Jehova U Bizeza Bana ba Bañata kwa Kanya
“Ne ku mu swanela [Mulimu] kuli, h’a n’a latile ku bizeza bana ba bañata kwa kanya, [Muñ’a] musebezi wa ku pilisa a mu eze ya petehile, ka butuku bw’a utwile.”—MAHEBERU 2:10.
1. Ki kabakalañi ha lu kona ku ikolwisa kuli mulelo wa Jehova kwa neku la mufuta wa mutu u ka talelezwa?
JEHOVA n’a bupile lifasi-mubu kuli li be lihae la kamita la lubasi lwa batu ba ba petehile ba ba ikola bupilo bo bu sa feli. (Muekelesia 1:4; Isaya 45:12, 18) Ki niti, kukululu wa luna Adama n’a ezize sibi mi kacwalo n’a tahiselize bana ba hae sibi ni lifu. Kono mulelo wa Mulimu kwa neku la mufuta wa mutu u ka talelezwa ka Peu ya hae ye ne Sepisizwe, yena Jesu Kreste. (Genese 3:15; 22:18; Maroma 5:12-21; Magalata 3:16) Lilato la ku lata mufuta wa mutu ne li susuelize Jehova ku fa “Mwan’a hae wa libanda, kuli mutu ufi kamba ufi ya lumela ku yena a si ke a shwa, kono a be ni bupilo bo bu sa feli.” (Joani 3:16) Mi lilato ne li susuelize Jesu “ku fa bupilo bwa hae, kuli a liulule ba bañata.” (Mateu 20:28) Yona “tifo ye liulula” yeo i leka sinca litukelo ni litibelelo ze ne byanguzwi ka Adama mi i konisa bupilo bo bu sa feli.—1 Timotea 2:5, 6; Joani 17:3.
2. Ku sebeza kwa sitabelo sa tiululo sa Jesu ne ku swaniselizwe cwañi fa Lizazi la Swalelo ya Libi mwa Isilaele ka silimo ni silimo?
2 Ku sebeza kwa sitabelo sa tiululo sa Jesu ne ku swaniselizwe fa Lizazi la Swalelo ya Libi ka silimo ni silimo. Ku lona lizazi leo, muprisita yo mutuna wa Isilaele pili n’a fa poho sina sitabelo sa sibi mi n’a tahisa mali a yona fa Aleka ye kenile mwa Sibaka se si Kenile Hahulu sa mwa tabernakele, mi hamulaho mwa tempele. Seo ne si ezezwa yena, lubasi lwa hae, ni lusika lwa Livi. Ka ku swana, Jesu Kreste n’a file Mulimu tifo ya mali a hae ye kwahela pili libi za “banyani” ba hae ba kwa moya. (Maheberu 2:12; 10:19-22; Livitike 16:6, 11-14) Fa Lizazi la Swalelo ya Libi, muprisita yo mutuna hape n’a fa puli sina sitabelo sa sibi mi n’a tahisa mali a yona mwa Sibaka se si Kenile Hahulu, ili ku lifela libi za masika a Isilaele a 12 a si a buprisita. Ka nzila ye swana, Muprisita yo Mutuna Jesu Kreste u ka sebelisa mali a hae kwa neku la mufuta wa mutu o bonisa tumelo, ili ku takula libi za bona.—Livitike 16:15.
Ku Bizezwa kwa Kanya
3. Ka ku ya ka Maheberu 2:9, 10, Mulimu n’a sweli ku ezañi ka lilimo ze 1,900?
3 Ka lilimo ze 1,900, Mulimu n’a sweli ku eza nto ye ñwi ye lemuseha ka za “banyani” ba Jesu. Ka ku ama ku seo, muapositola Paulusi n’a ñozi kuli: “Jesu, yena ya n’a beilwe nako ye nyinyani kwatas’a mangeloi, lwa mu bona, kabakala lifu l’a utwile butuku bwa lona, u apesizwe kuwani ya bulena ni ya ku kutekiwa. Kabakala sishemo sa Mulimu, u utwile lifu mwa sibaka sa batu kamukana. Kakuli yena [Jehova Mulimu], yo lika kaufela li ezelizwe yena, ni ku ezwa ka yena, ne ku mu swanela kuli, h’a n’a latile ku bizeza bana ba bañata kwa kanya, [Muñ’a] musebezi wa ku pilisa a mu eze ya petehile, ka butuku bw’a utwile.” (Maheberu 2:9, 10) Muñ’a musebezi wa ku pilisa ki Jesu Kreste, ya n’a itutile ku utwa ka ze butuku ze ne mu tahezi ha n’a pila sina mutu fa lifasi-mubu. (Maheberu 5:7-10) Jesu ne li yena wa pili ku pepiwa sina mwan’a Mulimu wa kwa moya.
4. Ki lili fa n’a pepezwi Jesu sina Mwan’a Mulimu wa kwa moya mi ki ka mukwa ufi?
4 Jehova n’a itusisize moya wa hae o kenile, kamba m’ata a sebeza, kwa ku pepa Jesu ku ba Mwan’a hae wa kwa moya, ilikuli a mu bizeze kwa kanya ya kwa lihalimu. Ha n’a inzi ni Joani Mukolobezi, Jesu n’a nwelisizwe luli mwa mezi ili ku swaniseza ku itahisa kwa hae ku Mulimu. Litaba za evangeli za Luka li bulela kuli: “Batu kaufela ha ba t’o kolobezwa, Jesu a kolobezwa ni yena. H’a nz’a lapela, lihalimu la kwaluluha, mi Moya o Kenile wa shetumukela fahalimw’a hae ka sibupeho se si bonahala inge sa liiba; mi linzwi la zwa kwa lihalimu, la li: Ki wena Mwan’a ka ya latwa, ye ni katelwa.” (Luka 3:21, 22) Joani n’a boni moya o kenile ha u taha fahalimw’a Jesu mi n’a utwile Jehova ha bulela ka ku mu lumelela fa patalaza ku ba Mwan’a Hae ya latwa. Ka yona nako yeo mi ka moya o kenile, Jehova n’a pepile Jesu kuli a be wa pili kwa ‘bana ba bañata ba ba bizezwa kwa kanya.’
5. Ki bomañi ba ba bile ba pili ku fumana tuso kwa sitabelo sa Jesu, mi ki ba ba kai?
5 “Banyani” ba Jesu ba bile ba pili ku fumana tuso kwa sitabelo sa hae. (Maheberu 2:12-18) Mwa pono, muapositola Joani n’a ba boni fa Lilundu la Sioni kwa lihalimu ba inzi kale mwa kanya hamoho ni Ngunyana, yena Mulena Jesu Kreste ya n’a zuhile kwa bafu. Joani hape n’a patuluzi palo ya bona, ka ku bulela kuli: “Na talima, mi na bona Ngunyana a yemi fa lilundu la Sioni, a na ni batu ba ba eza 144,000, ili ba ba na ni Libizo la hae, ni Libizo la Ndat’ahe, le li ñozwi fa lipata za bona. . . . Ki ba ba liuluzwi mwahal’a batu, kuli ba be mitamuno ku Mulimu ni ku Ngunyana. Mi mwa milomo ya bona ha ku si ka fumanwa lishano; ha ba na se ba ka nyazahala ka sona.” (Sinulo 14:1-5) Kacwalo ‘bana ba bañata ba ba bizelizwe kwa kanya’ mwa lihalimu ki ba 144,001 fela—Jesu ni banyani ba hae ba kwa moya.
Ba Ba “Pepilwe ki Mulimu”
6, 7. Ki bomañi ba ba “pepilwe ki Mulimu,” mi seo si talusañi kwa neku la bona?
6 Ba ba tahisizwe ki Jehova ba “pepilwe ki Mulimu.” Ha n’a ama kwa batu ba ba cwalo, muapositola Joani n’a ñozi kuli: “Mutu ni mutu ya pepilwe ki Mulimu h’a ezi sibi, kakuli peu ya Mulimu i inzi ku yena; mi h’a koni ku eza sibi kakuli u pepilwe ki Mulimu.” (1 Joani 3:9) “Peu” yeo ki moya o kenile wa Mulimu. Ka ku sebelisana ni linzwi la hae, u ‘pepile lwa bubeli’ yo muñwi ni yo muñwi wa ba 144,000 kwa neku la sepo ya ku pila kwa lihalimu.—1 Pitrosi 1:3-5, 23.
7 Jesu n’a li Mwan’a Mulimu ku zwa fa ku pepwa kwa hae sina mutu, sina mane munna ya n’a petehile Adama ha n’a li “Mwan’a Mulimu.” (Luka 1:35; 3:38) Nihakulicwalo, hamulaho wa kolobezo ya Jesu, ne ku na ni taluso Jehova ha n’a zibahalize kuli: “Ki yena Mwan’a ka ya latwa, ye ni katelwa hahulu.” (Mareka 1:11) Ka zibahazo yeo ye ne tahelezi ni moya o kenile, ne ku utwahala hande kuli Mulimu cwale n’a pepile Jesu ku ba Mwan’a Hae wa kwa moya. Ka swanisezo, Jesu cwale n’a ‘pepilwe lwa bubeli’ ili ku ba ni tukelo ya ku fiwa sinca bupilo kwahalimu sina Mwan’a Mulimu wa moya. Sina yena, banyani ba hae ba kwa moya ba 144,000 ba ‘pepilwe sinca.’ (Joani 3:1-8; mu bone The Watchtower, ya November 15, 1992, makepe 3-6.) Hape sina Jesu, ba tozizwe ki Mulimu mi ba filwe musebezi wa ku shaela taba ye nde.—Isaya 61:1, 2; Luka 4:16-21; 1 Joani 2:20.
Bupaki bwa ku Pepiwa
8. Ki bupaki bufi bwa ku pepiwa ka moya bo ne bu liteñi kwa neku la (a) Jesu (b) balutiwa ba hae ba kwa makalelo?
8 Ne ku na ni bupaki bwa kuli Jesu n’a pepilwe ka moya. Joani Mukolobezi n’a boni moya ha u shetumukela fahalimw’a Jesu mi n’a utwile zibahazo ya Mulimu ya kuli Mesiya ya s’a zo toziwa ki mwana wa kwa moya. Kono balutiwa ba Jesu ne ba ka ziba cwañi kuli ne ba pepilwe ka moya? Kihona, fa lizazi la n’a nyuluhezi kwa lihalimu, Jesu n’a bulezi kuli: “Joani u kolobelize ka mezi; kono mina mu ka kolobezwa ka Moya o Kenile, ha ku se ku fitile mazazi a manyinyani.” (Likezo 1:5) Balutiwa ba Jesu ne ba ‘kolobelizwe ka moya o kenile’ fa lizazi la Pentekonta ya 33 C.E. Yona suluho ya moya yeo ne i tahelezi ni “mulumo o zwa kwa lihalimu, inge wa moya wa liñungwa” ni ‘malimi a swana sina malimi a mulilo’ fahalimw’a yo muñwi ni yo muñwi wa balutiwa. Se ne si komokisa hahulu ki buikoneli bwa balutiwa bwa “ku bulela lipuo li sili, mo Moya n’o ba buleliseza.” Kacwalo ne ku na ni bupaki bo ne bu bonahala ni bo ne bu utwahala bwa kuli nzila ya kwa kanya ya lihalimu sina bana ba Mulimu ne i kwalulezwi balateleli ba Kreste.—Likezo 2:1-4, 14-21; Joele 2:28, 29.
9. Ki bupaki bufi bo ne bu bile teñi bwa kuli Masamaria, Kornele, ni ba bañwi ba mwa lilimo za mwanda wa pili ne ba pepilwe ka moya?
9 Hasamulahonyana, mubuleli wa evangeli Filipi n’a kutaza mwa Samaria. Nihaike kuli Masamaria ne ba amuhezi lushango lwa hae mi ne ba kolobelizwe, ne ba si na bupaki bwa kuli Mulimu n’a ba pepile sina bana ba hae. Baapositola bo Pitrosi ni Joani ha ne ba lapezi ni ku beya mazoho a bona fahalimw’a balumeli bao, “ba fiwa Moya o Kenile” ka nzila ye ñwi ye ne bonahala kwa bashalimeli. (Likezo 8:4-25) Bo ne li bupaki bwa kuli Masamaria ba ne ba lumezi ne ba pepilwe ka moya sina bana ba Mulimu. Ka ku swana, ka 36 C.E., Kornele ni Balicaba ba bañwi ne ba amuhezi niti ka za Mulimu. Pitrosi ni balumeli ba Majuda ba ne ba mu sindeketile “ba komoka ha ba bona mpo ya Moya o Kenile i sululelwa ni bamacaba. Kakuli ne ba ba utwa ba bulela lipuo li sili, ba lumba Mulimu.” (Likezo 10:44-48) Bakreste ba bañata ba mwa lilimo za mwanda wa pili ne ba amuhezi “limpo za Moya,” ze cwale ka ku bulela lipuo li sili. (1 Makorinte 14:12, 32) Kacwalo batu bao ne ba na ni bupaki bo bu utwahala bwa kuli ne ba pepilwe ka moya. Kono Bakreste ba hasamulaho ne ba ka ziba cwañi kuli ba pepilwe ka moya kamba kutokwa?
Bupaki bwa Moya
10, 11. Fa mutomo wa Maroma 8:15-17, ne mu ka talusa cwañi kuli moya u pakelana ni ba ba busa hamoho ni Kreste?
10 Bakreste kaufela ba ba tozizwe ba 144,000 se ba bile ni bupaki tenyene bwa kuli ba na ni moya wa Mulimu. Ka ku ama ku seo, Paulusi n’a ñozi kuli: “Mu amuhezi Moya wa ba ba añulwa, o ka ona lu biza, lu li, Abba, Ndate! Ni ona Moya u pakelana ni moya wa luna kuli lu bana ba Mulimu. Mi ha lu li bana hape lu ka ca sanda; lu ce sanda sa Mulimu, lu si ce ni Kreste; haiba lu utwa butuku ni yena, kuli lu fumane kanya ni yena.” (Maroma 8:15-17) Bakreste ba ba tozizwe ba ikutwa ku ba bana ku Ndat’a bona wa kwa lihalimu, ili maikuto a’ eshula a ku ba bana. (Magalata 4:6, 7) Ba ikolwisize ka ku tala kuli ba pepilwe ki Mulimu sina bana ba kwa moya ba ba busa hamoho ni Kreste mwa Mubuso wa kwa lihalimu. Ku seo, moya o kenile wa Jehova u peta kalulo tota.
11 Ka susuezo ya moya o kenile wa Mulimu, moya, kamba mubonelo o tungile, wa ba ba tozizwe u ba susueza ku sebelisa seo Linzwi la Mulimu li bulela ka za sepo ya ku pila kwa lihalimu. Sina ka mutala, ha ba bala se a bulela Mañolo ka za bana ba Jehova ba kwa moya, honafo fela ba lemuha kuli manzwi ao a ama ku bona. (1 Joani 3:2) Ba ziba kuli ba “kolobelelizwe ku Jesu Kreste” ni mwa lifu la hae. (Maroma 6:3) Sepo ya bona ye tiile ki ya kuli ki bana ba Mulimu ba kwa moya, ba ba ka shwa ni ku zusezwa kwa kanya ya lihalimu, sina Jesu.
12. Moya wa Mulimu u tahiselize Bakreste ba ba tozizwe nto mañi?
12 Ku pepiwa sina mwana wa kwa moya haki takazo ye na ni ku huliswa. Ba ba pepilwe ka moya ha ba bati ku ya kwa lihalimu bakeñisa ku ziyezwa ki butata bwa cwale fa lifasi-mubu. (Jobo 14:1) Kono, moya wa Jehova u tahiselize ba ba tozizwe ka buniti sepo ni takazo ye sa fumanehi kwa batu ka nañungelele. Bona ba ba pepilwe ka moya bao ba ziba ku makaza kwa bupilo bo bu sa feli mwa bupetehi bwa butu fa lifasi-mubu le li li paradaisi ili mo ku yahile lubasi ni balikani ba ba tabile. Niteñi, bupilo bo bu cwalo haki yona takazo ye tuna ya lipilu za bona. Ba ba tozizwe ba na ni sepo ye tiile ya ku pila kwa lihalimu kuli mane ba itatela ku itombola litibelelo ni liswalisano za fa lifasi-mubu.—2 Pitrosi 1:13, 14.
13. Ka ku ya ka 2 Makorinte 5:1-5, Paulusi n’a “shukelwa hahulu” nto mañi, mi seo si bonisañi ka za ba ba pepilwe ka moya?
13 Sepo ya bupilo bwa kwa lihalimu ye ba filwe ki Mulimu ki ye tiile hahulu ku bao kuli mane maikuto a bona a swana ni a Paulusi, ya n’a ñozi kuli: “Lwa ziba kuli ndu ya luna ya lifasi ye nge matibelelo, niha i sinyeha, lu na ni kwa lihalimu ndu ye zwa ku Mulimu, ili ndu ye sa feli, ye si ka eziwa ka mazoho. Kakuli ha lu sa li mwa matibelelo ao, lwa tonga ki ku shukelwa hahulu ku ina mwa ndu ya luna ya lihalimu; Fo ki fela ha lu ka fumanwa kuli lu apezi, mi ha lu si ka tubula. Kakuli luna, ha lu sa li mwa matibelelo ao, lwa tonga ki ku imelwa; kakuli ha lu lati ku tubula, kono lu lata ku apala, kuli se si shwa si miziwe ki bupilo. Mi Ya lu bupezi sona seo ki Mulimu, Yena ya lu file swalele ya Moya.” (2 Makorinte 5:1-5) Paulusi n’a “shukelwa hahulu” ku zusezwa kwa lihalimu sina sibupiwa sa kwa moya se si sa shwi. Ha n’a ama kwa mubili wa butu, n’a itusisize swanisezo ya matibelelo a kona ku wa ka bunolo, muyaho o lelukile ili wa swalelele ha u bapanyiwa kwa ndu. Nihaike ba pila fa lifasi-mubu ka mubili wa nama, ili o shwa, Bakreste ba ba na ni moya sina swalele ya bupilo bwa kwa lihalimu bwa kwapili ba libelela “ndu ye zwa ku Mulimu,” ili mubili wa moya o sa shwi, o sa boli. (1 Makorinte 15:50-53) Sina Paulusi, ba kona ku bulela ka cisehelo kuli: “Lu na ni sepo ye tiile, mi se lu lata hahulu ki ku tuta mwa mubili, lu ye kwahae ku Mulena.”—2 Makorinte 5:8.
B’a Ngezwi mwa Bulikani Bo bu Ipitezi
14. Ha n’a tomile mukiti wa Kupuzo, Jesu n’a bulezi pili ka za bulikani bufi, mi bu peta nto mañi kwa Maisilaele ba ba pepilwe ka moya?
14 Bakreste ba ba pepilwe ka moya ba ziba hande kuli b’a ngezwi mwa bulikani bo bu ipitezi bo bubeli. Jesu n’a bulezi bo buñwi ku bona ha n’a itusisize buhobe bo bu si ka ya mumela ni veine kwa ku toma Kupuzo ya lifu la hae le ne li atumela ni ku bulela ka za sinwiso sa veine kuli: “Sinwiso se, ki bulikani bo bunca bwa mwa mali a ka, a’ sululelwa mina.” (Luka 22:20; 1 Makorinte 11:25) Ba ba mwa bulikani bo bunca bo ki bomañi? Jehova Mulimu ni lilama za Isilaele wa kwa moya—bao Jehova a lela ku bizeza kwa kanya ya kwa lihalimu. (Jeremia 31:31-34; Magalata 6:15, 16; Maheberu 12:22-24) Ka ku ba bo bu sebeza ka mali a Jesu a suluzwi, bulikani bo bunca bu ipatela batu ba libizo la Jehova mwahal’a macaba mi bu tisa kuli Bakreste ba ba pepilwe ka moya bao ba be ba “lusika” lwa Abrahama. (Magalata 3:26-29; Likezo 15:14) Bulikani bo bunca bu tahisa kuli Maisilaele ba kwa moya kaufela ba bizezwe kwa kanya ka ku zusezwa kwa bupilo bwa ku sa shwa kwahalimu. Ka ku ba “bulikani bo bu sa feli,” lituso za bona ki za kamita. Ku ka zibwa kwapili ka za haiba bona bulikani bo hape bu ka sebeza mwa linzila ze ñwi mwahal’a Lilimo ze Sikiti ni hasamulaho.—Maheberu 13:20.
15. Ka ku lumelelana ni Luka 22:28-30, balateleli ba Jesu ba ba tozizwe ne ba kalisize k’u ngelwa mwa bulikani bufi bo buñwi, mi ki lili?
15 “Bana ba bañata” bao Jehova a lelile ku ‘bizeza kwa kanya’ hape b’a ngezwi ka buñwi mwa bulikani bwa Mubuso wa kwa lihalimu. Ka ku ama ku bona bulikani bo bwa mwahal’a hae ni balateleli ba hae, Jesu n’a ize: “Mina mu tiiselize ni na mwa miliko ya ka; Mihe ni ka mi fa mubuso, sina ndate h’a ni file ona, kuli mu ce mi mu nwe fa tafule ya ka, mwa mubuso wa ka; mi mu ka ina fa litulo za bulena, mu atule masika a Isilaele a lishumi ka a mabeli.” (Luka 22:28-30) Bulikani bwa Mubuso b’o ne bu kalile ku sebeza balutiwa ba Jesu ha ne ba tozizwe ka moya o kenile fa Pentekonta ya 33 C.E. Bulikani b’o bu zwelapili ku sebeza mwahal’a Kreste ni malena ba ba busa ni yena ku ya ku ile. (Sinulo 22:5) Kacwalo he, Bakreste ba ba pepilwe ka moya ba ikolwisize kuli ba mwa bulikani bo bunca ni mwa bulikani bwa Mubuso. Kabakaleo, fa mikiti ya Mulalelo wa Mulena, ki ba ba tozizwe fela ba sikai ba ba sa siyezi fa lifasi-mubu ba ba canga liñende, le li swaniseza mubili wa Jesu wa butu o si na sibi, ni veine, ye yemela mali a hae a petehile a n’a suluzwi ka lifu ili a’ toma bulikani bo bunca.—1 Makorinte 11:23-26; mu bone Tora ya ku Libelela, ya September 1, 1989, makepe 28-31.
Ba ba Bizizwe, ku Ketiwa, ili Ba ba Sepahala
16, 17. (a) Kuli ba bizezwe kwa kanya, ba 144,000 kaufela ba lukela ku ezañi? (b) “Malena ba ba lishumi” ki bomañi, mi ba sebelisana cwañi ni bomasiyaleti ba “banyani” ba Kreste ba fa lifasi-mubu?
16 Ku sebeza kwa pili kwa sitabelo sa tiululo sa Jesu ku konisa ba 144,000 ku bizezwa kwa bupilo bwa kwa lihalimu ni ku ketiwa ka ku pepiwa ki Mulimu ka moya. Ka mo ku inezi fela, kuli ba bizezwe kwa kanya, ba na ni ku ‘tundamena hahulu mwa ku tiisa ku bizwa ni ku ketiwa kwa bona,’ mi ba lukela ku sepahala ku fitela lifu. (2 Pitrosi 1:10; Maefese 1:3-7; Sinulo 2:10) Bomasiyaleti ba ba tozizwe ba sikai ba ba sa li fa lifasi-mubu ba zwelapili ku sepahala niha ba lwaniswa ki “malena ba ba lishumi” ba ba yemela mibuso kaufela ya bupolitiki. Lingeloi ne li ize: “Ba ka lwanisa Ngunyana; mi Ngunyana u ka ba tula; kakuli Yena ki Mulena wa malena, ni Mubusisi wa babusisi; mi ba ba inzi ni Yena, ili ba ba bizizwe, ni ba ba ketilwe, ni ba ba sepahala, ba ka ba tula ni bona.”—Sinulo 17:12-14.
17 Babusi ba butu ha ba koni ku lwanisa Jesu, yena “Mulena wa malena,” kakuli u kwa lihalimu. Kono ba lwanisa bomasiyaleti ba “banyani” ba hae ba ba sa li fa lifasi-mubu. (Sinulo 12:17) Seo si ka fela fa ndwa ya Mulimu ya Armagedoni, fa ka tulela “Mulena wa malena” ni “banyani” ba hae—bona “ba ba bizizwe, ni ba ba ketilwe, ni ba ba sepahala.” (Sinulo 16:14, 16) Ka nako ya cwale, Bakreste ba ba pepilwe ka moya ba patehile hahulu. Ba sweli ku ezañi cwale, pili Jehova a si ka ba bizeza kale kwa kanya?
Kalabo ya Mina Ki Ifi?
◻ Ki bomañi bao Mulimu a ‘bizeza kwa kanya ya lihalimu’?
◻ ‘Ku pepiwa ki Mulimu’ ku talusañi?
◻ “Moya u pakelana” cwañi ni Bakreste ba bañwi?
◻ Ba ba pepilwe ka moya ba mwa bulikani bufi?