa ku Mulimu. Bona bulapeli bwa mufuta w’o ne bu ama nto mañi? Batu ne ba fa litabelo fapil’a namani, mi cwale ba ‘bolomana ku ca ni ku nwa, kiha se ba yema, ba bapala.’ (Exoda 32:4-6) Kacenu, ba bañwi ba kana ba ipapata kuli ba lapela Jehova. Kono bupilo bwa bona bu kana bwa ba bo bu tomile, isiñi fa bulapeli bwa Jehova, kono fa ku ikola kwa lika za lifasi le, mi ba lika ku beya sebelezo ya bona ku Jehova mwahal’a zona zeo. Ki niti, kuli seo haki sipimo se si fitelezi sina sa ku kubamela namani ya gauda, kono hasi shutani hahulu mwa sikuka. Ku tahisa kuli takazo ya mutu i fite fa ku ba mulimu ku fapahana hahulu ni ku pila ka buineelo bwa mutu ku Jehova.—Mafilipi 3:19.

12. Ku zwelela ku ze bonwi za Maisilaele ni Baale wa Peori, ki sifi se lu ituta ka za ku itombola?

¹² Mufuta o muñwi wa ku itabisa ne u amilwe kwa mutala o tatama o’ li temuso w’o Paulusi na bulezi. “Hape lu si ke lwa eza buhule, mo ba ezelize ba bañwi ku bona, mi ka lizazi li li liñwi ku wile ba ba eza 23,000.” (1 Makorinte 10:8) Ka ku susuezwa ki minyaka ye maswe ye ne i fiwa ki bana ba basizana ba mwa Moabi, Maisilaele ne ba biulezwi kwa ku lapela Baale wa Peori mwa Shitimi. (Numere 25:1-3, 9) Ku itombola isali luna mwa ku eza tato ya Jehova ku kopanyeleza cwalo ni ku amuhela lipimo za hae za muzamao o kenile. (Mateu 5:27-30) Mwa lilimo ze za ku sinyeha kwa lipimo, lu ba ba hupuzwa ka za butokwa bwa ku ipuluka lu kenile kwa mizamao ya mifuta kaufela ye maswe, ku ipeya kwa tamaiso ya Jehova mwa ku atula se sinde ni se si maswe.—1 Makorinte 6:9-11.

13. Mutala wa Finihasi u lu tusa cwañi ku utwisisa seo buineelo ku Jehova bu si ama?

¹³ Ba bañata ha ne ba wezi mwa lilaba la bubuki mwa Shitimi, ba bañwi ne ba pilile ka buineelo bwa sicaba ku Jehova. Ba bañwi ku bona, ki Finihasi ya n’a zwile mubano mwa cisehelo. Ha n’a boni munna wa Muisilaele y’a li toho ya lusika h’a nze a tisa musali wa Mumidiani mwa tende, ona fo Finihasi a’ nga lilumo mwa lizoho la hae mi a ba punya ka lona. Jehova n’a bulelezi Mushe kuli: “Finihasi . . . u kelusize buhali bwa ka kwa bana ba Isilaele, ha n’a tukufalelwa za lifufa la ka.” (Numere 25:11) Ku tukufalelwa za lifufa la Jehova—ko na seo buineelo bu si talusa. Ha lu koni ku lumeleza nto ifi kamba ifi k’u nga sibaka seo buineelo ku Jehova bu swanela k’u nga mwa lipilu za luna. Cisehelo ya luna ku Jehova hape i lu hapeleza ku buluka puteho inze i kenile ka ku biha mizamao ye maswe ye mituna kwa maeluda, isiñi ku i lumeleza.

14. (a) Maisilaele ne ba beile cwañi Jehova mwa tiko? (b) Buineelo bo bu tezi ku Jehova bu kona ku lu tusa cwañi ku s’a ‘zwafa’?

¹⁴ Paulusi n’a amile kwa mutala o muñwi o’ li temuso kuli: “Hape lu si ke lwa lika Mulena, mo ba mu likezi ba bañwi ku bona, mi ba bulailwe ki linoha.” (1 Makorinte 10:9) Paulusi fa n’a bulela ka za nako yeo Maisilaele ne ba bilaezi ka za Mulimu ku Mushe ha ne ba ‘felile hahulu pilu kabakala nzila.’ (Numere 21:4) Kana mwa ez’anga mulatu o cwalo? Ha ne mu ineela isali mina ku Jehova, kana ne mu nahana kuli Armagedoni ne i li fa ngo ni mulomo? Kana pilu-telele ya Jehova i bile ye telele ku fita mo ne mu libelezi? Mu hupule kuli, ne lu si ka ineela ku Jehova mwahal’a nako fela ye ñwi kamba ku fitela f’ela Armagedoni i taha. Buineelo bwa luna bu zwelapili ku ya ku ile. Kacwalo he, “lu si ke lwa katala ku eza hande, kakuli lu ka kutula mwa nako ya teñi ha lu sa zwafi.”—Magalata 6:9.

15. (a) Maisilaele ne ba tong’okile ka za mañi? (b) Buineelo bwa luna ku Jehova bu kona ku lu susueza cwañi ku kuteka tamaiso ya teokratiki?

¹⁵ Sa mafelelezo, Paulusi n’a lemusize ka za ku ‘tong’okela’ batanga ba Jehova ba ba ketilwe. (1 Makorinte 10:10) Maisilaele ne ba bilaezi hahulu ka za Mushe ni Aruni muta matwela ba 10 ku ba 12 ba ne ba lumilwe ku yo tatuba naha ya Kanana ne ba tisize lipiho ze maswe. Mane ne ba bulezi ka za ku zwisa Mushe sina mueteleli wa bona ni ku kutela kwa Egepita. (Numere 14:1-4) Kana, kacenu lwa amuhela bueteleli bo lu filwe ku luna ka kezo ya moya o kenile wa Jehova? Ka ku bona tafule ya kwa moya ye tezi ye fiwa ki sitopa sa mutanga ya sepahala, ya na ni kutwisiso, kwa bonahala hande y’o Jesu a itusisa mwa ku fa “lico ka nako ye lukela.” (Mateu 24:45) Buineelo bwa ka moyo-kaufela ku Jehova bu lu tokwa ku bonisa likute kwa batanga ba hae ba ba ketilwe. Haike lu si ke lwa ba sina batong’oki ba mwa lizazi la cwale ba ba sikuluhezi ku mueteleli yo munca, ka mubulelelo o muñwi, ili ku ba kutiseza kwa lifasi hape.

Kana Ni Eza Ka M’ata A’ Ka Kaufela?

16. Ki lipuzo mañi zeo batanga ba ba ineezi ba Mulimu ba tokwa ku ipuza zona?

¹⁶ Maisilaele ne ba si ke ba wela mwa mafosisa a matuna cwalo kabe ne ba hupuzi kuli buineelo bwa bona ku Jehova ne bu sa konwi ku cinciwa. Ka ku sa swana sina Maisilaele b’ani ba ne ba si na tumelo, Jesu Kreste na pilile ka buineelo bwa hae ku fita kwa mafelelezo. Ka ku ba balateleli ba Kreste, lu likanyisa mutala wa hae wa buipeyo bwa ka moyo-kaufela, ku pila bupilo bwa luna ‘isiñi ka litakazo za batu, kono ka se si latwa ki Mulimu.’ (1 Pitrosi 4:2; mu bapanye 2 Makorinte 5:15.) Tato ya Jehova kacenu ki ya kuli “batu kamukana ba piliswe, mi ba fite fa zibo ya ku ziba niti.” (1 Timotea 2:4) Kamukwaocwalo, lu na ni ku kutaza “Evangeli ye ya mubuso” mafelelezo a si ka taha kale. (Mateu 24:14) Ki buikatazo mañi bo lu fa mwa sebelezo ye? Ne lu kana lwa tabela ku ipuza kuli, ‘Kana ni eza ka m’ata a’ ka kaufela? (2 Timotea 2:15) Miinelo ya fapahana. Jehova ki ya tabile ha sebelezwa ‘ka s’a sweli mutu, isi ka s’a tokwile.’ (2 Makorinte 8:12; Luka 21:1-4) Ha ku na mutu ya swanela ku atula butungi ni buniti bwa buineelo bwa yo muñwi. Mañi ni mañi ka butu u swanela ku tatuba sipimo sa buipeyo bwa hae ku Jehova. (Magalata 6:4) Lilato la luna ku Jehova li swanela ku lu susueza ku ipuza kuli, ‘Ni kona cwañi ku tabisa Jehova?’

17. Ki ifi swalisano ye mwahal’a buipeyo ni buitebuho? Mu fe mutala.

¹⁷ Buipeyo bwa luna ku Jehova bwa ekezeha ha lu nze lu hula mwa ku itebuha ku yena. Mushimani wa lilimo za buhulu ze 14 mwa Japan na ineezi ku Jehova ni ku bonisa buineelo bwa hae ka kolobezo ya mwa mezi. Hasamulaho, n’a bata ku ndongwama tuto ye pahami ni ku ba wa sayansi. Na si ka nahana ni kamuta ka za bukombwa bwa nako ye tezi, kono ka ku ba mutanga ya ineezi, n’a sa tabeli ku siya Jehova ni kopano ya hae ye bonahala. Kuli a pete sikonkwani sa hae sa mubeleko wa kwapili, na ile kwa yunivesiti. Teñi k’o na boni ba ba felize lituto za bona fa yunivesiti ha ne ba hapelezwa ku neela bupilo bwa bona kwa likampani kamba kwa lituto za bona. Na ipuzize kuli, ‘Ni ezañi kwanu? Kana luli na kona ku ndongwama nzila ya bona ya bupilo ni ku ineela kwa musebezi wa kwa mubili? Kana ha ni si ka ineela kale ku Jehova?’ Ka ku ba ni buitebuho bo bunca, na bile paina wa kamita. Kutwisiso ya buineelo bwa hae ne inze i tunga ni ku mu susueza ku ikatulela mwa pilu ya hae ku ya kaufela ko n’a tokwiwa. N’a fumanehile kwa Sikolo sa Tuto ya Bukombwa mi na amuhezi sebelezo ya ku sebeza sina mulumiwa mwa naha i sili.

18. (a) Ki ze ñata mo ku fita kai ze tokwahala mwa buineelo bwa luna ku Jehova? (b) Ki mupuzo ufi o lu kona ku kutula ku zwelela kwa buineelo bwa luna ku Jehova?

¹⁸ Buineelo bu ama bupilo bwa luna kaufela. Lu lukela ku itoboha mi “ka zazi ni zazi” lu latelele mutala o munde wa Jesu. (Luka 9:23) Ha se lu itobohile, ha lu kupi Jehova sibaka sa ku pumula. Bupilo bwa luna bu lumelelana ni likuka zeo Jehova a tomela batanga ba hae. Nihaiba mwa likalulo mo lu kona ku eza liketo za ka butu, lu ka eza hande ku bona haiba lu eza ka mo lu konela kaufela ku pila bupilo bwa buineelo ku Jehova. Ha lu nze lu mu sebeleza ka zazi ni zazi, ku eza ka m’ata a luna kaufela ku mu tabisa, lu ka kona ku ba Bakreste mi lu ka fuy’olwa ka lumenyo lwa ku lumelezwa lo lu zwa ku Jehova, ili Y’o ya swanelwa ki buipeyo bwa luna bwa ka moyo-kaufela.

Kana Mw’a Kona ku Talusa?

◻ Buineelo ne bu ama nto mañi ku Jesu Kreste?

◻ Ki kabakalañi ha lu swanela ku tokolomoha ku tong’oka ka za Jehova?

◻ Ki ka nzila ifi yeo lu kona ku tibela ku lapela milimu ya maswaniso ku kena mwa bupilo bwa luna ka ku sa lemuseha?

◻ Ki ku hupula nto mañi ko ku ka lu tusa ku s’a ‘zwafa’ mwa ku eza tato ya Mulimu?

[Siswaniso se si fa likepe 17]

Bakreste ba ba ineezi ha ba ‘katali ku eza hande’