Mu Itibelele kwa Baluti ba Buhata!

“Ni ku mina baluti ba buhata ba ka bonahala.”—2 PITROSI 2:1.

 1. Ki lifi zeo Juda n’a lelile ku ñola ka za teñi, mi ki kabakalañi ha n’a cincize taba ya hae?

KI NTO kwa ku komokisa! Baluti ba buhata mwa puteho ya Sikreste ya mwa lilimo za mwanda wa pili! (Mateu 7:15; Likezo 20:29, 30) Juda, munyan’a Jesu ku bom’ahe n’a ziba ka za muinelo w’o. N’a bulezi kuli n’a bile ni mulelo wa ku ñolela balumeli sina yena “ka za ku piliswa ko lu kopanezi,” kono n’a talusize kuli: “Ni sa hapelezwa ki pilu ku eza cwalo, ni mi lemuse kuli mu na ni ku lwanela tumelo.” Ki kabakalañi Juda ha n’a cincize taba ya hae? N’a bulezi kuli ki ka libaka la kuli, “[mwa liputeho] ku izwakile batu ba bañwi, [ba] ba sinya sishemo sa Mulimu wa luna ku si fetula buozwa.”—Juda 3, 4.

 2. Ki kabakalañi 2 Pitrosi kauhanyo 2 ni Juda ha li swana?

² Ka mo ku bonahalela, Juda n’a ñozi hasamulahonyana ku zwa fa n’a ñolezi Pitrosi liñolo la hae la bubeli. Ku si na ku kakanya Juda n’a ziba ka za liñolo leo. Ka buniti fela, n’a bonisize mihupulo ye miñata ye swana ni ya Pitrosi mwa liñolo la hae le li m’ata la kelezo. Kacwalo, ha lu nze lu nyakisisa 2 Pitrosi kauhanyo 2, lu ka bona mo i swanela ni liñolo la Juda.

Ze Zwa mwa Lituto za Buhata

 3. Kiñi se ne si bile teñi kale seo Pitrosi n’a bulezi kuli ne si ka ba teñi hape?

³ Hasamulaho wa ku eleza mizwale ba hae kuli ba ise pilu kwa bupolofita, Pitrosi u bulela kuli: “Kono sina bapolofita ba buhata ha ba kile ba ba teñi mwa [Isilaele wa kwaikale], ni ku mina baluti ba buhata ba ka bonahala.” (2 Pitrosi 1:14–2:1) Batu ba Mulimu mwa linako za kale ne ba amuhela bupolofita bwa niti, kono hape ne ba na ni ku mbindana ni lituto ze puma za bapolofita ba buhata. (Jeremia 6:13, 14; 28:1-3, 15) Jeremia n’a ñozi kuli: “Kwa bapolofita ba mwa Jerusalema ni boni ze sabisa; ba eza bubuki mi ba zamaya ka bupumi.”—Jeremia 23:14.

 4. Ki kabakalañi baluti ba buhata ha ba swanelwa ki sinyeho?

⁴ Ka ku talusa seo baluti ba buhata ne ba ka eza mwa puteho ya Sikreste, Pitrosi u bulela kuli: “Ba ka kenya ka butali lituto ze sinya, mane ba ka latula Mulena [Jesu Kreste] ya ba liuluzi; ka se, ba ka fumana ku shandauka kapili.” (2 Pitrosi 2:1; Juda 4) Se ne si zwile ku zona lituto ze keluhile zeo za mwa lilimo za mwanda wa pili ki Krestendomu sina ka mo lu i zibela kacenu. Pitrosi u bonisa libaka baluti ba buhata ha ba swanelwa ka ku tala ki sinyeho: “Ba bañata ba ka ba latelela mwa mizamao ya bona ya buhule; mi kabakala bona, nzila ya Niti i ka nyefulwa.”—2 Pitrosi 2:2.

 5. Ki sifi se ne si tisizwe ki baluti ba buhata?

⁵ Ha mu nahane ka za se! Kabakala kukuezo ya baluti ba buhata, ba bañata mwa liputeho ne ba ka kena mwa mizamao ya buhule. Linzwi la Sigerike le li tolokilwe ku ba “buhule” li bonisa mutaka-fululele, ku sa ba ni buiswalo, muzamao wa ka ku sa ba ni maswabi. Pitrosi n’a bulezi kwamulaho kuli Bakreste ne ba “[bandukile] kwa ku bola ko ku li teñi mwa lifasi ka litakazo.” (2 Pitrosi 1:4) Kono ba bañwi ne ba ka kutela ku kona ku bola ko, mi se ne si ka tiswa ka butuna ki baluti ba buhata mwa liputeho! Kacwalo nzila ya niti ne i ka nyefulwa. Ki bumai! Ka niti, ye ki taba yeo Lipaki za Jehova kaufela kacenu ba lukela ku isa mamelelo ye tuna ku yona. Lu si ke lwa libala ni kamuta kuli, ka ku ya ka muzamao wa luna, lu kona ku tahisa tumbo ku Jehova Mulimu ni batu ba hae kamba nyefulo ku bona.—Liproverbia 27:11; Maroma 2:24.

Ku Tiswa kwa Lituto za Buhata

 6. Kiñi se si susuezanga baluti ba buhata, mi ba batanga cwañi ku fumana ze ba bata?

⁶ Ka butali, lu bona ka mo baluti ba buhata ba tahisezanga mihupulo ya bona ye bolile. Pitrosi pili u bulela kuli ba ezanga cwalo ka butali, kamba ka nzila ye sa swalehi hande. U ekeza kuli: “Ka takazo ya bona ya ku fuma ka mina, ba ka mi puma ka manzwi a butali.” Buitati ki bona bo bu susuezanga baluti ba buhata, sina ka mo ku koñomekezwi ka muñolelo o mwa The Jerusalem Bible kuli: “Ba ka lika ka t’ata ku itekela mina ka manzwi a kalole.” Ka nzila ye swana, toloko ya James Moffatt i bulela fa kuli: “Mwa litakazo za bona, ba ka mi puma ka mabaka a’ butali.” (2 Pitrosi 2:1, 3) Ze bulelwa ki baluti ba buhata li kana za utwahala ku ba ze nde ku ya si ka tona kwa neku la kwa moya, kono manzwi a bona a ezizwe ka tokomelo ilikuli a kone ku “leka” batu, ku ba pepeleza kwa ku sebeleza milelo ya ka buitati ya bapumi.

 7. Ki muhupulo mañi wa batu wo ne u til’o tuma mwa lilimo za mwanda wa pili?

⁷ Ku si na ku kakanya, baluti ba buhata ba mwa lilimo za mwanda wa pili ne ba kukuezwa ki mihupulo ya lifasi ya ka nako yeo. Ka linako zeo Pitrosi n’a ñola, ku na ni muhupulo wa batu o ne u tuma o ne u bizwa Gnosticism. Muhupulo wo ne li wa tumelo ya kuli lika kaufela ze kona ku bonwa ni ku swalwa ki ze maswe mi ze ama fela ku za moya ki zona ze nde. Kacwalo, ba bañwi ku bona ne ba bulela kuli seo mutu a eza ka mubili wa hae wa nama ha si na mulatu. Ne ba fa mabaka a kuli kwa nalulelule, mutu h’a na ku ba ni ona mubili wo. Ne ba fitile fa k’u nga kuli, kacwalo libi za mubili—ku kopanyeleza cwalo ni za tobali—haki za butokwa. Ka mo ku bonahalela, mihupulo ye cwalo ne i kalile ku kukueza ba bañwi ba ne ba ipapata ku ba Bakreste.

 8, 9. (a) Ki munahano mañi o kopami o ne u amile ba bañwi ba Bakreste ba kwa makalelo? (b) Ka ku ya ka Juda, ki sifi seo ba bañwi mwa liputeho ne ba eza?

⁸ Muituti yo muñwi wa Bibele n’a ñozi kuli “ne ku na ni ba bañwi mwa Keleke be ne ba kopamisa taluso ya tuso ya bumulimu,” kamba “sishemo se si si ka libelelwa.” (Maefese 1:5-7) Ka ku ya ka mwa bulelela, ba bañwi ne ba kanana cwana: “Kana mu bulela kuli [sishemo se si ka libelelwa] sa Mulimu ki se situna kuli si kona ku swalela libi kaufela? . . . Kanti he lu zwelepili ku eza sibi, kakuli [sishemo se si si ka libelelwa] sa Mulimu si kona ku takula libi kaufela. Ka buniti fela, ka mo lu ezeza hahulu sibi ki ka mo [sishemo se si si ka libelelwa] sa Mulimu si ka fumanela sibaka sa ku sebeza.” Kana se mu kile mwa utwa ku nahana ko ku kopami ku fita ko?

⁹ Muapositola Paulusi n’a lwanisize mihupulo ye fosahalile ka za sishemo sa Mulimu ha n’a buzize kuli: “Kikuli lu ka siala mwa sibi kuli sishemo si bonahale ka buñata?” Hape n’a buzize kuli: “Kana lu ka eza sibi kabakala kuli ha lu sa li mwatas’a Mulao, kono lu mwatas’a sishemo?” Kwa puzo ni puzo Paulusi n’a alabile ka ku koñomeka kuli: “Ku si ke kwa ba cwalo.” (Maroma 6:1, 2, 15) Kwa bonahala fo ku sweu kuli, ka mwa bonela Juda, ba bañwi ne ba “sinya sishemo sa Mulimu wa luna ku si fetula buozwa.” Nihakulicwalo, Pitrosi u bonisa kuli ku ba ba cwalo ‘ku timela ha ku ozeli.’—Juda 4; 2 Pitrosi 2:3.

Mitala ya Temuso

10, 11. Ki mitala ifi ye milalu ya temuso yeo Pitrosi a fa?

¹⁰ Ka ku koñomeka kuli Mulimu u k’a nga muhato kabakala ba ba fosa ka bomu, Pitrosi u fa mitala ya temuso ye milalu ku zwelela mwa Mañolo. Pili, u ñola kuli: “Mulimu n’a si ka shemuba mangeloi a n’a fosize.” Juda u bulela kuli, ona ao “a’ si ka tiiseza mwa bunduna bwa ona, kono a zwile mwa litulo za ona” mwa lihalimu. N’a tile fa lifasi-mubu pili Munda u si ka taha kale ni ku apala mibili ya nama kuli a shengulane ni bana ba batu. Ka koto ya ona kabakala kezo yeo ye fosahezi, ili ye si ya ka taho, n’a wiselizwe mwa “mukoti,” kamba ka mo i bulelela taba ya Juda, “a [bulukilwe] a tamilwe mwa lififi ku ya ku ile, kuli a libelele Katulo ya lizazi le lituna.”—2 Pitrosi 2:4; Juda 6; Genese 6:1-3.

¹¹ Ku zwa fo, Pitrosi u ama kwa batu ba mwa lizazi la Nuwe. (Genese 7:17-24) U bulela kuli mwa nako ya Nuwe, Mulimu “n’a si ka shemuba lifasi la kale . . . nako y’a tisa Munda o bulaile lifasi la banyefuli.” Kwa mafelelezo, Pitrosi u ñola kuli Mulimu u beile “temuso kwa banyefuli ba ba sa taha” ka ku ‘atula minzi ya Sodoma ni Gomora, ku i sinya ku i fetula milola.’ Juda u fa litaba za ka ku ekeza za kuli bona batu bao ‘ne ba ineezi buhule . . . ka ku keluhela ku ze si za taho.’ (2 Pitrosi 2:5, 6; Juda 7) Banna ne ba sa shengulani fela ni basali ka ku sa lumelezwa kono ne ba lakaza banna ba bañwi, mane i kana ya ba kuli mwendi ne ba lakaza ni lifolofolo.—Genese 19:4, 5; Livitike 18:22-25.

12. Ka ku ya ka Pitrosi, muzamao o lukile u fiwanga cwañi mupuzo?

¹² Niteñi, ka nako ye swana, Pitrosi u bonisa kuli Jehova u f’anga mupuzo ku ba ba mu sebeleza ka busepahali. Sina ka mutala, u bulela ka za mo Mulimu n’a ‘piliselize Nuwe, yena mubuleli wa Ku Luka ni ba bañwi ba ba 7,’ muta wa N’a tisize Munda. Hape u bulela ka za ku lukulula kwa Jehova “Lota ya n’a lukile” mwa nako ya Sodoma, mi u feleleza ka ku bulela kuli: “[Jehova] u ziba ku lamulela batu ba balapeli kwa miliko, ni ku bulukela ba ba maswe lizazi la Katulo, ku ba nata koto.”—2 Pitrosi 2:5, 7-9.

Likezo ze Swanelwa ki Koto

13. Ki bomañi sihulu ba ba bulukezwi katulo, mi ku bonahala kuli ki mwa litolo mañi mo ba ikenya?

¹³ Pitrosi u noma bao sihulu ba ba bulukezwi katulo ya Mulimu, kuli ki, “ba ba ya ka bupilo bwa nama, ka litakazo ze masila, ba ba shwaula bulena.” Lu bata ni ku utwa ku halifa kwa Pitrosi ha bulela kuli: “Batu ba, ki ba lipilu ze tata, ki baikuhumusi, ha ba sabi ku nyefula ba ba kanya.” Juda u ñola ku li “batu bao, . . . mwa ku lola kwa bona, ba isilafaza nama . . . mi ba nyefula ba ba kanya.” (2 Pitrosi 2:10; Juda 8) Litolo za bona li kana za ama minahano ya fela-fela ka za tobali ye si ka kena mi ye i susueza ndongwamo ya bona ya ku itabisa ka tobali ye si ka luka. Ki ka nzila ifi, he, yeo ba “shwaula bulena” ni ku “nyefula ba ba kanya”?

14. Ki ka nzila ifi yeo baluti ba buhata ba “shwaula bulena” ni ku “nyefula ba ba kanya”?

¹⁴ Ba eza cwalo ka ku nyefula m’ata a tamaiso a ketilwe ka bumulimu. Maeluda ba Sikreste ba yemela Jehova wa kanya ni Mwan’a hae mi, kacwalo, ku na ni kanya ye ba filwe. Ki niti kuli ba fosanga, sina ka mwa n’a fosezanga yena Pitrosi ka sibili, kono Mañolo a eleza lilama za puteho ku ipeya kwatas’a bona ba ba kanya bao. (Maheberu 13:17) Bufokoli bwa bona haki lona libaka leo ba lukela ku nyefulwa ka lona. Pitrosi u bulela kuli mangeloi ‘h’a buleli ka katulo ye nyefula [baluti ba buhata],’ nihaili kuli neikaba ye swanela luli. “Kono bona,” Pitrosi wa zwelapili, “sina lifolofolo ze si na kutwisiso, ze pila bupilo bwa nama, ze ezelizwe ku swalwa ni ku bulawa, ba nze ba nyefula mwa litaba ze ba sa zibi, mi ba ka shwa ka ze maswe za bona.”—2 Pitrosi 2:10-13.

“Ba Nze Ba Ca ni Mina”

15. Baluti ba buhata ba itusisa linzila mañi, mi bupumi bwa bona ba bu ndongwamelanga kai?

¹⁵ Nihaike bona batu ba ba maswe ba “se ba tabela ki ku pila ka buhule ni musihali” mi “ki ba ba nyazahala, ba masila,” hape ki bapumi. Ba eza lika ka “butali,” ka ku itusisa “manzwi a butali,” sina ka mwa s’a boniselize kale Pitrosi. (2 Pitrosi 2:1, 3, 13) Kacwalo ba kana ba sa shemaeti ka ku iponahaza ku lika kwa maeluda ku yemela lipimo za Mulimu za muzamao kamba ku iponahaza ha ba ndongwama ku itabisa kwa bona kwa tobali. Ka ku fapana, Pitrosi u bulela kuli “ba tabela ku puma kwa bona ha ba nze ba ca ni mina.” Mi Juda u ñola kuli: “Bao ki matiba mwa mikiti ya mina ya lilato.” (Juda 12) Ee, sina ka mo matiba a kwatas’a mezi a kona ku yayula lilaho la mukolo, ni ku tibisa bafuluhi ba ba si na tibelelo, baluti ba buhata ne ba puma ba ne ba si na tibelelo ili ku bao ne ba ipumisa ku ba ni lilato fa ‘mikiti ya lilato.’

16. (a) ‘Mikiti ya lilato’ ne li lika mañi, mi ki mwa miinelo ye cwañi ye swana ni yona ili m’o ba ba si ka luka ba kana ba fumaneha kacenu? (b) Baluti ba buhata ba isanga pilu ya bona ku bomañi, mi bona ba ba cwalo ba lukela ku eza nto mañi?

¹⁶ Yona ‘mikiti ya lilato’ yeo ka mo ku bonahalela ne li linako za ku itabisa ili f’o Bakreste ba mwa lilimo za mwanda wa pili ne ba kopananga ili ku ikola lico ni swalisano. Lipaki za Jehova kacenu ni bona fokuñwi ba kopananga ka ku itabisa, mwendi kwa mikiti ya manyalo, mwa linako za ku bapala, kamba manzibwana a ku ba hamoho. Batu ba ba maswe ba kona cwañi ku itusisa zona linako ze cwalo zeo ku puma ba bañwi? Pitrosi u ñola kuli: “Meto a bona a tezi buhule . . . , ka butali ba hoha ba lipilu ze si ka tiya.” Ba isa “pilu ya bona [ye] talifezi ku bata bufumu” ku ba ba si ka tiya kwa moya ili ba ba palezwi ku toma luli mwa niti. Kacwalo mu lemusezwe cimo ka za se ne si ezahezi mwa lizazi la Pitrosi, mi mu itibelele! Mu hane lisusuezo lifi kamba lifi ze si ka kena, mi mu si ke mwa pumiwa ki ku tabisa kamba sibupeho se si buheha sa mutu ya mi coeza mwa muzamao o si ka luka!—2 Pitrosi 2:14.

“Nzila ya Balami”

17. “Nzila ya Balami” ne li ifi, mi ne i amile cwañi Maisilaele b’a 24,000?

¹⁷ Bona “bana ba sikuto” ba ki ba se ba zibile kale niti. Ba kana ba bonahala ku ba ba ba sa tiile mwa puteho. Kono Pitrosi u bulela kuli: “Ba keluhile nzila ye lukile, mi ba latehile inze ba ya ka nzila ya Balami mwan’a Bosori, ya n’a latile ku belekela mali a bumaswe.” (2 Pitrosi 2:14, 15) Nzila ya mupolofita Balami ne li ya ku yo fa kelezo ya susuezo ye si ka luka ilikuli a fumanele fateñi se siñwi. N’a bulelezi Balaki Mulena wa Moabi kuli Mulimu n’a ka kuta Isilaele batu ha ne ba ka eziswa buozwa. Se ne si zwile mwateñi ki kuli buñata bwa batu ba Mulimu ne ba pepelizwe ki basali ba Mamoabi, mi b’a 24,000 ne ba bulailwe kabakala muzamao wa bona o si ka luka.—Numere 25:1-9; 31:15, 16; Sinulo 2:14.

18. Balami n’a tundamezi cwañi, mi se ne si zwile mwateñi si bonisañi kwa baluti ba buhata?

¹⁸ Pitrosi u bonisa kuli Balami n’a tibezwi mbongolo ya hae ha i bulela ku yena, kono niteñi Balami “n’a latile ku belekela mali a bumaswe” hahulu kuli mane nihaiba seo ha ne si ezahezi, n’a si ka tuhela nzila ya hae ya “butanya.” (2 Pitrosi 2:15, 16) Ki bumaswe kwa butuna! Bumai ki bwa ba ba swana sina Balami ba ba lika ku kelula batu ba Mulimu ka ku ba kenya mwa muliko wa ku eza buhule! Balami n’a shwezi bumaswe bwa hae, mi seo si bonisa se si ka ezahala ku bao kaufela ba ba latelela nzila ya hae.—Numere 31:8.

Lipepezo za Bona ze Maswe Hahulu

19, 20. (a) Ki kwa lika mañi ko ba ba swana sina Balami ba likanyezwa, mi ki kabakalañi? (b) Ba likanga bomañi, mi ki ka mukwa ufi? (c) Ki kabakalañi ha lu kona ku bulela kuli lipepezo za bona ki ze maswe hahulu, mi lu kona ku isileleza cwañi ni ku sileleza ba bañwi ku bona?

¹⁹ Ka ku talusa ba ba swana sina Balami, Pitrosi u ñola kuli: “Ki masima a’ tokwile mezi, ki malu a’ zamaiswa ki liñungwa.” Ku muzamai ya shwile linyolwa mwa lihalaupa, lisima le li tokwile mezi ne li ka talusa lifu. Ha ku komokisi kuli “bunsu bwa lififi bu bulukezwi” ba ba swana sina zona lika zeo! “Kakuli ba bulela litaba za ku inuneka, za mbwashula,” Pitrosi u zwelapili kuli, “ba shemba ka litakazo za nama, ni ka buhule, batu ba ba sa zw’o banduka ku ba ba pila mwa lishano.” Ba pepeza ba ba si na yeloseli ka ku “ba sepisa tukuluho,” ki mwa bulelela Pitrosi, “kanti bona ki batanga ba ku bola.”—2 Pitrosi 2:17-19; Magalata 5:13.

²⁰ Lipepezo za baluti ba ba maswe cwalo li maswe hahulu. Sina ka mutala, ba kana ba bulela kuli: ‘Mulimu wa ziba kuli lwa fokola mi lu na ni takazo. Kacwalo haiba lu itepeleza ni ku kolwisa litakazo za luna za tobali, Mulimu u ka lu shwela makeke. Haiba lu itumelela sibi sa luna, u ka lu swalela sina mwa n’a lu swalelezi ha lu taha pili mwa niti.’ Mu hupule kuli Diabulosi n’a itusisize muatumelo o bat’o ba o swana ku Eva, ili ku mu sepisa kuli n’a si ke a fiwa koto ni ha n’a ka eza sibi. Mwa taba ya Eva, Satani n’a bulezi kuli ku foseza Mulimu ne ku ka mu fa zibo ni tukuluho. (Genese 3:4, 5) Haiba lu fumana mutu ya maswe cwalo ya swalisana ni puteho, lu mwa tamo ya ku isileleza ni ku sileleza ba bañwi ka ku biha mutu y’o ku ba ba na ni buikalabelo mwa puteho ya Sikreste.—Livitike 5:1.

Ku Silelezwa ki Zibo ye Nepahezi

21-23. (a) Ze zwa mwa ku palelwa ku itusisa zibo ye nepahezi ki lika mañi? (b) Ki butata bufi bo buñwi b’o Pitrosi a ambola ka za bona ili bo bu ka nyakisiswa mwa taba ye latelela?

²¹ Pitrosi u feza kalulo ye ya liñolo la hae ka ku talusa ze kona ku zwa mwa ku palelwa ku itusisa zibo ili yeo n’a bulezi kwamulaho kuli ki ya butokwa hahulu kwa “bupilo ni za bulumeli.” (2 Pitrosi 1:2, 3, 8) U ñola kuli: “Kakuli ha ba se ba sabile ku ze masila za lifasi, ka ku ziba Jesu Kreste, Mulena ni Mupilisi wa luna, mi ba swaswa hape ki zona, ni ku tulwa ki zona, litaba za bona za mafelelezo li ka ba ze maswe ku fita za makalelo.” (2 Pitrosi 2:20, litaku li siyamisizwe ki luna.) Ki nto ye maswe luli! Ba ba cwalo mwa mazazi a Pitrosi ne ba yumbile sepo ye butokwa ya bupilo bwa ku sa shwa bwa kwa lihalimu kabakala nako ye kuswani ya ku itabisa kwa tobali.

²² Kacwalo Pitrosi u bulela kuli: “Ku bona, se sinde nekaba ba si ka ziba nzila ya Ku Luka; isikuli ha ba se ba i zibile, ba keluhe mulao o kenile o ba filwe. Ba tahezwi ki taba ye bulelwa ki nguli ya niti, ye li: Nja i kutezi mataz’a yona; mi kulube ye ne tapile, i il’o ipitika mwa sileze.”—2 Pitrosi 2:21, 22; Liproverbia 26:11.

²³ Ku bonahala kuli butata bo buñwi hape bo ne se bu kalile ku ama Bakreste ba kwa makalelo bu swana sina bo bu ama ba bañwi kacenu. Ka nako yeo, ku bonahala kuli ba bañwi ne ba bilaela ka za ku bonahala ku sa taha kwa ku ba teñi kwa Kreste ko ku sepisizwe. Ha lu boneñi mo Pitrosi a talimela ka za yona taba ye.

Kana Mwa Hupula?

◻ Ki mitala ye milalu ifi ya temuso yeo Pitrosi a fa?

◻ Baluti ba buhata ba “shwaula” cwañi bulena?

◻ Nzila ya Balami ki ifi, mi ba ba i latelela ba kana ba lika cwañi ku pepeza ba bañwi?

◻ Ze zwa mwa ku palelwa ku itusisa zibo ye nepahezi ki lika mañi?

[Siswaniso se si fa likepe 24, 25]

Balami ki mutala o’ li temuso