Tumelo I Lu Tahiseza Pilu-Telele ni ku Tiyela mwa Tapelo

“Mu libelele; mi mu itiise mwa lipilu za mina; kakuli ku taha kwa Mulena ku se ku li fakaufi.”—JAKOBO 5:8.

 1. Ki kabakalañi ha lu swanela ku nahana fa Jakobo 5:7, 8?

“KU BA teñi” kwa Jesu Kreste ko ku libelezwi nako ye telele ku se ku ezahezi cwale. (Mateu 24:3-14, NW) Ku fita lili kaufela, bote ba ba ipala ku ba ni tumelo ku Mulimu ni Kreste ba na ni libaka la ku nahana fa manzwi a’ a mulutiwa Jakobo: “Banabahesu, lu itiise, lu talimele Mulena mane a fite. A mu bone, mulimi h’a libelela lukau lwa butokwa lwa lifasi, wa itiisa, mane a tambule pula ya maseulo ni ya matabula. Ni mina mu libelele; mi mu itiise mwa lipilu za mina; kakuli ku taha kwa Mulena ku se ku li fakaufi.”—Jakobo 5:7, 8.

 2. Ki bufi butata bo buñwi bo ne ba talimani ni bona ba n’a ñolezi Jakobo?

² Bao Jakobo n’a ñolezi liñolo la hae le li buyelezwi ne ba tokwa ku ba ni pilu-telele ni ku tatulula butata bo bu fitana-fitana. Ba bañata ne b’a nga mihato ka ku lwanisana ni ze ne tokwiwa ku ba ba ipala ku ba ni tumelo ku Mulimu. Sina ka mutala, ne ku tokwahala ku eziwa nto ye ñwi ka za litakazo ze ñwi ze ne li hulisizwe mwa lipilu ze ñwi. Muinelo wa buiketo ne u tokwa ku kutiswa sinca mwahal’a Bakreste ba kwa makalelo bao. Hape ne ba tokwa kelezo ya ku ba ni pilu-telele ni ku tiyela mwa tapelo. Ha lu nze lu nyakisisa sa n’a ba bulelezi Jakobo, ha lu boneñi mo lu kona ku sebeliseza manzwi a hae mwa bupilo bwa luna.

Litakazo ze Fosahezi za Shandaula

 3. Ki lifi ze ne tahisize mifilifili mwa puteho, mi lu kona ku itutañi ku seo?

³ Ne ku si na kozo mwahal’a ba bañwi ba ne ba ipala ku ba Bakreste, mi libaka tota la muinelo wo ne li litakazo ze fosahezi. (Jakobo 4:1-3) Likomano ne li tisa lifapahano, mi ba bañwi ka ku sa ba ni lilato ne ba nyaza mizwale ba bona. Zeo ne li ezahala bakeñisa kuli litakazo za munyaka ne li lwana mwa lilama za bona. Luna ka sibili lu kana lwa tokwa ku lapelela tuso ya ku hana litakazo za nama ili za libubo, m’ata, ni maluo ilikuli lu si ke lwa eza nto ifi kamba ifi ye filikanya kozo ya puteho. (Maroma 7:21-25; 1 Pitrosi 2:11) Mwahal’a Bakreste ba bañwi ba mwa lilimo za mwanda wa pili, muna ne u hulile ku fita fa ku ba moya wa sitoyo, ili wa bubulai. Bakeñisa kuli Mulimu n’a si ke a taleleza litakazo za bona ze fosahezi, ne ba zwezipili ku lwana kuli ba fite fa likonkwani za bona. Haiba lu na ni litakazo ze fosahezi ze swana, lu kana lwa kupa kono niteñi ha lu na ku amuhela, kakuli Mulimu wa luna ya kenile ha alabangi litapelo ze cwalo.—Malilo 3:44; 3 Joani 9, 10.

 4. Ki kabakalañi Jakobo ha biza ba bañwi kuli “babuki,” mi pulelo ya hae i swanela ku lu ama cwañi?

⁴ Bulifasi, muna, ni muipo ne li li teñi mwahal’a Bakreste ba bañwi ba kwa makalelo. (Jakobo 4:4-6) Jakobo u biza ba bañwi kuli “babuki” kakuli ne ba lata za lifasi mi kacwalo ne ba na ni mulatu wa bubuki bwa kwa moya. (Ezekiele 16:15-19, 25-45) Ka buniti fela, ha lu bati ku ba ba silifasi mwa mubonelo, lipulelo, ni likezo, kakuli zeo ne li ka lu bisa lila za Mulimu. Linzwi la hae li lu bonisa kuli “lifufa” ki kalulo ya tengamo ye maswe, kamba “moya” o maswe, wa batu ba sibi. (Genese 8:21; Numere 16:1-3; Samu 106:16, 17; Muekelesia 4:4) Kacwalo haiba lu lemuha kuli lu tokwa ku lwanisa muna, muipo, kamba tengamo ye maswe ye ñwi, ha lu bateñi tuso ya Mulimu ka moya o kenile. Ona m’ata ao, a fiwa ki sishemo sa Mulimu se si si ka libelelwa, ki a matuna ku fita “lifufa.” Mi hailif’o Jehova u hanyeza ba ba ikuhumusa, u ka lu bonisa sishemo se si si ka libelelwa haiba lu lwanisa litengamo za sibi.

 5. Kuli lu ikole sishemo sa Mulimu se si si ka libelelwa, lu swanela ku fita ku ze tokwahala lifi?

⁵ Lu kona cwañi ku amuhela sishemo sa Mulimu se si si ka libelelwa? (Jakobo 4:7-10) Kuli lu ikole sishemo sa Jehova se si si ka libelelwa, lu lukela ku ipeya ku mu utwa, ku amuhela lituso za hae, ni ku amuhela za lata kaufela. (Maroma 8:28) Hape lu lukela ku ‘hanela,’ kamba ‘ku lwanisa,’ Diabulosi. U ka ‘saba ku luna’ haiba lu zwelapili ku tiya sina bayemeli ba bubusi bwa Jehova bwa pupo kamukana. Lu tusiwa ki Jesu, ya hanisa libelekiso ze maswe za lifasi ilikuli nto ifi kamba ifi i si ke ya kona ku lu tahiseza kolofalo ye inelela. Mi ni kamuta mu si ke mwa libala se: Ka tapelo, ku ipeya ku utwa, ni tumelo, lu sutelela ku Mulimu, mi u fumaneha ku ba ya li bukaufi ni luna.—2 Makolonika 15:2.

 6. Ki kabakalañi Jakobo ha biza Bakreste ba bañwi kuli ki “baezalibi”?

⁶ Ki kabakalañi Jakobo ha sebelisa linzwi la “baezalibi” ku ba bañwi ba ba ipala ku ba ni tumelo ku Mulimu? Kakuli ne ba na ni mulatu wa “lindwa” ni sitoyo sa bubulai—ili likezo ze sa amuhelehi kwa Bakreste. (Tite 3:3) “Mazoho” a bona, a n’a tezi likezo ze maswe, ne a tokwa ku tapiswa. Hape ne ba tokwa ku kenisa “lipilu” za bona, ili mutomo wa susuezo. (Mateu 15:18, 19) “Ba lipilu ze peli” bao ne ba cinca-cinca ka ku eza silikani ni Mulimu ni ku eza silikani ni lifasi. Ka ku lemuswa ka mutala wa bona o maswe, ha lu toneñi kamita ilikuli lika ze cwalo li si ke za sinya tumelo ya luna.—Maroma 7:18-20.

 7. Ki kabakalañi Jakobo ha bulelela ba bañwi kuli ba ‘lile ni ku bokolola’?

⁷ Jakobo u bulelela babali ba liñolo la hae kuli ba ‘kalelwe mwa lipilu, ba lile, ba bokolole.’ Ha ne ba ka bonisa maswabi a silumeli, neikaba ponahazo ya ku baka. (2 Makorinte 7:10, 11) Kacenu, ba bañwi ba ba bulela kuli ba na ni tumelo ba ikezize silikani ni lifasi. Haiba bafi kamba bafi ku luna ba ndongwami nzila yeo, kana ha lu swaneli ku lilela muinelo wa luna wa kwa moya o fokozi ni k’u nga mihato ya ka putako ili ku lukisa lika? Ku eza licinceho ze tokwahala ni ku amuhela swalelo ya Mulimu ku ka tahisa tabo kabakala lizwalo le li kenile ni tibelelo ye wabelisa ya bupilo bo bu sa feli.—Samu 51:10-17; 1 Joani 2:15-17.

Mu Si Ke mwa Nyazana

 8, 9. Ki kabakalañi ha lu sa swaneli ku sebana kamba ku nyazana?

⁸ Ki sibi ku seba mulumeli sina luna. (Jakobo 4:11, 12) Niteñi ba bañwi ba nyaza-nyaza Bakreste ba bañwi, mwendi kabakala mubonelo wa bona wa ku ipala ku luka kamba bakeñisa kuli ba bata ku ipahamisa ka ku kokobeza ba bañwi. (Samu 50:20; Liproverbia 3:29) Linzwi la Sigerike le li tolokilwe sina ‘ku seba’ li talusa ku tokwa silikani mi li ama kwa ku eza litamilikezo ze shangela kwa litaba kamba za buhata. Seo sa likana ni ku atula maswe muzwale. Seo ki ‘ku seba ni ku nyaza mulao’ wa Mulimu ka mukwa ufi? Kihona, bañoli ni bafalisi ne ba “ziba hande ku feza mulao wa Mulimu” mi ne ba atula ka lipimo za bona beñi. (Mareka 7:1-13) Ka ku swana, ha ne lu ka nyaza muzwale y’o Jehova n’a si ke a nyaza, kana ne lu si ke lwa ‘nyaza mulao wa Mulimu’ ni ku akaleza ka sibi kuli ha u si ka likana? Mi ka ku nyaza-nyaza muzwale wa luna ka ku sa luka, ne lu si ke lwa taleleza mulao wa lilato.—Maroma 13:8-10.

⁹ Ha lu hupuleñi se: “Mutomi wa Mulao, ni Muatuli, ki a li muñwi fela”—Jehova. ‘Mulao wa hae u petehile,’ ha ku na se u taelisize. (Samu 19:7; Isaya 33:22) Ki Mulimu a nosi ya na ni tukelo ya ku toma lipimo ni milao ya puluso. (Luka 12:5) Kacwalo Jakobo u buza kuli: “Ki wena mañi kuli u nyaze ba bañwi?” Ku atula ni ku nyaza ba bañwi haki tukelo ya luna. (Mateu 7:1-5; Maroma 14:4, 10) Ku nahana fa bubusi ni ku sa ba ni sobozi kwa Mulimu ni buezalibi bwa luna ku swanela ku lu tusa ku tokolomoha ku nyaza ba bañwi ka ku ipala ku luka.

Mu Pime Buisepo bwa ka ku Itumba

10. Ki kabakalañi ha lu swanela ku hupula Jehova mwa bupilo bwa luna bwa ka zazi?

¹⁰ Kamita lu swanela ku nahana ka za Jehova ni mulao wa hae. (Jakobo 4:13-17) Ka ku sa hupula Mulimu, ba ba na ni buikolwiso bo bu fitelezi ba bulela kuli: “Kacenu, kamba kamuso, lu ka ya kwa munzi wani, lu y’o nga mwateñi mwaha, lu lekise, lu fume.” Haiba lu ‘ikubukanyeza bufumu kono lu sa fumeli ku Mulimu,’ bupilo bwa luna bu kana bwa fela kamuso mi lu kana lu si na sibaka sa ku sebeleza Jehova. (Luka 12:16-21) Sina mwa bulelela Jakobo, lu swana sina mbundu ya kakusasana ‘ye bonahala nakonyana, mi ya fela.’ (1 Makolonika 29:15) Ki ka ku ba fela ni tumelo ku Jehova ha lu kona ku ba ni sepo ya tabo ye inelela ni bupilo bo bu sa feli.

11. Ku talusañi ku bulela kuli “Jehova h’a lata”?

¹¹ Mwa sibaka sa ku libala Mulimu ka muipo, lu swanela k’u nga mubonelo wo: “[Jehova, NW] h’a lata, haiba lu sa li teñi, lu ka eza sa kuli ni sa kuli.” Ku bulela kuli, “Jehova h’a lata” ku bonisa kuli lu lika ku eza ka ku lumelelana ni tato ya hae. Ku kana kwa tokwahala ku eza pisinisi kuli lu babalele lubasi lwa luna, ku zamaya mwa musebezi wa Mubuso, ni ze ñwi cwalo. Kono lu si ke lwa itumbaeta. “Ku itumbaeta kaufela ko ku cwalo ku maswe” kakuli ku libala buitingo ku Mulimu.—Samu 37:5; Liproverbia 21:4; Jeremia 9:23, 24.

12. Manzwi a Jakobo 4:17 a talusañi?

¹² Ka mo ku bonahalela ka ku feza lipulelo za hae ka za buikolwiso bo bu fitelezi ni ku itumbaeta, Jakobo u li: “Ya ziba ku eza bunde, mi a sa bu ezi, u eza sibi.” Mukreste kaufela ka buikokobezo u swanela ku lemuha buitingo bwa hae ku Mulimu. Ha sa ezi cwalo, “u eza sibi.” Ka mo ku inezi fela, sikuka se si swana sa sebeza kwa ku palelwa kufi kamba kufi ku eza seo tumelo ku Mulimu i si tokwa ku luna.—Luka 12:47, 48.

Temuso ye Ama Bafumi

13. Jakobo u bulelañi ka za ba ba itusisa maswe sifumu sa bona?

¹³ Bakeñisa kuli Bakreste ba bañwi ba kwa makalelo ne ba lata sifumu kamba ne ba ikumbuta bafumi, Jakobo u bulela ka ku tiya ka ku ama kwa batu ba bañwi ba ba fumile. (Jakobo 5:1-6) Batu ba silifasi ba ba itusisa sifumu sa bona ka mafosisa ne ba ka ‘lila ni ku bokolola ka manyando a ka ba tahela’ Mulimu ha na ka ba kutiseza misuha ku likana ni likezo za bona. Mwa mazazi ao, sifumu sa batu ba bañata sihulu ne li lika ze cwale ka liapalo, bubeke, ni veine. (Joele 2:19; Mateu 11:8) Ze ñwi ku zeo li kona ku bola kamba ku ‘ciwa ki mafele,’ kono Jakobo u koñomeka ku sa ba ni tuso kwa sifumu, isiñi ku kona ku sinyeha kwa sona. Nihaike kuli gauda ni silivera ha li konwi ku ciwa ki mafumi, ha ne lu ka li buluka fela, ne li ka ba ze si na tuso sina lika ze cilwe ki mafumi. “Mafumi” a bonahaza kuli maluwo ha si ka itusiswa hande. Kacwalo, kaufel’a luna lu swanela ku hupula kuli ‘ze swana inge mulilo’ ki zona zeo ba ba sepile maluwo a bona ‘ba ikubakanyelize mwa mazazi a mafelelezo’ muta buhali bwa Mulimu bu ka ba tulukela. Bakeñisa kuli lu pila mwa “nako ya maungulo,” manzwi ao a na ni taluso ye ipitezi ku luna.—Daniele 12:4; Maroma 2:5.

14. Ba ba fumile b’a nga cwañi muhato hañata, mi lu swanela ku ezañi ka za seo?

¹⁴ Bafumi hañata ba uzweza bakutuli ba masimu a bona, ili bao masheleñi a bona ao ba si ka fiwa ‘a huweleza’ kuli ku fiwe koto. (Mu bapanye Genese 4:9, 10.) Bafumi ba silifasi ba ‘pilile ka ku ikola ze nunile.’ Ka ku tupwikela mwa minyaka, ba hulisa lipilu ze nunile, ili ze s’a ngi muhato mi ba ka zwelapili ku eza seo fa “lizazi” le li tomilwe la pulao ya bona. Ba ‘atula ni ku bulaya ba ba lukile.’ Jakobo u buza kuli: “H’a si ka hana ku mina”? Kono mwa mutolokelo o muñwi ki kuli, “ya lukile; ha mi hanyezi.” Mwa muinelo ufi kamba ufi, ha lu swaneli ku ketulula ba ba fumile. Lu swanela ku beya licisehelo za kwa moya pili mwa bupilo.—Mateu 6:25-33.

Tumelo I Lu Tusa ku Ba ni Pilu-Telele

15, 16. Ki kabakalañi ha ku li kwa butokwa hahulu ku ba ni pilu-telele?

¹⁵ Ha se a bulezi ka za ba ba fumile ba lifasi ili ba ba hatelela, Jakobo ka ku tatama u susueza Bakreste ba ba hatelezwi ku ba ni pilu-telele. (Jakobo 5:7, 8) Balumeli ha ne ba ka tiyela butata bwa bona ka pilu-telele, ne ba ka fiwa mupuzo wa busepahali mwahal’a ku ba teñi kwa Kreste, muta katulo ne i ka tulukela ba ba ba hatelela. (Mateu 24:37-41) Bakreste bao ba kwa makalelo ne ba tokwa ku swana sina mulimi ya libelela ka pilu-telele pula ya maseulo kwa mafelelezo a mbumbi, muta a kona ku cala, ni pula ya mafelelezo ya matabula ye tahisa lukau. (Joele 2:23) Ni luna hape lu tokwa ku libelela ni ku itiisa mwa lipilu za luna, sihulu kakuli “ku ba teñi kwa mulena” Jesu Kreste kwa ezahala!—NW.

¹⁶ Ki kabakalañi ha lu swanela ku ba ni pilu-telele? (Jakobo 5:9-12) Pilu-telele i lu tusa ku sa tonga kamba ku lila muta balumeli sina luna ba lu nyemisa. Ha lu “tamana milatu” ka moya o maswe, lu ka nyazwa ki Muatuli Jesu Kreste. (Joani 5:22) Kakuli cwale “ku ba teñi” (NW) kwa hae ku kalisize mi “s’a yemi fa munyako,” haike lu zwisezepili kozo ka ku ba ni pilu-telele kwa mizwale ba luna, ba ba talimani ni miliko ye miñata ya tumelo. Tumelo ya luna ya tiiswa ha lu hupula kuli Mulimu n’a file Jobo mupuzo kakuli n’a itiisize mwa litiko ka pilu-telele. (Jobo 42:10-17) Haiba lu ba ni tumelo ni pilu-telele, lu ka bona kuli “[Jehova, NW] u tezi sishemo ni mukekecima.”—Mika 7:18, 19.

17. Ki kabakalañi Jakobo ha bulela kuli, “Mu si ke mwa konka”?

¹⁷ Haiba ha lu na pilu-telele, lu kana lwa itusisa maswe lulimi ha lu li mwa sineneketo. Sina ka mutala, lu kana lwa matukela ku konka. Jakobo, ka ku fa mamela ka za ku konka kwa mbwashula, u li: “Mu si ke mwa konka.” Ku tiisa lipulelo ka ku konka ka nako ni nako hape ku bonahala kuli ki buipi. Kacwalo, lu swanela ku bulela fela niti, ku bisa ee ya luna ku ba ee, ni awa ya luna ku ba awa. (Mateu 5:33-37) Ka mo ku inezi fela, Jakobo ha buleli kuli ku fosahezi ku konka ku bulela niti mwa kuta.

Tumelo ni Litapelo za Luna

18. Ki mwa miinelo mañi m’o lu swanela ku ‘lapela’ ni ku ‘opela lipina’?

¹⁸ Tapelo i lukela ku ba ya butokwa mwa bupilo bwa luna ilikuli lu iswale mwa lipulelo, ku ba ni pilu-telele, ni ku bukeleza tumelo ye nde ku Mulimu. (Jakobo 5:13-20) Sihulu lu swanela ku ‘lapela’ haiba lu mwa tiko. Haiba lu tabile, lu “opele lipina,” sina mwa n’a ezelize Jesu ni baapositola ba hae ha n’a tomile Kupuzo ya lifu la hae. (Mareka 14:26) Fokuñwi, lu kana lwa ba ni buitumelo ku Mulimu kuli mane lwa opela milumbeko mwa pilu. (1 Makorinte 14:15; Maefese 5:19) Mi ki tabo hakalo ku lumbeka Jehova ka pina kwa mikopano ya Sikreste!

19. Ki sifi se lu swanela ku eza haiba lu kula kwa moya, mi ki kabakalañi k’u nga muhato o cwalo?

¹⁹ Lu kana lwa sa tabela ku opela haiba lwa kula kwa moya, mwendi bakeñisa muzamao o fosahezi kamba ku palelwa ku ifepa kamita fa tafule ya Jehova. Haiba lu mwa muinelo wo, ka buikokobezo ha lu bizeñi maeluda ilikuli ba lu ‘lapelele.’ (Liproverbia 15:29) Hape ba ka ‘lu toza oli ka libizo la Jehova.’ Sina oli ye nolofaza ya fa sitombo, manzwi a bona a omba-omba ni kelezo ya bona ya mwa Mañolo li ka tusa ku kuyula maswabi, kakanyo, sabo. ‘Tapelo ye ezizwe ka tumelo i ka lu pilisa’ haiba i yemelwa ki tumelo ya luna. Haiba maeluda ba fumana kuli makulanu a luna a kwa moya ne a tisizwe ki sibi se situna, ba ka lu bulelela foso ya luna ka sishemo ni ku lika ku lu tusa. (Samu 141:5) Mi haiba lwa baka, lu kona ku ba ni tumelo ya kuli Mulimu u ka utwa litapelo za bona ni ku lu swalela.

20. Ki kabakalañi ha lu swanela ku bulela libi za luna ni ku lapelelana?

²⁰ ‘Ku ipulela libi za luna ba bañwi ku ba bañwi’ ku swanela ku ba mukwalelo kwa ku eza sibi hape. Ku swanela ku susueza ku shwelana makeke, ili kalemeno ka ka ka lu susueza ku ‘lapelelana.’ Lwa kona ku ba ni tumelo kuli seo si ka tusa kakuli tapelo ya “mutu ya lukile”—ya na ni tumelo mi ili y’o Mulimu a’ nga kuli u lukile—i peta ze ñata ka Jehova. (1 Pitrosi 3:12) Mupolofita Elia n’a na ni bufokoli sina bwa luna, kono litapelo za hae ne li sebelize. N’a lapezi, mi pula ne i si ka nela ka lilimo ze talu ni licika. Ha n’a lapezi hape, pula ne i nelile.—1 Malena 17:1; 18:1, 42-45; Luka 4:25.

21. Ki sifi se lu kana lwa kona ku eza haiba Mukreste sina luna u “keluhile niti”?

²¹ Ku cwañi haiba silama sa puteho yo muñwi u “keluhile niti,” ili ku keluha mwa tuto ni muzamao ze lukile? Lu kana lwa kona ku mu sikulula mwa bufosi bwa hae ka kelezo ya mwa Bibele, tapelo, ni ka tuso ye ñwi. Haiba lu kona, seo si mu bukeleza mwatas’a tiululo ya Kreste ni ku mu yangwela kwa lifu la kwa moya ni kwa nyazo ya ku sinyiwa. Ka ku tusa sifosi, lu kwahela libi za hae ze ñata. Muta muezalibi ya nyazizwe a zwa mwa nzila ya hae ye fosahezi, ku baka, ni ku bata swalelo, lu ka taba kuli ne lu sebelize fa ku kwahela libi za hae.—Samu 32:1, 2; Juda 22, 23.

Litaba ze Tusa Luna Kaufela

22, 23. Lu swanela ku amiwa cwañi ki manzwi a Jakobo?

²² Ka ku utwahala, liñolo la Jakobo li na ni litaba ze tusa luna kaufela. Li lu bonisa mwa ku talimanela ni litiko, li lu fa kelezo ya ku sa bonisa ketululo, mi li lu susueza ku eza misebezi ye lukile. Jakobo u lu susueza ku zamaisa lulimi, ku hana kukuezo ya silifasi, ni ku zwisezapili kozo. Manzwi a hae hape a swanela ku lu tahiseza ku ba ni pilu-telele ni ku tiyela mwa tapelo.

²³ Ki niti, liñolo la Jakobo ne li lumezwi pili kwa Bakreste ba ba tozizwe ba kwa makalelo. Niteñi, kaufel’a luna lu swanela ku lumelela kelezo ya lona ku lu tusa ku kumalela kwa tumelo ya luna. Manzwi a Jakobo a kona ku tiisa tumelo ye lu susueza k’u nga muhato w’o li katulo mwa sebelezo ya Mulimu. Mi liñolo le le li buyelezwi ka bumulimu li hulisa tumelo ye inelela ili ye lu tahiseza pilu-telele, ku ba Lipaki za Jehova ba ba tiyela mwa tapelo kacenu, mwahal’a “ku ba teñi kwa Mulena” Jesu Kreste.—NW.

Ne Mu Ka Alaba Cwañi?

◻ Ki kabakalañi Bakreste ba bañwi ba kwa makalelo ha ne ba tokwa ku cinca mubonelo ni muzamao wa bona?

◻ Jakobo u fa temuso ifi ku ba ba fumile?

◻ Ki kabakalañi ha lu swanela ku ba ni pilu-telele?

◻ Ki kabakalañi ha lu swanela ku lapela kamita?

[Manzwi a bañi ba siswaniso fa likepe 14]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Siswaniso se si fa likepe 17]

Bakreste ba bañwi ba kwa makalelo ne ba tokwa ku ba ni pilu-telele kwa balumeli sina bona

[Siswaniso se si fa likepe 18]

Bakreste ba tokwa ku ba ni pilu-telele, lilato, ni ku tiyela mwa tapelo