KAUHANYO 12

Mwa Kona ku Tula Butata Bo Bu Sinya Lubasi

 1. Ki butata bufi bo bu ipatile bo bu fumaneha mwa mabasi a ­mañwi?

MOTA ya kale kihona i sa z’o tapiswa ni ku benyiswa ka ku pukutiwa. Kwa bafitanzila i bonahala ku benya, inge ye nca. Kono mwahali, mota i sweli ku ciwa ki mafumi. Ki nto ye swana ni kwa mabasi a mañwi. Nihaike kuli ka ponahalo ya kwande lika kaufela li bonahala ku iketa, lifateho ze menya li pata sabo ni butuku. Mwahal’a lapa la bona kozo ya lubasi i sweli ku fenyiwa ki miinelo ye swenya. Butata bo bubeli bo bu kona ku ba ni ku ama k’o ki ku ngongwelwa ki lino ze kola ni mifilifili.

SINYEHO YE TISIWA KI KU NGONGWELWA KI LINO ZE KOLA

 2. (a) Ki ufi mubonelo wa Bibele fa ku itusiswa kwa lino ze kola? (b) Ku ngongwelwa ki lino ze kola ki nto mañi?

² Bibele ha i hanisi ku itusisa lino ze kola kwa ka buitikanelelo, kono i hanisa bucakolwa. (Liproverbia 23:20, 21; 1 Makorinte 6:9, 10; 1 Timotea 5:23; Tite 2:2, 3) Nihakulicwalo, ku ngongwelwa ki lino ze kola ki nto ye fita bucakolwa; ki ku iyakatwa hahulu kwa ka nako kaufela ka za lino ze kola ni ku sa ba ni tamaiso fa minwelo ya zona. Ba ba ngongwezwi ki lino ze kola ba kona ku ba ba bahulu. Ka bumai, hape ba kona ku ba ba banca.

 3, 4. Mu taluse ku ama kwa ku ngongwelwa ki lino ze kola ku ­sinyalana ni ya ngongwezi ki lino ze kola ni kwa bana.

³ Kale Bibele ne i bonisize kuli ku itusisa maswe lino ze kola ku kona ku filikanya kozo ya lubasi. (Deuteronoma 21:18-21) Miinelo ye swenya ye tiswa ki ku ngongwelwa ki lino ze kola i utwiwa ki lubasi kamukana. Sinyalana ni yena n’a kana a tupwikezi mwa buikatazo bwa ku tuhelisa bunwi bwa ya ngongwezwi ki lino ze kola kamba bwa ku sebelisana ni mikwa ya munwi ya ka sipundumukela. U lika ku pata bucwala, ku bu sulula, ku pata mali a munwi, ni ku landalala fa lilato la munwi kwa lubasi lwa hae, kwa bupilo, nihaiba ku Mulimu—kono ya ngongwezwi ki lino ze kola u sa zwelapili ku nwa. Buikatazo bwa sinyalana ni munwi bwa ku zamaisa bunwi bwa sinyalana ni yena ha bu nze bu palelwa ka ku kuta-kutela, u ikutwa ku zwafa ni ku sa kona. Sinyalana ni munwi n’a kana a kalisa ku kataziwa ki sabo, bunyemi, maikuto a bufosi, ku bilingana, ku ikalelwa, ni ku sa ikuteka.

⁴ Bana ha ba banduki ku ama kwa ku ngongwelwa ki lino ze kola kwa mushemi. Ba bañwi ba likaulwa. Ba bañwi ba fosezwa ka tobali. Mane ne ba kana ba inyaza ka za ku ngongwelwa ki lino ze kola kwa mushemi. Hañata buikoneli bwa bona bwa ku sepa ba bañwi bu shandaulwa ki mikwa ye cinca-cinca ya ya ngongwezwi ki lino ze kola. Bakeñisa kuli ha ba koni ku ambola hande ka za se si ezahala mwa lapa, bana ne ba kana ba ituta ku hatelela maikuto a bona, ili nto yeo hañata i na ni ze zwa mwateñi ze holofaza kwa mubili. (Liproverbia 17:22) Bana ba ba cwalo ne ba kana ba lwala kona ku tokwa buisepo ­kamba ku sa ikuteka k’o ku ya cwalo mwa buhulu.

KI SIFI SEO LUBASI LU KONA KU EZA?

 5. Ku ngongwelwa ki lino ze kola ku konwa ku zamaiswa cwañi, mi ki kabakalañi seo ha si li t’ata?

⁵ Nihaike kuli bocaziba ba bañata ba bulela kuli ku ngongwelwa ki lino ze kola ha ku konwi ku alafiwa, buñata ba lumela kuli sipimo se siñwi sa ku fola sa konahala ka tukiso ya ku itima ka ku tala. (Mu bapanye Mateu 5:29.) Nihakulicwalo, ku fita fa ku tahisa kuli ya ngongwezwi ki lino ze kola a amuhele tuso ki nto ye t’ata hahulu ku i eza nihaike kuli ki ye bunolo ku i bulela, kakuli hañata h’a lumeli kuli u na ni butata. Nihakulicwalo, lilama za lubasi ha ba nga mihato ya ku sebelisana ni nzila yeo ku ­ngongwelwa ki lino ze kola k’o ku ba amezi, ya ngongwezwi ki lino ze kola n’a kana a kalisa ku lemuha kuli u na ni butata. Mualafi ya na ni yeloseli mwa ku tusa ba ba ngongwezwi ki lino ze kola ni mabasi a bona n’a bulezi kuli: “Ni hupula kuli nto ya butokwa ka ku fitisisa ki ya kuli lubasi ka bunolo fela lu eze misebezi ya bona ya ka zazi ka nzila ye tusa ka ku fitisisa ili ye konahala. Ya ngongwezwi ki lino ze kola u zwelapili ku talimana ni shutano ye tuna ye mwahal’a hae ni ba bañwi mwa lubasi.”

 6. Ki sifi simbule se sinde ka ku fitisisa sa kelezo kwa mabasi a na ni silama ya ngongwezwi ki lino ze kola?

⁶ Haiba ku na ni ya ngongwezwi ki lino ze kola mwa lubasi lwa mina, kelezo ya Bibele ye buyelezwi ya kona ku mi tusa ku pila ka nzila ye nde ka ku fitisisa ili ye konahala. (Isaya 48:17; 2 Timotea 3:16, 17) Mu nyakisise likuka ze ñwi ze tusize mabasi ku kondisa lika mwa ku sebelisana ni ku ngongwelwa ki lino ze kola.

 7. Haiba silama sa lubasi u ngongwezwi ki lino ze kola, ki mañi ya na ni mulatu?

⁷ Mu tuhele ku ipeya mulatu kaufela. Bibele i li: “Mutu ni mutu u ka lwala mulwalo wa hae,” mi hape ili, “mutu kaufela ku luna u ka ba ni ku ikalabela ku Mulimu, ka za hae.” (Magalata 6:5; Maroma 14:12) Ya ngongwezwi ki lino ze kola n’a kana a lika ku akaleza kuli lilama za lubasi ki bona ba ba na ni mulatu. Sina ka mutala, n’a kana a bulela kuli: “Ha ne mu ka ni eza hande, ne ni si ke na nwanga.” Haiba ba bañwi ba bonahala ku lumelelana ni yena, ba mu susueza ku zwelapili ku nwa. Kono nihaiba lu ba bonalimai ba miinelo kamba likezo za batu ba bañwi, kaufel’a luna—ku kopanyeleza cwalo ni ba ba ngongwezwi ki lino ze kola—lu na ni buikalabelo ka za se lu eza.—Mu ­bapanye Mafilipi 2:12.

 8. Ki lifi ze ñwi za linzila zeo ya ngongwezwi ki lino ze kola n’a kana a tusiwa ku talimana ni ze zwa mwa butata bwa hae?

⁸ Mu si ke mwa ikutwa kuli kamita mu lukela ku sileleza ya ngongwezwi ki lino ze kola ku ze zwa mwa ku nwa kwa hae. Lishitanguti la mwa Bibele ka za mutu ya buhali ne li ka sebeza ka mukwa o swana ni ku ya ngongwezwi ki lino ze kola: “Ha u ka mu lifela, u ka tokwa ku mu lifela hape ni hape.” (Liproverbia 19:19) Mu tuhele ya ngongwezwi ki lino ze kola a utwe ze tahiswa ki ku nwa kwa hae. Mu mu tuhele a kenise sibaka sa tazize masila kamba kuli a taluseze mubelekisi wa hae kakusasana fa ­lizazi le li tatamiwa ki la n’a nwile.

 9, 10. Ki kabakalañi mabasi a ba ba ngongwezwi ki lino ze kola ha swanela ku amuhela tuso, mi sihulu ba swanela ku bata tuso ya bomañi?

⁹ Mu amuhele tuso ye zwa ku ba bañwi. Liproverbia 17:17 i bulela kuli: “Mulikan’a mutu wa mu lata ka nako ni nako, u pepezwi kuli a be mwanahabo mwa liziyezi za hae.” Ha ku na ni mutu ya ngongwezwi ki lino ze kola mwa lubasi lwa mina, ku na ni likayamana. Mu tokwa tuso. Mu si ke mwa zina-zina ku itinga fa ‘balikani’ kwa neku la kemelo. (Liproverbia 18:24) Ku bulela ku ba bañwi ba ba utwisisa butata kamba ba se ba talimani ni muinelo o bat’o swana ne ku kana kwa mi fumanisa liakalezo ze sebeza ka za sa ku eza ni sa ku sa eza. Kono mu eze ka buitikanelelo. Mu bulele ku be mu sepile, ili ba ba ka ­sileleza “makunutu” a mina.—Liproverbia 11:13.

¹⁰ Mu itute ku sepa maeluda ba Sikreste. Maeluda mwa puteho ya Sikreste ba kona ku ba simbule se situna sa tuso. Bona banna bao ba ba hulile ba lutilwe Linzwi la Mulimu mi ba na ni yeloseli mwa ku sebelisa likuka za lona. Ba kona ku fumaneha ku ba “sina mukunda ha ku fuka moya, ni sina sisabelo ha ku taha liñungwa; . . . sina linuka ze isa mezi mwa naha ye omile, ni sina muluti wa licwe le lituna mwa naha ye shukezwi mezi.” (Isaya 32:2) Maeluda ba Sikreste ba sileleza puteho kamukana kwa likukuezo ze holofaza mi hape ba omba-omba, ku wetulusa, ni ku ba ni cisehelo ya ka butu kwa batu ka buñwi ba ba na ni butata. Mu itusise ka ku tala tuso ya bona.

11, 12. Ki mañi ya fa tuso ye tuna ka ku fitisisa kwa mabasi a ba ba ngongwezwi ki lino ze kola, mi kemelo yeo i fiwa cwañi?

¹¹ Fahalimu a zeo kaufela, mu fumane m’ata ku Jehova. Bibele ka mufutumala i lu kolwisa kuli: “[Jehova, NW] u fakaufi ni ba ba na ni pilu ye lobehile, mi u pilisa ba ba ikutwa ku swaba mwa moya wa bona.” (Samu 34:18) Haiba mu ikutwa ku lobeha pilu kamba ku swaba mwa moya bakeñisa lisineneketo za ku pila ni silama sa lubasi ya ngongwezwi ki lino ze kola, mu zibe kuli “Jehova u fakaufi.” Wa utwisisa ka m’o muinelo wa lubasi lwa mina u bezi o t’ata.—1 Pitrosi 5:6, 7.

¹² Ku lumela seo Jehova a bulela mwa Linzwi la hae ku kona ku mi tusa ku sebelisana ni lipilaelo. (Samu 130:3, 4; Mateu 6:25-34; 1 Joani 3:19, 20) Ku ituta Linzwi la Mulimu ni ku pila ka likuka za lona ku mi konisa ku amuhela tuso ya moya o kenile wa Mulimu, ili o kona ku mi fa “mata ao a matuna hahulu” a ku sebelisana ni miinelo ka lizazi le liñwi ni le liñwi.—2 Makorinte 4:7.a

13. Butata bwa bubeli bo bu sinya mabasi a mañata ki bufi?

¹³ Ku itusisa maswe lino ze kola ku kona ku isa kwa butata bo buñwi bo bu sinya mabasi a mañata—mifilifili ya fa lapa.

SINYEHO YE TISWA KI MIFILIFILI YA FA LAPA

14. Mifilifili ya fa lapa ne i kalisize lili, mi muinelo u cwañi ­kacenu?

¹⁴ Kezo ya pili ya mifilifili mwa litaba za mufuta wa mutu ne li kezahalo ya mifilifili ya fa lapa ye ne i ama bana ba mba, bo Kaine ni Abele. (Genese 4:8) Haisali ku zwiwa f’o, mufuta wa mutu se u katalizwe ki mifuta kamukana ya mifilifili ya fa lapa. Ku na ni banna ba ba natanga basali ba bona, basali ba ba lwanisanga banna, bashemi ba ba likaulanga bana ba bona ba banyinyani ka situhu, ni bana ba ba hulile ba ba lwanisanga bashemi ba bona ba basupali.

15. Lilama za mabasi ba amiwa cwañi mwa maikuto ka mifilifili ya fa lapa?

¹⁵ Sinyeho ye tiswa ki mifilifili ya fa lapa ki ye fita bikelela bya fa mubili fela. Musali yo muñwi ya natiwanga ki munn’a hae n’a bulezi kuli: “Ku na ni maikuto a bufosi ni a maswabi a matuna ao mutu a na ni ku sebelisana ni ona. Hañata ha ku patalala, mutu u bata ku itulela fela mwa bulobalo, ka ku sepa kuli ne li tolo ye maswe fela.” Bana ba ba iponela mifilifili ya fa lapa kamba ba ba ipumana ku yona ne ba kana ba ba ni mifilifili ha ba hula ni ku ba ni mabasi a bona tota.

16, 17. Ku itusiswa maswe kwa mwa maikuto ki nto mañi, mi ­lilama za lubasi ba amiwa cwañi ki kona?

¹⁶ Mifilifili ya fa lapa ha i ami fela ku natiwa kwa kwa mubili. Hañata twaniso ki ya ka manzwi. Liproverbia 12:18 i bulela kuli: “Yo muñwi h’a bulela, manzwi a hae a taba sina mukwale.” Kona ku “taba” k’o ko ku mwa mifilifili ya fa lapa ku kopanyeleza cwalo ni mashendo ni mayuku, hamohocwalo ni linyazo za kamita, matapa a’ tompolola, ni ku bemba mutu ka za ku natiwa luli fa mubili. Litombo za mifilifili ya mwa maikuto ha li bonahali mi ­hañata ha li lemuhiwi ki ba bañwi.

¹⁷ Sihulu nto ye swabisa ki ku natakiwa kwa mwa maikuto kwa mwanana—ku nyaza-nyaza ni ku nyinyafaza kwa kamita kwa buikoneli, ngana, kamba butokwa bwa mwanana sina mutu. Kona ku itusiswa maswe ko ku cwalo kwa ka manzwi ku kona ku fokolisa moya wa mwanana. Ki niti kuli banana kamukana ba tokwa kalimelo. Kono Bibele i laela bondate kuli: “Mu si ke mwa halifisa bana ba mina, kuli ba si ke ba fela pilu.”—Makolose 3:21.

KA MWA KU PIMELA MIFILIFILI YA FA LAPA

18. Mifilifili ya fa lapa i kalela kai, mi Bibele i bonisa kuli ki ifi nzila ya ku i felisa ka yona?

¹⁸ Mifilifili ya fa lapa i kalela mwa pilu ni mwa munahano; nzila yeo lu nga muhato ka yona i kala ka mo lu nahanela. (Jakobo 1:14, 15) Kwa neku la ku felisa mufilifili, ya itusisa ba bañwi maswe u tokwa ku cinca munahanelo wa hae. (Maroma 12:2) Kana seo sa konahala? Ee. Linzwi la Mulimu li na ni mata a ku cinca batu. Li kona ku kumula nihaiba mibonelo ye shandaula ye tomile sina “makwakwa.” (2 Makorinte 10:4; Maheberu 4:12) Zibo ye nepahezi ya Bibele ya kona ku tusa ku tahisa cinceho ye tezi luli kwa batu kuli mane ba bulelwa kuli ba apezi mutu yo ­munca.—Maefese 4:22-24; Makolose 3:8-10.

19. Mukreste u swanela ku bona ni k’u nga cwañi sinyalana ni yena?

¹⁹ Mubonelo ku sinyalana ni yena. Linzwi la Mulimu li bulela kuli: “Banna ba swanezi ku lata basali ba bona sina mubili wa bona. Ya lata musal’a hae, wa itata ili yena.” (Maefese 5:28) Bibele hape i bulela kuli munna u swanela ku ‘kuteka’ musal’a hae ka ku ba “piza ye fokola.” (1 Pitrosi 3:7) Basali ba elelizwe kuli ba “late banna ba bona” ni kuli ba ba “kuteke.” (Tite 2:4; Maefese 5:33) Luli ha ku na munna ya saba Mulimu y’o ka buniti fela a kona ku bulela kuli wa lata ni ku kuteka luli musal’a hae haiba a mu likaulanga fa mubili kamba ka manzwi. Mi ha ku na musali ya huwakelanga munn’a hae, ku mu bulelisanga ka mashendekela, kamba ku mu shendaula kamita ya kona ku bulela kuli ka buniti luli wa lata ni ku kuteka munna y’o.

20. Bashemi ba na ni buikalabelo ka za bana ba bona fapil’a mañi, mi ki kabakalañi bashemi ha ba sa swaneli ku ba ni litibelelo ze s’a ngi miinelo ka mo i inezi luli ka za bana ba bona?

²⁰ Mubonelo o swanela kwa bana. Bana ba swanelwa ki lilato ni mamelelo ya bashemi ba bona, ee, ba tokwa zeo luli. Linzwi la Mulimu li biza bana “sanda se si zwa ku [Jehova, NW]” ni “mupuzo.” (Samu 127:3) Bashemi ba na ni buikalabelo fapil’a Jehova bwa ku babalela sanda seo. Bibele i bulela ka “za bumwana” ni “bungulunde” bwa bwanana. (1 Makorinte 13:11; Liproverbia 22:15) Bashemi ha ba swaneli ku komoka haiba ba fumana kuli bana ba bona ba na ni bungulunde. Ba banca haki ba bahulu. Bashemi ha ba swaneli ku bata se si fita se si swanela bwanana, simuluho ya lubasi, ni buikoneli bwa mwanana.—Mu bone Genese 33:12-14.

21. Ki ifi nzila ya silumeli ya k’u nga ka yona bashemi ba basupali ni ya ku sebelisana ni bona ka yona?

²¹ Mubonelo kwa bashemi ba basupali. Livitike 19:32 i bulela kuli: “U yeme, ha u li fapil’a wa toho ye ize pululu, u kuteke munnamuhulu.” Linzwi la Mulimu kacwalo ne li susueza likute ni nahanisiso ye tuna kwa basupali. Seo ne si kana sa ba likulutendano muta mushemi wa musupali a bonahala ku bata-bata hahulu lika kamba ku kula mi mwendi h’a zamayi kamba ku nahana ka bubebe. Niteñi, bana ba hupulisizwe kuli “ba eze ba ba ba pepile mukwa u li muñwi ni wo ba ezizwe ki bona.” (1 Timotea 5:4) Seo ne si ka talusa ku ba nga ka butuna ni ka likute, mwendi nihaiba ku ba fumanela mali. Ku nyandisa bashemi ba basupali ka matibili kamba ka linzila ze ñwi ku lwanisana ka ku tala ni nzila yeo Bibele i lu bulelela k’u nga ka yona muhato.

22. Ki kalemeno kafi ka butokwa hahulu mwa ku pima mifilifili ya fa lapa, mi ka kona ku sebeliswa cwañi?

²² Mu tahise buiswalo. Liproverbia 29:11 i bulela kuli: “Litanya u bonahalisa buhali bwa hae kaufela; kono mutu ya butali wa iswala, mi wa kuyuka.” Mu kona ku zamaisa cwañi moya wa mina? Mwa sibaka sa ku tuhelela zwafo ku bundama mwahali ku mina, m’u nge muhato ka bubebe wa ku felisa butata bo bu ba teñi. (Maefese 4:26, 27) Mu zwe fa sibaka f’o haiba mu ikutwa ku felelwa ki buiswalo. Mu lapelele moya o kenile wa Mulimu kuli u tahise buiswalo ku mina. (Magalata 5:22, 23) Ku ya kwa ku tambala-tambala kamba ku eza likezo ze ñwi ze matafaza mubili ne ku kana kwa mi tusa ku zamaisa maikuto a mina. (Liproverbia 17:14, 27) Mu like ka t’ata ku ba “ya sa halifi kapili.”—Liproverbia 14:29.

KU KAUHANA KAMBA KU ZWELAPILI KU BA HAMOHO?

23. Ki sifi se ne si kana sa ezahala silama sa puteho ya Sikreste ha n’a ka ikenya ka ku kuta-kutela ni ka ku sa baka mwa buhali bwa mifilifili, mwendi ili bo bu kopanyeleza mabumu ku ba ba mwa lubasi lwa hae?

²³ Bibele i beya “sitoyo, ni lifapano, . . . ni buhali” mwahal’a misebezi ye hanisizwe ki Mulimu mi i bulela kuli “ba ba eza ze cwalo ha ba na ku ca sanda sa mubuso wa Mulimu.” (Magalata 5:19-21) Kacwalo, ufi kamba ufi ya ipapata ku ba Mukreste ili y’o ka ku kuta-kutela ni ka ku sa baka a ikenya mwa buhali bo bu mifilifili, mwendi ili bo bu kopanyeleza ku ba ni mabumu ku sinyalana ni yena kamba bana, wa kona ku zwisiwa mwa puteho ya Sikreste. (Mu bapanye 2 Joani 9, 10.) Ka nzila yeo puteho i bulukiwa inze i kenile ku si na batu ba ba mifilifili.—1 Makorinte 5:6, 7; Magalata 5:9.

24. (a) Bosinyalana ba ba natiwanga ne ba kana ba keta k’u nga cwañi muhato? (b) Balikani ni maeluda ba ba iyakatitwe ne ba kana ba fa cwañi kemelo ku sinyalana ya natiwanga, kono ki sifi se ba sa swaneli ku eza?

²⁴ Ku cwañi ka za Bakreste bao cwale ba sweli ku natiwanga ki sinyalana ni bona wa mifilifili mi ili ya sa bonahali kuli u ka cinca? Ba bañwi ba iketezi ku zwelapili ku pila ni yena silupula y’o ka libaka le liñwi. Ba bañwi ba iketezi ku funduka, ka ku ikutwa kuli buikangulo bwa bona bwa kwa mubili, bwa mwa munahano, ni bwa kwa moya—mwendi nihaiba bupilo bwa bona luli—bu mwa lubeta. Seo nalimai wa mifilifili ya fa lapa a keta ku eza mwa miinelo yeo ki keto ya ka butu fapil’a Jehova. (1 ­Makorinte 7:10, 11) Balikani ba ba bata ku tusa, bahabo mutu, kamba maeluda ba Sikreste ne ba kana ba bata ku fa tuso ni kelezo, kono ha ba swaneli ku beya sineneketo ku nalimai ya k’u nga muhato o muñwi ufi kamba ufi. Yeo ki keto y’a na ni ku ikezeza.—Maroma 14:4; Magalata 6:5.

MAFELELEZO KWA BUTATA BO BU SINYA

25. Mulelo wa Jehova kwa neku la lubasi ki ufi?

²⁵ Jehova ha n’a kopanyize Adama ni Eva ka linyalo, ni kamuta n’a si ka lela kuli mabasi a swenyiwe ki butata bo bu sinya bo bu cwale ka ku ngongwelwa ki lino ze kola kamba mifilifili. (Maefese 3:14, 15) Lubasi ne lu na ni ku ba sibaka m’o lilato ni kozo ne li ka hula mi butokwi bwa mwa munahano, bwa mwa maikuto, ni bwa kwa moya bwa silama yo muñwi ni yo muñwi ne bu ka talimwa. Nihakulicwalo, ka ku taha kwa sibi bupilo bwa lubasi kapili-pili bwa fita fa ku pongana.—Mu bapanye Muekelesia 8:9.

26. Ki nako ya kwapili ye cwañi ye libelezi bao ba ba lika ku pila ka ku lumelelana ni z’a tokwa Jehova?

²⁶ Ka tabo, Jehova ha si ka yubeka mulelo wa hae kwa neku la lubasi. U sepisa ku tahisa lifasi le linca la kozo ili m’o batu ba “ka pila mwa buiketo, ku si na ya [ba] sabisa.” (Ezekiele 34:28) Ka nako yeo, ku ngongwelwa ki lino ze kola, mifilifili ya fa lapa, ni butata bo buñwi kaufela bo bu sinya mabasi kacenu li ka ba lika za kwamulaho. Batu ba ka menya, isiñi ka ku pata sabo ni butuku, kono ka ­libaka la kuli ba “ikola kozo ye tuna.”—Samu 37:11.

[Litaluso za kwatasi]

LIKUKA ZE ZA MWA BIBELE LI KONA KU TUSA CWAÑI . . . MABASI KU PIMA BUTATA BO NE BU KA TISA SINYEHO YE TUNA?

Jehova h’a lumelezi ku itusisa maswe lino ze kola.—Liproverbia 23:20, 21.

Mutu ni mutu ka buñwi u na ni ku ikalabela ka za likezo za hae.—Maroma 14:12.

Ha lu si na buiswalo ha lu koni ku sebeleza Mulimu ka ku amuheleha.—Liproverbia 29:11.

Bakreste ba ba buniti ba kuteka bashemi ba bona ba basupali.—Livitike 19:32.

[Siswaniso se si fa likepe 146]

Maeluda ba Sikreste ba kona ku ba simbule se situna sa tuso mwa ku tatulula butata bwa mwa lubasi

[Siswaniso se si fa likepe 151]

Bosinyalana ba Sikreste ba ba latana ni ku kutekana ne ba k’a nga muhato kapili mwa ku tatulula butata