Linyalo ki Mpo ye Zwa ku Mulimu ya Lilato

1, 2. (a) Fokuñwi lu kana lwa ipuzañi ka za manyalo a manca, mi ki kabakalañi? (b) Ki lipuzo mañi ze lu ka nyakisisa mwa kauhanyo ye?

KANA mwa tabelanga ku ya kwa mikiti ya manyalo? Ba bañata ba tabelanga ku fumaneha teñi kakuli zeo li banga linako ze tabisa luli. Ha mu li kwa sinawenga, mu bonanga munyali ni munyaliwa ba kabile hande, lu sa buleli tabo ye talanga mwa lipata za bona! Fa lizazi leo, sibeli sa bona ba banga ni lumenyo luli, mi ku bonahalanga kuli ba ka ba ni bupilo bo bu tabisa kwapili.

² Kono niti ya taba ki kuli tukiso ya linyalo i sweli ku pongana maswe kacenu.a Niha lu banga ni sepo ya kuli muuna ni musali ba ba sa zo nyalana ba ka ba ni bupilo bo bunde, mwendi fokuñwi lwa ipuzanga kuli: ‘Kana linyalo le li ka ba la tabo? Kana li ka konda?’ Kwa kona ku ba cwalo haiba bo muuna ni musali ba sepa kelezo ya Bibele ka za linyalo ni ku itusisa yona. (Liproverbia 3:5, 6) Ba tokwa ku eza cwalo kuli ba tiiseze mwa lilato la Mulimu. Kacwalo, ha lu nyakisiseñi likalabo za Bibele kwa lipuzo zee ne ze: Mutu u kona ku nyalelañi? Haiba mu nyala, ki mutu ya cwañi ye mu bata ku ba ni yena mwa linyalo? Mu kona ku itukiseza cwañi linyalo? Mi ki lika mañi ze kona ku tusa muuna ni musali ba ba nyalani ku zwelapili ku ba ni tabo mwa linyalo?

 3. Ki kabakalañi ha ku si ka luka ku nyala ka mabaka a sa utwahali?

³ Ba bañwi ba lumela kuli linyalo li fa mutu tabo—ba ikutwa kuli mutu u kona feela ku ikola bupilo haiba a fumana mutu wa ku nyalana ni yena. Yeo hasi niti! Jesu ya naa li likwasha naa talusize kuli bukwasha ki mpo, mi naa susuelize ba ba kona ku pila ba li makwasha kuli ba eze cwalo. (Mateu 19:11, 12) Muapositola Paulusi ni yena naa talusize bunde bwa bukwasha. (1 Makorinte 7:32-35) Niteñi, Jesu ni Paulusi ne ba si ka toma mulao wa kuli batu ba si ke ba nyala; hanili ku “hanisa batu ku nyala” mane ki ye ñwi ya “lituto za badimona.” (1 Timotea 4:1-3) Nihakulicwalo, bukwasha bu kona ku tusa hahulu batu ba ba bata ku sebeleza Jehova ku si na filikanyo. Kacwalo ne i si ke ya ba hande ku nyala ka mabaka a sa utwahali, inge cwalo kabakala sineneketo ya balikani.

 4. Linyalo le linde li fa cwañi muuna ni musali makalelo a mande a ku ba ni bana ni ku ba hulisa?

⁴ Kono kana ku na ni mabaka a utwahala a kona ku tahiseza mutu kuli a nyale? Eni. Linyalo ni lona ki mpo ye zwa ku Mulimu wa luna ya lilato. (Genese 2:18) Kacwalo li na ni bunde bwa lona mi la kona ku tahiseza mutu limbuyoti ze ñwi. Ka mutala, linyalo le linde li fa makalelo a mande a bupilo bwa lubasi. Bana ba tokwa ku pepelwa mwa lapa le linde ili mo bashemi ba kona ku ba hulisa hande, ku ba bonisa lilato, ni ku ba fa kalimelo ni ketelelo. (Samu 127:3; Maefese 6:1-4) Nihakulicwalo, ku pepa ni ku hulisa bana ha si ona feela mulelo wa linyalo.

5, 6. (a) Ku likana ni Muekelesia 4:9-12, ki lifi lituso ze ñwi za ku ba ni mulikani yo mutuna? (b) Linyalo li kona ku ba cwañi sina muhala wa mabonda a malaalu?

⁵ Ha mu nyakisise liñolo fo ku tomile kauhanyo ye hamohocwalo ni litimana ze ñwi ze mwa kauhanyo mo li fumaneha liñolo leo: “Ba babeli ba fita a li muñwi; kakuli ba fumana se situna kwa musebezi wa bona. Ha ku wa yo muñwi, wahabo wa mu zusa; kanti ku pila mutu a nosi ki bumai, haa wa, haa na wa bubeli ya mu zusa. Hape ba babeli ha ba lobala hamoho, ba ka futumalelwa; ya inzi a li nosi, yena, a ka futumalelwa cwañi? Mutu a li muñwi ya inzi a li nosi-nosi, u ka konwa ki ya too mu lwanisa; kono ha ba li ba babeli, ba ka mu sabisa. Mi muhala wa mabonda a malalu ha u pumehi kapili.”—Muekelesia 4:9-12.

⁶ Se si taluswa luli mwa liñolo leo ki bunde bwa ku ba ni mulikani. Mi kaniti batu ba ba nyalani ki balikani ba batuna luli. Sina mo li boniseza liñolo leo, bulikani boo, bu tahisa kuli ba tusane, ba omba-ombane, ni ku silelezana. Kono linyalo li ka tiya hahulu ni ku fita haiba hasi la batu ba babeli feela. Timana ye lu nyakisisa i bonisa kuli muhala wa mabonda a mabeli wa kona ku pumeha. Kono muhala o pangilwe ka mihala ye milalu ye bondilwe hamoho u taata hahulu ku u puma. Muuna ni musali ha ba iyakatwa hahulu za ku tabisa Jehova mwa bupilo bwa bona, linyalo la bona li ba sina muhala wo wa mabonda a malaalu. Jehova u ba mutomo wa linyalo la bona, mi kamukwaocwalo linyalo la bona li ba le li tiile hahulu.

7, 8. (a) Ki kelezo mañi yeo Paulusi naa ñolezi Bakreste ba makwasha ba ba katazwa ki litakazo za tobali? (b) Ki mubonelo ufi o itikanelezi o i lu fa Bibele ka za linyalo?

⁷ Hape, ki mwa linyalo feela mo muuna ni musali ba na ni swanelo ya ku ikola tobali. Mi ki mwa linyalo feela mo tobali i ngiwa ku ba simbule sa tabo. (Liproverbia 5:18) Haiba mutu ya si ka nyala kale ki kale a hula ni ku “siya” butangana bo bu talusizwe mwa Bibele—yona nako ye li kalisanga ku tiya hahulu litakazo za tobali—u kona ku zwelapili ku katazwa ki litakazo zeo. Haiba a sa iswali, litakazo zeo za kona ku mu tahiseza ku ikenya mwa muzamao o maswe kamba o masila. Paulusi naa susumelizwe ki moya wa Mulimu ku eleza makwasha ka ku ñola kuli: “Ha ba palelwa ku iswala ba nyale. Kakuli bunde ki ku nyala, isi ku bulaiwa ki takazo.”—1 Makorinte 7:9, 36; Jakobo 1:15.

⁸ Ku si na taba ni mabaka a tahiseza mutu ku nyala, mutu ya kena mwa linyalo ha swaneli ku libelela ku ba ni linyalo le li petehile. Sina mwa naa bulelezi Paulusi, ba ba nyala “ba ka ba ni manyando mwa nama.” (1 Makorinte 7:28) Ku na ni matata e ba talimana ni ona ba ba nyalani e ba si ke ba kopana ni ona makwasha. Kono haiba mu ikatulela ku nyala, mu kona ku kusufaza cwañi kwa matata ao ni ku ñatafalisa kwa limbuyoti? Nzila ye ñwi ye ka mi tusa ku eza cwalo ki ku keta hande mutu wa ku nyalana ni yena.

9, 10. (a) Paulusi naa bonisize cwañi kozi ye tiswa ki ku eza silikani se situna ni batu ba ba sa lumeli? (b) Hañata ki lifi ze zwanga mwa ku keshebisa kelezo ya Mulimu ya kuli lu si ke lwa nyalana ni mutu ya sa lumeli?

⁹ Paulusi naa susumelizwe ki moya wa Mulimu ku ñola sikuka se si butokwa hahulu se lu swanela ku mamela ha lu keta mutu wa ku nyalana ni yena. Naa ize: “Mu si ke mwa lwala coko i liñwi ni ba ba sa lumeli.” (2 Makorinte 6:14) Swanisezo ya hae yeo ne i zwelela kwa litaba za njimo. Limunanu ze peli ze shutana hahulu kwa siyemo ni kwa maata ha li paniwa hamoho, sibeli sa zona li ka nyanda. Ka mukwa o swana, haiba mulumeli ni mutu ya si mulumeli ba paniwa hamoho ka linyalo, ku si na ku kakanya, ha ba na ku lumelelana. Haiba yo muñwi wa bona u bata ku tiiseza mwa lilato la Jehova mi yo muñwi yena ha isi hahulu pilu kwa litaba ze cwalo kamba mane ha na taba ni za teñi, sibeli sa bona ba ka ba ni mibonelo ye shutana ya lika ze ba nga ku ba za butokwa mwa bupilo, mi ha ku na cwañi konji ba be ni mapacaca. Kona libaka Paulusi ha naa taluselize Bakreste kuli ba kona ku nyala, “fela ibe ku Mulena.”—1 Makorinte 7:39.

¹⁰ Fokuñwi Bakreste ba bañwi ba makwasha se ba ikatulezi kuli ku nyalana ni mutu ya sa lapeli ku mbubo ku fita ku zwelapili ku ina mwa bulutu. Ba bañwi ba keshebisanga feela kelezo ya Bibele ni ku nyalana ni mutu ya sa lapeli Jehova. Ze zwanga mwa manyalo a cwalo ki ze maswe nako kaufela. Ba ba kenanga mwa manyalo a cwalo, hasamulaho ba ipumananga kuli ba nyalani ni mutu ye ba sa koni ku ambola ni yena lika za butokwa hahulu mwa bupilo. Bulutu bo ba banga ni bona bu banga bo butuna ku fita ni bo ne ba na ni bona pili ba si ka nyala kale. Kono kwa tabisa ku ziba kuli, ku na ni Bakreste ba makwasha ba bañata-ñata ba ba sepa kelezo ya Mulimu ka za linyalo ni ku i kumalela. (Samu 32:8) Niha ba lela ku nyala kwapili, ba zwelapili ku ba makwasha ku fitela ba fumana mutu wa ku nyalana ni yena mwahalaa batu ba ba sebeleza Jehova Mulimu.

11. Mu ka tusiwa kiñi ku keta hande mutu wa ku nyalana ni yena? (Mu bone ni taba ye fa likepe 114.)

¹¹ Kono niti ki kuli haki mutangaa Jehova kaufela ya kona ku ba mutu wa ku nyalana ni yena ya swanela. Haiba mu lela ku nyala, mu bate mutu ya na ni butu bo bu lumelelana ni bwa mina, ya na ni lilato le lituna ku Jehova, ni ya na ni likonkwani za kwa moya ze swana ni za mina. Sitopa sa mutanga ya sepahala se si bulezi ze ñata fa taba ye, mi mu ka eza hande ku nyakisisa kelezo ya ka Mañolo yeo ni ku lapela ilikuli i mi etelele ha mu eza katulo ye tuna yeo.b—Samu 119:105.

12. Ki sizo sifi ka za manyalo se si li teñi mwa linaha ze ñata, mi ki mutala ufi wa mwa Bibele o bonisa mukwa wo?

¹² Mwa linaha ze ñata ku na ni sizo sa bashemi ku ketela mwanaa bona mutu wa ku nyalana ni yena. Mwa lizo zeo, batu ba lumela kuli bashemi ba na ni butali bo butuna ni yeloseli ye ba konisa hande ku eza liketo ze tuna ze cwale ka za manyalo. Manyalo aa lukiswanga ki ba bañwi hañata a kondanga sina feela mwa naa kondelanga mwa miteñi ya kwaikale. Kacenu, bashemi ba ba li mwa muinelo o swana ni wa Abrahama ba kona ku ituta ze ñata kwa taba ya naa ezize ya ku luma mutangaa hae ku yo batela Isaka musali. Abrahama naa si na taba ni za ku batela mwanaa hae musali wa masheleñi kamba wa mayemo a pahami. Kono naa ezize buikatazo bo butuna bwa ku fumanela Isaka musali mwahalaa balapeli ba Jehova.c—Genese 24:3, 67.

13-15. (a) Sikuka se si kwa Liproverbia 24:27 si kona ku tusa cwañi mutangana ya bata ku nyala? (b) Ki lika mañi za kona ku eza kalibe ili ku itukiseza linyalo?

¹³ Haiba mu sweli ku nahana za ku nyala, mu ipuze kuli, ‘Kana luli ni itukisize?’ Ku ba ya itukisize ha ku ami feela mo mu ikutwela ka za lilato, tobali, silikani, kamba ku uta bana. Kono ku na ni buikalabelo boo muuna kamba musali ya bata ku kena mwa linyalo a swanela ku itukiseza.

¹⁴ Mutangana ya bata musali u swanela ku nahana ka tokomelo sikuka se: “U kale ka musebezi wa hao wa kwande. U lime simu ya hao; ha ku felile zeo, u ka ziba ku yaha ndu ya hao.” (Liproverbia 24:27) Ki sifi se si taluswa fo? Mwa miteñi ya kwaikale, muuna ya naa bata “ku yaha ndu ya” hae, kamba ku nyala ilikuli a kalise lubasi, naa tokwa ku ipuza kuli, ‘Kana ni itukiselize ku babalela ni ku uta musali hamohocwalo ni bana ba ba kana ba pepwa?’ Muuna yo naa swanela ku beleka pili, ku lima masimu a hae. Sikuka seo si swanela ku latelelwa ni kacenu. Muuna ya bata ku nyala u swanela ku itukiseza buikalabelo bwa ka ba ni bona mwa linyalo. U ka tokwiwa ku beleka ibile feela u iketile kwa mubili. Linzwi la Mulimu li bonisa kuli muuna ya sa babaleli lubasi lwa hae kwa mubili, mwa maikuto, ni kwa moya u fitiwa ki ya si ka lumela!—1 Timotea 5:8.

¹⁵ Musali ya ikatulela ku nyalwa ni yena u swanela ku itukiseza ku peta buikalabelo bo bu shutana-shutana. Bibele i talusa misebezi ye miñwi ya swanela ku eza musali ya nyezwi ni mikwa ya tokwa ku ba ni yona ha nze a tusa muunaa hae ni ku bona za lapa la hae. (Liproverbia 31:10-31) Kaniti, baana ni basali ba ba matelanga feela ku kena mwa linyalo ba si ka itukiseza ku lwala buikalabelo bwa bona bwa mwa linyalo ba ezanga ka buitati; ha ba nahanangi ze nde ze ba ka ezeza mutu ye ba bata ku nyalana ni yena. Kono sa butokwa ni ku fita ki kuli, ba ba bata ku kena mwa linyalo ba swanela ku itukiseza buikalabelo bwa bona kwa neku la kwa moya.

16, 17. Ki likuka lifi za mwa Mañolo ze ba swanela ku nahanisisa ka tokomelo ba ba itukiseza linyalo?

¹⁶ Ku itukiseza linyalo ku kopanyeleza ku nahanisisa ka tokomelo buikalabelo boo Mulimu a file ku muuna ni musali ba ba nyalani. Muuna u swanela ku ziba se ku talusa ku ba toho ya lubasi lwa Sikreste. Ku ba toho ha ku talusi kuli u swanela ku ba muhateleli. Kono u swanela ku likanyisa moo Jesu a itusiseza butoho bwa hae. (Maefese 5:23) Musali wa Sikreste ni yena u swanela ku utwisisa hande mayemo a musali ya nyezwi. Kana wa itatela kuli u ka tamwa ki “mulao wa muunaa” hae? (Maroma 7:2) U tamilwe kale ki mulao wa Jehova ni wa Kreste. (Magalata 6:2) Maata a muunaa hae mwa lubasi hape ni ona a yemela mulao o muñwi. Kana wa kona ku utwa mutu ya si ka petahala ni ku ipeya kwatasaa tamaiso ya hae? Haiba ha tabeli ku eza cwalo, u ka eza hande ku sa nyalwa.

¹⁷ Ku zwa fo, muuna ni musali ba swanela ku ba ba ba itukiselize ku fanana ze ba tokwa. (Mafilipi 2:4) Paulusi naa ñozi kuli: “Yo muñwi ni yo muñwi ku mina a late musalaa hae mwaa itatela; mi musali a kuteke muunaa hae.” Ka ku buyelelwa ki moya wa Mulimu, Paulusi naa lemuhile kuli muuna u tokwa ku ikutwa kuli musalaa hae wa mu kuteka. Mi musali yena u tokwa ku ikutwa kuli wa latiwa ki muunaa hae.—Maefese 5:21-33.

18. Ki kabakalañi muuna ni musali ha ba swanela ku ba ni buiswalo ka nako ya libato?

¹⁸ Kacwalo, nako ya libato hasi ya ku itabisa feela. Ki nako ya kuli muuna ni musali ba itute mwa ku sebelisanela hande, ku bona kamba ba swanela ku eza katulo ya kuli ba nyalane. Hape ki nako ya ku bonisa buiswalo! Ba kona ku ba ni takazo ye tuna ya ku eza tobali, mi seo ha si komokisi kakuli ki mo lu bupezwi. Kono muuna ni musali ba ba latana ha buniti, ba ambuka kezo ifi kamba ifi ye kona ku holofaza mulatiwa wa bona kwa moya. (1 Matesalonika 4:6) Kacwalo haiba mu mwa libato, mu be ni buiswalo. Buiswalo bu ka mi tusa hahulu mwa bupilo bwa mina kaufela ibe kuli mu ka nyala kamba kutokwa.

19, 20. Mukreste mwa ngela linyalo ku swanela ku shutana cwañi ni mo ba li ngela batu ba bañata mwa lifasi kacenu? Mu fe mutala.

¹⁹ Haiba muuna ni musali ba bata ku ba ni linyalo le li inelela, ba swanela ku ba ni mubonelo o munde wa buitamo bwa bona. Mwa mafilimu ni mwa libuka za makande, muuna ni musali ha ba fita fa ku nyalana, linyalo li bonahalanga ku ba mafelelezo a tabisa e ba ikumbutanga ba bañata. Kono mwa bupilo luli, linyalo haki mafelelezo a lika; ki makalelo a tukiso ya Jehova ya naa lelile ku ba ye inelela. (Genese 2:24) Ka bumai, batu ba bañata mwa lifasi kacenu ha ba na mubonelo wo. Mwa lizo ze ñwi, batu ba bulelanga kuli ku nyala ku swana ni ku tama linungo. Mwendi ha ba lemuhi mutala wo mo u boniseza hande mubonelo wa ba bañata wa linyalo. Ka mukwa ufi? Taba ki ye: Linungo le li tamilwe li swanela ku siyala li tamilwe hona cwalo ku fitela fo ku ka bela ni tokwahalo ya ku li tamulula, ku zwa fo, linungo li swanela ku tamiwa ka nzila ye ka tisa kuli li tamululwe ka bunolo.

²⁰ Batu ba bañata kacenu ba nga linyalo ku ba tukiso ya ka swalelele. Ba matukelanga ku kena mwa linyalo ka ku hupula kuli ba ka fumana ze ba tokwa kono inge ba lela ku felisa linyalo ba sa fumana feela matata. Kono mu hupule mutala o i itusisa Bibele wa muhala, ku talusa swalisano ye tuna ye cwale ka ye mwahalaa muuna ni musali ba ba nyalani. Mihala kamba lintambo ze itusiswanga kwa lisepe li tiiswanga hahulu ilikuli li si ke za pumeha kamba mabonda a zona ku kauhana niha ku ka taha liñungwa le lituna hahulu. Kamukwaoswana, linyalo li lukisizwe ku ba le li inelela. Mu hupule kuli Jesu naa ize: “Mulimu saa kopanyize hamoho, mutu a si ke a si kauhanya.” (Mateu 19:6) Haiba mu nyala, wo kona mubonelo wa linyalo o mu swanela ku ba ni ona. Kana buitamo bo bu cwalo bu tahisa kuli linyalo li be mushimbo o bukiti? Batili.

21. Muuna ni musali ba ba nyalani ba swanela ku pilisana cwañi, mi ki sika mañi se si ka ba tusa ku eza cwalo?

²¹ Muuna ni musali ba ba nyalani ba swanela ku utwisisana. Haiba sibeli sa bona ba lika ka taata ku talimanga fa buikatazo bwa sweli ku eza yo muñwi ni mikwa ye minde ya na ni, ba ka fumana tabo ni munyaka mwa linyalo la bona. Kana ki ku ba ni tibelelo ye tulile tikanyo ku nga mutu ya si ka petahala ye lu nyalani ni yena ka nzila yeo? Jehova ha lu libeleli ku eza ze tulile tikanyo, kono lwa ziba kuli wa bona ze nde ze lu eza. Walisamu naa buzize kuli: “Muñaa Bupilo, ha u ka londoloza bumaswe, Mulena, ku ka pila mañi?” (Samu 130:3) Muuna ni musali ba ba nyalani ni bona ba swanela ku utwisisana ni ku swalelana.—Makolose 3:13.

22, 23. Bo Abrahama ni Sara ba tomezi cwañi mutala o munde baana ni basali ba ba nyalani kacenu?

²² Muuna ni musali ha ba nze ba tiyela matata a mwa linyalo ka lilimo-limo, ba ka fumana limbuyoti ze ñata ni ku fita mwa linyalo la bona. Bibele i lu bonisa mo ne li inezi linyalo la bo Abrahama ni Sara mwa busupali bwa bona. Hasi kuli ne ba si na matata mwa bupilo. Mu nahane feela buitomboli bwa naa na ni ku eza Sara, bwa ku siya ndu ya hae ye ndendende mwa tolopo ye tuna ya Ure ni ku yo pila mwa litende bupilo bwa hae kaufela, mi mwendi ka nako yeo naa li wa lilimo za mwa ma-60. Kono naa ipeile kwatasaa butoho bwa muunaa hae. Ka ku ba mulikani ni mutusi luli wa Abrahama, Sara naa kutekile muunaa hae ni ku swalisana ni yena kuli milelo ya hae i konde. Mi buipeyo bwa hae ku Abrahama ne si bwa fahalimu feela. Nihaiba “mwa pilu,” Sara naa biza muunaa hae sina mulenaa hae. (Genese 18:12; 1 Pitrosi 3:6) Naa kuteka muunaa hae ku zwelela kwa pilu.

²³ Kono seo ha si talusi kuli bo Abrahama ni Sara ne ba banga ni mubonelo o swana mwa taba ni taba. Nako ye ñwi Sara naa akalelize nto ye ne “utwisa Abrahama butuku.” Niteñi, ka taelo ya Jehova, Abrahama a ikokobeza ni ku utwa manzwi a musalaa hae, ili nto ye ne tahisize mbuyoti kwa lubasi. (Genese 21:9-13) Baana ni basali ba ba nyalani kacenu, ku kopanyeleza ni ba se ba bile mwa linyalo ka lilimo-limo, ba kona ku ituta ze ñata ku Abrahama ni Sara ba ne ba utwa Mulimu.

24. Ki manyalo a cwañi a kutekehisa Jehova Mulimu, mi ki kabakalañi?

²⁴ Mwa puteho ya Sikreste ku na ni manyalo a mañata-ñata a tabile—ili moo basali ba kuteka hahulu baana ba bona, baana ba lata basali ba bona ni ku ba fa likute, mi sibeli sa bona ba nga ku eza tato ya Jehova ku ba yona nto ya pili mwa bupilo bwa bona. Haiba mu ikatulela ku nyala kamba ku nyalwa, haike mu kete hande mutu wa ku nyalana ni yena, mu itukiseze hande linyalo, mi mu eze ka taata kuli ite mu be ni linyalo la kozo mo ku na ni lilato, ili linyalo le li kutekehisa Jehova Mulimu. Haiba mu eza cwalo, mu zibe linyalo la mina li ka mi tusa ku tiiseza mwa lilato la Mulimu.